A rexeneración do Vigo Vello

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao proceso de rexeneración urbana do Vigo Vello:

O debate sobre a memoria na cidade e o papel das intervencións públicas na rexeneración urbana do Casco Vello de Vigo, que se celebra esta tarde na Casa Galega da Cultura, organizado polo Consello da Cultura Galega, é unha oportunidade magnífica para reflexionar sobre o que se leva facendo no Vigo Vello desde que en 1981, sendo alcalde Manuel Soto, se aprobou o Plan Especial de Reforma Interior do Casco Vello. Un documento urbanístico que no marco dun barrio daquela en decadencia total, deixado polos poderes públicos na marxinalidade e abandonado a súa sorte, expresaba por vez primeira unha intención de rehabilitación física e de modernización dos seus espazos públicos. Iniciativa que coincidiu coa constitución da Asociación Veciñal e Cultural Casco Vello de Vigo, nacida cos obxectivos de loitar pola mellora da calidade de vida da veciñanza.

PERI do Casco Vello que coa posta en marcha do Plan Urban, xestionado polo concello de Vigo dende 1994 a 2001, nos mandatos dos alcaldes Carlos Príncipe e Lois Castrillo, comezou ensaiar unha novidosa estratexia de xestión integrada das políticas públicas, peonalizou espazos, apoiou a celebración dalgunhas festas e asumiu a rehabilitación dalgúns edificios insignia como a Casa Galega da Cultura, a Casa-Torre de Pazos-Figueroa e de Ceta (hoxe Instituto Camoens) ou a Casa Goda (hoxe centro de saúde do Sergas). Abandonado polo concello o Urban (por razóns de conxuntura política), as actuacións públicas no Vigo Vello se reiniciaron en 2005 da man da constitución do Consorcio Casco Vello entidade nacida co obxectivo de desenvolver un proxecto integral de rexeneración urbana asumido de forma compartida por tres administracións: o concello de Vigo (alcaldesa Corina Porro, PP), que achegaba un 10% do orzamento; a Xunta de Galicia (presidente Emilio Pérez Touriño, PSdeG-PSOE), que asumía o 50%, contando coa colaboración da Zona Franca (presidente Francisco López Peña, PSdeG-PSOE), que proporcionaba o 40%, porcentaxe que sería adquirida en 2007 pola Consellaría de Vivenda e o Solo (da conselleira Teresa Táboas, BNG).

Creación do Consorcio Casco Vello de Vigo (hoxe nun 90% en mans da Xunta de Galicia), que xunto coa declaración en 2006 do Casco Vello como Ben de Interese Cultural como Conxunto Histórico Artístico e a aprobación en 2007 do Plan Especial de Protección e Reforma Interior (PEPRI), permitiu que nesta última década se deran pasos significativos nun proceso de rexeneración en marcha, ao que moito lle queda aínda por facer. Recuperáronse edificios, construíronse vivendas de promoción pública e creáronse novos espazos comerciais e administrativos (como a sede dos rexistros mercantís na casa de López Araújo na rúa Real). Mesmo no Barrio Alto, o máis degradado e descoñecido, comezou a ser ocupado por unha nova veciñanza, toda unha volta ao carpín. Como tamén o foi que visitar o Casco Vello está de moda coma nunca, feito ao que non foron alleos nin a apertura de novos e atractivos locais de hostelaría nin o éxito rotundo das festas como a Reconquista nin o pulo que lle deron rotas literarias como as deseñadas polo escritor Pedro Feijoo no seu libro «Camiñar o Vigo Vello» (Xerais, 2018). Xaora, que as prazas da Constitución, da Princesa, da Colexiata ou as rúas da Oliva e do Triunfo estean ocupadas cada serán como espazo de lecer e encontro por centos de persoas é unha excelente noticia, mais tamén afonda nos inevitables perigos da terciarización e turistización do barrio histórico, problemas moi complexos presentes xa noutras cidades próximas coma Porto ou Compostela.

Nesta altura decisiva, o éxito do proceso de rexeneración urbana do Vigo Vello depende en boa medida de recibir un novo pulo político, que só pode vir da man dunha maior implicación por parte do concello de Vigo e dunha estreita colaboración co resto das administracións públicas. O Concello debe integrar o proxecto de revitalización do Vigo Vello nas actuacións urbanísticas na contorna do que foi a cidade amurallada, a Panificadora e o Barrio do Cura. O Concello debe apostar pola creación dalgún novo espazo verde e pola presenza de arborado e vexetación en todo o barrio. Como debe arriscar nas peonalizacións das súas travesías, a da Porta do Sol, a da rúa Elduayen e a da avenida Beiramar, á altura da actual praza do Berbés, o que obrigaría ao alongamento dos actuais túneles. Como é imprescindible continuar desenvolvendo a política de equipamentos socio-comunitarios, nun barrio que precisa dun centro de día público para maiores, un centro público de Educación Infantil de 0-6 anos, un espazo de xogo para os picariños e un centro cívico e veciñal no que instalar, entre outras actividades, unha Oficina da Memoria do Vigo Vello, celme sobre o que construír un sentimento de pertenza e orgullo no Vigo do futuro.

50 anos do Politécnico

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á celebración do cincuentenario do IES Politécnico de Vigo:

Esta semana o IES Politécnico de Vigo celebra o cincuenta aniversario do seu comezo nas instalacións da rúa Torrecedeira 88 de Vigo. O centro cabezaleiro da Formación Profesional na cidade durante as últimas oito décadas, no que se formaron moitos milleiros de técnicos e de estudantes preuniversitarios vigueses nos eidos da mecánica, electricidade, química e delineación, fai así memoria necesaria e fértil da súa achega ao desenvolvemento educativo, económico, empresarial e social do Vigo metropolitano.

Unha celebración académica, que se abrirá o vindeiro xoves día 20 cunha exposición sobre a historia do centro e cunha conferencia de Esteban López Figueroa e Clara Ogando Penela, dúas das persoas que ocuparon a súa dirección, e que continuará ao longo deste novo curso con diversas charlas, debates e encontros sobre o devir desta institución formativa viguesa construída na década de 1960 ao pé do que no seu día foron as instalacións do campo de fútbol de Coia e amparada polos guindastres de Barreras, as fragrancias da conserveira de Albo e os asubíos das sirenas das factorías de Beiramar chamando polos obreiros do metal.

Orixe dun centro de formación laboral que na historia viguesa atopamos na «Escuela de Artes y Oficios de Vigo» que o 26 de setembro de 1886 abriu na que se chamará «Casa-Escuela» da rúa do Circo nº 3 (hoxe Eduardo Iglesias) a Sociedade de Socorros Mutuos «La Cooperativa», da que era presidente honorario Eduardo Chao. Foi esta a primeira institución educativa viguesa que tivo por obxectivo a formación técnica dos obreiros e o perfeccionamento dos oficios artesanais. Escola de Artes e Oficios que en 1900 sería asumida polo concello de Vigo e trasladada ao edificio construído polo arquitecto Pacewicz na rúa Pontevedra para o filántropo José García Barbón que o cedera á cidade de Vigo para centro educativo e biblioteca pública. Escola de Artes e Oficios esencial para o desenvolvemento do Vigo contemporáneo que compartiu instalacións con outras dúas escolas profesionais, a Escola Municipal Elemental de Artes e Industrias e a Escola Superior de Industrias.

Foi nuns talleres dunha delas onde naceu en 1923 a «Escuela Elemental del Trabajo» (EET), destinada a formación dos primeiros técnicos da industria naval e conserveira. Centro docente que en 1930 daría paso á «Escuela Superior del Trabajo», un edificio magnífico do arquitecto Jenaro de la Fuente, construído en Peniche na proximidade das Cabañas, onde se instalaría máis tarde a Escola de Peritos Industriais (hoxe sede da Escola de Enxeñería Industrial), e no que dende 1944 funcionou a EET, chamada tamén «Escuela de Orientación Profesional y Preaprendizaje de Vigo», transformada en outubro de 1956, ao fío da Lei de Formación Profesional, en «Escuela de Maestría Industrial de Vigo».

O actual IES Politécnico inaugurouse como centro autónomo en outubro de 1968 como «Escuela de Maestría Industrial», sendo o seu primeiro director Armando Priegue Guerra. Naquel primeiro curso, ás ensinanzas nocturnas que se viñan impartindo na Escola de Peritos se incorporaron ás diúrnas do 1º curso de Oficialía Industrial nas especialidades de Metal (axustador, torneiro e fresador), Electricidade (instalador, montador e bobinador), Química (Industria Química e Laboratorio) e Delineación Industrial.

Ensinanzas que no curso seguinte se completaron co inicio das do grao de Maestría en Mecánica e Electricidade, o que permitíu a consolidación das ensinanzas profesionais dun centro que no curso 1976-1977 pasou a denominarse «Centro Nacional de FP de 1º e 2º Grao», adaptándose así ao establecido na LXE de 1970, e que no curso seguinte mudou a «Instituto Politécnico Nacional de Vigo», bautizado na cidade como «Politécnico», denominación que dende entón conserva. Mudanzas da década dos setenta, que incrementaron o alumnado de forma moi significativa na de 1980 e afondaron na seguinte coa aprobación da LOXSE que o transformou nun centro de ESO, Bacharelato e ESA e no que as ensinanzas de FP de 1º e 2º grao foron substituídas progresivamente polos ciclos formativos de grao medio e superior.

Hoxe o IES Politécnico continúa sendo un centro público de referencia na Educación Secundaria Obrigatoria, Postobrigatoria e de Persoas Adultas. Imparte os bacharelatos de Ciencias e de Artes, inseridos na súa tradición centenaria, mantendo o seu espírito de centro punteiro de formación profesional que dialoga cos sectores produtivos vigueses nos eidos da edificación e obra civil, de fabricación mecánica, de instalación e mantemento, de automatización e robótica industrial. Parabéns a súa comunidade educativa por celebrar o cincuentenario deste centro no que memoria, innovación e servizo público acrisolan o futuro educativo.

A caixa da AP-9

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reclamar a recuperacion da titularidade pública da AP-9:

Poucas situacións provocan en Galicia enfado da cidadanía máis unánime e continuado que a xestión privatizada da autoestrada do Atlántico caracterizada polas deficiencias do seu mantemento e polas continuas subas das tarifas das súas peaxes, entre as máis elevadas da península. Unha problemática na que chove sobre mollado, como comprobamos hai pouco cando se coñeceu que o Ministerio de Fomento e Audasa, a concesionaria da AP-9, preparan para fin de ano unha nova suba do 2 % como compensación polas obras de ampliación de Rande e da circunvalación de Santiago Compostela. Un incremento que se engade ao do pasado primeiro de xaneiro, cando as tarifas subiron un 1,9% (aducindo idénticas razóns), a pesar de que as obras na Ponte de Rande (a que reiteramos a proposta de rebautizar como «Ponte do capitán Nemo» ou «Ponte Jules Verne») non finalizaron e as retencións e o peche nocturno dos carrís centrais foron constantes ao longo de todo o verán. Outro abuso da concesionaria dunha infraestrutura para a que non existe aínda alternativa gratuíta, que (non o esquezamos) na última década incrementou as súas tarifas en máis do 30 % e cuxos beneficios netos superaron o pasado ano os corenta millóns de euros.

Abusos de Audasa que neste verán foron criticados polas alcaldías do Morrazo, sobre todo por parte de Xoán Manuel Pazos, alcalde de Cangas, a quen temos escoitado na radio denunciar a ocupación por parte da propia concesionaria dos «aliviadeiros» deseñados na ponte de Rande para evitar que en caso de accidente ou avaría dalgún vehículo nos carrís exteriores, o resto dos vehículos quedasen alí atrapados, o que provocaría o conseguinte atasco no corredor do Morrazo ou na saída de Vigo. A ocupación destas «saídas de emerxencia» con contedores, guindastres e vehículos, ademais dos trastornos ao tráfico e a súa seguridade que puidesen ocasionar, xustificados pola concesionaria cun servizo de guindastre a ambas as dúas bandas da ponte, constitúe cada día que pasa a testemuña de que a inauguración da ampliación de Rande do último 30 de decembro, coa presenza protocolaria de Rajoy, Pastor, De la Serna, Feijoo e Caballero, entre outros membros do PP e do PSdeG-PSOE, se fixo cando as obras non estaban finalizadas e coa intención de permitir a inminente suba de tarifas. Nove meses despois daquela «inauguración» as obras de renovación nos taboleiros centrais continúan e as promesas do Ministerio de Fomento (agora en mans do PSOE), como a eliminación da peaxe de Redondela, quedaron en augas de bacallao.

Trastornos para as persoas usuarias da AP-9, que tampouco contamos coa posibilidade de aproveitar o tren do Eixo Atlántico en horario nocturno, que porén non afecta á concesionaria cuxo estado de caixa mellora cada ano (xa anuncia 21 millóns de beneficios no primeiro semestre de 2018). E se isto non abondase para quedarnos con cara de parvos, tamén durante estes días asistimos á batalla polo control da propiedade de Itínere, a propietaria de Audasa, que explota tamén outras dúas autoestradas galegas, a AG-57 do Val Miñor e a AG-55 da Coruña a Carballo. Unha durísima loita financeira, aínda non concluída, entre dous grupos de fondos de pensións internacionais, a sociedade Globalvía, trasnacional formada por tres fondos, OPtrust (canadiano), PGGM (holándés) e USS (británico), e a artellada por APG (holandés) e Corsair (estadounidense), que parece hoxe probable gañadora, tras presentar unha oferta de compra alternativa. En todo caso, unha mudanza de propiedade dunha concesión moi atractiva desde que no ano 2000 foi alongada polo goberno de Aznar até o 18 de agosto de 2048, e que para maior «cabreo» cidadán coincide no ano no que Fomento (en mans do PP) comezou o rescate das «autoestradas quebradas» da Comunidade de Madrid (cun custe de mil millóns de euros), e máis recentemente o novo ministro (socialista) anunciou a decisión de non prolongar as concesións a piques de rematar este ano ou o vindeiro, como a da AP-1 entre Burgos e Armiñón, a AP-7 entre Alacante e Tarragona ou a AP-4 entre Sevilla e Cádiz.

Que fixemos os galegos e as galegas para merecer isto? É xusto que continuemos sendo reféns da concesionaria da infraestrutura que artella a nosa mobilidade interior? Abonda para rematar cos abusos da concesionaria con reclamar que as competencias sobre a AP-9 sexan transferidas polo Goberno de España a Xunta de Galicia, como acordaron (xa por terceira vez) os grupos do Parlamento de Galicia aprobando unha proposición non de lei inicialmente presentada polo BNG? Non sería xa o momento de que Galicia se plantase, dende o seu Goberno até o seu Parlamento, co apoio inequívoco da cidadanía, e reclamase a titularidade da AP-9, que é o mesmo que asumir o seu rescate das mans destes fondos de pensións que esgotan os nosos petos?

Recuperar Samil

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo as dificultades de recuperación dos areais de Samil:

Pertenzo a xeración de rapaces e rapazas vigueses que gozamos dos areais de Samil en todo seu esplendor, esa liña de dous quilómetros de costa que vai dende o Laxón até a Foz do Lagares, que é o mesmo ca dicir dende o Cabo do Mar até o Cabo da Vella. Mociños que gozamos das marabillas das súas praias, dende a do Cocho das Dornas, pasando pola da Argazada, até a do Tiro das Artes, até que os últimos alcaldes franquistas as urbanizasen coa construción dun paseo de formigón, varios restaurantes e aparcamentos que en apenas catro décadas arrasaron a metade da superficie deste espazo intermareal, o que fora un dos monumentos naturais da nosa cidade de sal.

Mais é de xustiza lembrar que xa entón, cando o inefable Rafael J. Portanet xustificaba a construción do muro para «rematar coa anarquía» provocada polos restaurantes, polo cámping ou o estacionamento indiscriminado nos areais, na cidade erguéronse voces cidadáns afoutas, como as dos escritores Valentín Paz-Andrade ou a do propio Eduardo Blanco Amor, denunciando que esta actuación estragaría a praia, como sucedería en apenas dúas décadas.

Foi o de Samil outro erro urbanístico colosal de Portanet, como tantos outros daquela nefasta década «desarrollista» na que Vigo medraba ás toas, cometido tamén na praia do Vao co proxecto de urbanización «Playas blancas», ao que se opuxo con teimosía Antonio Nieto Figueroa «Leri», o valedor do «Vigo playas». Política sobre as praias que comezaría ser emendada décadas despois polas corporacións democráticas, sobre todo nas dos noventa, polas alcaldías de Carlos Príncipe e Lois Castrillo que asumiron os proxectos de rexeneración integral da praia do Vao e a audacia de propoñer a demolición do paseo de Samil como única saída para salvar o noso primeiro areal.

Solución que, unha década despois, sería recollida no Plan Xeral de 2008, o plan anulado en 2015, que no marco dunha reordenación xeral de toda a zona de Samil prevía a desaparición do actual paseo, así como a dos catro restaurantes e instalacións deportivas alí situadas, como a redución da actual avenida de Samil a un camiño de servizo de oito metros e o seu desprazamento detrás do hotel. Unha actuación moi ambiciosa que permitiría o retranqueo do paseo urbano até o que hoxe é avenida e que facilitaría nuns anos a rexeneración da duna e a recuperación da flora intermareal autóctona. Actuación rexeneradora que pretendía que o ancho do areal acadase os sesenta e cinco metros, ademais, enmarcada dentro das actuacións do Ministerio de Medio Ambiente de recuperación das marxes da beiramar, cando era secretario xeral do Mar o vigués Juan Carlos Martín Fragueiro que no verán de 2009, sendo xa alcalde Abel Caballero, anunciou o comezo do derrubamento do paseo unha vez que se contase cos estudos de impacto ambiental. E dende entón, coa excepción do derrubamento do restaurante As Dornas, tras o remate da súa concesión, pouco mais soubemos do futuro daquela actuación salvadora de Samil, coa excepción en 2015 da sorprendente e polémica nova concesión por trinta anos do que fora o restaurante Jonathan, agora como Marina Cíes Beach, o que só pode dificultala ou adiala outro par de xeracións.

Coñecemos agora que Abel Caballero a pasada semana lembroulle a Teresa Ribera, ministra de Transición Ecolóxica, a necesidade de recuperar o proxecto de rexeneración de Samil, o que en si mesmo debería constituír unha boa nova. Porén, non sabemos se este anuncio constitúe apenas outra serpe de verán, no marco das promesas preelectorais do derradeiro ano de mandato, xa que non despexa dúbidas principais: tras a anulación do plan xeral de 2008, como queda o ordenamento para Samil previsto naquel documento urbanístico?; sería posible comezar algunha daquelas actuacións, como o derrubamento do paseo?; en que medida sería compatible co calendario das concesións dos tres restaurantes abertos, alongadas a última até 2045?

O futuro de Samil debátese entre continuar afondando nun modelo de praia urbana, cada vez máis reducida e saturada de formigón e instalacións terciarias, ou mudar de vez e apostar estratexicamente, a longo prazo de forma decidida e paciente, pola recuperación do espazo intermareal, o que obrigará a importantes renuncias e a unha grande colaboración cidadán. A extraordinaria evolución da praia do Vao, cada ano máis ampla e cunha vexetación intermareal máis vizosa, na que a area remonta e a duna conseguiu colonizar un paseo de formigón e as instalacións deportivas, demostra que con vontade política e apoio cidadán esta rexeneración é posible. É imprescindible abrir un debate na cidade sobre cal debe ser o futuro do sistema dunar de Samil nos vindeiros cincuenta anos. É unha cuestión principal, xa que está en xogo a supervivencia dunha das iconas e alfaias viguesas.

San Bartolomeu, o espantamedos

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos medos contemporáneos, ao fío da romaría de San Bertolomeu e da exhumación dos restos do ditador Francisco Franco:

O pasado 24 de agosto devotos de san Bartolomeu camiñaron cinco quilómetros, dende a igrexa de san André de Valadares até a ermida do Monte Alba, acompañando a imaxe do santo encargado de espantar os medos. Seguían o camiño que o 15 realizara a imaxe da Virxe do Alba e que á inversa farán o 8 de setembro cando estas imaxes e a da virxe do Rosario sexan baixadas a súa igrexa parroquial. Romaría celebrada na capela do monte Alba, nun espazo natural que conta cunhas asombrosas vistas sobre a ría de Vigo, na que algúns poxaron por galos e galiñas ofrecidos como exvotos ao santo e centos de participantes procuraron bater «os tres croques» co soporte da imaxe do apóstolo, que liberou do demo á filla do rei Polimio, razón pola que seguindo a tradición lles espantaría aos seus devotos todos os seus medos e atendería as súas peticións.

San Bartolomeu é festexado noutras parroquias da área metropolitana, como na de Taboexa, nas Neves, preto do castro de Altamira, onde se celebra a «romaría do Medo», ou na de Rebordáns en Tui, xunto a san Roque, na que os romeiros repiten un rito semellante ao da capela do Alba. Como pervive tamén na parroquia mariñeira de Meira de Moaña, onde na illa de Samertolomeu se celebra unha romaría na honra de catro santos, a virxe do Carme, san Roque, san Fernando e o noso santo espantamedos, representado alí cun coitelo na man, xa que foi martirizado quitándolle a pel, aínda que noutras lugares apareza agarrando ao demo polos cornos ou suxeitando cunha cadea a unha dema. Sexa dunha forma ou doutras, no imaxinario popular, san Bartolomeu sería entre os santos milagreiros o responsable de axudar aos que sofren de medos e das doenzas da alma, xa que posúe a capacidade de botar fóra os temores do corpo.

A advocación a san Bartolomeu non perdeu actualidade xa que os medos son inherentes á fraxilidade da condición humana non sendo este un aspecto que distinga o noso tempo dos anteriores. Existen e existiron medos «básicos» dos que nacen os temores imprescindibles para conformar a nosa autonomía persoal e estrutura emocional: o medo da morte, o da perda da liberdade, o da soidade e o desamparo ou o de perder a integridade física ou mental nosa ou das nosas persoas queridas. Xaora, tamén é certo que no entorno actual da mundialización capitalista, agromou un «medo ao futuro» alizerzado sobre os temores comprensibles provocados pola saúde moi precaria do propio planeta, o que provoca o amplo catálogo de medos relacionados co cambio climático e o medio ambiente (desertización, desxeo, os sismos e tsunamis, as ondas de calor, os temporais a destempo…), mais tamén outros que teñen a súa orixe na incerteza das mudanzas provocadas polas novas tecnoloxías dixitais, sexa polos efectos que puidese ocasionar o proceso imparable de robotización, tanto nas máquinas ferramentas como na propia toma de decisións, como pola dificultade actual para manter ou transmitir aos nosos fillos e fillas, canto menos, o noso status social.

Como foron agromando outros medos no seo dunha sociedade marcada por unha incertidume e unha desigualdade cada vez máis acentuadas, na que os individuos son cada vez máis fráxiles e se senten peor representados nas institucións políticas, onde as promesas doutrora foron substituídas polos medos de hoxe. Vivimos no que o sociólogo Heinz Bude chamou «sociedade do medo», o que constitúe un caldo de cultivo óptimo para que prendan os medos aos ataques terroristas, os medos «a invasión dos emigrantes» ou a unha «inevitable guerra planetaria» de orixe incerta. Expresións apenas do triunfo das políticas populistas (eis os éxitos de Trump, Salvini ou do Brexit) que neste entorno e para o noso abraio se presentan como as valedoras das nosas identidades e as únicas capaces de achegar unha repostas a estes temores.

E o que non deixou de abraiarme, como se fose un aceno da providencia laica, é que o 24 de agosto no que se espantan os medos da man de san Bartolomeu, o consello de ministros aprobase o decreto polo que se exhumarán do Valle de los Caídos os restos do ditador Francisco Franco, a expresión máis brutal do medo co pasado, unha anomalía democrática arrastrada para vergonza colectiva dende a Reforma Política. Unha exhumación que constitúe un requisito imprescindible para enfrontarse á normalización democrática e ao inicio dunha etapa de fomento da memoria histórica como un progreso moral colectivo.

O medo ao asumir o pasado, como o de enxergar o futuro, como todos os medos baseados en emocións sociais son oportunidades para diferenciar a información rigorosa e o discurso racional da propaganda e da sofística populista, cuestións nas que o bo de san Bartolomeu, que me desculpen os seus devotos, ben pouco pode axudar. Aposto por asumir os medos e enfrontalos coas armas da razón e dos valores democráticos.

Despois do Marisquiño

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo reflexiono sobre o que entendo serán consecuencias políticas do accidente do Marisquiño:

Despois do desastre do Marisquiño nada será igual no exitoso festival deportivo de cultura urbana das Avenidas. Tras dezaoito edicións, aquela tolería de esqueiters e ciclistas baixando mangados o Castro, nacida en 2001, sendo alcalde Lois Pérez Castrillo, converteuse en referente no sur de Europa deste tipo de encontros de deportes de acción e, sen dúbida, no acontecemento das festas de Vigo de maior proxección internacional e o que conta tamén con maior participación do público xuvenil. Un festival que semellaba consolidado, tanto pola súa singularidade temática como polo seus formatos innovadores de espectáculo, hibridando entre as novas disciplinas deportivas olímpicas e as músicas urbanas diversas, ao que as instalacións portuarias das Avenidas se lle quedaron pequenas e nalgúns casos obsoletas e incómodas para acoller a máis de 160.000 persoas.

Como interesante é que este festival organizado por unha entidade privada, a empresa Ulises Proyect, conte no seu orzamento, superior nesta edición a un millón de euros, tanto con patrocinadores públicos, que achegan case a metade de orzamento, co concello de Vigo e a deputación de Pontevedra á cabeza, como con entidades privadas, asumindo así un modelo mixto de financiamento corresponsable e autónomo das institucións e empresas. Un proxecto que tras o accidente deberá repensar a súa ubicación en Vigo para consolidarse como ese gran evento internacional do verán  que a nosa cidade atlántica precisa para incrementar a súa proxección e autoestima.

Xaora, tras o desastre do Marisquiño, provocado polo colapso da estrutura do que foi o primeiro peirao pilotado das Avenidas, construído antes da actuación «Abrir Vigo ao mar», nada debería seguir sendo igual nesa guerra institucional entolecida que dende hai máis dunha década caracteriza a política viguesa. Unha estratexia que reporta a curto prazo grandes beneficios electorais aos seus protagonistas, tanto ao Partido Popular como ao PSdeG-PSOE, como aos seus líderes vigueses, Alberto Núñez Feijoo e Abel Caballero, protagonistas no seu ámbito de cómodas maiorías absolutas, mais que a longo prazo pon en perigo os intereses da cidadanía e secundariza (e ridiculiza) o indiscutible liderado do Vigo metropolitano no proxecto político galego.

Tras un accidente, que deixou máis de 400 feridos e proxectou unha imaxe negativa da propia cidade de Vigo, serán as autoridades xudiciais as que determinen no seu día as causas do colapso do peirao durante o concerto do Marisquiño e as responsabilidades civís das administracións que operan sobre o espazo público onde se celebrou, a Autoridade Portuaria e o Concello de Vigo. Con todo, xa non hai dúbidas que a orixe dun desastre, que puido ser evitado, estivo na incapacidade para acordar entre as administracións portuaria e local a fórmula de controlar o estado e o mantemento da totalidade dos espazos de acceso público das Avenidas. Eis reside a cerna dunhas responsabilidades políticas (un concepto que sabemos só ten valor retórico) que, dende hai máis de dúas décadas, cando «finalizou» a actuación «Abrir Vigo ao Mar» do arquitecto Vázquez Consuegra, financiada pola Zona Franca, afectan aos diversos responsables da Autoridade Portuaria e do Concello de Vigo.

Pór fin a esa interminable e antipática guerra institucional é imprescindible para normalizar a axenda política viguesa e desatascar proxectos estratéxicos para a cidadanía e para o futuro de Vigo na perspectiva 2050. Unha longa lista de proxectos vigueses agarda polo acordo imprescindible entre o concello e o resto das administracións: os da área e transporte metropolitanos, o da chegada do AVE (o puro o de 300 km/h) e a conexión con Portugal, o novo plan xeral de ordenación urbana, a candidatura de Cíes como Patrimonio da Humanidade, mais tamén acordar cal vai ser a participación das diversas administracións na construción de novas infraestruturas sociocomunitarias como a Panificadora, o estadio de Balaídos, a biblioteca do estado ou a rede de museos (Marco, Liste, Castrelos, Verbum…).

Como tamén o desastre do Marisquiño obriga a reconsiderar toda a política urbanística no bordo litoral, que non é outra cousa que volver abrir un gran debate cidadán sobre cales son as relacións entre Vigo e o seu porto, que é algo aínda máis amplo que os acordos ou trasacordos posibles aos que puidesen chegar o Concello de Vigo e a Autoridade Portuaria. Un bo comezo podería ser recuperar aquel espírito e bo talante de acordo interinstitucional aberto co proxecto de «Abrir Vigo ao Mar», sendo alcalde Manuel Pérez (PP), presidenta da Autoridade Portuaria Elena Espinosa (PSOE) e delegado do estado na Zona Franca Francisco López Peña (PSOE). Acordar é o verbo clave para o futuro do Vigo metropolitano.

Vigo polo Tea

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á proposta da variante de Mondariz para a chegada do AVE a Vigo:

Pouco despois de que a moción de censura upase a Pedro Sánchez á Presidencia do Goberno, Alberto Núñez Feijoo esixiu a chegada do AVE a Galicia en 2019. Unha reclamación teatral de quen durante as lexislaturas de Mariano Rajoy foi moi comprensivo con cada un dos atrasos deste proxecto iniciado en 2004 como de quen é bo coñecedor de que tanto as consignacións orzamentarias previstas como o estado das obras entre Zamora e Ourense prolongaranse canto menos até finais de 2020, case tres décadas despois de que se inaugurase a liña Madrid-Sevilla, a primeira da alta velocidade española. Un horizonte aínda máis desalentador para aquelas persoas que se dirixan a Vigo xa que unha vez chegadas á cidade das Burgas terán por diante unha viaxe que as levará por Conxo, Vilagarcía e Pontevedra para poder chegar 67 minutos despois á estación término de Urzaiz. Mentres, non se consola quen non quere, os responsables de ADIF anuncian que haberá que agardar a comezos do vindeiro ano para reducir en 35 minutos o tempo actual do Vigo-Madrid, se como está previsto se abren os 110 quilómetros entre Zamora e Peralba de la Pradería (en Sanabria).

E que hai da famosa «variante de Cercedo», un tramo de 56 km (dos que 38 serían en túnel e 7 en viadutos), entre Maside e Portela, no concello de Barro, a 37 km de Vigo, onde empataría co eixo atlántico ferroviario, da que se dixo reduciría en case media hora a viaxe entre Ourense e a rexión urbana de Vigo e Pontevedra? Pois como ven sucedendo dende 2003, cando se comezou a falar desta solución, e a pesar das cartas recentes do alcalde Abel Caballero ao ministro de Fomento e á ministra de Transición Ecolóxica solicitando o desbloqueo do proxecto, os avances da variante do tren de Vigo serán escasos, reducíndose á continuidade dos estudos informativos, previstos xa nos Orzamentos Xerais de 2018. Como veu sucedendo cos diversos gobernos de Rajoy o custe estimado da variante, 2.230 millóns de euros para un traxecto de apenas 56 km, axuda ben pouco ao goberno Sánchez a recuperar un proxecto concibido, porén, como estratéxico por todas as forzas políticas e sociais da área metropolitana de Vigo. O que quere dicir, non nos enganemos, que cando chegue o tren AVE a Ourense (agardemos que arredor de 2021) dende Vigo viaxaremos até alí por Compostela en trens Alvia (a cen quilómetros por hora menos co AVE puro), o que a todas luces é inaceptable para a maior área metropolitana de Galicia, que achega unha parte substancial dos viaxeiros coa Meseta.

Unha situación denunciada unha e outra vez por Xosé Carlos Fernández Díaz, enxeñeiro de Obras Públicas, autor de numerosos artigos e de dous libros sobre a problemática ferroviaria en Galicia onde explica que as decisións tomadas no últimos anos impiden no noso país a coexistencia de trens de longa e media distancia, xa que as vías non permiten o paso de trens de ancho diferentes. En stricto sensu en Galicia o AVE (a 300 quilómetros por hora, ancho de vía internacional) chegará polo momento só até o intercambiador de Taboadela, a 17 quilómetros de Ourense, mentres que no resto da comunidade seguiremos utilizando os Alvia reducindo en hora e media os tempos actuais de viaxe con Madrid. Unha situación que tecnicamente podería ser reconducida se o Ministerio de Fomento asumise o proxecto de mudar a Rede Ferroviaria Interior de Galicia, sobre todo os 155 quilómetros do Eixo Atlántico entre Vigo e A Coruña, que a pesar de ser construído hai pouco na súa maior parte non admite a simultaneidade dos anchos internacional (AVE) e do ibérico; mudanza estratéxica que polo momento non está prevista acometer tanto polo custo que supoñería como polos inconvenientes destas obras para as persoas usuarias.

Ademais, o enxeñeiro Xosé Carlos Fernández Díaz, leva propoñendo nas últimas semanas no seu perfil de Twitter (@Xoscafer) unha alternativa moi interesante para a chegada a Vigo-Urzaiz do AVE, que sería a construción dunha rota directa dende Ourense de 87 km de Alta Velocidade (300/350 km/h) seguindo o río Tea por Mondariz. Unha liña directa que suporía unha viaxe de apenas 27 minutos entre ambas as dúas cidades, facilitaría a saída sur de Vigo cara a Portugal, coincidindo co seu tramo Mos / Porriño, o que convertiría a Vigo-Urzaiz en estación «pasante». Unha solución coa que se aforrarían corenta minutos con respecto a viaxe a Ourense por Compostela e que nas estimacións de Fernández resultaría economicamente máis sostible ca indirecta de Cercedo  que cualifica como «desacertada». Unha proposta esta de Vigo polo Tea que canto menos merecería ser estudada e valorada devagariño, xa que moito nos tememos que tanto a vía por Compostela como a de Cercedo non aseguran a conectividade ferroviaria que a area metropolitana viguesa demanda. Conviría non desbotar tan suxestiva idea.

Máis música galega

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar máis música galega na programación das festas de Vigo:

Nunha cidade instalada no permanente ditirambo estamos afeitos a escoitar que vivimos «na cidade máis fermosa do mundo» ou que «as nosas festas son as mellores de España e de Galicia». Sen embargo, ben sabemos que a realidade é moi teimuda e a pesar dos que así se expresan, se comparamos de forma obxectiva a programación das festas viguesas coas das cidades da nosa contorna ou da fachada atlántica axiña caemos da burra e ben escasas son as actividades das que podemos fachendear. E isto constitúe unha mágoa.

E cómpre recoñecer que sendo líderes en actividade industrial e dinamismo exportador, que contando co imán turístico que durante o verán supón a visita ás illas Cíes e ao resto das nosas praias e co engado do saboroso da nosa gastronomía, Vigo debería ofrecer unha  programación musical, tanto pública como privada, máis atractiva ca actual. Mais aínda cando conta co Auditorio de Castrelos, un espazo marabilloso para as actividades culturais ao aire libre. Porén, se non nos deixamos cegar polo salitre da ría, en Vigo carecemos dun programa de festas de verán que non singularice á altura dunha cidade da nosa proxección.

Abonda ler o programa de concertos de Castrelos deste verán, o prato forte das festas, para detectar esta carencia endémica, tanto pola ausencia de orixinalidade e singularidade como da escasa actualidade dos participantes no cartel, onde (por certo) apenas participarán tres mulleres, na noite de Operación Triunfo. E ben sei que os concertos programados contarán co entusiasmo do público vigués que vibrará coa «gran noche» de Raphael, que os seus setenta e cinco anos regresa a un dos seus escenarios preferidos, ou cantará con Juanes a súa «camisa negra». A afluencia e a xenerosidade do público de Castrelos nunca foi o problema. Nin tampouco a escaseza de recursos municipais, se nos atemos aos 478.000 euros que cobraron de caché os mexicanos de Maná, unha cifra coa xa se pode pensar en contratar a primeiras figuras. Nin sequera o problema reside na ausencia dunha tradición musical nunha cidade na que tocaron Milladoiro, Siniestro Total, Carlos Núñez, The Chieftains, Madonna, Oasis, Los Ramones, Dire Straits, Rolling Stones (en Balaídos hai vinte anos), Van Morrison, Deep Purple, Bod Dylan, Leonard Cohen ou The Artick Monkeys, entre outros moitos artistas internacionais.

No entanto, o que máis lamento do cartel deste 2018 é a ausencia no palco de Castrelos de calquera expresión de música galega e de música en galego, en calquera que fosen as súas diversas expresións: clásica, folk, pop, indie ou rock. Os músicos galegos non pisarán Castrelos, quedando reducida a súa presenza á actuación de Cómplices e Wöyza, nese estraño festival folclórico bautizado como «Festa da Cultura», celebrado na Porta do Sol. Unha discriminación coa música galega que obriga aos nosos músicos se queren tocar en Vigo a facelo en pequenos locais privados e a competir en inferioridade de condicións con artistas globais aos que aquí se lles cede o espazo público de Castrelos e se lles pagan excelentes cachés. Como se obriga aos seareiros vigueses das nosas músicas para escoitalas a viaxar aos concellos metropolitanos do Val Miñor, do Morrazo, da Louriña ou do Baixo Miño e participar en concertos e festivais de música galega, que adoitan contar con moito público e onde por ventura son sempre recibidos cos brazos abertos.

Como lamentable é que dentro da programación infantil dos seráns de Castrelos non se inclúa nesta edición concerto ningún de música galega, cando esta expresión é un referente pioneiro de calidade e creatividade en España. Mentres o concello de Vigo contrata a «Cantajuegos» e «Los Mundos de Peppa Pig», centos de familias viguesas acudirían sen dúbida tamén aos concertos nos que participasen Mamá Cabra, María Fumaça, Magín Blanco, Paco Nogueiras, por poñer apenas uns nomes da ampla oferta musical infantil galega que poderían tocar nas festas viguesas con éxito asegurado.

Non lle falta razón ao gaiteiro Carlos Núñez, o embaixador vigués nos escenarios do mundo cando a este teor se pregunta «se é posible imaxinar que o concello repartise “burguers” fronte a un local vigués que vende produtos frescos galegos». Ou noutras palabras en Vigo «o “mainstream” é pagado con cartos públicos mentres que a música tradicional galega debe vivir da billeteira». Esta é a dolorosa doenza que están sufrindo as músicas galegas nas festas de Vigo. Esta é outra manifestación da aposta dos responsables do concello polas tendencias dominantes do mercado da cultura e do espectáculo, nos museos e nas festas, o que agoira a medio prazo un devalo inevitable para a diversidade e orixinalidade das manifestacións da cultura viguesa, o que constituiría unha perda irreversible. Máis música galega nas nosas festas, por favor.

O «sentidiño» de Albor

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo o que entendo foi o legado político de Xerardo Fernández Albor:

Tras o pasamento de don Xerardo Fernández Albor, o primeiro presidente da Xunta de Galicia elixido tras a aprobación do Estatuto de Galicia (1981), a maioría das necrolóxicas salientan a bondade, a afabilidade, a empatía e o carácter apolítico do centenario cirurxián compostelán. E non lles faltan razóns aos que así retratan a quen entrou en política profesional «case sen querelo» da man de Manuel Fraga, o fundador de Alianza Popular, mais tamén, non o esquezamos, formando parte da estratexia da Realidade Galega dirixida por Ramón Piñeiro. Nacida en 1980 baixo afinidades persoais e coa intención de orientar a Autonomía cos valores galeguistas, este grupo de opinión non partidista colocou a algúns dos seus membros como independentes nas listas electorais de Alianza Popular (Albor), de UCD (Marino Dónega) e do PSdeG-PSOE (Ramón Piñeiro, Carlos Casares, Alfredo Conde e Benxamín Casal), sendo así deputados na primeira lexislatura do Parlamento de Galicia. Un exitoso exercicio de transversalismo co que Piñeiro afastaba ao galeguismo conservador do emerxente nacionalismo de esquerda, organizado arredor da UPG e do PSG-EG, unha esgazadura galeguista dende entón nunca recomposta.

Xaora, os apenas cinco anos dos gobernos de Fernández Albor (1982-1987) foron decisivos para pór en marcha o primeiro autogoberno de noso e acuñar as que hoxe son algunhas das iconas da Autonomía. Albor inaugurou en 1984, tras un duro litixio sobre a capitalidade con Francisco Vázquez, as instalacións administrativas da Xunta de Galicia de San Caetano, sede das diversas consellarías, izando alí a bandeira azul e branca, como emblema do goberno galego. Foi, tamén, durante o goberno Albor cando o 28 de xuño de 1984 regresaron (no entorno dunha triste polémica) os restos de Castelao, depositados dende entón no Panteón de Galegos Ilustres. Tamén na primeira lexislatura autonómica foi aprobada por unanimidade a Lei 3/1983 de Normalización Lingüística, garante dos dereitos lingüísticos da cidadanía galega e do recoñecemento do uso da lingua galega na toponimia e nos diversos ámbitos das administracións, da educación e dos medios de comunicación públicos. Sen esquecer que foi con Albor cando se puxo en marcha a Corporación Radio e Televisión de Galicia, creada pola Lei 9/1984 de 11 xullo, que permitiu o comezo das emisións monolingües da Radio Galega o 24 de febreiro de 1985 e da Televisión de Galicia o 24 de xullo de 1985.

Fitos todos de grande transcendencia política dos gobernos de Albor, que xa pasaron a formar parte da historia de Galicia, ao que tampouco foron alleos a determinación de Xosé Luís Barreiro Rivas, o seu vicepresidente e principal colaborador, tamén o promotor da moción de censura que permitiría que o socialista Fernando González Laxe o relevase en setembro de 1987. Como foi politicamente relevante o proceso de transferencias que no seu período se negociaron de forma paciente co goberno de Felipe González, un político sempre moi pouco empático e escasamente xeneroso con Galicia, en eidos como a Educación, Cultura, Sanidade ou cando se fixeron as primeiras reclamacións de infraestruturas de comunicación de Galicia coa Meseta. Sabemos que ao  «apolítico Albor» non lle sobran zonas de sombra, como a súa tolerancia cos contrabandistas galegos fuxidos da xustiza en Portugal cos que chegou a entrevistarse alí en 1984, como pon de manifesto o xornalista Nacho Carretero no libro «Fariña». Como coñecemos o seu folclorismo naíf do que facía gala en todo tipo de festas gastronómicas e encontros con maiores, polo que foi alcuñado con agarimo polos humoristas como «Merendiñas».

Albor legou á Autonomía institucións e acordos, forxados coa dura e diversa oposición daquel tempo, que tres décadas despois resultan díficiles de asumir para os actuais membros do Partido Popular de Galicia. Moveuno a súa convicción confesada de que «somos galegos por nación, españois por historia e europeos por cultura», frase cuxa autoría se lle atribúe a Piñeiro, expresión do seu carácter de liberal e galeguista. Unha actuación política guiada pola prudencia que el presentou como «sentidiño». Unha actitude, de aparencia apolítica, que permitiu que os seus conselleiros se ocupasen con ampla marxe de iniciativa en crear a arquitectura das primeiras institucións autonómicas. Sentidiño que non faltou na creación dunha Televisión de Galicia monolingüe concibida como ferramenta principal para a consolidación do uso da lingua galega. Como acredito que esa actitude política de escoita activa facilitou forxar o consenso arredor  dunha Lei de Normalización da Lingua Galega cuxa primeira proposta fixera o deputado Camilo Nogueira do PSG-EG. Eis nese sentidiño e apertura reside o mellor legado para o futuro de Albor.

Os monos de Laxeiro

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a exposición sobre a obra de humorismo gráfico do pintor Laxeiro:

Dentro do cativo panorama expositivo vigués actual chamou a miña atención a apertura na Casa das Artes da mostra «Os monos de Laxeiro. Obra humorística na prensa», onde até o 21 de setembro se expoñen os 49 deseños, entre viñetas e debuxos, publicados por Laxeiro, entre o 13 de setembro de 1928 e o 24 e xaneiro de 1930, nos xornais «Faro de Vigo» e «El Pueblo Gallego». Unha mostra realizada a partir de imaxes fotográficas tomadas das coleccións impresas dos xornais, que rescata a totalidade dunha obra esquecida, que se estende coa publicación dun libro homónimo (Laiovento 2018), no que se reproducen todas as imaxes do que foi o primeiro traballo profesional no eido artístico do xenio de Botos, acompañadas de tres textos críticos magníficos: «Cando Laxeiro tiña vinte anos» de Javier Pérez Buján, director artístico da Fundación Laxeiro, promotora da exposición; «Os monos de Laxeiro» de Manuel Igrexas, comisario da exposición; e «Laxeiro e a idade de ouro do humor gráfico galego» de Félix Caballero, investigador de referencia no eido do humorismo gráfico en Galicia.

Unha exposición sorprendente que axuda a entender mellor aquel primeiro Laxeiro que cando tiña vinte anos, apenas regresado de Cuba, aproveitou o seu oficio de barbeiro de feira para tomar apuntes dos seus clientes e paisanos. Un período de decisivo de aprendizaxe para quen entón era un debuxante compulsivo e extraordinario retratista de simplicidade clásica, como demostra no seu «Retrato da miña avoa» (1930), co que comeza a súa particular reinvención do mundo, do ser humano e da propia vida. Un período formativo no que consolidou o seu nome artístico, co que asina todas estas viñetas e que tamén utilizou no seu primeiro autorretrato a acuarela (1930), roubándollo a súa avoa, a Laxeira, natural da Laxe, unha aldeíña de Lalín. Uns anos decisivos nos que coñeceu a Manuel Colmeiro, o pintor de Silleda, quen, segundo Manuel Igrexas, é posible o animase a presentar o seu traballo a «Faro de Vigo», xornal onde dende 1923 e con periodicidade case diaria publicaba o melloriño do humorismo gráfico galego, dende os inesquecibles Federico Ribas e o Castelao de «Cousas da vida», pasando por Álvaro Cebreiro, Ignacio Senra, até o ponteareán Vidales Tomé, o marinense Manuel Torres ou o propio Colmeiro, entre outros.

Como tamén foi daquela cando Laxeiro coñeceu da man do seu amigo de Silleda ao pintor arxentino Enrique Larrañaga, que tiña un estudio na viguesa rúa de Policarpo Sanz, que lle aconsellou se puxera a pintar ao óleo e lle deu as primeiras leccións desta técnica. Unha guía que Laxeiro entendeu como unha lección de liberdade, concretada axiña en pezas como «Desnudo» (1930), da súa muller, Luísa, embarazada, onde para o crítico Antón Castro se define a súa «querenza polo cromatismo terroso, ocre e negro e a súa escolla pola rugosidade escultórica, preludio do que sería a súa característica estética do granito». Xaora, foi probablemente o seu amigo, o xornalista Xesús Froiz, correspondente de «Faro de Vigo» en Lalín, quen intermediou co xornal para a publicación dos dez primeiros «monos», como eran coñecidos entón estes debuxos humorísticos, nos que Laxeiro se achegaba a vida da aldea cun tipo de humor choqueiro e nos que case sempre aparecía un diálogo como desenlace da situación: «No día da festa», «O viño novo», «A volta da feira»… Temática popular que Laxeiro continuou nas súas 39 colaboracións en «El Pueblo Gallego», mais que vai ampliando a outros temas de actualidade, en pezas como «A Asueroterapia» ou mesmo de política internacional, como «Con cal dos dous?».

Un traballo de humorismo gráfico moi depurado onde Laxeiro utiliza de xeito exclusivo o galego, tanto no título das pezas como na lingua empregada polos personaxes. Como tamén destaca a súa fasquía gráfica, onde se identifican tres estilos, dende as primeiras pezas sen fondos nin sombreados, como «Vergoña» ou «Curiosidades», a outras, as máis, nas que imitando a técnica do gravado e sen abandonar a liña sinuosa e sintética inicial engade un fondo raiado, utilizado para contextualizar a escena. Como hai unhas terceiras, pezas como «Pra diante» e «Inda veremos», as máis innovadoras, onde o trazo achégase a unha estética expresionista e de avangarda, case cubista, que lembra a Grosz ou a traballos futuros de Luís Seoane. Monos que Laxeiro, a pesar da notoriedade gañada, interrompeu en 1930 para concentrarse na súa obra pictórica na que imaxinou historias e mitos que conforman todas as patrias posibles. Case medio cento de «monos» onde Laxeiro se anticipou a ilustrar o mundo da cultura agraria tradicional, hoxe xa desaparecida.

A Casa das Artes ofrece unha exposición valiosa que pon en valor unha das facetas menos coñecidas dun dos grandes da plástica galega de todos os tempos.