Aspas ao rescate

/en , , , , , , , /por

No día no que Balaídos celebrou os 500 partidos de Aspas coa elástica celeste, o Merlín de Moaña acudiu de novo ao rescate do seu equipo cun golazo de alta escola no minuto 80, cando non facía sequera dez minutos da súa entrada na lameira. Unha xogada coral de auténtica fantasía, que el mesmo iniciara cunha impresionante mudanza de orientación sobre Hugo Álvarez que en carreira serviu a Williot na área, quen de costas asistiu ao capitán para que rematase un xute raso e axustado sobre o pao curto. Outro gol de Iago fermoso na execución e finalización, que fai o número 216 na súa carreira como céltico, dos que 157 goles foron en primeira división, 159 se engadimos os dous que marcou co Sevilla, o segundo goleador español do que vai de século XXI, tamén o mellor do que vai de ano 2024. Números de auténtica lenda, que lle permiten entrar no grupo escollido dos vinte primeiros goleadores da liga de todos os tempos. Outro tanto histórico que, ademais, nivelaba un partido no que, até a súa entrada en xogo, o Celta de Giráldez se amosara inferior ao Girona de Michel. Outro rescate de Aspas, e xa perdemos a conta de cantos foron dende o seu debut milagroso en 2009, que permite ao Celta consolidarse na metade dunha táboa moi axustada cunha cuarta parte dos puntos necesarios para acadar o seu obxectivo, unha rendiña para afrontar con certa tranquilidade a permanencia.

Diante da eficacia determinante dos seus constantes rescates, cabería preguntarse cal tería sido o destino do Celta, con Berizzo, Coudet, Carvalhal ou Benítez, agora con Claudio, sen a participación de Iago. Como é inevitable especular sobre cal será, agardemos que a medio prazo (nun dianteiro de trinta e sete anos), o futuro dun equipo que xa non contará todas as semanas cun xogador tan diferencial, tamén o mellor da súa historia. Velaí a auténtica cerna do horizonte celeste desta tempada e quizais da seguinte: preparar a medio prazo un equipo competitivo de Primeira sen contar co seu astro das bateas na lameira. Non obstante, sen chegar a esa cuestión, Claudio ten xa a obriga de xestionar con intelixencia e empatía os tempos actuais de Iago, que pasan tamén por descansar no banco, como sucedeu o domingo, despois de 180 minutos xogados a tumba aberta na mesma semana. Unha xestión que de ser eficaz pode manter o seu carácter diferencial, como se demostrou diante do Girona, revolucionando o partido en vinte e cinco minutos e converténdose no mellor xogador dos trinta e dous que pisaron o terreo de xogo.

Ademais do revulsivo que supuxo a participación de Iago, o partido co Girona merece algún comentario máis, xa que o Celta se amosou impreciso e inferior ao seu rival, sobre todo na primeira parte na que foi superado en ambas as dúas áreas, non atopando nunca a forma de crear superioridade nas proximidades da área catalá e ofrecendo unha preocupante fraxilidade para defender os centros á área, erro habitual para o que Claudio non atopou aínda remedio. Así chegou o gol de Herrera no 37´da primeira parte, ao que os celestes tardaron en responder corenta minutos, cando entraron Sotelo e Aspas. Un Celta que se presentaba, como adoita en cada data, cheo de novidades, cunha dianteira inédita, na que acompañaban a Borja Alfon e Pablo Durán, con escasa fortuna; na que reaparecían na defensa Carlos Domínguez e Mingueza, equipo artellado por unha dupla nova formada por Damián e Moriba, que nunca acabou de collerlle o pulso ao xogo visitante. Ampla rotación que non resultou satisfactoria, sobre a que cabe preguntarse, sabendo da súa necesidade por tratarse dunha semana de tres partidos, se non impide consolidar os mecanismos, sobre todo defensivos, que precisa o equipo cando case chega a metade da primeira volta.

Como a afección celeste, sempre por riba das 21.000 persoas en Balaídos, pode preguntar sobre cales son as razóns de que o seu equipo non conseguise manter a cero aínda a súa portaría, sendo o segundo máis goleado (recibiu 15 tantos) da categoría, como por ventura tamén o terceiro máis goleador (marcou 15) do campionato. Como é inevitable preguntarse pola incapacidade de puntuar lonxe de Vigo, pola que tamén pasan as posibilidades da permanencia. Números vermellos que sabemos ten en conta o equipo técnico de Giráldez para consolidar un proxecto, apoiado con entusiasmo por todo o celtismo, mais que sabemos precisa dalgunhas melloras e retoques. Agardamos que no estadio de Gran Canaria e coa próxima visita do Real Madrid se vaian producindo.

Publicado en Faro de Vigo: 01/10/2024

500 con Aspas

/en , , , , , , , /por

No partido 500 de Iago Aspas coa elástica celeste, o cadro de Claudio Giráldez nun gran partido fracasou porque a raíña Fortuna, cuxa ruleta distribúe caprichosamente os bens e os males, preferiu entregarlle no derradeiro minuto o tesouro dos tres puntos ao equipo de Diego Simeoni. Explicación mitolóxica que atopamos para explicar o sucedido na noitiña do pasado xoves no coliseo do Fragoso, onde todo debería ter mudado se no minuto 41 da primeira parte o noso Merlín de Moaña axustase apenas dez centímetros á dereita o seu xutazo dende a frontal ao pao, que detivo de forma asombrosa o gardameta colchoeiro, tras unha combinación con Borja Iglesias, o noso nove, con quen tan ben se entende. Unha xogada que, xunto á oportunidade fallada no 89’ a porta baleira por Javi Rodríguez, determinou o resultado dun partido no que os de Aspas mereceron a vitoria (ou canto menos a dignidade do empate) porque atacaron mellor, sobre todo na primeira parte, e defenderon de forma eficiente (mellor ca ningunha outra vez no que vai de liga) até o desafortunado minuto 90, no que por primeira e única vez funcionou a conexión Griezmann e Julián Álvarez, dinamitando o dispositivo creado con tanta paciencia e disciplina por Giráldez. Unha desgraza, outro inxusto agasallo da deusa Fortuna que premia, como tantas outras veces, a equipo tan vampírico e antipático como o de Simeoni.

E no 500 de Aspas, a lenda que representa hoxe o celtismo, o mellor xogador da historia do Celta –a piques de superar a marca de partidos de Manolo «o gran capitán», o heroe do Celta da miña infancia– foi substituído exhausto no 83’, despois doutro partidazo no que correu coma un xuvenil, pelexou coa incomoda defensa atlética (toleando a Reinildo) cada un dos balóns, dirixiu a recuperación tras a perda e encarou a Oblak até en tres ocasións. Derrota que non embaza a excelente actuación de todo o equipo castigado de forma moi severa por un lixeiro desaxuste na defensa dun balón lateral, erro frecuente que Claudio aínda non foi capaz de remediar. Xaora, a pesar de resultado tan doloroso, que decontado encheu de melancolía o celtismo dos padeceres afeito a estas desgrazas, non invalida nin moito menos a proposta do adestrador de Cans e o seu concienciudo cadro técnico, capaz de preparar cada partido como se dunha final se tratase, como se fose un caso único e singular, ofrecendo o once máis axustado posible ao perfil do contrincante, sorprendente metodoloxía táctica de rotacións constantes que comeza a ser envexada e estudada polos seus rivais.

Secasí, para facerlle fronte á visita do difícil Atlético, Claudio preparou unha defensa con tres centrais veteranos, que durante 90 minutos funcionou coma un reloxo, na que destacou Starfelt, que anulou a Sorloth, o perigoso xigante noruegués, e nas que uns magníficos Marcos Alonso e Manquillo mantivéronse firmes na contención e xenerosos no ataque. Como acertada foi a incorporación a banda dereita de Carreira que creou o pánico atlético cos seus pases da morte e de Fran Beltrán, capitán durante os minutos finais, no medio centro atrasado, que deixou unha das mellores actuacións que lle recordamos proporcionando unha moi boa saída ao equipo e unha fluidez moi valiosa. Proposta claudiana que funcionou até que na segunda parte Simeoni introduciu os seus primeiros trocos, coa entrada de Julián Álvarez e Riquelme, cos que os colchoeiros gañaron presenza (e perigo) nas inmediacións da área celeste. Movemento ao que respondeu Giráldez coa incorporación de Douvikas e Alfon, que por desgraza non melloraron a eficacia atacante celeste, e, quizais un pouco tarde, de Javi, Damián e Ilaix, coa intención de afrontar con máis músculo os decisivos derradeiros minutos.

A desafortunada derrota do partido 500 de Aspas non embaza, tampouco, a traxectoria do dianteiro de Moaña, en magnífica forma, que aventuramos escalará ao longo desta campaña posicións na táboa de goleadores históricos da Liga, entrando a formar parte do selecto grupo dos vinte primeiros de todos os tempos, o segundo futbolista galego, despois de Manuel Fernández «Pahiño» o dianteiro vigués de Navia lector de Dostoieski. Escalada da nosa primeira figura que agardamos continúe o domingo, no que o míster porriñés introducirá novas sorpresas no once de gala para facerlle fronte ao temible eurogirona e coa cuarta vitoria consolidar ao Celta no medio da táboa.

Publicado en Faro de Vigo: 28/09/2024

Vigo e a súa colonia alemá

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo para celebrar a reedición da obra de Antonio Giráldez Vigo y su colonia alemana en la Segunda Guerra Mundial (IEV 2024):

Entre o grupo de fundadores do Instituto de Estudios Vigueses (IEV), que dende hai máis de tres décadas investigan incansables a historia de Vigo, Antonio Giráldez Lomba ocupouse dalgúns dos temas chave para entender a cidade nosa da primeira metade do século XX. Dende o seu primeiro libro, El año del “Desastre” 1898 en Vigo (IEV, 1998), iniciado como o seu traballo de licenciatura, Giráldez abordou en diversas publicacións o impacto desastroso da guerra de Marrocos de 1921 (IEV 2003),  os primeiros días da guerra civil (Xerais 1993) e os posteriores anos da fame (IEV 1999), lembrou como os tranvías de Vigo configuraron a cidade metropolitana actual (Deputación de Pontevedra 2005; IEV 2014) ou afondou singularmente nas pegadas viguesas da Segunda Guerra Mundial. Temáticas de investigación exhaustiva que non lle impediron abordar unha intensa actividade de divulgación da historia de Vigo en publicacións como «Diario de la Reconquista de Vigo» aparecido en Faro de Vigo en artigos diarios entre o 31 de xaneiro e o 28 de marzo de 2009 ou o libro 200 años de Vigo. 1810-2010. Metamorfosis de una ciudad, publicado en fascículos por Faro de Vigo con motivo do bicentenario.

Labor divulgador da historia de Vigo e de Galicia que o profesor Giráldez desenvolve tamén nas súas conferencias amenísimas e didácticas, nas rotas históricas que conduce pola cidade e pola ría, no seu labor docente no Programa para Maiores da Universidade de Vigo ou nas súas intervencións radiofónicas no programa de Onda Cero «Pasión por la historia de Vigo». Sen esquecer o seu criterio sempre rigoroso e de longo alcance no deseño do ciclo anual de conferencias do Fórum do Instituto de Estudios Vigueses, entidade da que é vicepresidente, como das iniciativas da Sociedade Verne de Vigo, da que é fundador. Activista da causa viguesa, Antonio Giráldez posúe unha grande habilidade para relatar oralmente e por escrito os principais episodios da nosa historia, como fixo na súa primeira novela 1598: la peste en Vigo. El secreto del reclinatorio del prior (Ediciones Elvira 2020), prologada polo cronista Ceferino de Blas, na que reconstrúe con doses de intriga como era a cidade no século XVI a partir dun informe atopado no arquivo diocesano de Tui e elaborado polo prior da Colexiata sobre os danos causados pola invasión de Francis Drake.

Tras o interese co que foi acollido o libro Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial (IEV 2014), Giráldez acaba de presentar unha nova edición ampliada (IEV 2024), na que tras continuar coa investigación cose algúns cabos que lle quedaran soltos e engade novos protagonistas e historias. Un relato que comeza coa incorporación en 1905 de oficiais alemáns á oficina do Cable Alemán da rúa Velázquez Moreno e continúa coa chegada en 1916, coincidindo coa Primeira Guerra Mundial, de intereses empresariais alemáns instalados até entón en Portugal. Emigración alemá en Vigo que se intensifica nos anos vinte de crise (bancarrota) da economía alemá grazas á liña marítima regular entre Vigo e Hamburgo pola que irán chegando empresarios, químicos e comerciantes alemáns que se establecerán na cidade, participarán da súa actividade portuaria e fundarán en 1926 o Colexio Alemán que funcionará na rúa Pi e Margall até 1976. Colonia alemá que en 1939, ás portas do conflito mundial, era xa de duascentas persoas, con delegación local do partido nazi incluída, que se incrementará durante os anos da guerra e do «escuro obxecto de desexo» que constituía o volframio. Giráldez esculca sobre a actividade empresarial e social desta comunidade, ecos de sociedade incluídos, como rescata do esquezo outras historias heroicas, como a da fuxida de xudeus polo porto de Vigo, a partir de 1943, cando a policía franquista xa non estaba ás ordes da Xestapo e os submarinos nazis xa non reabastecían na ría de Vigo.

Apoiada nunha sólida documentación fotográfica, a nova edición do libro de Giráldez incorpora, entre outras novidades, a historia de Hanns Oswald Kukla, o soldado da Lexión Cóndor que desapareceu en Italia e acabou casando cunha viguesa, como aqueloutra protagonizada por Karel Holemans, o pintor flamengo que traballou para intelixencia militar alemá e recibiría en 1945 un premio de pintura do concello de Vigo. Testemuña daquela presenza alemá que desde 1980 ofrece na Praza da Industria a imaxe do «Ferreiro», primeira escultura moderna da cidade, icona do Vigo fabril, ensamblada peza a peza polo vigués Guillermo Steinbrüggen, neto dun oficial do Cable Alemán chegado a Vigo en 1905 e fillo de Francisco Steinbrüggen Klinkhart, coñecido como «Paco Radio», aquel deportista e amante das Cíes que formou parte do exército de Hitler e ao regreso da guerra abriu na rúa Joaquín Yáñez nº 13 unha tenda de reparación de radios.

Ourives de Vigo

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos ourives Hernández con motivo do centenario da súa participación na mostra de Arte Galega organizada polo Ateneo de Vigo na Escola de Artes e Oficios:

Os esmaltes dos ourives Hernández son outras das iconas viguesas do século XX, orixinais tanto pola técnica artesá rabiosamente moderna como pola temática viguesa e o seu espírito de galeguidade. Pezas orixinais que nos máis diversos formatos, dende cadros a bustos e esculturas, de broches a pendentes e outras pezas de pratería acreditan no seu inequívoco «Made in Vigo», coñecido nos cinco continentes. Chegados a Vigo, coincidindo coa galerna de 1922, atraídos polo crecemento e prosperidade da cidade e a renovación da súa actividade artística, os pucelanos irmáns Eloy e Osmundo Hernández Calzada instalaron un primeiro talleriño na Porta do Sol. Hospedados no hotel Universal da familia de Manuel Gómez Román, amizaron co arquitecto galeguista que lles deseñaría o obradoiro que ocuparían dende 1926 e durante máis de sete décadas na rúa do Príncipe nº 15 eles e os seus descendentes, os fillos do primeiro, Eloy e Julián Hernández Santodomingo. Tradición artesanal familiar centenaria por ventura anovada pola terceira xeración que representa hoxe o pintor Eloy Hernández Rollán, ao fronte do seu obradoiro de Gran Vía nº 9.

Formados na Escola de Artes e Oficios de Valladolid, bolseiros na Escola Boulle de París pola Junta de Ampliación de Estudos, onde gozaron das artes antigas e clásicas, os primeiros Hernández antes de chegar a Vigo xa coñecían tamén as técnicas máis innovadoras da pratería europea. Secasí, dende os seus primeiros días vigueses traballaron como artistas polifacéticos de espírito renacentista que utilizando diversas técnicas e soportes expresaron a súa creatividade mesturando escultura, pintura e ourivaría. Implicados axiña na vida artística viguesa, amigaron co escultor Francisco Asorey ou o arquitecto Antonio Palacios, déronse a coñecer na exposición de Arte Galega organizada polo Ateneo de Vigo na Escola de Artes e Oficios de Vigo en 1924, na que Eloy presentou tres esculturas e varios traballos de ourivaría, mentres que Osmundo  o fixera cunha cruz bizantina e un misal de prata e marfil, entre outras pezas de ourivaría. Dous anos despois participarían con dezaseis pezas na Exposición Internacional de Filadelfia e xa en 1927 serían nomeados polo concello fillos adoptivos de Vigo e homenaxeados cunha cea hotel Moderno. Identificación coa cidade que os acolleu confesada cando foron premiados en 1935 na Exposición Nacional de Belas Artes: «todo o noso labor, sobre todo os esmaltes, está influenciado por esta terra marabillosa e todo el naceu ao calor da cidade, a nosa obra é a nosa ofrenda a Vigo».

Para Mariel Larriba Leira, comisaria da magnífica exposición «Os Hernández ourives de Vigo», organizada en 2006 coas pezas da colección familiar polo concello de Vigo no Museo de Castrelos (do que Eloy, profesor de Modelado e Baleirado da Escola de Artes e Oficios, foi membro en 1935 do seu primeiro padroado), «a burguesía viguesa foi a clientela máis importante [dos Hernández], atopando no art decó [das súas pezas], un novo criterio estético apetecible como símbolo de status». E certo é que as pezas dos Hernández na década dos «felices vinte» desenvolven cunha linguaxe persoal esta corrente estética, na que experimentando coa liña e as tintas planas e a técnica do cobre esmaltado «champlevé» abordan temas da mitoloxía clásica en pezas memorables como «Diana cazadora», «Nu sobre pedestal», «Ninfas», «Atenea», «O rapto de Europa I (1929)», presente con gran éxito na exposición «Vigo no tempo (2023)» como mostra da Galicia moderna e do Vigo cosmopolita á que os esmaltistas vigueses se adscribían. Galeguidade da súa obra amosada pola súa vontade de recuperar a xoiaría popular no que atinxe aos materiais, como o acibeche, e a técnicas como a da filigrana tan orixinal nas súas pezas.

Ao longo dun século, as tres xeracións dos Hernández crearon unha tradición artesanal, na que sempre trataron de expresarse coa linguaxe da súa época, sen renunciar, como salienta Mariel Larriba, a influencia da arte clásica, aos ideais helénicos de medida, equilibrio e proporción ou a un ideal de beleza no que predomina a esvelteza, a sobriedade e a serenidade. Un traballo arriscado de procurar a beleza froito dunha reflexión artística permanente, con milleiros de pezas, dende os trofeos futbolísticos como o de Orfos do Mar (1949) e aquelas uves míticas dos amigables de inicio de tempada do Cidade de Vigo (1971), pasando por trípticos, pórticos e outras pezas de imaxinaría relixiosa, até cadros de escenas e paisaxes do Vigo vello ou pezas de artes aplicadas como cofres, pratos, vasos, copas, morteiros, cruces, máscaras ou medallas. Cando se fai o centenario daquela primeira exposición viguesa dos Hernández na Escola de Artes e Oficios ben está lembrar a achega destes ourives dun Vigo con luz propia.

Celta fiable en Balaídos

/en , , , , , , , /por

Tres vitorias consecutivas do Celta de Claudio Giráldez en Balaídos xa non pode considerarse de xeito ningún unha serpe de verán que pretende entusiasmar ao celtismo tras o calvario sufrido nos meses de Rafael Benítez. Nin tampouco poden atribuírse a fortuna nin a polémicas decisións arbitrais ou da sala VAR ou sequera a aparente debilidade amosada polos visitantes, Deportivo Alavés, Valencia e onte Real Valladolid. Xaora, semella moito máis razoable consideralas froito do excelente traballo do cadro técnico do adestrador de Cans que desde a súa chegada transformou ao Campo do Fragoso nun auténtico fortín onde o Celta non coñece a derrota, un logro extraordinario que está revolucionando (e rexuvenecendo) ao celtismo que vive unhas xornadas de entusiasmo (e crecemento) das que habería que atopar precedentes só coas de Eduardo Berizzo e, xa moito máis atrás, coas do profesor Fernando Vázquez ou das de fantasía de Víctor Fernández. E o mellor do caso é que o maior éxito, até agora de Giráldez (aclamado pola bancada), non foi outro que facer do Celta en Balaídos un equipo fiable e comprometido coa tarefa do gol (oito en tres partidos), o  que non pode agachar que arrastra algunhas doenzas defensivas (non foi capaz de manter a cero a súa meta nin como a domicilio nin como visitante), que loxicamente precisan ser sandadas.

Diante dun Valladolid recén ascendido, Claudio volveu a sorprender co seu once de gala, no que apareceron como novidades Hugo Sotelo e Pablo Durán, consolidando así a porcentaxe de máis do cincuenta por cento de canteiráns nas súas aliñacións, nas que cada semana conta con practicamente todos os efectivos dispoñibles. E o porriñés volveu acertar de cheo cun equipo que nunha primeira metade, sen apenas erros ningúns na saída xogada da pelota, foi moi superior ao de Pucela, tanto nos duelos de medio campo (onde os visitantes amosaron unha brusquidade innecesaria), nas chegadas a portaría como no propio marcador. Custoulle ao Celta vinte e un minutos encarreirar o partido, tras un balón longo de Jailson sobre Hugo Álvarez que, despois de apoiarse nunha parede con Pablo Durán, fixo un cano de fantasía a Luis Perez e a seguir xutou ao pao longo batendo ao porteiro, a quen se lle coou entre as pernas. Outro gol memorable do carrileiro ourensán que, un cuarto de hora despois, dende a banda esquerda asistiría a Iago Aspas que entrando por dentro xutou en carreira sobre o porteiro, rexeitamento que aproveitou de cabeza e a porta baleira Borja Iglesias. Outro gol de magnífica factura que contaba coa participación do ourensán, na súa mellor actuación da presente liga.

Con tan cómodo resultado, que lucía de marabilla no novo luminoso da grada de Marcador, tras o intervalo saíu o Celta apagado de máis, o que souberon identificar os visitantes. Febleza celeste, sobre todo da súa banda dereita, pola que entre os defensores se coou Raúl Moro que acertou a bater a Guaita, que tamén volvía ao once, e puido facer moito máis para evitar un gol que ilusionou aos pucelanos e descompuxo aos celtiñas durante un cuarto de hora, no que perderon o control da pelota. Desequilibrio resolto por Giráldez cos seus trocos, dando entrada a Damián e a Williot, que recuperaron e balón e abriron, sobre todo coa velocidade do sueco, os corredores que o partido demandaba. Tras a anulación polo VAR dun tanto de Javi Rodríguez, foi a primeira xogada na que participou Douvicas a que confirmou o resultado, xa no tempo engadido. O dianteiro grego transformou unha asistencia maxistral de Aspas nun remate letal, coa mesma facilidade impresionante coa que un mago saca un coello da súa chistera.

Diante de semellante espectáculo e da serenidade coa que os de Giráldez xestionaron o marcador axustado, o celtismo expresou a súa gratitude cantando a oliveira a capela, celebración non exenta de contención, tan característica dunha afección máis afeita aos padeceres que as euforias efémeras. A fiabilidade da pizarra de Claudio en Balaídos e a súa afouteza para asumir riscos e corrixir dende o banco, cando veñen mal dadas,  é moi esperanzadora de cara a acadar o obxectivo da permanencia cos sufrimentos imprescindibles. Fariña doutra muiñada é que o Celta comece a responder de forma máis eficaz lonxe do Campo do Fragoso, onde até agora conta por derrotas as súas participacións. Velaí o reto inmediato deste Celta tan esperanzador que agardemos tamén comece a puntuar como visitante. Ogallá poida facelo xa na Catedral ou no estadio de Gran Canaria, próximas visitas.

Publicado en Faro de Vigo: 17/09/2024

Santa María de Castrelos

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao atentado gráfico que sufriiu a igrexa románica de Santa María de Castrelos:

Dúas das pezas máis sorprendentes da exposición «Vigo no tempo» (2023) foron a antefixa da igrexa de Santa Cristina de Lavadores e unha metopa do tímpano da igrexa de Santiago de Bembrive, datadas ambas as dúas no século XII e custodiadas no Museo Catedralicio Diocesano de Tui, que representaban o elevado número de igrexas románicas da comarca viguesa, testemuñas dunha densa ocupación e estruturación do territorio no Vigo medieval. Igrexas das que temos noticias documentadas dende 1136 cando Afonso VII lle concede ao bispo de Tui, don Paio Meléndez, a igrexa de Santiago de Vigo, situada no Areal, e ao cabido da catedral de Tui a igrexa de Santa María de Vigo e anos despois as de Santiago de Bembrive e as de Santo Estevo de Beade. Daquela primeira igrexa de Santiago de Vigo consérvase a espectacular imaxe do Cristo Salvador –sen dúbida, unha das iconas da cidade e a figura máis expresiva que deixou o románico en Vigo, hoxe formando parte dos fondos do Museo Arqueolóxico de Madrid–, tallada sobre un antiga columna romana, probablemente por un membro da escola do mestre das Pratarías, representa o triunfo de Cristo sobre o pecado, con claro ton apocalíptico, estimándose que formaría parte da portada principal diante do adro e do seu cemiterio.

Daquela rede de igrexas románicas parroquiais viguesas, das que están documentadas entre os séculos XII ao XIV até quince templos, consérvanse hoxe apenas tres: a de San Salvador de Coruxo (1185), que inicialmente foi un mosteiro dependente do de Celanova; a de Santiago de Bembrive (1185), construída sobre unha estrutura altomedieval e a de Santa María de Castrelos (1216), de ascendencia castrexa, que pola súa conservación e características sen apenas sufrir modificacións –unha soa nave unida a unha ábsida semicircular, arcos de medio punto nas portas, presenza da flor sexifolia como motivo ornamental–, constitúe unha peza modélica da arquitectura románica galega. Tres pezas primeiras do patrimonio vigués que representan o pulo do Vigo medieval, cunha presenza sobre o territorio parroquial conservada na actualidade. Aquel Vigo que cantaron os poetas Martín Codax (1230) e Mendinho descrito en varias monografías de referencia, como O Vigo das igrexas románicas (Concello de Vigo, 1993) de Eduardo Bragado Rodríguez e Rafael Sánchez Bargiela ou Martín Codax, o gran poeta e cantor de Vigo, século XIII (Concello de Vigo, 2010) de Xesús Alonso Montero.

Alfaia arquitectónica de Castrelos, peza patrimonial moi singular na que nunha única igrexa se xuntan unha das manifestacións máis depuradas do románico do século XIII, mostras da pintura mural relixiosa do século XVI nas paredes interiores (restauradas hai décadas) e a presenza dun interesante retablo barroco, acaba de sufrir un duro golpe ao ser vandalizada por unha pintada realizada cun spray sobre o muro da sancristía na que en letras maiúsculas reza o nome DAMIAN. Un grave atentado á integridade dunha peza arquitectónica estudada por un grupo de historiadores do Instituto de Estudios Vigueses, Mercedes Bangueses, Elisa Pereira, Fernando Costas Goberna e Xoán Carlos Abad, autores dunha fermosa monografía didáctica, ilustrada por Evaristo Pereira, Igrexa románica de Santa María de Castrelos e o seu tempo (IEV,2018), con motivo da celebración dos oitocentos anos do templo, no que entre outros aspectos se salienta a súa vinculación coa Orde de Malta, cuxa cruz aparece en diversos lugares do monumento, desvelada en 2006 polos estudos epigráficos do investigador Pablo Otero do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento.

Por desgraza os ataques ao patrimonio arquitectónico e artístico no espazo público vigués son máis frecuentes do que cabería agardar nunha cidade amante das artes e orgullosa do seu pasado. Abonda con lembrar as pintadas nas pezas do «Nadador» de Leiro nas avenidas, os ataques ao conxunto escultórico de Buciños, «A familia», instalado en Urzaiz ou a absurda teimosía de non se sabe quen de quitarlle o faro a Manuel Castro, na escultura de Jandro da rúa do Príncipe. Sen esquecer a gravísima vandalización con simboloxía nazi que o pasado mes de agosto sufriu no monte do Castro o monólito que lembra as 136 persoas alí fusiladas tras o 18 de xullo de 1936. Secasí, pouco importa a motivación de quen fixera a pintada de grandes dimensións en Castrelos, para lembrar o nome de Damian,  o santo dominador, xemelgo de Cosme, que celebramos cada 26 de setembro con mel e noces, larpeiradas de comezo de outono. No entanto, en todos os casos anteriores, como neste atentado gráfico que hoxe denunciamos sobre un monumento cunha antigüidade de oito séculos, identificamos a doenza colectiva dunha insuficiente educación sobre a conservación, o respecto e protección do patrimonio e da memoria democrática.

Campo de Granada 25 anos

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos vinte e cinco anos dos artigos de Campo de Granada:

Foi Ceferino de Blas, entón director xeral de Faro de Vigo, quen me abriu hai vinte e cinco anos ás páxinas de opinión do decano. Baixo o epígrafe de «Campo de Granada», topónimo do campo da feira ao pé do monte do Castro, onde se construíu na década de 1970 a nova casa do concello de Vigo, o domingo 22 de agosto de 1999 apareceu o artigo inicial, «La Favorita de Príncipe», unha homenaxe ao comercio de toda a vida da máis elegante rúa viguesa, con motivo do pasamento de don Juan García Robelló, copropietario desta mercería familiar durante cinco décadas. Primeiro texto dunha sección, que esta semana chega aos 1.250 publicados, concibida para contribuír a compartir a memoria de Vigo, divulgar a súa historia, defender o seu patrimonio artístico, arquitectónico, paisaxístico e inmaterial, así como atender á axenda política, social e cultural viguesa.

Escritos dende o compromiso coa lingua galega e coa convicción do liderado de Vigo tanto no proxecto do autogoberno galego como entre as cidades da fachada peninsular atlántica, os artigos de Campo de Granada foron conformando engorde unha crónica persoal, polo tanto subxectiva, do Vigo das primeiras décadas do século vinte e ao mesmo tempo ofreceron unha ollada ao seu pasado (sen nostalxia) e, como sinala J.Montoya, procurando identificar nesas pegadas o seu continuo presente. Cun afán explicitamente divulgador, alicerzado, sempre que foi posible, sobre unha sólida base documental, estes artigos expresaron a confianza da cidade nas súas propias posibilidades, así como a conveniencia de recuperar o desenvolvemento estratéxico metropolitano e os acordos entre partidos e institucións, espazo político por desgraza hoxe pouco frecuentado, evitando a comodidade da  hipérbole e do vitimismo como dúas perigosas doenzas para o viguismo galeguista no que acreditamos.

Utilizando con máis frecuencia a paleta da proposición e da felicitación que a da crítica, en Campo de Granada celebramos o rescate dalgunhas pezas do patrimonio vigués: o pazo de xustiza e cárcere transformado en Museo de Arte Contemporánea (Marco, 2002) e o vello matadoiro de Alcabre convertido en Museo do Mar de Galicia (2002). Abeizoamos sen reservas as peonalizacións do Calvario, da Porta do Sol, da rúa Elduayen e do paseo de Afonso, como a recuperación residencial do Casco Vello alto, a instalación de elevadores no marco da estratexia de mobilidade peonil ou a modélica recuperación do espazo intermareal do Vao. Non esquecemos fachendear da anovación das festas de Entroido, coa recuperación da máscara viguesa do «Merdeiro», nin da consolidación da Reconquista como primeira festa popular da cidade. Como foron motivo permanente de parabéns o interese e calidade das publicacións do Instituto de Estudios Vigueses, xa máis de duascentas, un traballo extraordinario para o desenvolvemento do corpus da historia viguesa con criterios historiográficos actuais.

Xaora, como non podía ser doutro xeito, nestes artigos utilizouse a ferramenta da crítica e da denuncia, reclamándose de forma teimosa a recuperación da Panificadora e do Teatro cine Fraga, a creación dun museo da cidade, a construción dunha biblioteca do estado e a creación dunha rede de bibliotecas públicas dotada de recursos e profesionais á altura da que é a capital do libro en Galicia. Denunciouse o peche do Centro Galego de Fotografía e o abandono da Fotobienal. Reiterouse a defensa dos sectores económicos vigueses, dende os portuarios aos da industria da automoción, salientando a posibilidade de artellar arredor deles un novo distrito industrial, para o que sería decisiva a finalización do eixo atlántico ferroviario e da saída sur que facilite a súa unión con Portugal.

Sei que se podería escribir, 25 anos despois, un artigo que chorase aquela rúa do Príncipe de 1999, da que hoxe apenas queda a xoiaría centenaria de Ramón Fernández, unha vez que pecharon a Papelaría Comercial, a farmacia Carrascal, La Ideal, Bolsos Barros, Fotomecánicos, entre outros establecementos. Hoxe Príncipe é unha rúa peonil comercial moi semellante pola composición da súa oferta á doutras cidades peninsulares e europeas, con escasos encantos propios que a distinga. Apenas outro froito da temible turistificación e xentrificación que xa sofre Vigo e padecemos sobre todo a veciñanza do centro, incrementada coa campaña hiperbólica das luces de Nadal.

Chegados a este aniversario de Campo de Granada, agradezo a confianza tan xenerosa das diversas direccións de Faro de Vigo, singularmente a de Juan Carlos Da Silva e a actual de Rogelio Garrido. E sobre todo expreso hoxe a miña gratitude aos lectores e lectoras que durante este cuarto de século atenderon a estes textos e compartiron tantas veces a súa opinión sobre eles nas redes sociais.

Parque Miramar

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Parque Miramar e outra arquitectura viguesa de papel:

Dende que o noso sempre lembrado Xaime Garrido Rodríguez publicou hai máis de tres décadas Vigo. La ciudad que se perdió. Arquitectura desaparecida. Arquitectura no realizada (Deputación de Pontevedra 1991), libro pioneiro e principal na divulgación da arquitectura histórica de Vigo, a arquitectura de papel, a non construída, forma parte tamén da memoria de Vigo. Un capítulo novidoso e pouco coñecido, que axuda a entender mellor as dinámicas de desenvolvemento e as contradicións da planificación e do crecemento urbano. Obras de papel que quedaron nos arquivos, algunhas dende hai un século, fose polo seu elevado custo ou por non ser aceptadas polos seus promotores, mais que hoxe sorprenden polas solucións atrevidas que propoñían, nalgún caso anticipándose varias décadas ás que despois serían utilizadas. Arquitectura debuxada que, no caso de Vigo, abrangue un catálogo de tamaño considerable, do que forman parte pezas tan diversas, como o Macelo público (matadoiro municipal), proxectado en 1907 por José Franco Montes; o edificio para viaxeiros do aeroporto de Vigo, deseñado por Jenaro de la Fuente, entre 1935 e 1940, no máis puro estilo racionalista; o suntuoso Templo Votivo da Paz na Guía, deseñado por Antonio Palacios en 1930, como outras monumentais incluídas no seu plan urbanístico; até un edificio para oficinas da Caixa de Aforros Municipal de Vigo, deseñado por Antonio Cominges Tapias en 1942.

Deste catálogo vigués de arquitectura teórica, foi sempre para min a peza preferida polo seu carácter anticipador e modernizador o «Parque Miramar», un proxecto de ordenación urbana consistente na comunicación entre os desniveis existentes entre a rúa Pi i Margall e o que fora vello cemiterio católico de Picacho (a nivel da actual rúa Torrecedeira), clausurado en 1898 e que a corporación acordou o 29 de abril de 1925, a instancias do concelleiro Manuel Ferreiroa, transformar en parque público. Actuación que o arquitecto municipal Jenaro de la Fuente Álvarez propuxo resolver con xogos de escalinatas, estanques, fontes e pérgolas, utilizando unha linguaxe arquitectónica que aproximaba á estética rexionalista de acentos galaicos tan en voga entón polo éxito das obras de Manuel Gómez Román e Antonio Palacios. Coñecido como Parque de Picacho, aínda que bautizado nos planos como «Parque Miramar», a instancias do concelleiro Evaristo Suárez Alberte, o proxecto foi estudado polo inesquecible historiador da arquitectura nosa Xosé Ramón Iglesias Veiga nun artigo publicado en Glaucopis 21 (Instituto de Estudios Vigueses 2016); «Vigo en 1928: a creación de novos espazos urbanos», texto esencial para entender as razóns do fracaso do parque e a construción no seu lugar do edificio da Institución Valeriola, hoxe albergue municipal.

A cerna do proxecto de Jenaro de la Fuente residía na escalinata artística de vinte metros de ancho que arrancaba en Pi i Margall á altura da finca dos redentoristas (hoxe número 40). Con deseño semellante á que pouco despois trazou para a Residencia de Estudantes na Alameda de Santiago de Compostela, no caso vigués para salvar o desnivel entre cotas tan altas e distantes utilizaba un xogo de escaleiras e mesetas. Desdobrada pola esquerda e a dereita, a cada lado se dispuñan fontes inseridas no paramento, tras o primeiro descanso, abríase unha praza cunha fonte ornamental e un miradoiro sobre a ría que recibiría a sombra dunha pérgola. A pesar dos moitos apoios que recibiu, sobre todo pola facilidade para acceder á praia de San Sebastián, o proxecto da escalinata de Pi i Margall foi desestimado en 1931, probablemente, pola oposición dos redentoristas, propietarios da finca por onde discorría. No vello cemiterio de Picacho decidiuse entón construír a chamada «Casa do Pescador», tamén deseñada por Jenaro de la Fuente con linguaxe rexionalista, iniciativa altruísta do Marqués de Valterra, mariño de profesión, que na honra do seu pai propuxo fose chamada «Institución Valeriola», sendo transferida ao Pósito de Pescadores de Vigo en 1934.

Parque Miramar nunca construído que, porén, iniciou a solución da construción de escaleiras para salvar os característicos socalcos urbanos vigueses, ensaiada décadas despois de forma máis sobria en Peniche e na apertura das rúas Torrecedeira e Camelias que as utilizaron para salvar os desniveis. Mágoa que o parque de Picacho e o seu miradoiro monumental non fora nunca adiante, o que tería modificado completamente un espazo urbano hoxe moi degradado e sen personalidade ningunha. Secasí, as actuacións anunciadas no antigo barrio de Picacho e Torrecedeira do chamado programa de mobilidade peonil «Vigo vertical», coa instalación de elevadores eléctricos, son de agradecer aínda que cheguen case con cen anos de atraso.

Días felices

/en , , , , , , , /por

Sei que somos moitos os celtistas que conservaremos a captura de pantalla da clasificación da segunda xornada da Liga 24/25 na que aparece o Celta como líder, con dúas vitorias, cinco goles a favor e dous en contra. Un inicio de tempada extraordinario, un soño de verán para gozar tras dous partidos memorables sobre a alfombra do Campo do Fragoso, tamén outras dúas impresionantes remontadas do cadro de Claudio Giráldez que desde o mes de marzo pasado como adestrador do primeiro equipo converteu Balaídos en fortín inexpugnable (onde aínda non coñece a derrota, cinco vitorias e dous empates) e, o que non é menos relevante, devolveu ao celtismo o goce do fútbol de salón, a lembranza do xogo artístico e destemido daquel Eurocelta de hai máis de dúas décadas ou dos partidos máis tolos do mestre Eduardo Berizzo. Unha celebración merecidísima da bancada que contra vento e marea sostivo ao Celta secuestrado durante sete meses horribles polo xogo ruín e desfasado que lle impuxo Rafael Benítez, adestrador que nunca entendeu nin agora respecta, velaí a súa rancorosa parrafeada recente dende Liverpool, o carácter soñador e afouto acuñado por un equipo xa centenario como o noso.

Vitoria contundente diante do Valencia que repetiu, con apenas algúns matices, o argumento principal de remontadas celestes anteriores. Con todo, os de Claudio comezaron mellor o partido que a semana anterior co Alavés, mais non souberon evitar que nun lance desafortunado, no minuto 14, na primeira chegada dos visitantes, Diego López cabecease á rede, superando a Iván Villar, que puido facer moito máis, despois dunha cadea de erros da defensa celeste, incapaz de despexar un balón que recollería Rafa Mir de chilena e remataría o perigoso dianteiro turonés. Un contratempo, asumido polos locais como acicate, o que non modifica a trama de partidos anteriores, xa que desta volta a sala de máquinas funcionaba como a seda, tanto na saída do balón dos tres centrais (Javi Rodríguez, Jailson e Carlos Domínguez) máis fluída como na cadencia e criterio que introduciu Damián Rodríguez, cunha asombrosa autoridade, para crear espazos sen balón e dirixir a proxección atacante do equipo. Estrutura táctica que permitiu que a sociedade formada por Aspas e Mingueza, dous futbolistas en estado de graza que gozan co que enxeñan, dinamitase o marcador en seis minutos con dous goles marabillosos. O do empate no 23’, grazas a asistencia do moañés sobre o catalán, que de repente apareceu na banda esquerda da área visitante e enganchou un remate brutal. O segundo no 29’, cando Óscar filtrou verticalmente sobre Iago que desmarcado realizou un perfecto control orientado e xutou certeiro superando ao temible Mamardashvili.

Dous grandes goles para conservar na memoria pola súa exacta execución táctica e beleza ximnástica, que tampouco desmerecen o terceiro de Fran Beltrán, xa no minuto 60, que aproveitou o despexe dun saque de recanto para enganchar un balón fóra da frontal da área que entrou pola mesma escuadra. Outro gran gol, probablemente candidato a un dos mellores da tempada, que pechou un marcador, que os nosos puideron ampliar, tanto no lanzamento de penalti errado por Aspas, que non mancha un ápice seu partido descomunal no que correu a velocidade dun xuvenil, como das ocasións das que dispuxo Williot, outra figura, que cada vez que chega o balón as súas biqueiras é capaz de mellorar ou finalizar a xogada. Excepcional panorama que fixo entolecer a bancada celtista, eufórica, desbordada e cantareira, que sen querelo tirou do repertorio dedicado aos días felices. Xaora, na alfombra do Fragoso non foi todo coser e cantar, e os minutos finais, nos que os de Baraja apertaron con dignidade e tiveron mesmo un poste para camuflar o resultado, obrigaron a Claudio a controlar a euforia coa entrada de Starfelt, que moito axudou a levar o barco ao porto sen contratempos.

Así e todo, o principal responsable destes días felices para o celtismo é Claudio Giráldez e o seu equipo técnico que aposta de forma moi valente por un xogo propositivo coral e un once no que a canteira galega ten un peso protagonista (co Valencia: 6 xogadores no inicio e até 9 ao longo do partido). Unha atmosfera de entusiasmo que contaxia aos propios xogadores, que poden sentirse protagonistas, como sucede con Aspas, Williot ou Mingueza, e seguros e apoiados, como acontece cos mozos da canteira. Manter ese entorno de confianza, cando cheguen os resultados adversos, que inevitablemente chegarán, é o novo reto do adestrador de Cans. Con todo, no futuro deste Celta non descartemos a intervención de Puck, o trasno protagonista d’ Un soño nunha noite de verán, a comedia de William Shakespeare, capaz como o noso Iago Aspas de mudar o curso dos acontecementos, mesmo os aínda non escritos.

Publicado en Faro de Vigo: 25/08/2024

Ruth Matilda e Treixadura en San Roque

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar o centenario da chegada a Vigo da fotógrafa Ruth Matilda Anserson:

O 7 de agosto de 1924 desembarcou no porto de Vigo Ruth Matilda Anderson, acompañada do seu pai, coa intención de realizar unha crónica gráfica de Galicia encargada pola Hispanic Society of America, o museo e a biblioteca onde traballaba como fotógrafa. Daquela primeira estadía de trece meses de duración, que repetiría en 1926 acompañada da fotógrafa Frances Spalding, a estadounidense deixou un arquivo de cinco mil fotografías coas súas correspondentes anotacións manuscritas. Colección iniciada polas fotografías tomadas en Vigo e nos seus arredores durante o mes agosto, visita recollida por Ruth Matilda con asombroso detalle e erudición no seu libro Pontevedra and La Coruña (New York 1939) que comeza recordando a entrada na ría do transatlántico SS Rousillon contemplando o solpor entre as illas Cíes e como tomou dende a ría a primeira vista da cidade, que define como «un outeiro granítico coroado por unha fortaleza angular e pétrea», referíndose así ao castelo do Castro e o seu baluarte. Anotacións polas que sabemos do seu primeiro xantar opíparo no hotel Moderno, onde se hospedaron, como lles impresionaron as visitas aos pazos de Santo Tomé e Castrelos, a presenza nos mercados de mulleres con cousas na cabeza, como souberon da existencia do poeta Martin Codax ou do tranvía que utilizaron decote para chegar aos arredores da cidade.

Interesados polos aspectos etnográficos, Ruth Matilda e o seu pai asistiron a un concerto o 29 de agosto do «Orfeón queixumes dos pinos», coa intención de coñecer a música galega, citando no seu libro a muiñeira e o alalá, amosándose impresionada polo aturuxo («un berro de grande valor para a mocidade galega»). Día no que retratou na Alameda  viguesa a algúns dos compoñentes do orfeón folclórico cos traxes tradicionais, que chegou a fotografar peza por peza. Particular importancia tivo para ela coñecer a romaxe de San Roque, o día despois da festa do santo do can, unha celebración con máis de catro séculos de historia, enraizada en 1569 cando a peste asolou a vila de Vigo. Crónica da romaxe á que lle dedica o capítulo VI do seu libro, no que describe e fotografa ás instalacións do pazo e a capela, daquela aínda propiedade do Conde de Vilar de Fontes, os postos de venda de cabazas e exvotos, de rosquillas e licores. Retrata a un vendedor de andavías, fotografa a instalación dunha randeeira manual e anota o funcionamento do seu carrusel, que empurraban os meniños vestidos para a festa, o que resultaba para ela «unha imaxe preciosa», antecedentes das actuais atraccións de feira.

Daquela reportaxe da romaxe de San Roque, hoxe centenaria, coñecemos tres das fotos de músicos nosos (que entón aínda non vestían o traxe que popularizaron os orfeóns): a primeira dun trío tradicional, formado por gaita, caixa e bombo; a segunda, dun cuarteto, no que ao trío se engade un clarinete; e a terceira un retrato de perfil do gaiteiro. Ruth Matilda aproveita para describir os instrumentos e anotar como pé de foto o seguinte texto: «Banda de música con gaita do país. Mentres a banda tocaba para a súa fotografía, mozos e mozas bailaban pasodobres na outra porta do xardín». Mágoa que a fotografa non recollese o nome deste cuarteto, que testemuña a presenza centenaria na romaxe viguesa da música tradicional. Feito xa documentado durante a segunda república por cuartetos pioneiros como Airiños de Cabral –do que formaba parte Constante Moreda Vázquez, o gaiteiro mártir, executado no monte do Castro o 10 de decembro de 1936–, formación que renacería en 1939 como Os Morenos de Lavadores, sendo durante décadas fixos no programa de San Roque. Como o serían, máis tarde, a murga Os Terribles de Donas, famosa por interpretar bailables no palco do pino manso.

Lembreime das fotos de Ruth Matilda cando na noitiña do 16 de agosto asistín en San Roque ao memorable e emocionante concerto de Treixadura, o quinteto de gaitas ao xeito rías baixas, acordeón e orfeón de dez voces, unha auténtica exaltación dese monumento do patrimonio inmaterial galego que constitúe a nosa música tradicional. Hora e media de canto colectivo e ledicia compartida, na que os Treixadura debullaron as pezas máis populares dun repertorio tecido ao longo de case trinta e cinco anos, un camiño longo compartido co seu público (que ateigou o torreiro de San Roque), onde non faltaron temas inesquecibles como «Muiñeira de Santo Amaro», «Maruxa», «Se chove», «Caraveliños», «Foliada marmuradora» ou o marabilloso «Fisterra», entre outros. Un concerto no que se lembrou a Antón Cabaleiro, tamén unha homenaxe aos músicos populares anónimos, como os fotografados por Ruth Matilda, que hai cen anos ocuparon ese palco de privilexio do viguiño popular: «Por dicir “Viva San Roque” / prenderon ao meu irmán / agora que o soltaron / “Viva San Roque e o can!”»