Vigo en Santiago

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a irmandade entre Vigo e Compostela:

Benedicto Conde publicou no Anuario de Vigo de 1943, unha grande reportaxe, «Vigo trabaja», na que o xornalista e fotógrafo vigués de Faro de Vigo  (unha figura por reivindicar) ensaiaba unha interpretación da identidade industrial viguesa. O autor consideraba que «Vigo traballa» quería dicir que «esta cidade está sempre no seu lugar, o máis avanzado parapeto da liña de combate». Consigna dunha «cidade en plenitude da súa enerxía», a que cualifica de abellariza e identifica na vibración emerxente dos obradoiros fabrís da Beiramar, «concerto sublime que se pode escoitar desde o cume do Castro, corazón e cerebro da cidade». Esta gabanza suscitou polémica e contribuíu a facer popular na competencia entre as principais cidades galegas unha cantinela (con variantes): «Vigo, traballa; Pontevedra, dorme (ou bocexa); Santiago, reza e A Coruña divírtese». Unha expresión que prendeu no imaxinario popular galego ao que na década de 1960 se incorporaron as cidades que faltaban: «Ferrol, navega; Lugo, come e Ourense, bebe».

Prexuízos, acuñados durante a ditadura, que impregnaron a ollada externa de cada unha das cidades, até chegar aos episodios da capitalidade e da reconversión industrial, ao inicio da Autonomía. Momento no que continúan formando parte da idea urbana galega actual máis popular na que sobran os exabruptos (velaí o recente da alcaldesa coruñesa declarando a súa cidade «libre de afouteza») e rivalidades deportivas emocionais, á falta dos compromisos necesarios de cooperación (na reclamación do eixo atlántico peninsular). Contexto no que fracasaron nos últimos corenta anos o desenvolvemento do mapa comarcal de Galicia e a posta en marcha das áreas metropolitanas (Vigo, Santiago e Coruña), atribuíbles a incapacidade dos gobernos de Feijoo e Rueda de chegar a algún acordo político coa oposición de nacionalistas e socialistas, como a comodidade que para os gobernos locais urbanos, en mans case na súa totalidade da alternativa, supón manter un enfrontamento interminable coa Xunta (responsable de todas as aldraxes, como tan cansos estamos en Vigo). Entorno no que aparece a iniciativa da Federación dos Ateneos de Galicia de organizar o ciclo de conferencias «Rompendo as murallas do localismo» co que pretenden ollar cada unha das cidades dende a súa identidade ao tempo que se recoñecen a todas.

Nese ciclo fun convidado a pronunciar onte a conferencia «Vigo en Santiago» coa solicitude expresa de «afondar na idiosincrasia da cidade olívica», o que non é tarefa doada en cinco mil palabras e case un cento de fotos. Encarga que me levou a repasar a relación entre a cidade nosa e a compostelá, onde están algunhas claves da historia viguesa. Dende a primeira referencia documental que atopamos de veciños de Vigo que formaban parte da freguesía de Santiago de Vigo, situada no Areal, citada despois en 1118, da que hoxe só se conserva o parteluz, situada na proximidade da fortaleza e castelo do Penço, escenario das loitas entre Pedro Álvarez de Soutomaior, conde de Camiña, e o arcebispo de Compostela, Santiago Alonso de Fonseca. O mesmo Vigo da freguesía de Santa María de Vigo que dende 1237 formaba parte da mitra compostelá, que conformaba o que Cunqueiro chamou a vila creada por Martín Codax, o poeta sen biografía, autor das sete cantigas que coas de Mendiño fixaron a hélice da lingua galega e de todas as Galicias posibles no ADN vigués. Como foi decisiva para a historia de Vigo como cidade que en 1811 se aboliran todos os señoríos, entre os que estaba o de nomear a xuíces e rexedores, despois de case seis séculos dependendo do arcebispado de Compostela, a consecuencia política máis relevante tras a Reconquista.

Certo que hai outras pegadas posteriores de Compostela en Vigo, que merecen ser salientadas. Velaí o 13 de outubro de 1935, cando a histórica Alameda pasa a chamarse praza de Compostela, no marco da xornada de irmandade entre as dúas cidades, consagrada nun histórico desfile polas rúas viguesas, entre a estación e a casa do concello, dunha comitiva santiaguesa de máis dun cento de persoas, que logo se dirixirían a Alameda, encabezada polas bandas de música de Vigo e Compostela. Como quedan moitos outros fíos por ganduxar entre as dúas cidades, desde contar aquel 22 de decembro de 1974 no que tocou o Gordo en Vigo, claro está no Bar El Compostelano da Seara, pasando polo feito de que os seus clubs de fútbol comparten no escudo a cruz compostelá e as cores azul e branca, expresando así a súa vontade de representar a Galicia, ou que as editoras viguesas teñan ancorada a súa historia na capital: Galaxia, a súa xuntanza fundacional o 25 de xullo de 1950, Xerais, o seu primeiro premio de novela, Crime en Compostela. Hoxe é unha boa idea celebrar aquel noventa aniversario da primeira irmandade entre as nosas cidades.

Gran colofón

/en , , , , , , , /por

Nos meus sesenta anos de celtismo consciente, fillo e neto de socios celtistas, poucas noites fun máis feliz ca do pasado sábado, na que un soberbio Celta xiraldino conquistou o coliseo de Xetafe. Quen lle dera piche pola costa de Peniche!, que diría o profesor Quique Costas, o mellor coñecedor da fala galega de Vigo, para facer rabiar aos poucos que desconfiaban do equipo claudino tras o exercicio de coherencia coa tradición e identidade celeste que supuxo a celtada do domingo pasado dándolle opción a outro humilde, o Raíño bucaneiro de Iñigo Pérez, a manter as súas aspiracións de estrearse na Conference League.

Conquista que se xestou con paciencia, remontando un gol aos once minutos de Mayoral, froito dun erro de Guaita no exercicio de coherencia de sacar a pelota combinada, sempre arriscado, un xogo consciente de quen sabe que aquel que moito corre, non é o que máis pronto chega. Como tampouco foron dar un raite as catro mil almas que ateigaron de celeste, a cor da esperanza, a bancada do fondo norte do coliseo do sur de Madrid. Soporte da afección necesario se viñeran mal dadas e para celebrar, despois de quedar hai oito anos en Old Trafford ás portas do ceo, a décima clasificación europea do primeiro equipo galego en gañar un trofeo europeo (2000).

Custoulle menos de media hora aos de Claudio collerlle os talentos aos de Bordalás (en retirada), sempre severo co Celta, recuperando o control do balón, que xa non perdería até o derradeiro asubío. Así chegou a igualada no 24’, tras unha combinación iniciada por Alfon (gran partido do manchego na súa despedida como celeste) con Iago que, noutro serán memorable, inventou un espazo inexistente na proximidade da área pequena para que alí Borja Iglesias recollese o balón e batese por primeira vez a Soria, outro gol de sete estralos da gran tempada do compostelán.

Dende entón o partido, sobre todo na segunda parte, constituíu un recital excepcional dun equipo no que participaron até nove futbolistas feitos na Madroa. Concerto sinfónico do mellor xiraldismo, interpretado de forma coral coa paciencia do ourive, facendo un partido longo, combinado e tecendo, alongando as posesións, mesmo cando o marcador simultáneo enviaba mensaxes inquietantes de estar fóra do obxectivo. Un traballo encomiable dirixido de forma incansable por ese obreiro exemplar do fútbol que é Fran Beltrán, esoutro vigués de adopción, que ensamblaba de marabilla con Moriba (gran promesa de figura internacional) e con Iago, cando recollía no campo propio para iniciar outro ataque.

Nunha desas, co partido xa moi maduro, no 80’, Beltrán avanzou de forma sensacional até a porta da área, onde enviou sobre Williot, que dende a liña de fondo viu a Aspas, que chegaba ao pao longo. O extremo sueco envioulle unha asistencia prodixiosa que o capitán recolleu sen que o balón botase rematando de langheta e anotando o seu décimo tanto da tempada. Unha obra de arte do fútbol combinado xiraldino, á altura daquel xogo da serpe de Mostovoi, Karpin e Mazinho, que pensabamos nunca sería superado en Balaídos. Outro dos goles decisivos do noso Merlín de Moaña, entre os 200 que marcou coa elástica celeste, como aqueloutro dobrete histórico do 6 de xuño de 2009 contra o Alavés, co que iniciou a súa lenda.

Co gol do mago, que cumpría a promesa de «Voltar a Europa», que hai oito anos fixera na lameira de Manchester, o Celta de Claudio soubo manterse a tensa e continuar ordenado, evitando a rebumbia e o mal de altura que sufriu noutros momentos desta tempada pechada con matrícula de honra e co sétimo posto que habilita para xogar competición tan atractiva como é a Europa League. Un acto de xustiza poética, que resarce o celtismo de tantas penalidades anteriores no Coliseum, un colofón brillantísimo para unha extraordinaria tempada.

Mención á parte merece neste colofón –termo que os editores utilizamos tamén para expresar o toque final– os numerosos méritos de Claudio Giráldez. Adestrador que dende a súa chegada en marzo do pasado ano, para substituír ao sobrado e antipático Benítez, forxou un modelo de equipo de canteira de xogo protagonista, para o que contou co apoio da presidenta e da dirección deportiva, como dunha política de comunicación audaz, capaz de conectar, sorprender e emocionar a un celtismo interxeracional, cada vez máis anovado, feminizado e xove, protagonista de momentos inesquecibles coa interpretación da Oliveira de Pucho Tangana.

Unha nova e poderosa alquimia celeste, cuxa fórmula ten como seus compoñentes os de Celtismo, Canteira, Claudio, Marián e Redes (13 millóns de seguidoras en todo o mundo), cuxos mellores resultados están aínda por chegar. Modelo de fútbol xiraldino resiliente e creativo, fútbol atlántico de pase longo e xogo colaborativo, baseado no coidado da autoestima e na responsabilidade de exercer os valores propios con empatía, paciencia, respecto e humildade. O Celta de Marián e Giráldez ten a ollada sobre a esperanza do porvir. Beizóns por ofrecernos a posibilidade de gozalo e compartilo!

Publicado en Faro de Vigo: 26/05/2025

Celtada

/en , , , , , , , /por

A do domingo á tarde foi unha desas celtadas que forman parte da identidade máis íntima do celtismo histórico. O Celta de Claudio Giráldez non renunciou a forma parte dunha tradición de coller sempre o camiño máis sinuoso e perigoso para acadar os seus obxectivos. Unha mala tarde de Claudio Giráldez, que errou no seu plan de partido, como a de todos os membros do seu equipo, que estiveron algo apaxaretados e imprecisos co conto de entrar sen canicosta ningunha na competición europea. Un baixón imprevisto na competitividade do mesmo equipo que en Donostia cinco días antes deu un recital de fútbol práctico e de concentración colectiva na defensa da porta de Guaita. Unha celtada na que pouco serviu un recibimento impresionante ás portas do estadio e que a afección tanghera durante todo o partido. E nin sequera chegou para evitala o chamamento do druída Abraham Cupeiro co seu karnix nin das pandeireteiras de Toutón nin a presenza de Pucho Tangana en Marcador baixo.

Nada deste coidado soporte emocional serviu para evitar unha inoportuna baixa de intensidade e concentración que o domingo afectou a todo o cadro celeste, máis na primeira parte, nunha xornada decisiva, tamén, para os visitantes, que compiten polos mesmos obxectivos cos nosos, arroupados por un cento de bucaneiros que despregaron en Balaídos unha pancarta premonitoria co texto de «¡Al abordaje!».

Non acertou Giráldez coas súas rotacións, que deixaron a Borja Iglesias e Alfon no banco, hoxe os mellores argumentos dos que o Celta dispón no remate. Nin tampouco acertou coa banda de Ristic e Marcos Alonso, que resultou ser un coadoiro polo que entraron os vallecanos en dúas ocasións, suficientes para levar tan decisivo botín. Nin funcionou a dupla de Beltrán e Moriba, incapaces de facerlle fronte á parella visitante, formada por Unai e Valentín, moito máis intensos e acertados no roubo cos celestes. E se todo este panorama xa non abondase, Fer López, que sempre escintila con detalles de figuriña, non estivo o preciso e creativo que o devir do encontro precisaba; como lle sucedeu a Williot, que comezou de marabilla, forzando o penalti antes de que pasaran dez minutos, transformado por Marcos de forma maxistral; como ao voluntarioso Durán se lle fixo moi longo o partido, na súa batalla coas torres vallecanas. E foi dende o gol temperán dos nosos, cando os de Giráldez comezaron a esvarar polo tobogán do conformismo, mentres os de Iñigo, mellor plantados sobre a alfombra do Fragoso, presionaban coas súas dúas puntas sobre Alonso, Yoel e Javi, incapaces de trazar liñas seguras de pase ou crear algunha superioridade.

Foi determinante no devir do partido, a relaxación dos celestes no tempo engadido da primeira sesión. Outro erro de Marcos Alonso –nun partido horrible, onde volveu ser amoestado, polo que non xogará no partido decisivo do vindeiro sábado– facilitou que De Frutos canease a Yoel na área pequena e batese a Guaita. Non abondou desta volta, a clásica heroica dos de Giráldez que durante a segunda sesión acurralaron sen fortuna aos de Íñigo. Mágoa que este decidido paso adiante, tanto na disposición das liñas como na actitude do equipo, non fose acompañada de fortuna nos remates de Fer e de Williot. Cando máis sufrían os visitantes, a pausa de hidratación –nunha tarde con fresquiño e algunha poalla– decidida polo colexiado, rompeu a abordaxe celeste. Giráldez tardou en dar entrada a Iago e Alfon e, sobre todo, a Borja, que nos minutos finais volveu abrir a cancela da defensa vallecana que se defendía con coraxe. Nunha mala tarde, tamén para convocar á fortuna, no engadido Javi Rodríguez, o mellor atacante dos nosos defensas, tivo o gol a porta baleira, mais a pelota tan caprichosa quixo bater nas costas dun dos centrais para que a recollese o porteiro cando xa entraba. A desgraza que faltaba en calquera celtada.

Esta celtada, por decepcionante que fose, non embaza unha tempada sobresaliente, que no serán do sábado pode converterse en foliada en Xetafe celebrando o agasallo do billete europeo. O celtismo, sempre sabio, agradece a traxectoria desta liga en Balaídos, onde con once vitorias e apenas cinco derrotas o Celta marcou 35 goles, unha gozada para a afección. Unha tempada na que foi, non menos relevante, que o equipo non dependa xa da presencia nin dos goles de Iago Aspas, por valiosa que sexa a súa achega. Xaora, o máis relevante foi que a audacia de Giráldez de contar coa canteira do Fortuna e do Xuvenil convertese aos seus xogadores en pezas valiosas do mercado internacional. Non debe estrañarnos que Fer López, Javi Rodríguez, Hugo Álvarez, Pablo Durán, Yoel Lago, Damián, Sotelo ou Carlos Domínguez, habituais nos onces de Claudio, escoiten este verán os cantos de serea da Premiere League ou doutros equipos da Liga. En todo caso, agardemos con esperanza o que suceda en Xetafe, un campo que se nos dá mal, iso é certo, mais tamén o é que decote tras unha celtada o equipo resarce ao celtismo cunha vitoria heroica. Agardemos celebrala.

Publicado en Faro de Vigo: 21/05/2025

Cervexa viguesa

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a presencia da cervexa en Vigo:

Ao fío do artigo sobre o agromar do atletismo e da actividade deportiva en Vigo, como expresión da cidade moderna, preguntáronme sobre a referencia que se facía aos socios de El Gimnasio, señoritos vigueses, que despois de facer os seus exercicios ximnásticos nos máis modernos aparellos fumaban tabaco exipcio e bebían cervexa nos salóns da sociedade. Historia contada por Xosé María Álvarez Blázquez nas páxinas d’ A cidade e os días (Xerais 2008), que ilustra o entusiasmo vivido en 1875, ano no que Ceferino de Blas considera que Vigo iniciou o seu medre coma cidade industrial e porto cosmopolita. E non lle faltaba razón ao noso último cronista, xa que foi hai cento cincuenta anos cando se derrubou a torre da Pulguiña e se trazou a actual rúa Poboadores, cando se comezou a mudar a navegación a vela pola de vapor, o que supuxo a recuperación das liñas regulares con América e a construción do peirao do Comercio, a chegada da primeira locomotora, que unía o porto con Chapela ou cando varios industriais representaron a Vigo na Exposición Rexional de Santiago.

Ano de 1875 no que comezaron a mudar os espazos de sociabilidade da emerxente burguesía industrial, que se reunía en sociedades recreativas como La tertulia, El casino, El recreo artístico ou El gimnasio ou coincidía no Café Suízo da rúa do Príncipe 27, o primeiro da cidade, onde se anunciaba nun gran rótulo «English spoken» e «Man Spricht Deutsch». E foi, tamén, en 1875 cando se comezou en Vigo a fabricar cervexa, como xa o alsaciano Louis Moritz facía en Barcelona dende 1856. Álvarez Blázquez rescata do Faro de Vigo do 8 de maio de 1875 a crónica sobre o grande movemento a prol da industria e os intereses locais que supoñía a fabricación de cervexa por parte de Mr. Hyde, que utilizando unha excelente clase de primeiras materias na súa elaboración, era capaz de competir coas cervexas importadas do estranxeiro, tanto polo seu gusto como polas súas burbullas, entre outros comentarios gabanciosos.

Consumo de cervexa ao que eran alleos os oficiais do Cable Inglés, establecido dende 1873, que anos máis tarde levaron a que o portugués Antonio Bandeira Proença instalase en 1898 –primeiro en Policarpo Sanz 36, logo en Velázquez Moreno, fronte ás oficinas do cable, no local que ocupou a tenda de instrumentos de Villanueva– o famoso Bar Bandeira onde servía viño do Porto, contaba cunha ampla carta de cervexas internacionais, aperitivos e até daba o té das cinco. Eduardo Rolland cita que despois da fábrica de Mr. Hyde chegarían outras marcas cervexeiras como Moreira e Cía e García Bañón. Habería que agardar ao 29 de xaneiro de 1925, hai polo tanto un século, para que comezase a súa actividade a fábrica de cervexas A Barxa, proxectada polo arquitecto Manuel Gómez Román, que dous anos antes fixera La Panificadora, nun amplo edificio de estilo rexionalista na rúa García Barbón, que contaba cun parque de fermosas plantas tropicais. Propiedade de Cervezas de Santander elaboraba as cervexas Austriaca e Cruz Blanca, que na década de apoxeo, de 1925 a 1935, cunha produción de cinco millóns de litros chegaría a ser líder en Galicia. En 1970 pasou a ser propiedade de Unión Cervecera S.A., elaborando os botellíns da famosa Skol, que tería boa acollida e pecharía en 1989, deixando un formidable soar, onde se construirían as torres do Club Financeiro.

Neste reconto non pode faltar a lembranza da cervexarías históricas, como Joaquín, inaugurada en 1914 no Areal e pechada noventa anos despois. Local axeitado con estilo parisino art decó, fermosos espellos, cadros e fotografías e mesas de táboa de mármore, Joaquín foi referente sentimental para varias xeracións, fose polas billas de Guinnes que servían a mellor cervexa negra, os bocks e as cañas, as gambas á gabardina que saían da cociña ou pola calidez dos encontros alí vividos. Desapareceron tamén as cervexarías El Laurel e Eusco da rúa Gamboa, onde en 1958 abriu El Pasillo, hoxe a decana da cidade, que continúa tirando as súas cañas e os bocks en xerra coa escuma xusta para mantelas fresquiña acompañadas de olivas e manises. Local que conserva unha enciclopedia e o dicionario da lingua de María Moliner por se a clientela precisa consultalos.

Por ventura dende 2013 volveuse a elaborar cervexa en Vigo coa aparición de Cervexa Nós, con fábrica propia e dúas cervexarías no Vigo vello e unha carta de dez tipos de cervexas artesanais. En 2018 comezou a produción de Cervexas Madroa, que conta con seis variedades elaboradas na súa factoría da rúa san Cristovo de Candeán. Máis recente e a actividade de Pits cervexas artesanais, elaboradas na mesma praza de Compostela, coa posibilidade de que o público as goce na cervexaría instalada no andar superior. Conta con sete variedades, entre elas unha chamada «Viguesa». Excelente herdanza deixou Mr. Hyde!

Vigo, capital atlética

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación de Vigo, capital atlética, libro de Emilio Navaza publicado por Alvarellos editora:

Un dos sinais da identidade viguesa como cidade moderna é o seu carácter de capital deportiva de Galicia. Foi dende o 21 de novembro de 1878 cando se creou a Sociedad Recreativa El Gimnasio de Vigo, a primeira entidade do asociacionismo deportivo, na rúa do Ramal, despois en Príncipe diante da actual sede do Celta, onde uns señoritos vigueses, coñecedores doutras cidades onde se practicaba o «sport», facían esgrima e ximnasia utilizando os aparellos máis modernos, e logo bebían cervexa, unha bebida novidosa, nos seus salóns. Antes, en 1875, as sociedades El Casino, La Tertulia e El Recreo Artístico organizaran na ría dúas regatas con motivo das Festas do Cristo da Vitoria, unha para as tripulacións de botes de catro remos das sociedades convocadoras, e outra para faluchos e lanchas de pesca con velame incluída. Considéranse as primeiras competicións náuticas na ría, das que o vindeiro verán se fará o sequiscentenario, que merecería ser celebrado.

El Gimnasio continuaría en 1884 aquelas regatas e tres anos despois se ocuparía de organizar a primeira proba ciclista en Galicia e artellar unha especie de velódromo no Malecón para practicar o deporte das dúas rodas. Sociedade organizadora, dende 1892, da Batalla de Flores e da creación do corpo de bombeiros que, segundo o historiador Eduardo Rolland, se montaría co modelo do Porto, tras unha visita de concelleiros e directivos da sociedade. Magoa que El Gimnasio fose liquidada como sociedade en decembro de 1936 polo feito de que rendese homenaxe ao seu socio Enrique Blein Budiño, o primeiro alcalde republicano, fusilado no Castro o 10 de decembro.

Anos nos que naceron en Vigo outros deportes coma o fútbol e o tenis da man dos oficiais do Cable Inglés e logo do Cable Alemán, coincidindo co espertar industrial da cidade, coa instalación eléctrica e co inicio da súa conexión ferroviaria directa con Madrid, vía Portugal, claro está. Unha historia iniciada o 10 de xuño de 1876 co anuncio de que os ingleses «xogan á pelota», continuada o 7 de decembro de 1880 cando aparece en Faro de Vigo a que pode considerarse a primeira mención concreta ao fútbol en Vigo: «Moitos ingleses pasaron a tarde de onte xogando á pelota nos Cadros do Malecón». Mais haberá que agardar ao 23 de xaneiro de 1895 para que apareza a primeira referencia a un partido de fútbol que xogaron nos cadros do Recheo oficiais da frota británica. Certo que non pode considerarse como fútbol moderno, xa que, debido ás reducidas dimensións do campo, xogaban 8 ou 9 xogadores por equipo, pero o precedente aí está. Haberá que agardar a 1903 para contar coa primeira foto coñecida do cadro de xogadores do Exiles F. C. de Vigo, sendo unha das máis antigas dun club de fútbol en España. No mesmo ano constitúese o Vigo Foot-ball Club, o Arte y Sport, que algúns apuntan naceu da sociedade La Oliva e outros da Escola de Artes.

Nestes albores do deporte vigués, onde non todo foi fútbol, tivo importancia o atletismo, desde os primeiros festivais atléticos olímpicos de 1913 e, sobre todo, os de 1915, organizados polos dous clubs principais de fútbol, o do Real Vigo Sporting Club, o 19 de setembro na catedral de Coia, o do Real Fortuna, o 31 de outubro e 7 de novembro, no seu campo de Bouzas. Festivais nos que participaron un cento de atletas españois, irlandeses e alemáns en disciplinas como 100 metros, 100 metros valados, lanzamento de disco (por vez primeira en Vigo), peso, resistencia de 1.500 metros, estafetas de tres atletas e loita de corda de equipos con oito compoñentes. O 9 de abril de 1916 celébrase o primeiro cros vigués no que participaron medio cento de atletas. O traxecto de cinco quilómetros pola cidade convocou a miles de persoas en Policarpo Sanz, Urzaiz e o Castro por onde se desenvolveu.

Primeiros episodios do atletismo en Vigo relatados con detalle no libro de Emilio Navaza, Vigo, capital atlética (Alvarellos 2025), no que se recolle a contribución viguesa ao primeiro deporte olímpico, dende as  competicións pioneiras da década de 1920, a constitución da Federación Galega de Atletismo, a organización de varios campionatos de España, pasando por aquel Gran Premio Cidade de Vigo dinamizado dende 1958 por Alfonso Posada até a organización da Vigbay promovida en 2000 por Eduardo Vieira. Libro documental e fotográfico cuxa cerna reside no retrato deportivo dos nove atletas olímpicos vigueses, hoxe lendas do noso deporte: Carlos Pérez (1960, 1968 e 1972), Rogelio Rivas (1964), Javier Álvarez Salgado (1968 e 1972), Ramón Magariños (1968), Alejandro Gómez (1988, 1992 e 1996),  Carlos Adán (1992), Estela Estévez (1992), Santiago Pérez (2004 e 2008) e Ester Navarrete (2024). Outro libro excelente do editor Alvarellos de coidada edición e temática viguesa. Moi recomendable para deportistas e curiosas da historia da cidade.

Chiflaso

/en , , , , , , , /por

Nunha tarde que comezou encunillada e rematou luminosa e feliz, o Celta de Giráldez deu un contundente chiflaso aos seus perseguidores de que collía velocidade en dirección a Europa. Un destello luminoso de grande intensidade e inequívoca intención colectiva ao que non foi allea a dificultade engadida que supuxo xogar diante do Sevilla, a metade dos 102 minutos, en inferioridade numérica tras unha severísima interpretación do regulamento pola sala de arbitraxe a distancia, que no engadido da primeira parte, enviou ao vestiario a Marcos Alonso unha das trabes da defensa celeste, sobre todo na saída do balón gañando liñas ou percorrendo a banda.

Un partido memorable que lembraremos máis pola confianza, fortaleza emocional e autoestima amosada polos dezasete xogadores celestes participantes, compartida polo cadro técnico do adestrador louriñés, ca pola beleza do seu xogo combinado, habitual en moitos dos encontros anteriores. Un partido importante para os sevillistas do veterano Caparrós, aínda algo apertados na táboa clasificatoria, que xutaron entre os tres paos moitas máis veces cos celestes e tiveron máis tempo o balón, o que resultou tamén novidoso con respecto a xornadas anteriores nas que o Celta adoitaba non ceder o leme ao seu visitante.

Non renunciou Claudio as súas habituais rotacións no once de gala. Mantivo a liña defensiva e os carrileiros máis habituais, Mingueza e Hugo Álvarez, mais variou tanto a parella de medio centros, saíndo con Damián (nunha tarde discreta) e Moriba (con outra actuación sobresaliente) como a tripla atacante, con Williot (que medra en cada ocasión que se lle ofrece), Aspas (como falso nove, nunha tarde na que expresou a súa autoridade) e Pablo Durán (un auténtico gladiador o tomiñés, obrigado a saír en padiola despois de disputar o enésimo lance cos centrais visitantes).

E comezou determinado o equipo de Claudio para superar as dúas liñas debuxadas por Caparrós, un esquema de fútbol básico, que foi incomodando aos anfitrións, que disputaban os duelos cunha intensidade un punto por debaixo da dos visitantes. Cando non pasara nin un cuarto de hora, Pablo Durán puido marcar nunha cabezada e Guaita xa fixera dúas paradas salvadoras baixo os tres paus, na que foi unha das máis inspiradas actuacións da tempada. Moriba respondeu cunha xogada propia finalizada cun dos seus xutazos, despexado in extremis polo gardameta Nyland. Por ventura, noutro lance posterior, no minuto 19, un gran pase de Williot sobre Aspas, que o noso Merlín decidiu arteiro saltar, chegou a área pequena sobre Moriba, que tras un control maxistral deu unha espectacular reviravolta e xutou cruzado para superar, desta vez si, ao gardameta andaluz. Por fin, tras intentalo con asiduidade en xornadas recentes con impresionantes cacheiróns, o grande Ilaix conseguiu marcar e facelo de forma fermosa, redondeando unha traxectoria magnífica na que conta coa confianza e complicidade do míster.

Co marcador por diante, o Celta tivo minutos cómodos de superioridade nos que parecía aumentaría a súa renda. Non o fixo e deixou que os visitantes comezasen a despregarse en territorio celeste. Froito deste empuxe, no longo tempo engadido da primeira parte, foi cando, tras varios rexeites defectuosos dos celestes, chegou o balón a Peque dentro da área, interceptado por Marcos Alonso. Unha xogada que semellaba podería modificar o desenvolvemento do encontro.

Tras o intervalo a chaplada de Claudio no vestiario debeu ser tan breve coma eficaz para que os seus cresen que non se podían desaproveitar os tres puntos, ao tempo que implantou un novo debuxo, coa incorporación de Beltrán e Javi Rodríguez. Giráldez deixoulle o balón a Caparrós, organizou un bloque baixo meduliano, agardando coller as costas aos visitantes. Actitude paciente en inferioridade que no 60’ de xogo tivo a súa recompensa no gol de Mingueza que marcou chegando dende a esquerda, aproveitando un centro horizontal de Beltrán, ao que non chegara Hugo.

Co marcador por diante, o Celta, que fixo seis cambios, resistiu con madurez e serenidade, axudado pola gran tarde de Guaita que con outras tres grandes intervencións desfixo calquera esperanza andaluza. Mais aínda cando no 90’, Borja Iglesias aproveitou un erro de Gudelj para liquidar o partido cunha maxistral vaselina que superou a Nyland. Cando pasaban os sete minutos de engadido, os de Caparrós maquillaron o resultado, mentres a bancada celeste feliz cantaba a rianxeira, reservada para as grandes ocasións.

O celtismo daba o seu chiflaso para enxergar competición europea. Un obxectivo razoable e factible, mais non exento de dificultades, que se dirimirá nesta mesma semana en Donostia e fronte ao Raio o domingo, no que pode ser outra xornada histórica. A posibilidade de ocupar praza na Europa League depende do propio Celta, dono da sétima praza dende hai varias xornadas. Como as expectativas en poder conseguilo son elevadas, máis aínda tras a confianza e a competitividade amosada diante do Sevilla, mesmo a pesar de xogar en inferioridade numérica. Celtistas, gocemos destes días felices e esperanzados!

Publicado en  Faro de Vigo: 11/05/2025

Campo de Caralladas

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Campo de Caralladas, ao fío da publicación do libro de Fernando Ferreira sobre o Bar León e o seu entorno:

Preséntase hoxe na biblioteca da EMAO o libro de Fernando Ferreira Priegue Entre café, espuma y confidencias el bar León y su entorno. Memorias de un barrio vigués mediado el siglo XX (Instituto de Estudios Vigueses 2025). Activista vigués das belas artes, con especial dedicación ás musicais, plásticas e literarias, autor de Crónicas de un Vigo yeyé. Historia de los conjuntos músico-vocales vigueses 1958-1975 (IEV 2008), Ferreira ofrece unha memoriosa crónica coral en primeira persoa do que foi o seu barrio de infancia e mocidade nas décadas de 1950 e 1960. Un territorio entre o rural e o urbano, coñecido como Campo de Caralladas, enorme descampado atravesado pola rúa Urzaiz, camiño dos Choróns e do barrio de Riomao, á altura da finca Coto Modón ou Villa Enriqueta e doutras vivendas na traseira do Tercio de Afora. Espazo comunal referenciado sobre o bloque Concepción Arenal, edificio construído en 1949 polo arquitecto Fernando Gallego, chamado popularmente Casas de Pernas, o primeiro da praza de Fernando o Católico, onde nos seus baixos estaban instalados o Bar León e a tenda bar El Bloque.

Crónica da urbanización dunha terra que foi de labor (campo), propiedade dun home alcumado Caralladas, que para Iván Sestay sería probablemente gaiteiro, pois ese nome foi típico de xente festeira, músicos e bailaríns. Prevista no Plan de Reforma Interior Ensanche e Extensión (1943) de Antonio Cominges Tapias, coa intención de unir a cidade co Calvario, a urbanización do Campo de Caralladas pretendía prolongar o barrio de Casablanca coa construción dun triángulo de vivendas entre Urzaiz, Vázquez Varela e Pizarro. Recoñecible no voo americano de 1946, no lateral quedaran vestixios da casa de Concepción Arenal, derrubada en 1949, na parte baixa existía unha mina e na superior a fonte de ferro, ademais do quiosco do fielato dos Choróns ou caseta de arbitrios onde ás portas da cidade se cobraban as taxas municipais que gravaban o tráfico de mercadorías e se exercía un certo control sanitario dos alimentos procedentes da bisbarra. Campo de xogos de toda unha xeración, tamén a do autor, onde en días felices se xogaron interminables partidos de fútbol, desputas de indios e vaqueiros, preparación de foguetes e mesmo algunhas pelexas a pedradas cos mangallóns do barrio de Ribadavia ou de Casablanca. Peripecias relatadas polos protagonistas, nunhas páxinas emocionantes e divertidas.

A cerna do excelente libro de Ferreira, que lembra o ton literario saudoso de La acera volada de Xaime Fandiño, está no relato da peripecia do Bar León, hoxe a cafetaría decana da cidade, entón o corazón do barrio que se transformaba, dende a súa inauguración o 29 de xuño de 1953 até o seu traspaso o 1 de xaneiro de 1988 polos irmáns Elías, Joaquín e Manuel Suárez Valbuena. Familia leonesa chegada a Vigo seguindo ao tío Victorino, camareiro no Café Derby de Urzaiz, quen cos cartos da lotería mercou o Bar Zamora para crear alí o Gran Bar Buenos Aires, no recanto entre Urzaiz e a rúa Pino, onde comezaron a traballar na hostalaría os tres sobriños. Documentado, en boa medida, coas voces dalgúns protagonistas, ao fío da vida social do Bar León, dende os seus torneos de xadrez até a súa intensa actividade celtista, Ferreira recupera a memoria do Campo de Caralladas onde se instalaban as carpas dos circos familiares, o Kron, Americano, Holanda ou o Atlas dos irmáns Tonetti, ou dos circos de variedades como o Radio Teatro ou o Teatro Circo Chino de Manolita Chen. Outro tanto sucede coa memoria do Jardín Park (antes Club Ford), a sala de festas familiar de Urzaiz 93, fronte a tenda bar El Bloque, a carón do Tercio de Afora, onde vivía o autor. Lembranza dun espazo de lecer de anos difíciles, onde no seu interior había bailes con música en directo (as tardes de xoves, sábados e domingos) e combates de boxeo e loita libre ibérica, e na pista exterior a cancha onde xogaba o Estudiantes de baloncesto.

Con prosa irónica e afiada, Ferreira lembra que no Jardín Park, montado arredor de 1950 polos donos do xardín de recreo Las Cabañas, as rapazas tiñan entrada libre, «só tiñan que bailar», mensaxe que se anunciaba pola megafonía, nun palco polo que pasaban as mellores orquestras do momento. Non esquece o autor a presenza no palco do Maese Villarejo e as súas funcións de marionetas de Gorgorito e a princesa Rosalinda, a bruxa Ciriaca e o ogro Dientes Largos. Pecharía a comezos dos 60 para construír no soar o edificio Park, onde nas galerías comerciais en 1963 abriría as portas o Cine Plata, entón o máis moderno da cidade, que funcionaría durante catro décadas.

Fernando Ferreira cose con zurcido invisible todas estas e moitas outras historias íntimas e colectivas do seu barrio, memorias imprescindibles da vida cotiá de pícaros e maiores. Recomendo este libro emocionante e gozoso.

45 primaveras máis

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 45 aniversario do discurso Mil primaveras máis de Álvaro Cunqueiro:

Lémbrame o meu amigo o editor Bieito Ledo de que o pasado 24 de abril fixéronse 45 anos da homenaxe a Álvaro Cunqueiro, que organizara como xerente da editorial Galaxia. Motivou aquel recoñecemento, no que don Álvaro pronunciou a súa histórica apoloxía «Mil primaveras máis» en defensa vibrante de Galicia e da súa lingua, a precaria saúde do mindoniense, magoado pola diabetes e pola vivencia dolorosa do acto celebrado o 28 de xaneiro de 1980 na Universidade de Santiago, onde foi investido como doutor honoris causa, xunto a Camilo José Cela e o catedrático Joseph M. Piel, que o afundiu nunha depresión. Conta del Riego que Cunqueiro quedara tocado pola irrupción que no claustro universitario fixera un grupo de ácratas que «soltaron un porco con birrete proferindo insultos aos homenaxeados, particularmente ao escritor padronés». Protesta, que se faría famosa, dirixida contra o reitor José María Suárez Núñez, concibida como performance transgresora promovida polo profesor Miguel Cancio e Juan Mari Solera, coñecido como o «Príncipe Galín de Galicia», que organizaran antes unha roda de prensa na facultade de medicina, entón o epicentro estudantil, na que entraron cunha burra, enfatada co traxe académico, ao que chamaron «burro Zenón de Elea», coa intención de nomeala «Horroris causa» xunto a un porco e media ducia de galiñas.

Provocación ácrata, habitual naqueles nosos anos composteláns, onde os estudantes nacionalistas de ERGA tampouco apoiaron ao autor d´As crónicas do Sochantre, o que abaixou o seu ánimo, segundo conta Bieito Ledo que o visitaba semanalmente no seu piso de Marqués de Valadares. Foi Bieito tamén quen ideou a realización dunha grande homenaxe popular, presentada como iniciativa dun grupo de amigos e apoiada por numerosas institucións, dende a Real Academia Galega, Universidade de Santiago, Museo do Pobo Galego, Seminario de Estudos Galegos, Instituto Pai Sarmiento, Fundación Penzol, Patronato Rosalía de Castro, Fundación Otero Pedrayo, Museo de Pontevedra até o Pedrón de Ouro. Homenaxe que se fixo coincidir con motivo da publicación do primeiro dos catro volumes da súa obra completa, o dedicado á poesía e o teatro, e coa inauguración da rúa viguesa que leva no seu nome, que lle outorgou a primeira corporación democrática presidida por Manuel Soto Ferreiro. Recoñecemento ao que se engadiu a novidade da publicación dun elepé con poemas de don Álvaro, gravado en Orpheo, recitados por Laura P. Landeira, Joaquín Lens e Xohana Torres, con música de arpa de Emilio Cao, que publicara en 1977 o seu Fonte do Araño, primeiro álbum gravado en estudio dun músico de folk.

Xaora, a cerna da homenaxe foi o xantar multitudinario celebrado no Hotel Samil o 24 de abril de 1980, no que na sobremesa e presentados por Carlos Casares, interviron Francisco Fernández del Riego, o reitor Suárez Núñez, o presidente da RAG Domingo García Sabell e o propio homenaxeado. E foi entón cando naceu o texto oral das mil primaveras, pronunciado de forma improvisada e emocionada, sen mediar apunte escrito ningún, concibido como manda do seu epitafio, que un ano despois se convertería en extraordinario legado ao futuro da lingua e patria galegas. Foi unha alocución de construción maxistral alicerzada toda sobre a expresión máis xenerosa e ampla da gratitude:

«Quero dar as gracias a Deus por haber nacido nesta nación galega entre vós, por haber nacido no voso tempo e ser amigo voso…» «Louvado seña Deus tamén por terme dado o don da fala nosa, por haberme ensinado a decir “rula” e “abidueira” e “dorna” e “ponte” e “fonte”, e entón eu, sabendo estas palabras, era verdadeiramente dono da rula e da abidueira e da dorna e da ponte e da fonte.»

Peso decisivo da fala que Cunqueiro une co futuro da propia Galicia, mesmo cando aínda non se constituíra nin o primeiro goberno autonómico galego (1981):

«As miñas invencións e as miñas maxias teñen, nembargantes, un senso máis fondo: por riba e por baixo do que eu fago, eu quixen e quero que a fala galega durase e continuase, porque a duración da fala é a única posibilidade de que nós duremos como pobo. Eu quixen que Galicia continuase e, ao lado da patria terrenal, da patria que son a terra e os mortos, haxa esta outra patria que é a fala nosa. Se de min algún día, despois de morto, se quixera facer un eloxio, e eu estivera dando herba na terra nosa, podería decir a miña lápida: “Aquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis”.»

Ollada na Galicia do porvir na que Cunqueiro asume que a duración da nosa comunidade de mortos e vivos (o pobo galego e a súa memoria) depende da subsistencia do seu idioma. Desexo de don Álvaro de «mil primaveras máis para Galicia» que o discurso galeguista transformou no sintagma de «mil primaveras máis para a lingua galega». Non está de máis recordalo.

Horizonte Europa

/en , , , , , , , , /por

Tras o memorable partido do serán do mércores, quizais o máis completo dunha tempada excelente en Balaídos, o obxectivo Europa xa se enxerga sobre a liña do horizonte das Cíes. Unha proeza atribuíble a Claudio Giráldez e o seu equipo técnico que –tras asombrar coa súa proposta de xogo no Olímpico, onde os tres tantos de Borja Iglesias obrigaron ao VAR a indultar no tempo engadido ao que será, probablemente, o campión– esmagou ao Vilarreal de Marcelino, incapaz de construír sequera unha xogada colectiva e menos aínda de rematar algunha vez sobre Guaita,  o que parece anómalo en todo un aspirante á quinta praza que daría acceso a Champions league 2025/2026.

Un resultado, 3-0, que quedou curto para o inxente xogo atacante dos celestes que, aínda así, xa acadaron os 50 goles, unha cifra extraordinaria e moi repartida entre o cadro de xogadores, superior a do Betis, Mallorca, Real Sociedade ou Raio, equipos de referencia do noso equipo na Liga actual. Unha vitoria rotunda, clarísima, acompañada cunha asombrosa serenidade polo celtismo, prudente na expresión do seu entusiasmo e orgulloso ao mesmo tempo, que tras case oito anos, aspira a repetir aquela semifinal histórica en Old Trafford, onde o Celta xeitoso de Eduardo Berizzo petou nas portas do ceo.

Para deseñar o seu plan de partido, un Giráldez en estado puro non renunciou as súas rotacións, nun equipo onde xa non hai suplentes, onde todos son pezas importantes nun momento do partido e da tempada. Volveu ao equipo Hugo Álvarez, despois de dous meses e medio en dique seco e notouse a súa presenza na creación de espazos, nunha actuación que foi de menos a máis. Regresou Damián á condución cunha actuación soberbia, dende os minutos iniciais, imprimindo co seu famoso metrónomo o compás que a orquestra claudiana precisaba en cada momento do xogo.

Como forman parte da estratexia do adestrador louriñés as mudanzas constantes do debuxo ao longo do xogo, desta volta alternando nas bandas a Hugo e a Mingueza, mágoa que o noso internacional non tivese o seu mellor día, incomodado pola súa propia imprecisión, a pesar de iniciar xogadas claves coma as dos primeiros goles. Como foron marca giraldina os trocos oportunísimos, tanto o de Moriba, que asinou o seu mellor partido coma celeste, como a incorporación de Carreira, outra das alfaias da tempada, e a media hora que lle deixou a Aspas, feliz de poder impartir unha master class como media punta en liberdade e meter outro caroliño, coma diría o Hincha Perico.

Certo é que para o devir do encontro foi determinante a tarxeta vermella a Bailly no 37´, froito dun pase boísimo de Marcos Alonso sobre Alfon que cando encaraba foi derrubado, –que o VAR non lle cuestionou a Alberola, colexiado ao que pola súa traxectoria é difícil chamar celtista–, que deixou aos de Marcelino en inferioridade e, o que foi peor para eles, nivelando unha pelexa que o adestrador asturiano quería que fose unha cuestión de quilos.

Porén, xa antes do vermello, o Celta superaba aos visitantes, obrigados a defender en bloque baixo. No minuto 4 puido marcar Borja cun xutazo envelenado, no cinco Marcos puido facelo nunha xogada preparada a balón parado, sacada coa luva de Mingueza. No 22’ o remate de Fer debeu abrir o marcador. O Celta saíra determinado, cunha liña defensiva solvente e sen fisuras, onde Carlos e Yoel estiveron a grande altura, tanto na batalla coas torres da cerámica como na saída paciente da bóla. Medula reforzada por Damián e Beltrán que funcionou, aínda mellor, na segunda parte coa presenza de Moriba.

A pesar do dominio celeste, os goles tardaron en chegar. Anunciounos no 41´Alonso con outro lategazo, nun serán no que o veterano defensa madrileño deu un recital incrible, extraordinario. O primeiro, no 44´,naceu dun globo de Mingueza sobre a área, que non recolleu Hugo, pero si detrás Beltrán, que xutou en horizontal sobre o pao longo onde apareceu Fer López que marcou a pracer o seu primeiro gol en Balaídos dos moitos que chegarán. E co marcador por diante, Claudio ordenou intensificar a presión no tempo engadido cando cunha boa cabezada Borja obrigou ao gardameta visitante a outra estirada de moito mérito.

Tras o intermedio, os celestes esmagaron aos amarelos no 52´cunha xogada coral iniciada por Mingueza sobre Alfon, que xutou contra a defensa, rexeite que aproveitou Moriba xutando ao pao dereito, cuxo impacto foi recollido de cabeza por Fer que pasou a Hugo e este o fixo sobre o Panda que marcou coa precisión do reloxeiro. No 67’ debeu facelo Aspas nun globo dende trinta metros, que o porteiro salvou in extremis; como no 79´un Moriba desatado xutou de forma brutal sobre Junior, que trataba de impedir a goleada. Con todo, o terceiro chegou tras unha parede de fantasía entre Aspas e Moriba, derrubado con claridade na frontal da área. Penalti transformado con tranquilidade polo Merlín de Moaña, nunha tarde na que acendeu a súa lampada.

Seguro que Davide Ancelotti comezou xa a repasar os vídeos dos últimos partidos do equipo de Giráldez, que o 4 de maio en Chamartín pode decidir a Liga. Con todo, coa actual puntuación e seguindo estando de boas, obter nove puntos de quince aseguraría o billete dos xoves europeos. Bravo, Claudio!

Publicado en Faro de Vigo: 25-04-2025

«La Cristina», papeleira de Lavadores

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a «La Cristina», a primeira papeleira viguesa:

O 30 de marzo de 1862 inaugurouse «La Cristina», a primeira fábrica de papel continuo de Vigo, producido con pastas químicas e procedementos mecánicos, concibido para impresión tipográfica, un dos fitos da nosa historia como cidade industrial e do libro. Estaba instalada no lugar da Bouciña, no concello de Lavadores, ao pé da fervenza de Barreiro, onde se construíron hai pouco as chamadas «Pasarelas do Lagares», que salvan os trinta metros de altura existentes no río con respecto á Poza da Serpe. Unha edificación de catro andares e muro de cachotería, presidida no frontispicio da fachada por un «C» entre polas de loureiro, símbolo da vitoria.

Proxecto fabril promovido dende 1860 polo emprendedor e comerciante camerano Norberto Velázquez Moreno, creador do primeiro teatro de Vigo (1832-1880), na praza da Princesa, das primeiras construcións do lazareto da illa de San Simón (1842) e da casa de baños da Laxe (1860), a quen a morte chegou antes da apertura da papeleira, da que se encargou o seu fillo Norberto Velázquez Coppa, que chegaría a alcalde ocasional en 1863 e 1869.

Sería, porén, o enxeñeiro francés Alfred Motteau, procedente de Angulema, bo coñecedor do procedemento de fabricación deste papel enrolado de pezas de 20 a 30 metros, que substituía as follas soltas, quen se ocuparía da dirección técnica dun proxecto que pretendía producir 250.000 toneladas de papel por ano. Un procedemento no que utilizando calor, presión e un ph ácido ou alcalino disgregaba a madeira en partículas aptas para a formación do papel, o que substituía a produción tradicional nos vellos batáns instalados nos ríos. «La Cristina» contaba coa maquinaria axeitada para acometer este proceso, ademais de dependencias como sala de caldeiras de vapor, ventiladores, trituradoras, separadoras de farrapos, sala de satinado e mesmo de empaquetado.

Chama a atención que os principais accionistas fosen tres xornalistas, editores e impresores vigueses: Ángel de Lema e Marina, dono dunha imprenta na rúa Oliva nº 1 e director de Faro de Vigo, periódico bisemanal conservador do que fora fundador o 3 de novembro de 1853; Juan Compañel, dono da imprenta na rúa Real 14, director de El Miño, fundado en 1857, xornal de liña rexionalista e progresista, sucesor obrigado de La Oliva; e Miguel Fernández Dios, impresor radicado na praza da Constitución, onde vendía papel de Tolosa, que en 1873 fundaría La Concordia, xornal de tendencia liberal e provincialista, o primeiro diario de Vigo, que competiría durante cinco décadas con Faro de Vigo, que pasaría a diario en 1879. Tres xornalistas que competían, mais que, como sinala Xurxo Martínez González, o mellor coñecedor do Rexurdimento en Vigo, se asociaban para poder contar con papel de fabricación local. Cooperar e competir, un modelo de modernidade industrial, que logo utilizarían os empresarios da conserva, onde se poñen por diante os intereses comúns sobre as diferencias da concorrencia.

Utilizado o papel cristino na impresión dos xornais dos accionistas, Faro de Vigo e El Miño, a empresa constituía para Compañel «unha exaltación de progreso», símbolo «da prosperidade e grandeza de Galicia», como do «espírito asociativo patrio», foino tamén na publicación en 1862 do primeiro volume do Diccionario de escritores gallegos de Manuel Murguía, como Compañel fixo figurar na páxina inicial. Como é probable que tamén fose utilizado en 1863 cos libros que lle publicou a Rosalía de Castro  Cantares gallegos e A mi madre, mágoa que o editor compostelán non deixara constancia.

«La Cristina» como papeleira pechou arredor de 1865, mantendo a propiedade do edificio outro dos socios, Antonio López de Neira e Freire, industrial monfortino casado en Lavadores, propietario dun almacén de coloniais, petróleos e unha fábrica de chocolate, pioneiro na utilización da electricidade e o teléfono (1887), que chegaría a ser deputado conservador ligado a Elduayen, alcalde (1887-1891) e presidente de deputación (1907). López de Neira, despois de utilizar o edificio como almacén, vendeullo en 1910 aos conserveiros Curbera, que o utilizaron para o desestañado de follas de latas usadas, que reciclaban envases de La Artística e La Metalúrgica.

O edificio de «La Cristina», a pesar de estar catalogado no PXOM, merecería o seu recoñecemento como Ben de Interese Cultural (BIC) tanto polo seu carácter de papeleira como desestañadora, mostra da pioneira industria viguesa. Como tamén se bota en falta nas Pasarelas do Lagares, un espazo fermoso por descubrir para a maioría da cidadanía, un sinal informativo da edificación como da canalización da auga utilizada pola papeleira. En todo caso, recomendo a visita a este espazo e a seguir os tres quilómetros de sendeiro do Lagares até a Avenida de Madrid, canto menos.