Isaac editor

/en , , , , , , , /por

No ano no que se lle dedica o Día das Artes Galegas a Isaac Díaz Pardo, a Asociación Galega de Editoras organiza unha homenaxe ao seu papel como editor. Isaac pertenceu á xeración de editores galegos do franquismo, xunto a Francisco Fernández del Riego (motor e cerebro da editorial Galaxia) e Xosé María Álvarez Blázquez (fundador de Monterrei e Edicións Castrelos) que enlazaron a edición galeguista republicana de Ánxel Casal coa edición profesional nacida á par da Autonomía. Representou Díaz Pardo como editor a vontade de modernizar e normalizar a edición galega do interior incorporando a cultura gráfica da edición americana, animada pola figura de Luís Seoane, co que compartiu o proxecto do Laboratorio de Formas de Galicia, que crearía os proxectos empresariais de Cerámicas de Sargadelos e de Ediciós do Castro. Editora de vontade divulgadora da ciencia e cultura galegas, que dirixiu con xenerosidade e intelixencia política dende 1963 a 2008, onde deixou un catálogo de 1.450 títulos e vinte coleccións, imprescindibles para a cultura galega do século vinte, como «Documentos para a historia contemporánea de Galicia», referente da memoria republicana e do exilio. Animou sempre Isaac o debate sobre a situación editorial de Galicia, unha das súas teimas no proxecto de facer país. Eis aquel seminario histórico encol do libro galego celebrado no Castro, coincidindo co ano internacional do libro, entre o 30 de xuño ao 2 de xullo de 1972. Un debate vibrante arredor da posición de Rafael Dieste que defendeu que Galicia debería contar cunha grande editorial que servise de enlace coas culturas castelán e portuguesa. Agradecinlle a Isaac a xenerosidade coa que sempre nos sentou na mesa do IGI aos editores novos. Advertiunos co seu realismo cru de editor discreto e retranqueiro, curtido nalgúns fracasos comerciais e liortas literarias, que en Galicia o noso oficio consistía en templar gaitas e limpar merdas. E non lle faltou razón, son tarefas máis arriscadas e complexas do que parecen.

Publicado en Nós diario: 26/03/2025.

Educación lenta

/en , , , , , , /por

Defendo que a lentitude é unha calidade da educación. Posición que coñecín coa publicación do ensaio Elogi de l’educació lenta (Graó 2009), onde o mestre Joan Doménech propoñía unha nova ollada centrada no tempo educativo coa intención de obter aprendizaxes de calidade. Reivindicación da lentitude como cerna do acto de aprender recollida polo mestre Gianfranco Tavalloni en  La pedagogía del caracol. Por una escuela lenta y no violenta (Graó 2011) e plasmada na imaxe do vagaroso cascarolo que enfundado na súa casa andante percorre os camiños, deixando unha brillante estela o seu paso. Doménech e Tavalloni defenden diminuír a velocidade dos procesos educativos, que insisten máis nos procesos avaliadores ca na calidade das aprendizaxes. Como denuncian que a velocidade é responsable indirecta da actual crise planetaria, tanto polo incremento da velocidade no consumo enerxético superior ao da súa creación; como a velocidade de produción de refugallo é superior á da natureza para reabsorbelos. Estratexia educativa decrecentista que pasa por introducir estratexias didácticas de desaceleración que, a pesar de que poidan parecer vellas, pagan a pena recuperar. Van unhas cantas para as aulas de infantil e primaria: dispoñer de tempo abondo para escoitar, conversar e xogar entre todos e todas; recuperar a boa letra nos cadernos, compartir a lectura en voz alta, debuxar en vez de fotocopiar, cantar e danzar, camiñar a pé cos colegas, escribir cartas aos nosos correspondentes, enviar tarxetas postais, cultivar na horta escolar, recoller os datos da estación meteorolóxica, mirar as nubes do ceo ou só mirar con curiosidade pola fiestra… Reclamemos unha escola lenta que, no marco do actual deseño universal de aprendizaxe, é tamén a que mellor acolle a diversidade e a neurodiverxencia. Convenzámonos que na escola, como noutros moitos ámbitos, paga a pena ser máis lentos e volver gozar das paradas para coller folgos. Perder tempo para gañar tempo, porque a velocidade apréndese na lentitude.

Publicado en Nós diario: 19/03/2024

Audiolibros

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Cando se van facer quince anos da publicación por Xerais dos primeiros libros dixitais en galego en formato epub, Dime algo sucio de Diego Ameixeiras e Sete palabras de Suso de Toro, o sector editorial anda as voltas cun novo intento de popularizar o audiolibro. Un formato dixital en auxe nos mercados editoriais próximos, que  conta cun catálogo de 25.000 títulos en español e unhas vendas do 3 % das do sector. Foi a publicación da magnífica edición de Pel de cordeiro (Xerais 2024) de Ledicia Costas, nas voces de Ana Lemos e Chelo Díaz, á que se engadiu á oferta pioneira iniciada en 2011 por Rinoceronte, abandonada pola editora do Morrazo hai unha década. Catálogo en galego ao que en 2021 se sumaron tres títulos de María Reimóndez, O club da calceta, Corredora e Usha, na voz da autora e distribuídos en Audible, a plataforma de Amazon, onde está publicada Beleza vermella de Arantza Portabales. Publicacións ás que tamén tras a pandemia se engadiron dez títulos en dominio público de Léocho?, a primeira editora galega só de audiolibros. Oferta mínima e fragmentada explicable polos custes de produción elevados, que poden superar os 3.000 € por título, o que fai imposible ás editoras recuperar o investido. Con todo, a problemática introdución deste novo formato nun mercado lector xa hibridado, volve residir nos baixos índices de lectura en galego, abaixados até o 3,90 %, outra cifra dramática para o futuro da lingua, a metade da cota de mercado do 8,00 % para o libro galego, considerada até hoxe fiable. De moi pouco axudan os discursos triunfalistas dos que alardean do momento excepcional da literatura galega cando o seu público non ten conta dela. No caso do audiolibro, como sucedeu hai quince anos coa ampliación dun catálogo suficiente do formato epub, para saír do enredo de se é antes a oferta ca demanda, é imprescindible que as editoras privadas conten con axudas públicas atractivas para producir títulos de calidade e promocionalos na canle bibliotecaria de GaliciaLe.

Publicado en Nós diario: 12/03/2025

Nova temporada

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Co día de Rosalía e a chegada ás librarías dos libros de Entroido, como o precioso número do último Sermos, «Entroido. A raíz do pobo», comeza a nova temporada para o libro galego. Primeira xeira na que destacan a publicación de Rosalía oculta (Galaxia 2025) de Paula Mayor, cómic biográfico sobre a Rosalía máis transgresora, Premio Castelao de Banda Deseñada (2023) e do ensaio Vidas e historias LGBT da Idade Media (Xerais 2025) do profesor Carlos Callón, precedido por unha lamentable campaña homófoba de acoso ao autor. Xaora, neste entrega teñen particular relevancia as novidades relacionadas coa celebración das Letras Galegas, publicadas en boa medida para a abordaxe da efeméride nos centros educativos. Oferta sobre as cantareiras que, pola moi atractiva e variadísima primeira fornada, aventura unha grande mobilización popular o 17 de maio. Eis o volume colectivo, Somos pandeireteiras (Xerais 2025), prologado por Mercedes Peón, ou o álbum precioso, Sei cantar, sei bailar (Xerais 2025) de Eva Mejuto e a ilustradora Lucía Cobo. Xeira que inicia potente a tempada narrativa, cos debuts memorables das viguesas Cynthia Menéndez con Son coma glaciares os barcos de aceiro (Galaxia 2025) e María Besteiros con Ítaca (Xerais 2025). Outra tanto sucede coa poética na que volven voces xa clásicas como as de Xavier Seoane con A árbore desvelada (Tambo, Kalandraka 2025) e Calros Solla con herba de Vigo (Morgante 2025). Sen esquecer o atractivo inicio da tempada de narrativa traducida con clásicos como Asasinatos, S.L. (Huguin e Munin 2024) de Jack London, novela traducida por Iago Nicolás Ballesteros e En canto agonizo (Rinoceronte 2025) de W. Faulkner traducida por Moisés Barcia. A pesar da inevitable melancolía do noso sector editorial, achacoso pola súa mala saúde de ferro crónica, como pola emerxencia da situación da lingua, esta excelente estrea de temporada, por arriscada, diversa e moi coidada, amosa que a edición galega nin procrastrina nin baixa os brazos como agoiran algúns.

Publicado en Nós diario: 05/03/2025

Don Xesús

/en , , , , , , , /por

Acompañei como editor a Xesús Alonso Montero durante vinte e cinco anos presentando por Galicia adiante os seus libros, comprometidos coa memoria republicana de Galicia e coa patria común da lingua. Admíroo dende entón como orador de verbo aceirado, quizais o mellor da cultura galega do noso tempo; tamén como polígrafo e erudito, investigador textual, sen menoscabo da súa actividade como articulista literario, autor de milleiros de bosquexos e defensor de teses incómodas e críticas cos poderosos. Máis alá da súa condición de profesor de lingua de afán didáctico na dicción, no xesto e na ollada, como de fistor popular ateo, a maior consideración que merece don Xesús é a súa condición de activista antifascista e militante do Partido Comunista de Galicia dende hai máis de seis décadas. Compromiso político e cívico inquebrantable coa Galicia mártir, humilde, perseguida e emigrante representada na súa insignia do triángulo vermello ou na súa inseparable bufanda encarnada. Con este currículo, difícil de entender é a negativa do grupo municipal do BNG de Lugo de apoiar o seu nomeamento como fillo adoptivo da cidade da muralla. Posición polémica á que acudiron ao rescate nacionalistas que na rede dubidan que 16 anos como profesor de instituto e da escola normal sexan suficientes para adquirir suficiente arraigo lucense ou acusen sen argumentos a quen foi presidente da RAG (2013-2017) de deixamento na defensa do galego. Postura coa que o BNG de Lugo deixa nunha posición delicada a credibilidade da dirección de Ana Pontón recuperando prácticas sectarias da organización frontista liderada pola UPG. Fóra do xuízo que a cadaquén lle mereza a figura poliédrica de Montero (96 anos), Pontón e o seu equipo saben que a única intransixencia admisible é a que cuestione o fascismo e a persecución da lingua nosa. Lonxe xa de rancores e coitas, que criamos superadas, a construción da nación é unha tarefa colectiva á que estamos todos convocados e á que don Xesús contribuíu cun admirable traballo.

Publicado en Nós diario: 26/02/2025

Galego nos patios

/en , , , , , /por

Da asemblea xeral pola lingua do STEG tiro tres conclusións que axudan a reaccionar no estado de emerxencia do galego. Primeira: cómpre recuperar as políticas públicas integrais de normalización, o que obriga a elaborar un documento normalizador estratéxico, periodificado con dotación económica suficiente no horizonte dunha década (2026-2036). Segundo: admitir que no caso galego, o modelo de educación lingüística é trabe do proceso normalizador, tanto pola súa responsabilidade na adquisición das competencias do currículo, como pola súa capacidade para desmontar prexuízos negativos ou pola súa transcendencia nos procesos de socialización externa dende idades temperás. E terceiro, admitindo que nas aulas un novo modelo de educación lingüística é incompatible co fracasado decreto 79/2010 de plurilingüismo, nada impide aos centros establecer, dende mañá mesmo, con carácter xeral a utilización do galego como lingua vehicular dos períodos extracurriculares, incorporándoa como marca de excelencia dos programas de recreos inclusivos e dinámicos ou das visitas a museos e teatros. Outrosí sucedería coas actividades complementarias e de socialización secundaria, organizadas polo centro ou polas ANPAs; tamén cos programas de extensión da xornada, como madruga, comedores ou colonias escolares urbanas. Outro tanto sucedería co emprego do galego nas comunicacións internas e externas dos centros, titoría e formación de familias, sinalética interior e externa, taboleiros de anuncios, webs e redes sociais… Reacción que pasa pola renovación do compromiso galeguizador do profesorado e a utilización vehicular do galego na titoría, nos claustros, informes de avaliación, actas de reunións de ciclos e departamentos. Recuperar o galego nos patios e nas salas do profesorado, centro a centro, non depende da Consellaría de Lingua que continúa coa súa política de engano para blindar o daniño modelo de educación lingüística de 2010, que denunciaremos de novo en Compostela o domingo 23 de febreiro.

Publicado en Nós diario: 19/02/2025

Galego cordial

/en , , , , , , /por

Cando lin as declaracións do Conselleiro de Cultura con motivo da entrega ao coordinador do Plan xeral de normalización (PXNLG) dos resultados dunha Enquisa sobre percepción social do galego, elaborada sobre unha mostra de 1.200 familias, polo Instituto Sondaxe, empresa que forma parte da Corporación Voz de Galicia, convencinme de que o equipo de José López Campos colleulle definitivamente os talentos aos expertos convocados para facerlle fronte á crise de uso do galego. E quen me coñece sabe que nunca foi o meu estilo comerlle a figura a ninguén, forma elegante na fala viguesa de botarlle a alguén unha filípica ou poñelo podre. Máis desta vez a audacia de López pode saírlle furada na súa teimosa determinación de non modificar nin un grao a deriva da actual educación lingüística. E como pola arandela baila a cadela, o conselleiro non agocha o seu entusiasmo á hora de anunciar os datos do estudo dunha empresa privada –poñéndoos á mesma altura dos datos do IGE e dos incumprimentos do 5º e 6º informes do comité de expertos da Carta Europea das Linguas– que conclúe que «en xeral as familias galegas están moi satisfeitas ou satisfeitas co uso do galego no sistema educativo». Para seguir con toda a cara lavada que  sobre «as preferencias de uso do idioma no ámbito escolar, un 55,2 % considera que a situación actual do uso do galego no sistema educativo debía manterse sen cambios». Falou Varela, dicimos en Vigo. A crise do galego non era para tanto e o decreto 79/2010 non se toca, que para iso as familias están moi satisfeitas e «non queren que se impartan máis materias en galego ou seguir o modelo de inmersión lingüístico». Diante desta doutrina de quen paga manda, agoiro que os expertos contarán con marxe escasa para propoñer, fora da chegada xa anunciada de Xabarín aos patios. Regresa o discurso conformista da cordialidade, segundo capítulo daquel de imposición do galego. Mágoa que o equipo de López queira enfiarnos aos mestres galeguistas polo cu dunha agulla. Madia leva!

Publicado en Nós diario: 12/02/2025

Edición discreta

/en , , , , , , , , , , /por

Richard Charkin, o lendario editor de Oxford University Press, lembra nas súas memorias que na metade da década dos setenta había unha «norma curiosa» na súa editora que prohibía aos autores dar as grazas aos editores polo seu nome na sección de agradecementos do libro. Procedemento consuetudinario que se baseaba no principio de que os membros da empresa –dende o maquinista da imprenta até o editor de mesa do texto– contribúen na edición e fabricación do libro e por tanto «non correspondía eloxiar a ninguén en particular». Conclúe que non lle parecería mal rescatar aquel costume, sobre todo, cando «en moitos libros actuais hai listas de agradecementos que semellan as do gañador dun Óscar». E a Charkin, editor pioneiro na introdución da tecnoloxía na edición lexicográfica, non lle falta razón, cando reivindica a edición como unha tarefa en man común, na que participan diversas profesións –dende as que se ocupan da escolla e tratamento do texto, da ilustración, da maqueta e do deseño, a aqueloutras da fabricación, distribución, promoción e comunicación do libro– que ceden todas o seu nome ao título do libro e o da súa autoría. Convenzámonos, no mercado editorial do capitalismo tardío, o principal xuíz e propagandista dun libro, dende a súa existencia até a súa duración nos andeis da libraría, é o lectorado. Neste mercado da atención, con máis cifras ca letras, a ningún dos que no seu día asumimos a responsabilidade última de edición pode estrañarnos ser permanente cuestionados, vivir sempre na corda frouxa. Como sabemos que a discreción é un valor imprescindible dun oficio de risco no que, ademais, de procurar a excelencia no tratamento do texto e na calidade do obxecto libro, cómpre acompañar ás autorías e comprometerse no complexo proceso de comunicación pública, asumindo os riscos ineludibles deste difícil labor. O mundo editorial galego teceuse sempre con afouteza. Cando o editor perde esa coraxe, indispensable no oficio noso, sei que debemos deixar o espazo a outros.

Publicado en Nós diario: 05/02/2025

Editar pola paz

/en , , , , , , , , , , , /por

Aristófanes na súa comedia As aves (estreada no 414 AC) representa os seus concidadáns atenienses precipitándose as librarías «cara os libros», despois de almorzar, coa intención de coñecer as novidades e discutir alí mesmo sobre os seus méritos e defectos. As librarías, xa daquela, convertéranse en punto de encontro e lugar de conversa para o público con intereses literarios. Tito Pomponio «Ático», o primeiro editor-libreiro romano do que se sabe, editor das obras do seu amigo Cicerón, tiña unha profunda cultura, adquirida durante a súa estancia en Atenas (entre 88 e 65 AC), de aí o seu alcuño, e un apaixonado interese polo coñecemento e o progreso da sociedade romana, ademais dunha marcada predisposición pola actividade comercial. Ao longo da historia, moitos editores e libreiros, máis alá de produtores e vendedores de libros, tarefas que nos son propias, asumimos que coas nosas publicacións somos produtores e difusores dos valores e principios máis acaídos para a convivencia: a liberdade, a democracia, a igualdade, a solidariedade, a diversidade, a inclusión, a lectura na lingua propia, a paz… A edición, dende a creación da imprenta no século XV, quedou impregnada dos principios do Humanismo e xa, de forma máis decidida a partir, da Ilustración, converteuse no vehículo primeiro para a difusión dos valores republicanos. Empregando as ferramentas que á edición lle son propias, as palabras e as imaxes dialogando sobre a páxina impresa en esixente harmonía, os libros foron os soportes primeiros da cultura de paz. Nun mundo, no que hoxe está en serio perigo a democracia e a guerra ignora de forma sistemática o dereito internacional humanitario, velaí o xenocidio palestino ou as guerras ocultas de África, as editoras deben actualizar coas súas publicacións novos vieiros para a construción da paz. Razóns polas que cada 30 de xaneiro –celebrado en Galicia dende 1983, a instancias do profesor Xesús R. Jares, como «Día Escolar pola Paz»– cómpre presentar novas edicións pola paz.

Publicado en Nós diario: 29/01/2025

Bibliocidade

/en , , , , , , , , , , , /por

Manuel Rivas agasallou á Agrupación Cultural Alexandre Bóveda da Coruña un limiar memorable, «O ecosistema do libro», para abrir o libriño de Arturo Iglesias As luces dos libros na cidade do faro, que forma parte da serie de roteiros do proxecto «A Coruña Literaria». O autor d’ Os libros arden mal (Xerais 2006) celebra no preludio que a súa sexa unha bibliocidade, pertencente ao universo da lectura e do libro, obxecto que presidiu de forma intermitente o escudo da Coruña dende 1837 e desaparecería da heráldica herculina en 1937 co goberno municipal franquista. O libro de Iglesias é un fermoso percorrido gráfico por catorce das bibliotecas coruñesas, número envexable para esta bibliocidade que en outubro de 2023 contaba con 115.904 bibliocidadáns, se por tales entendemos as persoas que contan co seu carné de usuarias, cifra moi superior ás do Deportivo. Rivas define as bibliotecas como un «ecosistema da des-extinción», «un refuxio da diversidade fronte o baleiro», un lugar físico ocupado por persoas de diferentes xeracións, procedencias, xéneros e pensares; mais tamén un espazo psicoxeográfico, onde conviven a veciñanza actual cos seres da memoria fértil, a imaxinación e a descuberta. Rede bibliotecaria entupida que constitúe o pulmón deste ecosistema coruñés, en diálogo permanente cunha modélica rede de bibliotecas escolares e coa completa programación dos clubs de lectura e das asociacións culturais. Ecosistema que conta, ademais, cun detallado mapa literario de autorías e obras e doutros compoñentes librescos: unha decena de editoras en lingua galega en excitación creativa permanente; un tecido libreiro resistente, diverso e creativo; un calendario de festivais literarios consolidado, dende a Feira do Libro e Viñetas desde o Atlántico de agosto até as convocatorias do ciclo Poetas Di(n)versos; a Residencia 1863, modélico espazo de produción literaria creativa… O caso da Coruña literaria merece recoñecemento, máis aínda cando forma parte da identidade desta bibliocidade.

Publicado en Nós diario: 22/01/2025