Listado de la etiqueta: montse_pena_presas

2018, O ano das escritoras

/en , , , , , , , /por

Os responsables de culturagalega.gal encargáronme un texto valorativo do que entendía máis destacado na literatura galega do ano 2018. A miña gratitude para eles.

Neste 2018 que remata identifico na literatura galega tres liñas que o singularizan: o protagonismo das escritoras, o regreso aos andeis dos narradores dos oitenta e a intensificación da mobilización literaria.

Sen dúbida foi este o ano das escritoras, sexa pola homenaxe a María Victoria Moreno, que reeditou o éxito da celebración do día das letras galegas nas escolas dos anos dedicados a Carlos Casares e Manuel María, como polo protagonismo de escritoras de diversas xeracións no interese das lectoras. Eis a publicación de Vivir a galope, o groso libro de memorias de María Xosé Queizán, unha das candidaturas máis firmes ao libro do ano, xunto a outras novidades como A balada dos unicornios de Ledicia Costas, autora que foi traducida este ano a media ducia de linguas (entre elas coreano, búlgaro e italiano); Besta do teu sangue de Emma Pedreira, novela gañadora do Premio Xerais 2018; ou a edición da Poesía reunida (1982-2004) de Xela Arias, unha autora esencial na literatura galega de entre séculos, que despois dunha década volve á actualidade.

Foi tamén este 2018 o ano das Pioneiras de Anaír Rodríguez (Xerais), un libro divulgativo de grande acollida, que puxo en valor a mulleres invisibilizadas da nosa historia, da posta en marcha da colección Feminismos da Editorial Galaxia e da consolidación da serie «Mulleres bravas da nosa historia» de Urco editora.

Outrosí sucedeu co incremento protagonismo das escritoras nos premios literarios: Chus Lama obtivo o Premio Nacional de Ensaio por Rosalía de Castro. Cantos de independencia e liberdade (1837-1863) (Galaxia); Lupe Gómez o Premio da Crítica por Camuflaxe (Chan da pólvora); María Reimóndez o Johán Carballeira de poesía por Galicia en bus (Xerais); Emma Pedreira o premio da Crítica de narrativa por Bibliópatas e fobólogos (Galaxia); Eli Ríos o González Garcés de poesía por Ningunha tortilla é mala; Rosa Aneiros o Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil por Tres bichicomas, dúas illas e unha serea; Ana Cabaleiro o García Barros por As Ramonas (Galaxia); Antía Yáñez o Illa Nova por Senlleiras (Galaxia); An Alfaya o Raíña Lupa por O grupo (Xerais), Andrea Maceiras o Lazarillo por Rusgalía, entre outras autoras premiadas dunha relación que sabemos máis estensa.

Como tamén foron moi salientables outras novidades das nosas escritoras como Maternidade fóra de catálogo (Xerais) de Marga Tojo; Noites de safari (Xerais) de Marlen Malone; Natura (Galaxia) de Iolanda Zúñiga; Tu contas e eu conto (Através) de Susana Arins; Um elefante no armário (Através) de Teresa Moure; O puño e a letra (Xerais) de Yolanda Castaño, que inaugura o xénero do poemic na edición galega; ou reedición de Adiós María (Galaxia) de Xohana Torres.

Como non deben ser esquecidos os debuts no eido da narrativa de Rosalía Fernández Rial con Bonus Track (Galaxia), de Pilar Ortega con Principio de incerteza (Xerais) e Moncha Fuentes con O mar que nos leva (Xerais) e no da poesía o de Lucía Aldao con Todo isto antes era noite (Apiario).

Fenómeno que na crítica literaria se produciu co activismo do grupo A Sega ou co traballo teimoso de críticas como Mercedes Queixas, elixida como membro correspondente da Academia Galega, Montse Pena Presas, Montse Dopico, Berta Davila, Pilar Ponte, Susana Pedreira, Isabel Mociño, Eulalia Agrelo, Lorena Domínguez, entre outras.

Foi 2018 o ano de regresos agardados aos andeis das librarías de narradores dos oitenta e comezos dos noventa, en boa medida hoxe convertidos en clásicos contemporáneos, nalgúns casos tras anos de silencio editorial: Suso de Toro con Fóra de si (Xerais); Manuel Rivas con Vivir sen permiso (Xerais); Xavier Alcalá con The making of (Galaxia); Cid Cabido con Tres pintores, noveliña gañadora do Premio Ánxel Fole de narrativa, Antón Lopo con Extraordinario (Galaxia), Premio Repsol e Bieito Iglesias con Guías caninos (Aira editorial).

Por último, en 2018 intensificouse a mobilización literaria, promovida polas editoras, librarías, clubes de lectura, centros educativos, concellos como dos propios autores e autoras, que procuran o contacto directo co público. Entre os numerosos feitos a salientar está o éxito rotundo dos roteiros literarios polas cidades, que en casos como os do escritor vigués Pedro Feijoo, que presentou este ano Sen piedade (Xerais ) e Camiñar o Vigo Vello (Xerais), foron percorridos por centos de lectores e lectoras. Como tamén é obrigado parabenizar a mobilización dos editores, singularmente de Xerais, Galaxia e Urco, organizadores de centos de presentacións literarias ao longo de todo o ano e de todo país, un fenómeno ao que non é alleo o activismo dalgunhas librarías e, sobre todo, dalgúns autores e autoras en xira coas súa snovidades. Mobilización literaria consolidada nos novos eventos de referencia no sector, Culturgal en inverno, as Festas dos libros de Pontevedra e a Selic de Compostela na primavera, e a praza dos Libros de Carballo e as feiras do libro de Vigo e da Coruña no verán.

María Victoria, cidadá galega

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Luzes á concepción de cidadanía de María Victoria Moreno:

A María Victoria Moreno (MVM), a escritora homenaxeada o vindeiro 17 de maio, amoláballe ser considerada «unha autora estremeña que escribía en galego». Comentoumo anoxada en máis dunha ocasión no proceso de edición de Diario da luz e a sombra, o texto autobiográfico onde relatou a súa experiencia como enferma de cancro e onde reflexionaba sobre como unha doenza, por grave que fose, non muda a personalidade de ninguén, se non que apenas resalta os trazos característicos de cadaquén. E tiña razóns abondas a autora de Anagnórise, xa que ela nin era estremeña nin moito menos escritora alófona galega, como Federico García Lorca ou Carles Riba. María Victoria Moreno era cidadá e escritora galega por elección consciente e persistente.

Opción de cidadanía moi presente nas diversas biografías que sobre María Victoria apareceron estes días, dende a primeira, a das académicas Fina Casalderrey e Marilar Aleixandre, a outras posteriores como a dos seus amigos Xavier Senín e Isabel Soto e a da profesora Montse Pena Presas, que reconstrúen una peripecia biográfica e formativa pouco convencional, dende o seu nacemento en Valencia de Alcantara o 1 de maio de 1939 até a súa instalación definitiva en Pontevedra a mediados dos anos sesenta. Sabemos agora que MVM naceu na localidade cacereña por puro azar, xa que alí acudiu a súa nai Sara (mestra malagueña) que tiña o home, Vicente (militar de Toledo) na fronte de guerra, para dar a luz na casa do seu irmán, Antonio que traballaba de policía na fronteira con Portugal. Como sabemos que despois de apenas tres anos en Badaxoz, a familia trasladouse a Segovia, onde seu pai fora destinado como administrador do cárcere provincial, e máis tarde a Sepúlveda, onde a súa nai reingresou como mestra. Localidades segovianas nas que MVM cursou os estudos primarios, antes de vivir interna nun colexio da Sección Feminina de Barcelona onde fixo o Bacharelato e trasladarse máis tarde a Madrid onde cursou Filoloxía Románica na Complutense. Un periplo pola península que a futura escritora completará en 1963, cando despois de casar co valenciano José Luis Llacer, o matrimonio se instala en Pontevedra onde o seu home é destinado como profesor do colexio da actual ONCE.

Unha etapa de formación na que MVM adquiriu a súa condición políglota, xa que aprendeu catalán e francés, o que lle facilitará a partir de 1965, cando coñeceu a Xesús Alonso Montero como profesora do Instituto Masculino de Lugo, a súa rápida inmersión no galego e a súa adscrición posterior a nosa literatura, participando nos primeiros concurso de contos convocados pola agrupación Cultural O Facho da Coruña e publicando en 1973 en Ediciós do Castro o seu primeiro libro para crianzas, Mar adiante, o mesmo ano no que abre en Pontevedra con outros socios a mítica Librería Xuntanza. Unha opción de vida que á xove profesora do Instituto Feminino de Pontevedra lle custará máis dun desgusto, como a retirada do pasaporte en 1974 por dar clases de galego no Ateneo de Ourense, o que daquela constituía una actividade sospeitosa.

A biografía galega de MVM nada ten que ver coa súa nacenza galega nin sequera cunha posible orixe familiar galaica dos seus ancestros, xa que o seu ADN era andaluz e castela, nin tampouco pola súa formación superior e universitaria que fixo dacabalo de Barcelona e Madrid. María Victoria Moreno foi cidadá galega porque quixo, porque escolleu o galego de forma consciente para instalarse na súa vida cotiá e para ser a lingua na que educase aos seus fillos. MVM, como sinalan Casalderrey e Aleixandre, «é galega porque Galicia foi a terra onde máis tempo viviu e coa máis se identificou». Unha elección republicana de cidadanía galega que merece ser coñecida e que pode axudar a explicar un concepto de identidade galega e de elección lingüística, que nada ten que ver coa etnicidade nin coa orixe familiar. Cidadanía por querenza consciente, pola vontade de incorporarse á formación da comunidade galega. Roubándolle as palabras ao inacabable Celso Emilio, MVM foi galega «porque si, porque lle gustou, porque lle petou quixo e deulle a gaña». Eis a galeguidade cento por cento. Brava María Victoria Moreno!

Onte 961: Lectoras novas

/en , , , , , , , , , , , , , /por

amote_leo_a_30-04-2014

Nas dúas presentacións do serán de onte na Feira do Libro de Compostela, tanto na primeira de Penúltimas tendencias de Carlos Negro coma na da triloxía de Ámote Leo A. de Rosa Aneiros, púxose en evidencia o papel fulcral das mediadoras na formación da lectora literaria e a esperanza representada pola xeración de lectoras novas.

Reitero en cada unha das miñas intervencións a nosa gratitude como editores polo labor de intermediación tan xeneroso realizado nas aulas, bibliotecas e redes por persoas como Montse Pena Presas e Gracia Sanctorum, integrantes destacadas desa xeración de profesoras promotoras dunha revolución silenciosa, a da lectura educativa en Galicia. O papel da mediadora como apoio, modelo, incitación, interlocución, provocación ou confrontación é esencial no proceso de integración da lectura, e da lectura literaria, nos hábitos da vida adulta.

No entanto, o protagonismo onte na feira foi para as lectoras. Recoñeceuno Carlos Negro lendo emocionado algúns comentarios (extraordinarios, engado eu) publicados en blogs de bibliotecas escolares sobre Penúltimas tendencias, amosando que «os termos poesía e adolescencia non son antagónicos, son complementarios», sempre que se «se proporcionen chanzos de acceso». Outro tanto aconteceu na presentación da triloxía de Aneiros, onde Denise Varela e Alba Moreira, integrantes do Clube Lectura pola Igualdade do IES de Silleda, opinaron sobre os dous volumes publicados e conversaron coa autora con sinceridade e profundidade sobre o texto literario. Rosa Aneiros confesou ao remate dunha conversa engaiolante para os asistentes, que «nos clubes de lectura as autoras enfrontámonos directamente ás novas xeracións». O de onte foi un serán de festa para a lectura, a Xeración da Esperanza tamén está nas lectoras novas. Saímos felices da feira.

[Grazas a Xesús Cociña pola magnífica galería de fotos da presentación de Ámote Leo A.]