Cartografías de Xela Arias

/en , , , , , , /por

Dedico a Xela Arias o artigo da semana en Faro de Vigo con motivo do décimo aniversario do seu pasamento.

Pasaron dez anos desque a inxusta ondada dun ataque ao corazón tronzase a existencia de Xela Arias, cando apenas contaba con corenta e un anos. Unha década sen Xela, a poeta, tradutora, editora e profesora que na eclipse das certezas indagou con teimosía na procura de novas cartografías. Agora, no pouso dos afectos, lembramos a súa presenza fráxil, cun aceno de melancolía nos seus ollos grandes, a súa voz dóce iniciando unha conversa intelixente, afastada de calquera banalidade. Lembramos a súa vontade de reinventarse cada día, ao xeito dun Loud Reed feminino, cando escribía textos para “Desertores”, o grupo musical dos irmáns Díaz, ruando por aquel Vigo dos afectados e narcisos oitenta, que ela definiu como “cidade revolcada”, unha das metáforas máis acaídas para definir o noso volcán de dinamismos, que tamén sabemos cidade de fronteira, onde non é difícil esculcar os límites tan imprecisos do pracer cos da dor. Lembramos as súas intervencións literarias nos días de luz con Darío, cando presentou o seu libro (“Darío a diario”, 1996) sobre a experiencia da maternidade, empregando unha palabra decidida e precisa, matizando a súa actitude vital de desesperanza esperanzada, unha resistencia activa que tinguiu a súa obra poética de intuicións intimistas na súa loita contra o desacougo. Lembramos os textos dunha poeta esencial que indagou no territorio incombustible das palabras e nas contradicións do amor, da vida e da sociedade. Lembramos á creadora que asumiu a absoluta incerteza e a fraxilidade da súa empatía co ser humano e co seu destino.

A conmoción inicial que supuxo o seu prematuro pasamento suscitou numerosos artigos literarios e unha emocionante homenaxe en Vigo, o 29 de maio de 2004, organizada pola Asociación Galega de Editores, a Asociación de Tradutores Galegos e a Asociación de Escritores en Lingua Galega. Homenaxe que se prolongou poucos meses despois no libro colectivo “Xela Arias, quedas en nós” (Xerais 2004), cuxa edición correu ao coidado do seu pai, o tradutor Valentín Arias, magoadamente desaparecido hai apenas dous anos.

Homenaxes literarias que salientaron a importancia da dimensión autoral de Xela, comprometida cunha poesía que nas súas palabras “debe indagar e cuestionar a orde das cousas” e das propias linguaxes; poesía que para ela “sempre é temeridade, incendio”, considerando que a función da autora “é cuestionar o que hai precisamente para dar pé a construírnos mellor”. Traxectoria poética individual, singular, desubicada xeracionalmente, rabiosamente urbana e contemporánea, caracterizada por “camiñar ás aforas” na procura do seu propio camiño, en palabras de Ana Romaní, “escrita a golpes como os golpes marcan a violencia do noso existir”. Unha escrita poética na procura da independencia, que asume, como sinalou no seu derradeiro poema (inédito) que “a única dependencia desexable, a tolerar” é “a constelación do afecto”.

Homenaxes que non esqueceron a sua condición de “muller do libro”, traballadora de Edicións Xerais de Galicia durante unha década, enraizando alí na ramallada dos libros que escribiu e traduciu, mais tamén dos libros que foron arxila editorial nas súas mans, detalle, forma e estilo. Referencias que non esqueceron a súa dimensión como esixente tradutora para o galego de textos literarios como “Dublineses” de Joyce, “O derradeiro dos mohicanos” de Cooper, “O bosque animado” de Fernández Flórez, “Drácula” de Stoker ou o “Spleen de París (pequenos poemas en prosa)” de Baudelaire.

Porén, dende aqueles primeiros reencontros de 2004 coas cartografías de Xela Arias, abordados desde a dor e desde a vida, moi pouco se ten feito pola restitución e redescuberta da súa obra literaria. Os seus catro poemarios éditos quedaron xa fóra da voracidade do noso mercado literario actual, “Denuncia do equlibrio” (1986), “Tigres coma cabalos” (1990), “Darío a diario” (1996) e “Intempériome” (2003). Coma “Lilí con pistolas”, o libro que presentou sen fortuna ao Esquío de 1986, que nunca chegou a editar, ou os poemas que publicou en xornais (sobre todo en “Faro de Vigo”), revistas (“Luzes”, “Festa da palabra”, “A Nosa Terra”…) e libros colectivos. Secasí sucede co seu relato “Que si que si”, incluído no volume “Contos eróticos/Elas” (1990), co que iniciou un vieiro tan prometedor na ficción.

Urxe unha edición da poesía completa de Xela Arias, reunindo a súa obra édita e dispersa (e mesmo quizais a inédita). Urxe que as tres facultades de filoloxía galega promovan investigacións e traballos críticos sobre unha autora que non se compraceu, que nunca se aliou, convencida que “vencerse é cousa de se tratar” (un dos seus versos máis inquedantes). A Real Academia Galega debería considerar a súa candidatura para un dos vindeiros 17 de maio.

O excelente retrato de Xela Arias é de Guillermo Cameselle.

Lendo co Faro

/en , , , , /por

Esta é a miña achega ao suplemento que publica hoxe Faro de Vigo con motivo da celebración do seu 160 aniversario.

Aprendín a ler hai cincuenta anos. Ensinoume unha mestra que tiña a súa escoliña de pago a cen metros da casa nosa de Pi e Margall, a carón da igrexa dos protestantes, case fronte ao Bar Madrid, onde se facían as quinielas. Nunca esquecerei que foi naquel cuarto pequeno ateigado de picariños onde comecei a familiarizarme coa lectura e a escritura cando tiña catro anos. Mentres a mestra collía os puntos das medias nunha lámpada, completabamos os palotes dos cadernos de caligrafía de Rubio; despois liamos con ela no “Rayas”, unha cartilla de aprendizaxe da lectura que as parvulistas utilizaban dende o ano 1905. Daquela na miña casa non había outros libros que as novelas que mamá cambiaba no estanco de Maruja, ao pé do Barrio do Cura, onde papá mercaba moi cediño o Faro.

Dende entón mantiven unha fidelidade inquebrantable na lectura diaria do decano. Herdei do meu pai o costume de facelo durante o almorzo, o de iniciar a xornada gozando do recendo da tinta e do café, para saír ao traballo xa co Faro medio lido. Durante os anos da miña infancia non houbo para min outro xornal ca non fose o Faro, mesmo a pesar de que o noso veciño do primeiro, don Juan, un dos propietarios de La Favorita, lía, tamén, “El Pueblo Gallego”, que a súa sogra, dona Angelita, utilizaba para protexer os banzos das escaleiras cada semana despois de cepillalas con auga e xabrón. Daquela pensaba eu que o Faro era o xornal dos pobres e “El Pueblo Gallego”, o diario do Movemento, o dos señoritos. A daquel Faro grandiño foi durante moito tempo a principal (e case única) lectura de todos os membros da miña familia (numerosa). Nunca esquecerei que cando comezou a perder a vista, a miña avoa Filo me facía lerlle todas as noticias de Vigo e todas as esquelas e anuncios do concello, onde traballou o avó zamorano que non chegamos a coñecer. Os libros foron chegando a casa moito despois, a comezos da década de 1970, da man dos cen volumes da Biblioteca Salvat de RTVE, que creo que lin case todos, aos que engadín uns poucos títulos da colección de clásicos xuvenís da editorial Bruguera, que fun mercando cos meus escasos aforros na libraría Galdós de Falperra ou na libraría Pax de Elduayen. Logo chegaron as coleccións de fascículos, primeiro a do dicionario enciclopédico de Salvat e, xa máis tarde en 1974, a da “Enciclopedia Gallega” de Silverio Cañada, que papá encargaba no quiosco de Pepiño no paseo de Alfonso, páxinas que devorei e onde naceu para sempre a paixón por coñecer o país de noso.

Hoxe, volvendo a ollada atrás, comprendo a fortuna de formarme como lector nas páxinas daquel Faro que dirixía Álvaro Cunqueiro, no que publicaban Celso Emilio Ferreiro, José María Castroviejo, Xosé María Álvarez Blázquez, Francisco Fernández del Riego, Vicente Risco ou Ramón Otero Pedrayo, entre outros dunha nómina extraordinaria de colaboradores. Non por que eu seguise a súa columna da última páxina, “El Envés”, que Cunqueiro asinaba apenas cun “C”, non, non era un rapaz tan espilido e curioso para iso; descubrín eses artigos, moito despois no libro que recollía algúns daqueles textos nos que a partir dunha noticia, que semellaba intrascendente, o xenial don Álvaro despregaba a súa máis desbordante imaxinación literaria. Cando na miña casa non tiñamos televisión nin lavadora nin neveira as páxinas do Faro foron as primeiras ventás que abrín para descubrir o mundo, para papar coma esponxa todo o que alí ía aparecendo. Débolle, debémoslle, moito ao Faro na conformación da nosa visión primixenia daquel mundo que comezaba a transformarse. Grazas ao Faro seguín as andanzas do foguete americano “Gemini VII”, a chegada a Venus da estación espacial soviética “Venus 3” ou souben porqué fracasou a aluízase do Lunik 8. As páxinas do Faro daquel tempo, cheas de noticias de internacional, foron un libro de xeografía que se actualizaba cada día, un mapa confuso, o que lle faltaban moitas pezas, e que fun completando de vagariño. Tamén prendín no Faro coa gramática do fútbol celeste polos diálogos semanais nas avenidas do hincha Perico, un seareiro fanático das galopadas de Suco, creación de Derviche, aquel xornalista deportivo que cría que o noso Celta “galego” metía en Balaídos caroliños en vez de goles. Rin a cachón, tantas veces, mirando os chistes de Quesada e as páxinas portuarias e de anuncios breves, entre as miñas preferidas, costume que conservo para saber o que verdadeiramente se coce en Vigo. Nas páxinas daquel Faro seguín desacougado a fuga dos dous leóns da Madroa, que trouxeran de Eritrea, o asasinato que non se puido contar de Alfageme, ou o incendio do Polycomander, que marcou a consciencia da miña xeración, fotografado pola cámara do meu admirado e afouto Magar como outros tantos acontecementos da nosa nosa abella da ribeira.

Moitas veces algúns amigos de fóra de Vigo téñenme preguntado sobre cáles son as razóns que explican a lealtade que os vigueses mantemos, xeración tras xeración, co Faro, un fenómeno insólito en calquera outra cidade, prodixio da metonimia que leva a identificar un produto cunha marca, por que aquí ben sabemos que todos os xornais son faros e todos os autobuses urbanos vitrasas. Eu, como non son estudoso da socioloxía periodística, contesto coa miña experiencia persoal:

–Levo lendo o Faro toda a vida por necesidade vital. Se non o fago síntome mal. Fáltame algo. Cando estou fóra de Vigo, a pesar de manterme conectado por twitter e internet, cando volvo leo todos os faros atrasados; é o meu xeito de recuperar a vida perdida na cidade. Os vigueses lemos o Faro por que é espello do que somos, do noso permanente inconformismo co futuro. Non o sei explicar mellor. Pero sinto que é certo.

O futuro do estadio

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a situación do estadio de Balaídos o seu incerto futuro.

Os espectadores do partido da pasada semana, ademais da magoarse coa derrota in extremis do Celta, pillaron unha boa molleira, xa que chovía a cachón tanto fóra coma nas bancadas de Balaídos. A bategada puxo en evidencia o estado deplorable do estadio. As cubertas de Tribuna, Gol e Río amparaban apenas a metade do aforo, xa moi minguado; a da grada de Río, furada coma o aspersor dunha regadeira, metía auga a mares que corría en fervenza polos ocos das escaleiras. Por non falar da anécdota do apagón e das enormes pucharcas nos accesos e saídas que aconsellan acudir ao estadio do Fragoso con botas de sete leguas. E por riba, os andamios instalados para reparar algunhas deficiencias exteriores da grada de Marcador amosan que Balaídos envellece, dende hai máis dunha década sofre unha deterioración para a que, a pesar das denuncias e queixas dos usuarios, non se lle está poñendo todo o remedio que precisa.

Máis alá da épica celeste, a historia do estadio foi a das súas diversas reformas. Hai case noventa anos, case tantos coma ten o Celta, foi a iniciativa privada quen promoveu, por medio dunha sociedade de capital popular, “Stadium Balaídos S.A.”, a construción dun terreo de xogo á beira do Lagares onde estaba asentada unha fábrica de tellas do país, a “Tejera de Balaídos”. O arquitecto Jenaro de la Fuente Álvarez foi quen preparou o proxecto dun gran estadio de forma ovalada e pista de atletismo, á altura dos máis modernos daquela, con capacidade para 22.000 persoas sentadas e coas localidades numeradas. Mágoa, que aquel cobizoso proxecto quedase fanado por falta de recursos económicos. O monumental peche exterior de granito, deseñado polo arquitecto do edificio da Aurora Polar, foi substituído por un muro de cemento na grada de Preferencia e por un valado de madeira nas localidades populares. Balaídos inaugurouse con esa humilde fasquía o 30 de decembro de 1928, sendo alcalde Gregorio Espiño, cun partido ás tres da tarde entre o Celta e o Real Unión de Irún, correspondendo ao extremo celeste Graciliano a honra de ser o primeiro en meter un gol na lameira do Fragoso. Abríase así a historia do estadio, que como podemos ler na magnífica historia do Celta de Fernando Gallego (Faro de Vigo, 2013),  Manuel Castro “Handicap” consideraba como “un orgullo para toda Galicia”; un froito do “noso modo de ser, calcado na deportividade británica da alma galega dos vigueses, que non permitía que un praza de touros se erguese nestes eidos antes ca un stadium”.

Nos anos de posguerra, sendo alcalde Suárez-Llanos, en 1946 o Celta comprou o estadio cunha subvención do concello, o que permitiu que pasase a ser de facto propiedade municipal. Daquela o arquitecto Fernando Molins e o enxeñeiro Elixio Prieto fixeron o proxecto para a construción dunha grada cuberta con viseira de cemento en Río e para dotar a Marcador dunha grada de cemento. Obras que unha vez concluídas proseguiron coa modernización da grada de Gol. Despois, en 1969, o alcalde Rafael J. Portanet comprometeu a completa modernización de Balaídos. Foi ao longo da tempada 1970/71, coincidindo coa primeira clasificación europea da historia celeste, cando se construíron por fases as actuais gradas cubertas de Tribuna, Marcador e Gol. Anovación do estadio que se completaría unha década despois, sendo alcalde Manuel Soto, nas tempadas dos ascensos das segundas de Milorad Pavic e antes da celebración do Mundial 82, coa construción da actual grada de Río sobre o Lagares, rematando de vez coas inundacións que durante décadas cada inverno fixeron de Balaídos un temible estadio “acuático”.

Oitenta e cinco anos despois da súa inauguración e de tres décadas da súa derradeira reforma, máis alá da conxuntura deportiva do Celta (sempre na pelexa), a cidade precisa enfrontar o tabú de cal vai ser o futuro da súa primeira instalación deportiva e multiusos. Desbotada no marco económico actual (e no propio plan xeral) a alternativa de construción dun estadio nunha nova ubicación, malograda a posibilidade de remodelación integral proposta polo concelleiro do BNG Santiago Domínguez en 2009, ao fío da celebración dos mundiais de fútbol de 2018 e 2022, para os que Vigo preparou a súa candidatura coma sede, a curto prazo non existe outra alternativa que alongar a vida de Balaídos por medio dunha coidadosa operación de mantemento das súas instalacións interiores e de mellora dos seus servizos de acceso, aparcamento e transporte público. Unha “solución” que precisa unha maior dedicación orzamentaria do concello de Vigo, xa que o seu obxectivo é evitar tanto a ruína da estrutura como preservar a seguridade dos usuarios. Xa a medio e longo prazo, o futuro do estadio é unha ineludible cuestión política (e urbanística) que debe ser abordada no marco do plan estratéxico metropolitano.

As fotos son de Guillermo Cameselle.

Campo do Fragoso CXLIII

/en , , , /por

O BARCO NAS PEDRAS

Tras nove xornadas, cando non se cumpriu unha cuarta parte do campionato, Luis Enrique meteu o barco nas pedras. As cifras non poden ser máis fracas: seis puntos de vinte e sete posibles, apenas unha vitoria, tres empates e cinco derrotas; un punto dos últimos quince xogados, catro derrotas consecutivas, ningunha vitoria aínda en Balaídos; apenas un gol marcado nos últimos cinco partidos e ningún nos tres últimos… O equipo colocado en situación de descenso ás portas dun calendario próximo durísimo que pode deixalo noqueado xa no mes de novembro. E o máis preocupante é que non semella moi doado como sacar a embarcación celeste destes cantís.

Comezou intenso o Celta fronte ao Levante de Caparrós, un adestrador que nas súas visitas a Balaídos adoita tirar moi bos resultados. As bategadas enchouparon a lameira e as bancadas do vello Balaídos. Unha noite de fútbol atlántico, un partido case acuático, onde a velocidade e a forza ponderaron máis que o toque e a precisión do tiraliñas. Luis Enrique acertou inicialmente co cadro, corrixindo algúns dos seus excesos tácticos, adiantando a Oubiña e colocando a Krohn como construtor do xogo de ataque. Pola súa banda, o arteiro Caparrós decidiu agardar ao Celta diante da súa área, procurando con paciencia a súa oportunidade.

Durante a primeira parte, o Celta gañaba case todas as pelotas no medio do campo, chegaba con inusual facilidade á area levantina, mais nese territorio decisivo nunca soubo establecer superioridades. Hugo Mallo e Mina facíano como querían dende a dereita, mais Nolito nunca acadou ás diagonais envelenadas que lle trazaron. Krohn Dehli intentouno con pexegazos dende a frontal, mais non foron abondo precisos. Mina amedrentouse en dúas ocasións cando, tras os servizos de Rafinha, quedou só diante do porteiro Navas e o veterano Charles, o que semellaba o noso máis experimentado goleiro, acelerouse unha velocidade de máis nun par de remates.

Tras o apagón ao inicio xusto da segunda parte, provocado por un ballón que nunca amainou, o Celta recuncou non seu esforzo, desta volta empeño e vontade non lle faltaron. Luis Enrique decidiu estirar o equipo polas bandas e intentar recuperar os balóns na frontal; mais estragou o partido cos trocos, especialmente coa incomprensible saída de Nolito, un dos poucos xogadores capaces de provocar un alustro de lucidez fronte a unha defensa diesel coma a do Levante. Porén, afeitos como estamos os celtistas a vivir as maiores penalidades, unha falta innecesaria de Orellana, un xogador ao que lle ven moi grande a intensidade da primeira división, facilitou que Diop marcase dende fóra da área, cando faltaban dous minutos para o remate do partido. Outra catástrofe, un naufraxio en toda regra, dificilmente xustificable pola mala sorte ou polas caprichosas decisións arbitrais.

Moito terá que mudar nas vindeiras xornadas a actitude de Luis Enrique, un adestrador que desde a súa chegada a Vigo procurou a comodidade do seu andamio e do seu esquema preconcibido. O Celta precisa de urxentes solucións tácticas que se axeiten as características e limitacións do seu cadro de xogadores. De non facelo, temo que non chegará a comer en Vigo o turrón.

Culturgal

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo recupero a traxectoria de Culturgal recoñecida co Premio da Crítica Galicia de Iniciativas Culturais.

Foi un éxito o xantar organizado o pasado sábado pola Fundación Premios da Crítica Galicia, liderada por Bieito Ledo e Antón Pulido, no que se deron a coñecer os galardóns correspondentes á produción cultural do ano 2012. Non defraudaron tampouco as escollas dos xurados das súas seis modalidades, tanto as candidaturas finalistas coma as gañadoras, que amosaron a excelencia da creación galega como o dinamismo acadado polas nosas industrias culturais. Xa a nivel persoal, especial emoción producíronme os premios que recibiron “Transmuta”, o poemario do chairego Xabier Cordal editado por Xerais, na modalidade de creación literaria, e Culturgal na de Iniciativas Culturais, un proxecto ao que me sinto moi vinculado dende o seu nacemento hai seis anos, que comparte o espírito inclusivo da fundación organizadora destes premios.

Non foi doado para Culturgal chegar a este o seu primeiro recoñecemento. Promovida pola Asociación Galega de Editores, naceu na semana das letras galegas de maio de 2007 no Pazo de Exposicións de Pontevedra como “Feira do libro e da industria cultural”. A semellanza da exitosa “Feira do libro e do disco en éuscaro” de Durango, con máis de corenta edicións de historia e milleiros de visitantes, Culturgal pretendía converterse nun grande escaparate anual das novidades do libro e do conxunto da produción cultural galega dirixidas a un público tanto familiar como profesional. O éxito do modelo feiral daquela primeira edición pontevedresa, dirixida polo editor Roberto Pérez Pardo, levou o ano seguinte a que fose a Consellaría de Cultura e Deporte de Ánxela Bugallo a que se ocupase durante a primeira fin de semana de decembro de 2008 da xestión e organización no Palexco da Coruña da que se bautizou como “Feira das Industrias Culturais de Galicia”. Foi este segundo Culturgal clave para a consolidación do modelo actual, non só polo seu éxito de público, senón tamén pola escolla dunhas datas fixas e pola definición da feira como un proxecto estratéxico da industria cultural en Galicia e en lingua galega.

Tras a crise de 2009, ano no que non se celebrou Culturgal, coincidindo coa chegada do PPdeG ao Goberno Galego, no verán de 2010 a iniciativa privada retomou o liderado do proxecto. Catro asociacións empresariais AGE (edición), AGAPHONO (música), AGEM (música) e Escena Galega (teatro), á que poucos meses despois se uniron EGANET (internet e novas tecnoloxías) e AGAPI (audiovisual) constituíron a Asociación Culturgal. Inicíabase así un proceso de intensa e estreita colaboración e cooperación intersectorial das diversas empresas da nosa industria cultural que baixo a presidencia do editor Xulio Amigo e a dirección do equipo técnico de Sergio Lago organizaría durante tres anos consecutivos a feira no Pazo de Exposicións de Pontevedra. Dende a edición de 2010, contando como principais patrocinadores coa Consellaría de Cultura por medio de AGADIC e co concello de Pontevedra, Culturgal alicerzou o seu exitoso modelo de Feira das Industrias Culturais sobre tres piares: a venda e presentación de novidades (libros, discos, espectáculos, iniciativas…), as actividades e espectáculos para públicos diversos (con especial atención ao familiar e infantil) e as xornadas técnicas dirixidas a profesionais dos diversos sectores dunha cultura en tránsito.

Porén, a pesar do moito camiño avanzado, Culturgal non ten certeza sobre o seu futuro. A actual diminución das vendas dos mercados minoristas da cultura, as elevadísimas taxas de paro, a deflacción salarial e a perda de poder adquisitivo, o incremento do IVE até o 21 % na maior parte dos produtos e servizos culturais (coa excepción do libro impreso) como os durísimos recortes dos poderes públicos nas partidas de Educación, Cultura e Normalización Lingüística son ameazas para unhas industrias que en Galicia ocupan a 11.200 persoas.

Secasí, Culturgal sufrirá na edición que se celebrará este outono (29 e 30 de novembro e 1 de decembro) unha redución dos patrocinios públicos até niveis inadmisibles que poden provocar o seu colapso. Porén, Culturgal é hoxe pola fraqueza do mercado cultural máis necesario ca nunca, razón pola que os diversos sectores empresariais participantes, a pesar da súa diversidade, asumen a estratexia do estorniño, a solidariedade dos chirlosmirlos que adoitan manobrar en bandos atraendo a ollada da veciñanza das cidades. Eis a estratexia da corresponsabilidade deseñada por Xosé Aldea, o director deste Culturgal 2013, que procura a colaboración intersectorial e o protagonismo dos públicos, a primeira razón de ser desta feira. O Premio da Crítica Galicia chega no momento oportuno para recoñecer o traballo feito, mais sobre todo para alertar sobre o futuro dun proxecto necesario en man común.

 

Iniciativa Paz Andrade

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo os contidos da Iniciativa Paz Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía.

Unha ponencia da Comisión de Educación e Cultura do Parlamento de Galicia traballa sobre a proposición de lei de iniciativa lexislativa popular Valentín Paz-Andrade, para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía. Apoiada por máis de 17.000 asinaturas, esta iniciativa foi presentada a consideración do pleno polo empresario vigués Xosé Carlos Morell González o pasado 14 de maio, sendo aprobada por unanimidade de todos os grupos políticos, coa participación na votación de todos os membros da cámara, o que constituíu un consenso inédito nas dúas últimas lexislaturas.

Redactada en apenas tres breves artigos, a proposición de lei pretende  poñer en valor o que Valentín Paz-Andrade denominaba no seu ensaio “Galicia como tarea” (1959) potencial global “dunha lingua coa que os galegos e galegas podemos entendérmonos con millóns e millóns de persoas, aínda que a falen con distinto acento ou escriban de forma diferente certo número de palabras”. A da lingua portuguesa é unha comunidade formada por 254 millóns de persoas, un 3,6 % da poboación mundial, que alén da súa diversidade cultural, representa un considerable potencial económico. Segundo un estudo recente da oficina de estudos do Banco Espirito Santo  supón o 4,6 % do PIB mundial e o 2 % do comercio internacional planetario. Se activamos esas potencialidades de comunicación lingüística que posuímos os galegos e galegas, poderemos con facilidade ser os cidadáns europeos máis capacitados para acadar o maior progreso no menor tempo nunha lingua internacional de referencia, hoxe a quinta máis falada no mundo, máis tamén a terceira máis utilizada nas redes sociais e a primeira máis falada no hemisferio sur do planeta. Unha oportunidade competitiva, sobre todo no eido económico, que non deberiamos estragar no contexto da crise económica, xa que algúns dos países desta comunidade lusófona presentan elevadísimas taxas de crecemento anual como Angola (17 %); mais sobre todo polas oportunidades de negocio e traballo ofrecidas por Brasil, un dos cinco países “brics”, chamados a revolucionar a xeoeconomía do século XXI. Sen esquececer a diáspora portuguesa polo mundo (cinco millóns de persoas) ou as pequenas comunidades como Macao, onde o portugués é lingua oficial xunto ao chinés, na que se están realizando grandes investimentos no eido da educación universitaria, sendo unha porta de acceso á China continental.

O primeiro artigo da iniciativa incorpora a aprendizaxe da lingua portuguesa en todos os niveis do ensino regrado. Ábrese así a posibilidade de aumentar de forma significativa o número de alumnos e alumnas galegas con competencia elevada en comunicación e expresión oral e escrita en portugués. Un obxectivo acadado xa por Estremadura, comunidade que (para a vergonza galega) posúe a sede do Programa de Cooperación Transfronteiriza España-Portugal, na que estudan portugués como segunda lingua máis de dez mil estudantes de Secundaria. Unha incorporación do portugués ao currículum que debería facerse coincidir coa implantación máis que probable dos novos currículums LOMCE no vindeiro curso 2014-15. O segundo dos artigos propón que será un obxectivo estratéxico do Goberno galego a relación a todos o niveis (económico, cultural, deportivo, ambiental…) cos países de lingua portuguesa. Este achegamento institucional suporía unha ollada galega cara o sur, primeiro con Portugal, con quen, como tantas veces sinalou o noso amigo o editor Nelson de Matos, “sempre vivimos tan preto, mais tan virados de costas”. Ollada que cómpre prolongar alén mar, cara os países africanos de lingua portuguesa e cara Brasil, país de oportunidades e horizontes abertos, onde Galicia é recibida con menos prexuízos ca en Lisboa. Por último, o terceiro artigo, propón lograr a recepción aberta en territorio galego das emisións de radio e televisión portuguesas. Unha medida (aparentemente) técnica que abriría por fin a derradeira fronteira con Portugal, a informativa, cultural e deportiva, esoutra barreira invisible que tras dúas décadas cos pasos fronteirizos abertos en Tui, Pontebarxas, no Xerés ou en Feces aínda non foi posible derrubar.

A máis que probable aprobación por parte do Parlamento Galego desta lei para o aproveitamento da lingua portuguesa debería supoñer o inicio dun proceso de achegamento efectivo, inclusivo e recíproco de Galicia con Portugal, Brasil e o resto dos países da lusofonía. Será o momento de recuperar con coraxe iniciativas políticas, económicas e culturais como as do Eixo Atlántico (hoxe moi diminuído na súa actividade) ou a decisiva presenza de Galicia como Observador Asociado da Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa (CPLP). Unha magnífica oportunidade para Galicia.

Vigo, cidade euroatlántica

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a experiencia do primeiro goberno tripartito (1991-1995) no concello de Vigo.

Na historia recente de Vigo hai algúns capítulos políticos que deben ser aclarados. Entre eles o do gravísimo conflito pola instalación da empacadora nos peiraos do Guixar, que facilitou a única maioría absoluta coa que contou o Partido Popular en Vigo, a que na primavera de 1995 levou á alcaldía a Manuel Pérez Álvarez. Documentando o libro que publicaremos de Cameselle, o grande fotógrafo de “Faro de Vigo” falecido hai un ano, reparei naqueles sucesos iniciados hai agora vinte anos, que fixeron naufragar aquel ilusionante tripartito vigués presidido polo alcalde socialista Carlos G. Príncipe, coaligado cos nacionalistas do PSG-Esquerda Galega de Suso Costas e do Bloque Nacionalista Galego de Lois Pérez Castrillo. Nas fotos recuperadas do arquivo Cameselle vese unha das grandes manifestacións veciñais baixo o lema “Teis contra a empacadora”, a celebrada o 29 de novembro de 1994, mais tamén o espectacular incendio dun vitrasa, que se produciu o día seguinte. Dúas testemuñas gráficas dun conflito da serie negra, incomprensible dende a nosa ollada hoxe, tanto polos argumentos coma polos métodos contundentes utilizados polos seus protagonistas, no que os medos veciñais sobre o impacto da compactadora foron utilizados nunha estratexia de manipulación e intoxicación política sen precedentes (e nunca aclarada) que pretendía expulsar a socialistas e nacionalistas do goberno da casa do Campo de Granada.

Se non lembro mal, a orixe do conflito de Teis, estivera na valente decisión do tripartito de Carlos Príncipe de pechar e selar o vertedoiro do Zondal no barrio do Freixo, onde durante vinte anos se queimaban cada día as case 300 toneladas de lixo que producía a cidade. Como contrapartida Vigo incorporábase ao sistema de eliminación de residuos da empresa pública galega Sogama, promovido por Xosé Cuíña, entón conselleiro de Política Territorial e Obras Públicas. Unha solución medioambiental que requería a construción dunha planta de compactación dos residuos en Vigo para facilitar o seu transporte á planta incineradora de Cerceda na Coruña. Decisión que dúas décadas despois sabemos foi acertada, tanto pola recuperación do Zondal, non exenta de dificultades pola evacuación de gases e lixiviados, mais transformado hoxe nun miradoiro privilexiado sobre as Cíes, como polo mínimo impacto do funcionamento da compactadora sobre a veciñanza de Teis.

O labor daquel goberno de Príncipe nuns anos de gran entusiasmo (e crise económica) deixou unha profunda pegada no Vigo de entre séculos. Con moita coraxe acometeu proxectos infraestruturais básicos, até entón adiados, como a finalización das obras dos saneamento integral de todas as parroquias viguesas (un fito histórico nunca suficientemente valorado para unha cidade en bisbarra), a posta en marcha da primeira depuradora do Lagares ou a abordaxe de proxectos urbanos estancados durante décadas, como o da apertura da rúa Rosalía de Castro, unindo a Metalúrxica coa Caixa de Aforros. Aquel inédito goberno (de mozos de trinta e tantos), apoiado por unha ampla maioría social, coa que nunca contara o alcalde Manuel Soto durante os seus tres mandatos, puxo ademais os alicerces de moitos dos proxectos municipais inaugurados durante estas dúas últimas décadas. Daquel impulso político naceron as primeiras humanizacións do centro, coa da rúa María Berdiales como prototipo. Nese período xerouse o proxecto de Abrir Vigo o mar, coa reforma integral das Avenidas e o túnel de Beiramar, financiado pola Zona Franca, que sería desenvolvido despois polos gobernos de Manuel Pérez e Lois Pérez Castrillo. No eido do patrimonio e da cultura o goberno Príncipe foi decisivo para a recuperación integral do Casco Vello, co inicio do primeiro plan Urban; para a ampliación da Casa Galega da Cultura, onde se instalarían a Biblioteca Penzol e o legado de don Francisco Fernández del Riego; para a modernización do Museo de Castrelos, a construción do Museo do Mar e da Casa das Palabras de Samil. Outrosí sucedeu coa rede de centros cívicos veciñais que foi impulsada, así como a de instalacións deportivas.

Con todo, entendo que a achega máis importante daquel tripartito dos noventa foi o de introducir o planeamento estratéxico como ferramenta de participación cidadá e veciñal no deseño da cidade futura. Dos documentos do denominado primeiro Plan Estratéxico de Vigo naceu o posicionamento de Vigo como cidade portuaria euroatlántica de carácter metropolitano, cunha posición central no denominado Eixo Atlántico Peninsular que artella unha poboación de máis de seis millóns de persoas. Un proxecto que non perdeu unha miga de actualidade e merece ser posto en valor. Como aquel valioso labor do tripartito de Príncipe, Costas e Castrillo.

As fotos son de Guillermo Cameselle. Forman parte do libro Cameselle. Crónica fotográfica de Vigo (1995-2005), que será publicada en novembro por Xerais.

Hora galega

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre as posibilidades de mudanza horaria e adopción da chamada «hora galega»:

Hai sete anos comentabamos aquí a proposta aprobada na XIIª Asemblea Nacional do BNG de axustar a hora de Galicia á do meridiano de Greenwich, o que suporía atrasar unha hora os nosos reloxos, tanto no horario de inverno coma no de verán. Foron daquela moitos os comentaristas da corte, tanto tiña que estivesen instalados en Madrid ou chantados na propia terra, os que decontado consideraron provocadora esta proposta, cualificándoa de “estupidez inadmisible” propia de nacionalistas dispostos a rachar coa unidade española. Iniciativa que tamén foi rexeitada de raíz por algúns políticos galegos como Alberto Núñez Feijóo, entón á fronte da oposición conservadora, quen no parlamento galego presentou unha pregunta ao presidente Pérez Touriño ao respecto, considerando que o que denominou como “autodeterminación horaria” deterioraba a imaxe de Galicia, lembrando que José Blanco, secretario de Organización do PSOE, a cualificara como unha “chorrrada”.

Porén, a iniciativa do BNG, que inicialmente fora presentada por Lito Prado, entón militante do BNG de Ourense, non tiña intención ningunha arredista, xa que dende unha posición ecoloxista apenas pretendía poñer en evidencia un desaxuste obxectivo que sofre Galicia, como a maior parte das comunidades autónomas (non esquezamos que o meridiano de Greenwich debuxa a súa liña entre Aragón e Castelló), con respecto á hora central europea (UTC / GMT + 1) adoptada como oficial por España desque o impuxo Francisco Franco o 7 de marzo de 1940, como un xeito de expresar a súa querenza polo réxime de Hitler. Transcorridos case setenta e cinco anos, aquela excéntrica decisión do ditador de adoptar a hora centroeuropea, poderiamos chamala tamén “hora alemá”, continúa vixente como outra herdanza rotineira do franquismo, a pesar dos prexuízos económicos (sobre todo os referidos os elevados consumos enerxéticos) que ocasiona afastarse do horario solar medio adoptado polos países co que compartimos fuso horario como o Reino Unido, Portugal (tanto no seu territorio continental coma insular), Marrocos ou a maior parte dos países da África subsahariana. En conclusión, se empregásemos criterios exclusivamente xeográficos, a hora oficial de España debería ser unha menos da que contamos dende 1940, tal como propuxo tan razoadamente en 2006 o BNG para Galicia.

Mais o que resulta paradoxal do caso é que aquela proposta de reintegración ao fuso horario xeográfico, recibida de forma tan abrupta polo PP e PSOE –probablemente por unha actitude seitaria inconsciente, que os leva de forma rotineira a negar validez a calquera proposta nacionalista, sen valorar o seu axeitamento aos intereses xerais–, será debatida grazas ao informe presentando pola subcomisión ou grupo de traballo para o estudo da “Racionalización de horarios, a Conciliación da vida persoal, familiar e laboral e a Corresponsabilidade”, tras ser aprobada pola Comisión de Igualdade do Congreso dos Deputados coa abstención dos grupos de esquerda por considerar que “non afonda en resolver os obstáculos da conciliación”. Se o Goberno ten en conta este informe, a chamada hora galega (canaria ou portuguesa) podería ser a hora española do futuro inmediato. Mudanza significativa para os hábitos e formas de vida cidadá que expresaría, ademais, a posibilidade real de modificar moitos outros marcos e límites que, dende a Reforma Política, os partidos da alternancia consideraron coma fixos e incuestionables.

A proposta de mudanza horaria, elaborada por un grupo de deputados e deputadas, coa participación de numerosos expertos de diversas disciplinas, asume que supoñería unha importante transformación de usos e costumes, tanto nos eidos escolar, laboral, comercial coma social, cunha imprescindible modificación e racionalización dos seus horarios. Un cambio que axeitaría o noso reloxo biolóxico co solar, axustando as nosas rotinas á luz e escuridade naturais, mais que, inevitablemente, debería ir acompañado dunha redución significativa das horas dedicadas ao traballo, rematando coas xornadas prolongadas (e tan frecuentes nalgúns sectores) do abrente ao solpor. A mudanza horaria non pode ser allea tanto ao respecto efectivo á lei de igualdade como a dunha normativa laboral que, a pesar dos seis millóns de parados, é rebentada decote pola carencia de inspeccións e pola flexibilización abusiva da contratación amparada pola recente reforma laboral. Só compartindo o traballo existente e organizando racionalmente as súas xornadas se poderá acometer unha conciliación efectiva coa vida familiar. Ogallá esta adopción da ventureira hora galega supoña tamén o inicio dunha revolución no reparto efectivo e organización do traballo, como na igualdade entre homes e mulleres.

Campo do Fragoso CXLII

/en , , /por

DESCONCERTO

Semana horribilis para o Celta. Apenas un punto de nove. Aquel esperanzoso inicio de liga, con bo xogo e mellores sensacións, quedou en augas de bacallao. Coa derrota fronte a un Elxe moi combativo, que coas mellores artimañas da Segunda non deu un balón por perdido, Balaídos quedou inundado de dúbidas e dun desconcerto xeralizado capaz xa de contaxiar a unha bancada afectada por vez primeira do coñecido virus da melancolía celtista. Pensabamos que esta tempada iamos escapulirnos de medos e dificultades, mais transcorridas catro xornadas aínda non vimos gañar aos nosos no campo do Fragoso, sendo o seu xogo cada vez máis ruín e as decisións do adestrador máis discutibles. En definitiva, os afeccionados sabemos que quedan por diante moitas xornadas difíciles e que custará, como é adoito, ferro e fariña conservar a categoría.

Tras a inxustificable actuación de Xetafe, un partido que avergonzou aos celtistas, as declaracións de Luis Enrique o venres na Madroa tampouco agoiraban nada bo. Por primeira vez, o adestrador amosaba dúbidas, non tanto no que falaba aos periodistas, xeralidades referidas á composición do cadro de xogadores ou á necesidade de rotacións e refresco físico, como na actitude desafiante, non exenta de doses de crispación, coa que foron expresadas. Palabras e, sobre todo acenos, nos que percibín (esa é a marabilla de Internet) que algo xa non corre as mil marabillas no vestiario celeste. Imaxino que tras a reiteración do fracaso, desta volta fronte a un equipo recén ascendido, un deses rivais directos cos que nos xogamos o ser ou non ser, a atmosfera do vestiario farase máis mesta. Máis aínda valorando as escasas probabilidades de obter un bo resultado no desprazamento da vindeira fin de semana ao Manzanares para xogar co equipo máis en forma do actual campionato.

Luis Enrique sacou o que pode ser considerado o seu equipo de gala fronte a un Elxe que chegou a Vigo doído, tras padecer un roubo arbitral fronte ao Real Madrid. O asturiano volveu as súas orixes empotrando a Oubiña entre ambos os dous centrais. Disposición táctica que, polo visto tanto fronte ao Vilarreal coma ao Elxe, non soluciona a saída do balón por dentro de forma fluída cara a Rafinha e Álex, os medios sobre os que descansa a responsabilidade ofensiva. Prodúcese así un atoamento que fai o xogo do Celta tedioso e previsible, obrigando, sobre todo ao canteirán David Costas, a abusar dos pases longos e imprecisos sobre os laterais adiantados.

Porén, non foron só as dificultades de debuxo as que levaron ao Celta a unha certa inferioridade en moitas fases do encontro, senón a ausencia de intensidade fronte a un equipo que gañaba todos os balóns divididos. Unha actitude ofensiva coa que os ilicitanos comezaron e remataron a primeira parte con dúas oportunidades salvadas por Yoel in extremis. O Celta non lle colleu o punto de intensidade que requería o partido até que os visitantes, cando faltaba aínda media hora, fixeron o seu gol nunha contra de Javi Márquez. Foi decisivo para isto a entrada de Krohn Dehli e Santi Mina, que introduciron unha marcha máis ao até entón melancólico e conformista xogo celeste. Das asociacións veloces xeradas polo danés naceu no minuto 81 o golazo anulado a Mina, que as imaxes amosan plenamente legal, tras unha boa cabezada desta promesa xuvenil que leva o gol no seu ADN. Sen dúbida, o resume foi que o Celta non mereceu perder o partido, mais tampouco fixo os méritos suficientes para gañalo.

Superar o desconcerto provocado por esta primeira crise de xogo e resultados é un reto para o amplo equipo técnico de Luis Enrique. Agardemos que saiba enfrontala con intelixencia e acougo introducindo as melloras que o Celta precisa.

Campo do Fragoso CXLI

/en , , , /por

ADMIRADO PEREIRA

Tras o empate fronte a Vilarreal, teño a impresión que algo non carbura como debera no Celta de Luis Enrique. Despois dun esperanzoso comezo por riba das expectativas, por terceira vez o equipo recunca no empate en Balaídos, sen ofrecerlle polo momento unha vitoria á esperanzada bancada. Unha igualada que, porén, resultou ser un excelente resultado fronte a un Vilarreal moi superior en calidade de xogo e oportunidades de gol, mais incapaz de superar nos momentos decisivos os reflexos tremendos do noso Yoel (o heroe do partido) nin evitar a pésima fortuna no remate do vigués Jonathan Pereira, onte un dos mellores xogadores sobre a lameira do Fragoso.

Nunha das súas intervencións diante dos medios, Luis Enrique explicou que para el a receita gañadora residía en dominar nas dúas áreas e marcar. Sen dúbida, unha excelente definición que sintetiza o misterio do éxito no fútbol. Dubido que fose esa intención gañadora a que utilizou o asturiano para artellar un once inédito con cinco defensas, no que quedaban no banco Oubiña, Nolito, Krohn Dehli e Cabral, e no que se incorporaban seis canteiráns, entre eles o novísimo Santi Mina, a quen se lle asignou con escasa fortuna a banda esquerda. Un experimento táctico arriscado, tamén un golpe de autoridade, dun adestrador que aparentemente non se casa con ninguén, nin sequera co gran capitán céltico.

Os celestes foron moi inferiores aos amarelos nas dúas áreas e apenas dispuxeron dun par de ocasións con certo perigo, si se poden cualificar como “oportunidades do gol” a falta lateral que Toni tirou con moito veleno na primeira parte e o único xute dun illadísimo Charles entre os tres paos tras unha hora de xogo. Aí quedou o pobrísimo balance dun equipo confuso e irrecoñecible que onte renunciou ao ataque, mais que tampouco soubo estar cómodo e á espreita no campo propio.

Unha actitude diletante que tivo a súa orixe nas enormes dificultades para sacar a pelota ordenada dende atrás, coma viña facendo até agora, xa que probablemente lle faltaba a xeometría variable deseñada polos pases de Oubiña e polo sistema de axudas creado coa súa presenza case invisible. A pesar de situalo Luis Enrique como teórico mediocentro condutor, Fontás xoga apenas como un voluntarioso e eficaz defensa central. Tanto a el, como a Costas e a Aurtenetxe abondoulles con preocuparse de que Giovani e, sobre todo, Pereira, non lle gañasen as costas unha e outra vez nos balóns divididos de Cani. Mentres en territorios máis adiantados, Álex López e Rafinha non atoparon nin o seu espazo nin a súa función, sometidos, sobre todo o brasilego, a mudanzas constantes de posición, entre o centro e a banda dereita, primeiro con Augusto e tras a xeira de trocos con Krohn Dehli. Faltoulle, en definitiva, o Celta onte un director do seu xogo, capaz de temperar, equilibrar, axudar e soster o equipo fronte a un rival de entidade.

Por ventura, a clave do empate estivo nas grandes paradas de Yoel no treito final do encontro como na escasa fortuna co gol durante todo o partido do admirado Pereira, un declarado celtista de corazón. O xogador do Santa Mariña deu onte todo un recital de xogo entre liñas e de capacidade de desborde, que daba envexa velo. Unha marabilla. Até en cinco ocasións Balaídos enmudeceu cos seus goles feitos, sobre todo cando Mallo sacou de cabeza un rebote baixo os paus que vimos dentro. No entanto, é de xustiza gabar a resistencia do Celta na última media hora, amosando a súa competitividade e capacidade de salvar un valioso puntiño fronte a un rival superior que non se conformaba co empate.