Santa Liberdade

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao secuestro do Santa María e a lembrar a figura de Xosé Velo:

Na madrugada do 22 de xaneiro de 1961, o transatlántico portugués Santa María da Compañía Colonial de Navegación, que facía a liña de Caracas a Lisboa e Vigo, desapareceu en augas internacionais do mar Caribe con 568 pasaxeiros de diversas nacionalidades a bordo. Fora asaltado por un comando de 24 homes, maiormente galegos e portugueses, pertencentes ao Directorio Revolucionario Ibérico de Liberación (DRIL), unha efémera organización antifascista ibérica formada en 1960 por membros da resistencia portuguesa e militantes galeguistas e antifranquistas españois.

Secuestro do buque máis moderno que recalaba no porto da Guaira co que o DRIL pretendía conseguir a atención da prensa internacional esixindo a fin das ditaduras de Salazar e Franco que colaboraban dende que asinaran o Pacto Ibérico (1942). Operación dirixida por dous galegos, o republicán galeguista Xosé Velo Mosquera (Celanova, 1916), na operación «Carlos Xunqueira de Ambía», e polo militar comunista e membro da resistencia Xosé Fernández (A Pobra 1904), coñecido como Comandante Jorge de Soutomaior, e por dous portugueses, o capitán Henrique Galvão e Humberto Delgado, o xeneral sen medo, que se enfrontara a Salazar nas presidenciais de 1958, mais que non chegou a subir á embarcación.

Un episodio, que coincidiu coa toma de posesión do presidente John F. Kennedy, do que se conservan as imaxes que coa súa cámara de Super-8 gravou Luís Noia, un ex-alumno de Velo, que como pasaxeiro regresaba de Venezuela, o impresor das viguesas Gráficas Nunem de Marqués de Valadares, quen tantas veces nos ten relatado a súa vivencia daquel acontecemento histórico da resistencia á ditadura protagonizado hai seis décadas por sectores galeguistas do exilio.

Concibida como unha gran operación política insurrecional, afastada de calquera tipo de piratería, respectuosa coas normas do Dereito Internacional, o seu carácter propagandístico antifranquista e antisalazarista, reflectíase no lema acuñado no carimbo utilizado na súa comunicación («Liberdade e xustiza ou morte»), mais tamén no nome como foi bautizada, «Operación Dulcinea», homenaxe romántica quixotesca, aínda que Velo propuxera o de «Operación Compostela», como no do propio paquebote, que os asaltantes decontado chamaron Santa Liberdade.

Porén, os acontecementos non se desenvolveron como os seus promotores concibiran. O feito que se provocara a morte do segundo contramestre, que naquel momento dirixía a ruta, e un ferido de gravidade na toma inicial de ponte determinou o desenvolvemento dun acontecemento que durou trece días e convocou o interese da BBC, Paris Macht e de máis de 1.500 medios internacionais. Un asulto que tivo unha saída negociada por Velo, Galvão e Soutomaior co vicealmirante Smith da VI frota e coas autoridades brasileiras que finalmente autorizaron o desembarco en Recife o 3 de febreiro en pleno carnaval e concederon asilo político no Brasil aos membros do comando do DRIL.

No relato do sucedido naqueles días de idealismo, reconstruído na excelente película documental Santa Liberdade (2004) da académica Margarita Ledo, nas memorias do Comandante Soutomaior (Galaxia 1999) e na biografía de Pepe Velo (Xerais 2000) preparada por Antonio Piñeiro, destaca a arenga pronunciada pola megafonía do barco por Velo o 25 de xaneiro de 1961 e asinada polo celanovense «en Galicia ceibe, a vinte e cinco de Santiago». Unha peza extraordinaria de quen desde o Congreso da Emigración Galega celebrado en Bos Aires no mes de xullo de 1956 fora considerado como un dos grandes oradores emocionais do exilio galeguista, chamada a formar parte dunha escolma da oratoria patriótica galeguista. Velo convoca a memoria dos mártires galeguistas, Bóveda, Casal e Casas, confiando en que os seus soños de xustiza están a punto de realizarse. Rematando Velo chamando a crebar as búxolas e «destituír os puntos cardinais que separan as nosas nacións ceibes…»

Sesenta anos despois, cómpre volver sobre a figura de Pepe Velo, un dos intelectuais galeguistas que como Luis Soto, serviu de enlace entre o galeguismo do exilio e o nacionalismo galego contemporáneo. Fundador das Mocidades Galeguistas de Celanova, xunto a Celso Emilio Ferreiro, mestre e activista no Vigo da década de 1940, desenvolveu a súa actividade docente no edificio Pernas de Travesas e máis tarde na rúa Carral, preso no cárcere de Príncipe, Velo fuxiu en 1948 a Venezuela onde viviu un primeiro exilio que, despois do episodio do DRIL, continuaría en São Paulo, onde traballou como libreiro e editor até o seu pasamento en 1972. A noticia de que a Deputación de Pontevedra mercou ao seu fillo Víctor o seu arquivo para depositalo no Museo de Pontevedra contribuirá a coñecer mellor a súa obra e preservar a súa memoria.

Onte 2119: «Un século, un día…», primeira páxina poética de Xela Arias

/en , , , , , , /por

Seguindo o fío que deixou Valentín Arias na súa biobliografía de Xela Arias, revisei onte devagariño a hemeroteca d’ A Nosa Terra de 1982, até que din co que considero, até agora, a primeira páxina poética publicada pola autora viguesa. Titulada como «Un século, un ano, un día, un nada…», dividida en catro partes e ilustrada polo pintor Xosé Guillermo, o texto de Xela Arias compón ao xeito fanzine (propio de comezos da década de 1980) unha fermosa páxina ilustrada para a sección Guieiro (de creación poética e narrativa) do número 178 do semanario nacionalista, de 26 de febreiro a 4 de marzo de 1982.

Xela Arias inicia a colaboración con Xosé Guillermo, responsable da capa e do deseño dos interiores do seu primeiro libro Denuncia do equilibrio, así como dun dos retratos máis logrados da escritora.

Transcribimos o texto do poema:

«Un século, un día, un minuto, un nada…»

Soio
Soio
Soio
Morrer morto
Nas rodas do tranvía
Soio
Suicidio
De formigón
Nas entrañas da técnica
Soio
Canto de neve
Desvanecendo ideas
Soio

Chove
Mesto e miudo

As gotas chaman á porta das herbas

Unha anduriña di que ten fame
Un home di que ten presa

Chove
e o tempo vaise mollando.

A luz do sol
entra pola ventana
a esbarar
a rir
é fuxir?
ou será chegar?
Soio sei que dende logo
rir e esbarar.

ti
eu
il
e soio somos un,
neve no firmamento que nos engole
eu
il
ti
e soio somos un,
longo camiño de estrelas
curto tempo-reló de área
il
ti
eu
e soio somos un,
a buscar outro e outro
pra ser un máis grande

Xela (poemas) e Xosé Guillermo (debuxos)

Publicado en A Nosa Terra nº 178, Do 26 de febreiro ao 4 de marzo de 1982

150 anos de recheos

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos recheos da ría de Vigo:

A Autoridade Portuaria de Vigo (APV) anunciou en novembro que o Ministerio para a Transición Ecolóxica autorizou a ampliación da explanada anexa ao porto pesqueiro para dar garantías sanitarias preventivas fronte ao Covid-19 ás actividades portuarias. Apenas un eufemismo administrativo para comunicar de forma politicamente correcta que decontado comezará o recheo con bloques prefabricados, previsto dende hai anos, dos 8.300 m2 existentes no espazo portuario situado entre os peiraos de Beiramar situados diante da grande cristaleira central do Auditorio Mar de Vigo. Outro recheo que transforma o perfil urbano costeiro xa que neste caso modificará a relación entre o edificio do arquitecto César Portela coa súa contorna, afastándoo 120 metros máis da lámina de auga e substituíndo dende a galería a vista do atraque das embarcacións de altura pola dos camións que dan servizo á lonxa. Recheo que, en definitiva, afasta outra migalla o mar da cidade, deixando no grande baúl dos proxectos vigueses esquecidos o da construción da continuidade do túnel de Beiramar entre o Berbés e os estaleiros de Barreras, coa intención de liberar o tráfico en altura e contribuír a rexeneración urbana dese espazo hoxe degradado.

Un novo episodio desa longa historia de 150 anos de recheos vigueses, dende aquel primeiro de 1870 que autorizou a Emilio García Olloqui a urbanizar os terreos gañados ao mar (64.000 m2) dende as rúas da Laxe e Vitoria ao que hoxe é comezo de Velázquez Moreno, onde chegaba a praia. Dende entón, mellorouse o peirao da Laxe e construíuse o peirao comercial do Ramal (hoxe Colón), primeiro de madeira, despois de ferro (1891), onde chegaría o tren (1898) polo famoso túnel baixo a rúa García Barbón. Como ao ritmo do desenvolvemento destas novas infraestruturas portuarias, naceu a chamada «Nova Poboación», abríndose nas décadas fineseculares os xardíns das Avenidas, a actual Alameda de Compostela e as súas rúas contiguas de brillante edificación pétrea. Recheos vigueses continuados no século XX, co plan do enxeñeiro Eduardo Cabello (1910), concibido para un Vigo de 45.000 habitantes, que supuxo unha década despois a construción en espazos gañados o mar dos novos peiraos no Berbés e no Areal, o que mudaría de forma irreversible a organización dos usos dos espazos portuarios vigueses. Recheos que non pararon no século XXI, desde a ampliación en 2005 de 150.000 m2 do recheo de Bouzas, que lle roubou cen metros á ría. Xaora, non se pode entender a historia do Vigo contemporáneo sen a súa pulsión continua de aterrar o tesouro da súa ría, o seu primeiro patrimonio natural.

E o que chama a atención do caso é que Autoridade Portuaria de Vigo, dende hai unha década en mans do Partido Popular de Galicia, pretende continuar con novos aterrados, presentados no seu Plan Estratéxico 2018-2028 coa etiqueta de «crecemento azul (sostible)» coa intención de gañarlle á ría outros 200.000 m2, no recheo de Bouzas, no peirao transversal e comercial de Guixar e nos diques baixo do monte da Guía. Aterramentos xustificados sempre pola APV para gañar novas liñas de atraque debido á suposta necesidade de contar con máis superficie para desenvolver a actividade portuaria. Un suma e segue que de executarse reduciría nun quilómetro a distancia que hai un século existía entre o peirao de Bouzas e a Punta de Rodeira de Cangas. Unha auténtica barbaridade denunciada pola Plataforma pola Defensa da Ría de Vigo-Cíes que lamenta os efectos nocivos que os recheos supoñen para a actividade turística, pesqueira e marisqueira da ría, onde existen dous espazos naturais protexidos, as illas Cíes e a enseada de San Simón, propoñendo como saída para un desenvolvemento sostible do porto de Vigo unha reconsideración do uso dos espazos portuarios actuais de toda a ría.

Cunha nova delimitación dos usos dos espazos portuarios, eliminando as actividades industriais, comerciais e terciarias alleas aos sectores marítimo, naval e pesqueiro, sería posible erradicar a política dos recheos como única fórmula para afrontar ás novas demandas de tráficos e sostibilidade ambiental. O que ademais obrigaría a APV a delimitar os usos do dominio portuario de toda a ría e aumentar de forma significativa as desafeccións de espazos que fosen cedidos á propia cidade para o uso público da veciñanza. Unha delimitación de usos que non pode deixar fóra as posibilidades enormes ofrecidas pola PLISAN, o porto seco de Salvaterra As Neves, nin tampouco facer efectiva a intermodalidade das instalacións portuarias coa autoestrada e no futuro co tren do Eixo Atlántico. En definitiva, despois de século e medio, parar de aterrar a ría de Vigo é posible sen comprometer o futuro do porto de Vigo. Cómpre afouteza da presidencia da APV para afrontar esta demanda cidadá.

Onte 2118: «Interna» de Oriana Méndez

/en , , , , , , , , /por

Escrito durante o período de confinamento estrito, Interna, o libro de poemas de Oriana Méndez, gañador do Premio AFundación 2020, é unha viaxe, un tránsito polos territorios propios e máis descoñecidos da perda, ese fondo sen fondo onde se esculcan as sombras e os fantasmas dos medos e da propia morte, «na fatiga íntima, na defnitiva / da que non se volve nin distinto». Un libro que representa este tempo incerto de peche cara o interior que estamos vivindo, tamén un período depurativo de extinción, no que a poeta viguesa entre as vésperas negras anticipa un chío tenue de esperanza nas portas dunha cidade que ingresa no tempo do resío. Unha escrita sonámbula, cualifica Daniel Salgado en poderoso limiar, diría eu, tamén, devastadora, núa, íntima, dolorida. Un libro que manca, que obriga, que interna no lector. Valiosa tamén é a instalación do gran Ramón Trigo ao fío da presentación de tan excelente poemario. Beizóns, admirada Oriana.

Onte 2117: «A nosa Negra» de Harriet E. Wilson

/en , , , , , , , , , /por

Lin de dúas sentadas A nosa Negra (Hugin e Munin 2020), a novela de Harriet E. Wilson anosada dende o inglés ao galego por María Reimóndez. Unha oportuna edición dun orixinal publicado en 1859, que chega quince anos despois de que o fixera en castelán na castellonense editorial Ellago do noso admirado editor Francisco Villegas Belmonte, falecido prematuramente hai case tres anos.

Adoptando as convencións da novela sentimental e do relato de escravas, A nosa Negra mestura con acerto a autobiografía coa ficción coa intención de denunciar en 1859 (no debate sobre a abolición) a escravitude da poboación negra dos estados sureños, mais tamén o racismo, o maltrato, o abuso, a pobreza e a hipocrisia relixiosa  que padecían as mulleres negras libres que vivían nas cidades do norte, como a propia autora da novela, unha das primeiras escrita por unha afroamericana.

Magnífica é a tradución literaria da escritora María Reimóndez, capaz de facer chegar con fidelidade e enxebreza o rexistro dun texto marcado pola súa época, así como contextualizar as súas referencias literarias de forma didáctica e atractiva para o lectorado. Como parabéns merece Hugin e Munin por rescatar para a nosa lingua un texto referencial sobre as orixes do racismo, que non perdeu nin actualidade nin interese, continuando así a construción dun catálogo traducido de excelencia que supera os setenta títulos.

Onte 2116: #XelaArias2021

/en , , , , , , /por

Desde o día de aninovo veño publicando diariamente no perfil de Twitter chíos e fíos arredor da figura e da obra de Xela Arias coa intención de contribuír a dinamizar a celebración do vindeiro 17 de maio. Utilizando o cancelo #XelaArias2021 e o espírito colaborativo da rede pretendo ir perfilando durante uns meses unha sinxela biografía virtual con apoio fotográfico, videográfico e musical da escritora viguesa, así como unha escolma da súa obra poética, sobre todo da que permaneceu dispersa en xornais e revistas, reunida pola profesora María Xesús Nogueira na súa magnífica edición Xela Arias. Poesía reunida (1982-2004).

Ademais, considero útil que baixo este cancelo #XelaArias2021 se poidan ir etiquetando os recursos didácticos (impresos, dixitais, audiovisuais) que vaian aparecendo nos vindeiros meses, así como visibilizando as actividades e iniciativas xelísticas. Insisto no espírito colaborativo dunha proposta concibida como tarefa compartida. Roubándolle un verso esencial a Xela, propoño que fagamos «a espiral continua, sinuosa, delicada e interminable…»

Compañeiro Luís «Ferreiro»

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao pasamento de Luís González López «Ferreiro»:

Hai cinco anos Luís González López «Ferreiro» agasalloume cun pequeno triángulo vermello invertido, unha insignia que dende entón levo prendida orgulloso na lapela da miña chaqueta. Expliquei moitas veces que se trataba da marca empregada nos campos de concentración nazis para distinguir os presos políticos, inicialmente para os comunistas, despois tamén para socialistas, anarquistas, sindicalistas ou masóns. Un triángulo vermello que levaron algúns republicanos españois como Jorge Semprún, recluído no campo de exterminio de Buchenwald, ou Francisco Largo Caballero, prisioneiro do campo de Sachsenhausen durante dous anos. Hoxe o triángulo vermello é unha insignia que honra a memoria daquelas combatentes que a levaron hai máis de setenta anos, un símbolo orgulloso das persoas antifascistas das máis diversas adscricións, desde aquelas que non pertencemos a partido político ningún a outras de distintas formacións desde liberais a comunistas. Xaora, para min, esta pequena insignia será sempre a que identifica aos simpatizantes e seguidores do partido de Luís «Ferreiro», os milleiros de persoas amigas dun home bo no que identificamos a dignidade e xenerosidade dun loitador incansable pola liberdade solidaria, a democracia plena e a procura da igualdade.

Falecido o pasado sábado, a admirable vida de «Ferreiro», o seu nome na clandestinidade antifranquista, como tamén o de «Pedro», foi toda dedicada ao compromiso militante coas causas da humanidade. Acompañando nas nosas viaxes polo país ao seu camarada o profesor don Xesús Alonso Montero, tivemos a fortuna de que Ferreiro nos contase algúns episodios da súa peripecia novelesca. Nacido en 1939 en Barreiros, na parroquia de Salgueiros, no concello de Vila de Cruces, o sétimo de oito irmáns dunha familia labrega, Luís foi como lle gustaba dicir, outro Balbino calquera, o protagonista das Memorias dun neno labrego (das que celebramos estes días o sesenta aniversario da súa publicación en Bos Aires), o relato do seu paisano Xosé Neira Vilas, a quen tanto admiraba. Con escasos días de escola, enrolouse aos quince anos nunha cuadrilla de cinco aprendices do mestre canteiro Silva (episodio narrado de forma memorable por Manuel Rivas no relato «El aprendiz»). Con apenas dezaoito, emigrou a Francia para traballar nunha mina de talco, preto dos Pireneos. Alí coñeceu, dous anos despois, a Pilar García Jiménez, unha militante comunista andaluza coa que casará en 1961, incorporándose ao Partido Comunista no exilio no que militará de forma ininterrompida durante sesenta anos.

Despois de asistir a unha escola do Partido na Alemaña democrática (1963), Luís e Pilar retornan a Galicia en xaneiro de 1967 e contactan con Carlos Núñez, responsable en Vigo do pecé. Dende entón traballarán na legalidade e na clandestinidade, Pilar na empresa de cerámica Álvarez, onde comezará a desenvolver a actividade sindical na construción das primeiras Comisións Obreiras, Luís pertencendo ao comité central do Partido Comunista de Galicia, constituído en 1968 en París, e asumindo a responsabilidade do aparello de propaganda e da distribución de Mundo obrero e outras publicacións do Partido. Como tal, «Ferreiro» vivirá o 5 de abril de 1969, un día moi decisivo na súa vida, cando foi detido na Coruña onde fora adquirir dous cartuchos de tinta para a multicopista Gestetner que el gobernaba en Vigo. Narrada por el mesmo no documentario O meu nome é Luís Ferreiro (2010) de Roi Cagiao e Fernando Llor, a detención suporá brutais torturas físicas e ameazas da policía en longos interrogatorios durante 72 horas, que resistiu con afouteza e heroísmo, ademais de sufrir logo varios anos de cárcere.

Tras a saída da prisión, traballou como porteiro nas instalacións da Zona Franca de Vigo até a súa xubilación. «Ferreiro» continuou desenvolvendo unha actividade constante, fose como militante esforzado do PCG e Esquerda Unida, como implicado na causa da memoria republicana de Galicia ou como membro da Coral Máximo Gorki de Vigo, actividade musical que moito lle prestaba da que era un destacado cantor. «Ferreiro» cantaba só, sobre todo se as persoas amigas llo pedían en actos solidarios, nun repertorio antifascista onde non faltaba a canción do Guerrilleiro, a Internacional (en francés, subliñado o verso sete: «¡Le monde va changer de base!») ou a Chamada a folga, interpretación que quedará gravada para a historia na banda sonora orixinal do documentario Vigo 1972 (2017) de Roi Cagiao.

Recoñecido no seu pasamento de forma unánime e solidaria por todos os sectores antifascistas de Vigo, lembrarei con agarimo, respecto e admiración a Luís «Ferreiro» como un heroe contemporáneo que viviu co seu triángulo vermello tatuado no corazón. Beizón, compañeiro!

Onte 2115: Entrevista a Tita Fernández Paz

/en , , , , , , , , , , , /por

Xulio Villarino, sobriño de Agustín Fernández Paz, fíxome chegar este documento de grande interese literario, a conversa (doce minutos) entre Tita Fernández Paz e a súa neta Aldara sobre a orixe da pulsión literaria do mestre Agustín.

Tita explica o interese literario de Agustín por nacer nunha familia moi lectora, de carpinteiros e músicos, que contaba con tres estantes de libros mercados polo pai. Desvela que os tres irmáns, tanto a ela como a Agustín e a Luis, o que morreria no seminario, gustáballes ler na cama nos cuartos da bufarda da casa, atapando as rendixas para ppoder ler até as dúas da mañá.

Como confesa Tita que na súa casa se contaban aínda moitos contos arredor da lareira, como era o caso da Capadora, unha muller maior que ía polas casas e contaba historias de medo. Tita atribúe ao mestre don Félix das escolas públicas a insistencia a Agustín para que escribira e lera.

Con respecto ao período de formación de Agustín, Tita recoñece que ao seu irmán non lle gustaba a Peritaxe que cursara na Universidade Laboral de Xixón e que despois de rematala díxolle ao pai que quería facerse mestre.

Un documento interesante para o arquivo sobre a figura humana e literaria de Agustín. Grazas a Tita e a Aldara.

Onte 2114: Entrevista na revista «A movida»

/en , , , , , , /por

A xornalista Tamara Novoa tivo a deferencia de facerme esta entrevista para a revista cultural mensual A Movida. Co pretexto da publicación de Vigo, puro milagre, Tamara soubo tirarme da lingua e falei de como concibo o papel do editor en lingua galega, da miña relación cos autores e autoras, da situación cultural da cidade de Vigo e do futuro da lingua galega, entre outras. Queda no blog como arquivo. Mil grazas a Tamara polo seu interese e traballo na transcrición como o autor das fotos no miradoiro do Paseo de Afonso.

Onte 2113: «As historias silenciadas», monográfico de «Luzes 87»

/en , , , , , , , /por

Os monográficos de Luzes son outra das marabillas da revista en papel dirixida por Xosé Manuel Pereiro e Manuel Rivas e coordinada por Valeria Pereiras. Concibidos co carácter esencial e referencial das antoloxías, recuperan o formato das publicacións mensuais ou trimestrais de reportaxes eentrevsitas longas de lectura pausada e despregue fotográfico, ao tempo que constitúen auténticos libros colectivos, textos para ser conservados na biblioteca e volver sobre eles polo interese da súa lectura ou polo seu carácter de fonte documentada. No pasado 2020, ano difícil da pandemia, Luzes publicou tres destes cadernos de 64-68 páxinas: o nº 80, en maio, «Ondas de vangarda», sobre o rexurdir cíclico das manifestacións máis creativas da cultura galega; o nº 83, en agosto, «A Galicia vagabunda», sobre a memoria e a emigración nun país portátil; e o nº 87, publicado no pasado Nadal, «As historias silenciadas», sobre a memoria histórica como lanterna sobre as zonas de sombras.

De todos os tres magníficos monográficos, precedidos de cadanseu editorial-manifesto, un xénero xornalístico reinventado en Luzes, quedei entusiasmado polo enfoque do dedicado á memoria, concibida aquí como a memoria fértil ancorada no futuro, a vacina máis eficaz contra esoutra pandemia do autoritarismo reaccionario e dos máis diversos negacionismos. Unha memoria histórica tecida cos fíos da dignidade e da solidariedade interxeracional, que xa non pode ser identificada só coa memoria republicana de Galicia, como outra zona a defender, roubándolle o sintagma a Manuel Rivas. Con esta ollada ábrese o número 87 coa reportaxe estremecedora de Luz Darriba sobre os fillos e fillas que na Arxentina denunciaron aos seus pais, responsables do xenocidio, da desaparición de 30.000 persoas e do exilio de milleiros de homes e mulleres comprometidos coa liberdade. Outrosí sucede coa entrevista que Nicolás Vidal fai Antucho Seixido, quen da emigración cubana pasou a formarse na Unión Soviética, onde coñeceu a Lee Harvey Oswald nunha peripecia novelesca.

Como outras reportaxes desvelan temáticas que nos foron agochadas. Velaí o documento inédito esculcado por Xavier Redondo Abal da Brigada Político-Social sobre o nacionalismo galego. Velaí o insospeitado xerme galego do nacionalismo vasco atopado no colexio xesuíta de Camposancos por Santiago Romero. Como emocionantes son as biografías de nove galegos capturados polos alemáns durante a IIª Guerra Mundial e deportados a campos nazis, introducidas por un texto moi clarificador de Carmen García-Rodeja. Como tamén o é a reportaxe de Olaia Tubio sobre a exposición As pequenas cousas, obxectos portadores de memoria (unha fotografía cosida, uns xemelgos, un paquete de tabaco…) que amosan como a resistencia estivo nas casas. Como clarificador é o artigo de Patricia Arias Cachero sobre «Nosoutras», as 8 mulleres entre 210 autores na revista Nós, cando se celebra o seu centenario… Textos todos moi interesantes e de lectura moi fluída.

A revista Luzes é un deses proxectos tractores da esperanza galega. Paga a pena subscribirse agora que comeza o ano.