Outonía

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en «Faro de Vigo» a celebración do día de San Martiño, cos seus magostos e trompos ao camiño:

Son estes días de Outonía. Arrefría e chegaron as chuvias. A castañeira ofrece os seus cornetes de bullós na Praza da Farola, esa que o concello debía fixar no seu rueiro como Praza de Galicia. Pasaron os días de defuntos coas súas cabazas de luz e o desfile dos seres do Trasmundo que cada ano abren o tempo de Samaín no que na nosa cultura tradicional celebramos a mudanza de estación e rendemos culto ao froito do castiñeiro, a chamada árbore do pan, a máis representativa da nosa paisaxe agraria, xunto, claro está, a enciñas e carballos. Outonía na que acentuamos a nosa condición de sermos un pobo de comedores de castañas, froito que en Galicia se consome dende a Idade Media como testemuña un verso da cantiga 386 de Afonso X o Sabio: «que sol non lles minguou deles que valvéss’ ũa castanna». Humildes castañas que foron durante moito tempo pan dos pobres, alimento principal durante os meses de invernía, fenómeno, ao que non foi allea a expansión da cultura dos mosteiros, que supuxo a plantación de viñas e castiñeiros nos seus arredores.

Outonía na que arredor da data máxica do 11 de novembro, día de san Martiño, santo de moita querenza en máis de duascentas parroquias do país, os peóns saen o camiño, como testemuña un refrán recollido polo vigués Miguel Rubinos Conde en Candeán: «Este ano fixemos caso do proverbio “no San Martiño trompos ao camiño” e aproveitamos o magosto para pór a buxaina a danzar». Unha data na que cada ano Brinquedia, a Rede Galega de Xogo Tradicional, dedica ao «Día do Peón», ou do trompo, trompa, peonza, perinola, buxaina, entre outros nomes, todos moi fermosos, utilizados para chamar a ese brinquedo que xira e baila sobre a punta e a caperucha no chan, ou na man, impulsado polo despregue dun cordel. Un xogo popular, que segundo Arturo Romaní, chegou a Galicia dende Oriente, a comezos do século XVIII, que ten no refraneiro popular un calendario moi preciso de xogo xa que «polo san Martiño, 11 de novembro, peóns ao camiño; polo santo André, 30 de novembro, trompos outra vez; polo santo Amaro, 15 de xaneiro, peóns ao tellado; polo santo Antón, 17 de xaneiro, peóns ao caixón; pola santa Olalla, 12 de febreiro, peóns á borralla e por Pascua, trompos ás áscuas». Tradición de recuperación de xogos populares e cooperativos que algúns centros educativos fan coincidir nestes días de Outonía coa celebración dos Magostos, ofrecendo así un modelo alternativo ao xogo dixital solitario ou á ditadura do fútbol (case sempre exclusivamente masculino) nos patios escolares.

Outonía que é tempo, tamén, das primeiras matanzas («A cada porco lle chega o seu san martiño», lembra o refraneiro), dos primeiros caldos de gloria (citados por Rosalía en «Cantares Gallegos»), dos primeiros cocidos alegres (como cualificaba Picadillo ao cocido de noso), que se alongarán na invernía até o Entroido, tempo de excesos e das larpeiradas de tixola. Pratos da mesa da outonía nos que, por ventura, a humilde castaña recupera o seu protagonismo, sexa como saboroso caldo de castañas (nada que ver coa «augas de castañas», expresión popular para designar ao café malo ou pouco cargado) ou como puré ou acompañamento das carnes de caza e, sobre todo, do lombo do porco, un dos pratos estrelas da outonía. Protagonismo da castaña que nas sobremesas convértese en delicias de biscoitos e tortas, en cremas, e bombóns, flans, galletas, merenga, pudin, mousse ou diversos pasteis na que é ingrediente principal. Castaña convertida en produto de «delicattessen» dende hai sesenta anos polo ourensán José Posada Torres creador desa marabilla larpeira que é o marrón glacé, o produto estrela dun catálogo amplísimo de transformación industrial da castaña galega, presente en tendas de máis de vinte países.

Outonía que como os peóns no camiño convida a percorrer o país, seguindo o ronsel das fumaredas coa intención de sentir o arrecedendo da outonada, da queima de leña das bidueiras e da resistencia das casas aínda abertas, unha fragrancia hoxe case desaparecida dos contornas urbanas e periurbanas, vivificadora dunha memoria na que intuímos a que gozaron noutrora os nosos maiores nas parroquias do Val do Fragoso. Outonía que, tras a vendima, é tempo de privilexio para gozar durante apenas un días das nosas mellores paisaxes vitivinícolas do ano, preparándonos para os rigores (non só climatolóxicos), que con certeza, traerá a invernía. Recomendo apoiar dende os fogares os magostos escolares (beizón a tanto claustros que contra vento e marea manteñen aceso o lume que alampea). Chamo a participar nos magostos veciñais e populares, como o organizado no serán do venres na praza de Eugenio Fadrique pola Asociación Sociocultural As da Industria, como un espazo para a convivencia e a festa. Probar a castañada e sacar os trompos ao camiño, a Outonía.

Onte 1994: Premios da Crítica de Galicia 2018

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Entregamos onte os Premios da Crítica de Galicia 2018. Pareceume unha excelente colleita, probablemente expresión da grande diversidade actual da nosa creación cultural como dos  esforzos de incorporación á tradición destes premios da cultura vinculada coas ciencias e coa tecnoloxía. Aí temos o premio de Investigación outorgado a José Luis Mascareñas, un científico internacional no ámbito da Qúica e Biomedicina, que formou arredor do Ciqus da USC un importante grupo de traballo. Eis o de Cultura Gastronómica outorgado á Federación de Razas Autóctonas de Galicia Boaga, un proxecto transversal para o noso medio rural onde cristalizan aspectos veterinarios, medioambientais e culinarios nunha simbiose esperanzadora.

Como tamén amosou esta edición o recoñecemento de xustiza para dúas mulleres extraordinarias, Ana Romaní e Mercedes Peón, como para as organizadoras da Mostra Internacional do Teatro Cómico e Festivo de Cangas, cuxas traxectorias por comprometidas coa cultura feminista e por rigorosas no seu desenvolvemento exemplar no ámbito do xornalismo cultural, da anovación da música de raíz e da promoción do teatro, respectivamente, merecen todas as beizóns.

Como tamén as merece o labor dunha década do arquitecto Javier Alonso de la Peña dirixindo o Plan Director da Catedral de Santiago, un dos proxectos máis relevantes para o patrimonio galego. Como entendo que merecen ser recoñecida A nena do abrigo de astracán, a gran novela da memoria do noso mestre Xabier P. DoCampo e Matria a película do cineasta vigués Álvaro Gago.

E parabéns a Bieito Ledo e Antón Pulido, xenerosos que levan teimando desta angueira dende hai corenta e un anos coa intención de construír o país dende os diversos ámbitos da creación e das industrias culturais. Beizóns.

Onte 1990: «Máis que ver», con Pepe Barro en Compostela

/en , , , , , , , /por

Acompañei onte a Pepe Barro na presentación en Couceiro de Compostela de Máis que ver, o libro onde recolleu cen historias do deseño en Galicia. Pepe Barro aproveitou para presentar catro desas historias máis compostelás, as referidas ao paso do rolo ao códice, presente no Pórtico da Gloria, un proceso de hibridación semellante ao que hoxe vivimos; a aparición da cuncha como icona do camiño; a orixe do logotipo do concello creado nos oitenta por Permui e unha emocionante homenaxe ao deseñador Ventura Cores e aos seus primeiros traballos nos anos setenta. Catro historias que exemplificaron o carácter memorialístico dun libro imprescindible para entender a achega que supuxeron os traballos de Pepe Barro á cultura galega contemporánea. Un libro que ten moito de arca e de océano, de catálogo de traballos propios e alleos disposto para ler e reler, para aprender a ver, consciente o autor de que na cultura «o como é o que conta». Parabéns, mestre!

Odio ao fútbol moderno

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á polémica das faixas das agrupacións de seareiros como expresión do Odio ao fútbol moderno:

O silencio estremecedor da bancada do estadio municipal de Balaídos durante a primeira media hora do partido do Celta e o Deportivo Alavés agoiraba o que máis tarde sucedeu, a derrota do cadro sen compás de Antonio Mohamed e a probable destitución do confundido adestrador arxentino incapaz de saír da súa poltrona. Silencio que expresaba a contundente protesta das peñas celtistas á prohibición do club (avalada pola Liga de Fútbol Profesional) de colocar as súas faixas sobre os muros da grada de Marcador, un costume cunha orixe superior ás tres décadas, cando se formaron as primeiras peñas celestes contemporáneas. Xaora, chegado o minuto 27, os peñistas ocuparon as súas localidades e despregaron sobre os muros publicitarios as faixas do Colectivo Nós, Centolos celestes, Comando Celta, Carcamáns, Merlegos Celestes e da peña Afouteza, mentres coreaban «Nós somos o celtismo» e «Tebas vaite xa», un apupo clásico no Campo do Fragoso.

Comportamento afouto e rebelde dos peñistas de Marcador, que durante a semana emitiron un comunicado no que lamentaban que por razóns estritamente comerciais as súas «faixas, algunhas con décadas de partidos atrás [e miles de quilómetros acompañando ao equipo], non teñen un oco na bancada do vello e inseguro Balaídos» e no que expresaban o seu «odio eterno ao fútbol moderno» e a súa convicción de que «os seareiros importamos xa moi pouco neste negocio no que converteron unha cousa tan fermosa como era o fútbol». Lamento no que chove sobre mollado nun club como o celeste torpe na súa relación cos seus abonados aos que cada nova tempada ofrece moi escasos alicientes de fidelización ou sequera de agarimo, cando non un trato abertamente hostil como o que os peñistas critican estes días. Actitude que, xunto aos horarios rocambolescos dos partidos (tantas veces en venres e luns ás 21:00 horas) explica as cada vez máis pobres entradas no municipal do Fragoso, ás que ao club moi pouco semella importarlle.

E se isto xa non abondase para o escarnio dos celtismo, na súa guerra persoal contra o alcalde de Vigo (visualizada no palco de forma patética en cada partido), o propietario do club utiliza como arma a posibilidade de abandonar o municipal de Balaídos, estadio bautizado por Mouriño co nome dunha entidade bancaria durante dez anos, acolléndose a unha interpretación moi xenerosa do convenio asinado co concello que lle deixa ao club a explotación publicitaria, o que xustifica polo «impulso económico que supón para o Celta». Ameaza repetida hai apenas uns días por medio dun burofax enviado á corporación municipal anunciando a súa intención de construír un novo estadio en propiedade, a pesar de que o concello e a deputación continúan co seu xeneroso proxecto da reforma integral do vello municipal, o que fai aínda máis enigmático o comportamento presuntouso da primeira Sociedade Anónima Deportiva viguesa, que semella cada vez máis afastada da súa masa social e do proxecto colectivo do Vigo metropolitano. Sen descartar que en calquera momento, sobre todo se non acompañasen os resultados deportivos, o que tras o inicio desta tempada non é descartable, se volva manexar como noutrora a posibilidade da venda do Real Club Celta SAD a capital foráneo, como xa ten sucedido a outros clubs da Liga de Fútbol Profesional.

Comportamentos do propietario do Celta propios do fútbol moderno onde o interese e a rendabilidade económica da SAD prima sobre calquera outra circunstancia deportiva ou social, onde a xenerosidade da cultura do «fair play» (as famosas 17 regras do Código de Cambridge, orixe do fútbol moderno) queda reducida á interpretación dos árbitros do VAR e a presenza dos seareiros no estadio ao de meras comparsas (iso si, que pagan unha entrada considerable) que cos seus cánticos, reaccións e apupos enfeitan un espectáculo audiovisual mundializado. Enténdense así as razóns dos horarios imposibles dos partidos, da posibilidade de xogar fóra de España, a de introducir mesmo sancións a aqueles clubs que ofrezan desertas as bancadas ou a de converter os estadios en espazos publicitarios e comerciais. O fútbol inocente da nosa nenez de hai cincuenta anos desapareceu engulido polas gadoupas da industria do lecer e das apostas, esa tan perigosa droga invisible para a nosa mocidade.

No entanto, os estadios, como o entrañable municipal de Balaídos, a pesar da voracidade das sociedades que xestionan os clubes, continúan sendo espazos formativos nos valores da igualdade do «fair play», traducidos pola gramática do fútbol celeste como afouteza e corazón galegos. Nas gradas e nas faixas colocadas polas peñas celestes nos muros de Marcador identificamos a tipografía do que fomos, do que somos e do queremos para os nosos, algo que non nos poden roubar nunca nin ninguén. Sempre Celta!

 

Grazas a Beltrán e Rhodes

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo en Faro de Vigo a agradecer a Fran Beltrán e a James Rhodes o seu emprego da lingua galega:

O 8 de outubro Fran Beltrán publicou en Twitter este chío: «En Galicia hai máis de cen formas para designar a choiva, pero todas elas escampan #Afouteza e moito #Corazón @RCCelta A seguir traballando!» O medio centro madrileño respondía así a decepcionante actuación do cadro celeste en Sevilla e aos primeiros síntomas de crise do proxecto de Antonio Mohamed. Foi o seu un exercicio responsable de celtismo da vontade, mais tamén xeneroso de galeguismo, tanto polo feito de utilizar a lingua galega nas redes sociais, como por referenciarse coa súa riqueza semántica e literaria, capaz de expresar todos os matices que sabemos identificar nas precipitacións: dende o orballo, chuvisco, chuviña e chuviscada, cando é moi lene, máis tamén como babuxa, babuña, poalla, poallada ou froalla, até chuvieira, chuvascada, xistra, ou brea cando chove a ballón (a barullo) ou a choupón para que logo escampe, estrelampe ou estiñe e máis tarde chegue a brétema, a néboa ou o neboeiro… Xaora, tampouco era esta a primeira ocasión na que o noso Iniestiña chiaba en galego, xa que o veu facendo dende as primeiras semanas en Vigo e que xustificou, como o seu esforzo por aprender a falalo, coa intención de achegarse aos seareiros e devolverlles así o agarimo que recibe.

Actitude aberta e xenerosa co galego desta promesa de dezanove anos con trazas de figura semellante á defendida polo pianista e escritor londiniense, hoxe establecido en Madrid, James Rhodes que tamén utiliza decote o galego no seu perfil (plurilingüe) de Twitter, que conta con 151.000 seguidores, desde o que expresa as súas opinións, confesa as súas experiencias e loita de forma teimosa contra os abusos na infancia que el mesmo sufriu en carne propia. Perfil desde o que a comezos de xullo, cando veu para ofrecer un concerto (memorable) no Auditorio Mar de Vigo, respondeu con elegancia e mesura a quen o criticou por utilizar o galego como «unha cuestión de respecto», «son un convidado aquí en Galicia e quero honrar iso». Comportamento de Rhodes que vai máis alá dun xesto de márketing dunha estrela cos seus seguidores ou da súa fascinación polas marabillas da nosa cidade, xa que el o concibe como un compromiso coas culturas non dominantes, a súa forma inclusiva de instalarse no mundo.

Lingua que falan e escriben de forma habitual (e de marabilla) tradutores e investigadoras da literatura galega como o inglés Jonathan Dunne, o xaponés Takekazu Asaka, a rusa Elena Zernova, a polaca Maria Boguszewicz, o italiano Attilio Castelucci ou o madrileño Francisco Coimbra, por só citar algúns dos centos de galeguistas alófonos espallados polo mundo. Lingua tamén escollida por ducias de estranxeiros que decidiron vivir en Galicia e facelo utilizando o galego como a súa lingua vehicular nos diversos eidos da súa actividade profesional e persoal. Actitude compartida polos centos de participantes nos cursos de verán de lingua e cultura galegas para persoas estranxeiras, organizados dende 1988 e decisivos para que existan centros de estudos galegos nas universidades de todo o mundo e o galego sexa estudado en todo o planeta. Neofalantes por vontade, sensibilidade, afecto ou e utilidade que ofrecen un modelo que merece ser recoñecido polo súa xenerosidade.

Nun momento de incerteza para o futuro do idioma de noso, tras a creba da transmisión xeracional e o retroceso do seu uso como lingua habitual, actitudes de simpatía como as de Beltrán e Rhodes, ou como as expresadas polos galeguistas alófonos, conforman un modelo atractivo que aquí pode axudar a superar prexuízos e falsas ideas sobre o uso social do galego, como lingua inferior de xente da aldea ou de «culturetas galeguistas». Actitudes por si soas, que sen necesidade de acudir aos manuais de sociolingüística, desminten as reiteradas falsidades da imposición do galego e da discriminación do español en Galicia, acuñadas dende hai unha década por posicións galefóbicas delirantes, que para a desgraza da convivencia, deitan cada vez maiores doses do solimán da súa intolerancia, quizais por identificarse con máis claridade coa extrema dereita.

Hoxe, no actual marco comunicacional hibridado, plurilingüe e multimodal, a oportunidade dunha lingua minorizada como a nosa pasa por recuperar o seu valor inclusivo como lingua local de instalación afectiva e efectiva do conxunto da sociedade, tanto das familias de procedencia galegófona como daqueloutras que se incorporan a nosa comunidade. Contar cun repertorio de nomes para representar a escala das precipitacións é a nosa forma única de estar no mundo, un patrimonio ao noso coidado que non podemos perder baixo concepto ningún e temos obriga de deixar en herdanza. Agradecemos que influíntes como Fran Beltrán e James Rhodes nos axuden a lembralo e a conservalo.

Cuestión de luces

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á iluminación de Nadal que comeza a montarse en Vigo:

Cando o pasado sábado vin ao mediodía a montaxe do lucerío de Nadal na rúa Urzaiz, á altura do edificio da Peineta, un seis de outubro cunha temperatura de verán, non puiden evitar pensar na dificultade de explicarlle a todo o alumnado do noso colexio o anacronismo que supón comezar a vestir a cidade de Nadal cando aínda alborexa tímido o outono. Unha cuestión, a da remuda estacional, que sei é moi importante no pensamento daqueles que sospeitamos poidan padecer un TEA (Trastorno do Espectro Autista), aos que a pasada semana dedicaba nestas páxinas de Faro de Vigo o psiquiatra Cipriano Jiménez Casas tres artigos para enmarcar. Colocar por toda a cidade o lucerío de Nadal antes de que se produza a mudanza horaria de inverno e se celebren as festas de Samaín e do Magosto, que anuncian a outonada, desorienta ás crianzas e, probablemente, tamén a algunhas persoas maiores, subordinando a cadencia natural das estacións aos requirimentos dunha suntuosa ornamentación luminosa dun Nadal que comercialmente se adianta cada ano unha semanas máis.

Sei que á empresa concesionaria faille falta tempo para inzar a cidade de postes e fíos (mesmo entre edificios protexidos ou árbores veteranas da praza de Compostela) dos que pendurar os nove millóns de lámpadas led anunciados no verán como un acontecemento sen parangón. Trinta leds por habitante, o que de existir unha táboa de marcas de lucerío colocaría a Vigo como un referente no mapa do Nadal internacional. Un músculo de luz sen precedentes, cun custe anual de instalación de 825.000 euros, capaz por si so de «petar os hoteis vigueses», en palabras da alcaldía, e de intimidar a outras capitais mundiais deste mapa (Londres, Tokyo, Nova York e París, incluídas) con tan asombrosa marca durante máis xornadas ca ningunha delas. Unha sobreiluminación que asegura o noso rexedor será vista desde o espazo, mais que para diversas sociedades astronómicas e defensoras do medio ambiente contribuirá a incrementar a contaminación lumínica e a deseducar á cidadanía no dispendio da luz artificial.

Debate aberto sobre a contaminación luminosa urbana –que luxa os ceos, impide ver as estrelas e afecta a todos os seres vivos (incluídos os ciclos circadianos dos humanos)– no que todas as posicións coinciden en considerar a luz artificial como un axente contaminante, aconsellando un seu uso mesurado e prudente. A pesar de non estar aínda presente como debera na nosa axenda pública e política, a defensa dos ceos nocturnos non contaminados, un patrimonio común de todos os seres humanos, constitúe unha responsabilidade ineludible dos poderes públicos, que deben promover políticas dun uso prudente da luz artificial, o que ademais, contribuiría a rebaixar a factura pública en iluminación (tres millóns de euros anuais no concello de Vigo) e emisións de CO2 que provocan o efecto invernadoiro. Prudencia no emprego da iluminación pública, patrón utilizado polas cidades nórdicas, a pesar de vivir máis horas de ocaso e temperaturas máis severas cas nosas, que debería constituír un patrón nunha cidade onde existen case vinte mil contratos de bono social eléctrico, noutros tantos fogares con pobreza enerxética.

O caso insólito de sobreiluminación do Nadal de Vigo, fóra da excentricidade que supón para a propia cidade expoñerse nos medios foráneos con semellantes novidades, expresa ademais as dificultades de facer de Vigo unha cidade educadora, como propón o pedagogo Francisco Tonucci, onde os nenos e as nenas sexan o mellor parámetro na planificación e xestión dos espazos e dos tempos, unha cidade inclusiva onde todas as persoas teñan cabida. Cidade que debería contar cunha potente programación pública das festas anuais, onde tanto o Entroido, os Maios e o San Xoán, o Samaín ou o Nadal, terían o peso que lles corresponde na nosa tradición cultural. Contexto no que sería posible ofrecer unha iluminación prudente, mesurada e orixinal enfeitando os mercadiños de Nadal, tanto o de Príncipe como o de cada un dos barrios, ao xeito do que acontece na maioría das cidades europeas. Como tamén sería posible mellorar a programación municipal desas semanas de Nadal para as crianzas con máis encontros cos magos e con máis concertos e festas. Como tamén o sería celebrar a entrada do novo ano orgullosos dos nosos Ranchos de Reis, tan xenuínos no entorno metropolitano do noso Val do Fragoso, facilitando os seus desfiles polas rúas viguesas e o seu emocionante encontro no IFEVI.

Defendo que Vigo é ideal para ensaiar o proxecto dunha cidade acolledora, concibida a medida das crianzas, que é o mesmo que dicir unha cidade onde todos entendan o tempo ao seu tempo, onde reciban o que precisan. Xaora, non nos enganemos, a maxia do Nadal está en que a ninguén lle falte no seu fogar a luz da estrela dos afectos.

Participar no deseño da cidade

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reclamo a participación cidadán no deseño da cidade:

No debate sobre o proxecto de rexeneración urbana do Casco Vello, celebrado a pasada semana polo Consello da Cultura Galega en Vigo, tanto os ponentes como os participantes, que encheron o salonciño da Casa Galega da Cultura, insistiron na importancia da participación cidadá neste proceso histórico de mudanza urbana. Fixérono moi ao fío dalgún dos fracasos que os proxectos de recuperación do Casco Vello  tiveron na súa relación coa intervención Abrir Vigo ao Mar das Avenidas como polos temores que hoxe suscitan as actuacións públicas anunciadas para os bordos do Casco Vello, sexa a peonalización da Porta do Sol e a construción dun túnel baixo a rúa Elduayen, como a salvación da Panificadora como contedor cultural, social e de lecer, sen esquecer a intervención privada no Barrio do Cura.

Actuacións urbanísticas de enorme transcendencia en espazos urbanos de privilexio, chamadas a modificar o que hoxe son iconas do Vigo Vello (e da propia cidade), mudanzas profundas das que pouco máis se coñece que algunhas infografías espectaculares presentadas polo alcalde aos medios, que máis alá de enxergar expectativas, moi pouco aclaran sobre cal vai ser o futuro de cada unha delas. Anuncios que poden ser máis ou menos cribles, como sucede coa da Porta do Sol, xa que depende en boa medida da dispoñibilidade orzamentaria do concello e cuxa aprobación, superados os trámites de Patrimonio, estaría asegurada pola ampla maioría coa que conta o equipo de goberno. Circunstancias facilitadoras, porén, que nin aseguran a posta en marcha do proxecto nos prazos anunciados nin a súa acollida favorable pola maioría cidadá, mais aínda cando descoñece o seu alcance e os efectos que provocará na mobilidade da cidade.

Sucede algo semellante co proxecto de recuperación da Panificadora. Cóntase coa participación da Zona Franca e aseguráronse os seus usos públicos (o que constitúe, sen dúbida, un feito que merece ser aplaudido), mais o feito de que fosen variando ao longo de diversos anuncios do alcalde provoca unha desconfianza inevitable sobre a credibilidade da actuación. Moito máis aínda cando sempre se asegurou que a Panificadora mantería a súa fasquía arquitectónica e contaría como cerna dos seus contidos como factoría cultural coa Biblioteca do Estado –que para vergonza da cidade leva xa once anos procurando un espazo onde instalarse (contando con previsión nos Orzamentos do Estado)–, mais que agora noutra reviravolta (anunciouse con anterioridade na Escola de Artes e no Auditorio Beiramar) se presenta tamén como peza central da actuación prevista pola alcaldía na rúa Lalín, onde se pretende ubicar nun edificio singular e aproveitar os xulgados actuais para trasladar as instalacións do CEIP Altamar e as sedes de colectivos diversos. Un «ágora cultural e educativa» que completaría a remodelación e peonalización parcial anunciada da praza de Travesas.

Sucede outro tanto co proxecto, resucitado no verán, do Barrio do Cura no que se anunciou se recuperaría o plan inicial do arquitecto Alfonso Penela que, ademais de amplas zonas de equipamento publico, contempla a construción de vivendas (das que o 30% serían para vivenda protexida), un aparcamento e unha ampla zona comercial. Intervención para o Barrio do Cura, anunciada en 2004 e paralizada dende hai máis dunha década, por dificultades financeiras da promotora, que mudou de propietario en varias ocasións, mais tamén polas trabas que supuxo a sentenza de 2016 ao recurso da Casa de Caridad del Hogar San José que anulaba o PEPRI da zona. Galimatías urbanístico e financeiro, que mantén nunha situación de degradación insoportable a edificación do que foi o vello asilo, como a unha parte das vivendas da rúa Llorente, agardando por unha modificación puntual do PXOUM (1993), hoxe vixente, o que abriría a xanela para o inicio da intervención.

Proxectos urbanísticos, algúns estratéxicos para o Vigo de 2050, como algún outro que aventuro será coñecido nas vindeiras semanas, cuxo anuncio podemos entender na dinámica propagandística aberta pola carreira das municipais da vindeira primavera. Mais proxectos, en todo caso, que tras a anulación do PXOM (2008), e a complexa situación urbanística que isto supuxo para a cidade, deberían ser expostos ao público e sometidos a un amplo debate cidadán no que puidesen participar entidades profesionais, veciñais e cidadáns a título individual. Un debate aberto coa intención de valorar a conveniencia e alcance destes proxectos, no que continúa sendo esencial o papel dos medios de comunicación locais, que coa súa información poderían ofrecer un contrapunto sereno e fiable. Ademais de administrar o seu voto, os cidadáns e as cidadás teñen o dereito de participar no deseño do futuro da súa cidade.

Onte 1987: A miña memoria do Vigo Vello

/en , , , , , , , , , , , , , /por

O Consello da Cultura Galega convidoume a participar no debate que onte se celebrou na Casa Galega da Cultura sobre o «Casco Vello de Vigo. A memoria, a relación coa cidade e as políticas de rexeneración urbana».

Lin un texto de vontade memorialística e intencionalidade política que comparto en pdf (8 folios, apenas quince minutos de lectura).

Comparto tamén unhas fotos que escollín do meu cartafol de Vigo de Pinterest como fondo visual que non cheguei a proxectar, xa que esquecín as lentes na mochila. Agardo que a lectura sexa de interese e promova debate sobre o futuro das intervencións públicas e a participación cidadá sobre o Vigo Vello.

A rexeneración do Vigo Vello

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao proceso de rexeneración urbana do Vigo Vello:

O debate sobre a memoria na cidade e o papel das intervencións públicas na rexeneración urbana do Casco Vello de Vigo, que se celebra esta tarde na Casa Galega da Cultura, organizado polo Consello da Cultura Galega, é unha oportunidade magnífica para reflexionar sobre o que se leva facendo no Vigo Vello desde que en 1981, sendo alcalde Manuel Soto, se aprobou o Plan Especial de Reforma Interior do Casco Vello. Un documento urbanístico que no marco dun barrio daquela en decadencia total, deixado polos poderes públicos na marxinalidade e abandonado a súa sorte, expresaba por vez primeira unha intención de rehabilitación física e de modernización dos seus espazos públicos. Iniciativa que coincidiu coa constitución da Asociación Veciñal e Cultural Casco Vello de Vigo, nacida cos obxectivos de loitar pola mellora da calidade de vida da veciñanza.

PERI do Casco Vello que coa posta en marcha do Plan Urban, xestionado polo concello de Vigo dende 1994 a 2001, nos mandatos dos alcaldes Carlos Príncipe e Lois Castrillo, comezou ensaiar unha novidosa estratexia de xestión integrada das políticas públicas, peonalizou espazos, apoiou a celebración dalgunhas festas e asumiu a rehabilitación dalgúns edificios insignia como a Casa Galega da Cultura, a Casa-Torre de Pazos-Figueroa e de Ceta (hoxe Instituto Camoens) ou a Casa Goda (hoxe centro de saúde do Sergas). Abandonado polo concello o Urban (por razóns de conxuntura política), as actuacións públicas no Vigo Vello se reiniciaron en 2005 da man da constitución do Consorcio Casco Vello entidade nacida co obxectivo de desenvolver un proxecto integral de rexeneración urbana asumido de forma compartida por tres administracións: o concello de Vigo (alcaldesa Corina Porro, PP), que achegaba un 10% do orzamento; a Xunta de Galicia (presidente Emilio Pérez Touriño, PSdeG-PSOE), que asumía o 50%, contando coa colaboración da Zona Franca (presidente Francisco López Peña, PSdeG-PSOE), que proporcionaba o 40%, porcentaxe que sería adquirida en 2007 pola Consellaría de Vivenda e o Solo (da conselleira Teresa Táboas, BNG).

Creación do Consorcio Casco Vello de Vigo (hoxe nun 90% en mans da Xunta de Galicia), que xunto coa declaración en 2006 do Casco Vello como Ben de Interese Cultural como Conxunto Histórico Artístico e a aprobación en 2007 do Plan Especial de Protección e Reforma Interior (PEPRI), permitiu que nesta última década se deran pasos significativos nun proceso de rexeneración en marcha, ao que moito lle queda aínda por facer. Recuperáronse edificios, construíronse vivendas de promoción pública e creáronse novos espazos comerciais e administrativos (como a sede dos rexistros mercantís na casa de López Araújo na rúa Real). Mesmo no Barrio Alto, o máis degradado e descoñecido, comezou a ser ocupado por unha nova veciñanza, toda unha volta ao carpín. Como tamén o foi que visitar o Casco Vello está de moda coma nunca, feito ao que non foron alleos nin a apertura de novos e atractivos locais de hostelaría nin o éxito rotundo das festas como a Reconquista nin o pulo que lle deron rotas literarias como as deseñadas polo escritor Pedro Feijoo no seu libro «Camiñar o Vigo Vello» (Xerais, 2018). Xaora, que as prazas da Constitución, da Princesa, da Colexiata ou as rúas da Oliva e do Triunfo estean ocupadas cada serán como espazo de lecer e encontro por centos de persoas é unha excelente noticia, mais tamén afonda nos inevitables perigos da terciarización e turistización do barrio histórico, problemas moi complexos presentes xa noutras cidades próximas coma Porto ou Compostela.

Nesta altura decisiva, o éxito do proceso de rexeneración urbana do Vigo Vello depende en boa medida de recibir un novo pulo político, que só pode vir da man dunha maior implicación por parte do concello de Vigo e dunha estreita colaboración co resto das administracións públicas. O Concello debe integrar o proxecto de revitalización do Vigo Vello nas actuacións urbanísticas na contorna do que foi a cidade amurallada, a Panificadora e o Barrio do Cura. O Concello debe apostar pola creación dalgún novo espazo verde e pola presenza de arborado e vexetación en todo o barrio. Como debe arriscar nas peonalizacións das súas travesías, a da Porta do Sol, a da rúa Elduayen e a da avenida Beiramar, á altura da actual praza do Berbés, o que obrigaría ao alongamento dos actuais túneles. Como é imprescindible continuar desenvolvendo a política de equipamentos socio-comunitarios, nun barrio que precisa dun centro de día público para maiores, un centro público de Educación Infantil de 0-6 anos, un espazo de xogo para os picariños e un centro cívico e veciñal no que instalar, entre outras actividades, unha Oficina da Memoria do Vigo Vello, celme sobre o que construír un sentimento de pertenza e orgullo no Vigo do futuro.

50 anos do Politécnico

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á celebración do cincuentenario do IES Politécnico de Vigo:

Esta semana o IES Politécnico de Vigo celebra o cincuenta aniversario do seu comezo nas instalacións da rúa Torrecedeira 88 de Vigo. O centro cabezaleiro da Formación Profesional na cidade durante as últimas oito décadas, no que se formaron moitos milleiros de técnicos e de estudantes preuniversitarios vigueses nos eidos da mecánica, electricidade, química e delineación, fai así memoria necesaria e fértil da súa achega ao desenvolvemento educativo, económico, empresarial e social do Vigo metropolitano.

Unha celebración académica, que se abrirá o vindeiro xoves día 20 cunha exposición sobre a historia do centro e cunha conferencia de Esteban López Figueroa e Clara Ogando Penela, dúas das persoas que ocuparon a súa dirección, e que continuará ao longo deste novo curso con diversas charlas, debates e encontros sobre o devir desta institución formativa viguesa construída na década de 1960 ao pé do que no seu día foron as instalacións do campo de fútbol de Coia e amparada polos guindastres de Barreras, as fragrancias da conserveira de Albo e os asubíos das sirenas das factorías de Beiramar chamando polos obreiros do metal.

Orixe dun centro de formación laboral que na historia viguesa atopamos na «Escuela de Artes y Oficios de Vigo» que o 26 de setembro de 1886 abriu na que se chamará «Casa-Escuela» da rúa do Circo nº 3 (hoxe Eduardo Iglesias) a Sociedade de Socorros Mutuos «La Cooperativa», da que era presidente honorario Eduardo Chao. Foi esta a primeira institución educativa viguesa que tivo por obxectivo a formación técnica dos obreiros e o perfeccionamento dos oficios artesanais. Escola de Artes e Oficios que en 1900 sería asumida polo concello de Vigo e trasladada ao edificio construído polo arquitecto Pacewicz na rúa Pontevedra para o filántropo José García Barbón que o cedera á cidade de Vigo para centro educativo e biblioteca pública. Escola de Artes e Oficios esencial para o desenvolvemento do Vigo contemporáneo que compartiu instalacións con outras dúas escolas profesionais, a Escola Municipal Elemental de Artes e Industrias e a Escola Superior de Industrias.

Foi nuns talleres dunha delas onde naceu en 1923 a «Escuela Elemental del Trabajo» (EET), destinada a formación dos primeiros técnicos da industria naval e conserveira. Centro docente que en 1930 daría paso á «Escuela Superior del Trabajo», un edificio magnífico do arquitecto Jenaro de la Fuente, construído en Peniche na proximidade das Cabañas, onde se instalaría máis tarde a Escola de Peritos Industriais (hoxe sede da Escola de Enxeñería Industrial), e no que dende 1944 funcionou a EET, chamada tamén «Escuela de Orientación Profesional y Preaprendizaje de Vigo», transformada en outubro de 1956, ao fío da Lei de Formación Profesional, en «Escuela de Maestría Industrial de Vigo».

O actual IES Politécnico inaugurouse como centro autónomo en outubro de 1968 como «Escuela de Maestría Industrial», sendo o seu primeiro director Armando Priegue Guerra. Naquel primeiro curso, ás ensinanzas nocturnas que se viñan impartindo na Escola de Peritos se incorporaron ás diúrnas do 1º curso de Oficialía Industrial nas especialidades de Metal (axustador, torneiro e fresador), Electricidade (instalador, montador e bobinador), Química (Industria Química e Laboratorio) e Delineación Industrial.

Ensinanzas que no curso seguinte se completaron co inicio das do grao de Maestría en Mecánica e Electricidade, o que permitíu a consolidación das ensinanzas profesionais dun centro que no curso 1976-1977 pasou a denominarse «Centro Nacional de FP de 1º e 2º Grao», adaptándose así ao establecido na LXE de 1970, e que no curso seguinte mudou a «Instituto Politécnico Nacional de Vigo», bautizado na cidade como «Politécnico», denominación que dende entón conserva. Mudanzas da década dos setenta, que incrementaron o alumnado de forma moi significativa na de 1980 e afondaron na seguinte coa aprobación da LOXSE que o transformou nun centro de ESO, Bacharelato e ESA e no que as ensinanzas de FP de 1º e 2º grao foron substituídas progresivamente polos ciclos formativos de grao medio e superior.

Hoxe o IES Politécnico continúa sendo un centro público de referencia na Educación Secundaria Obrigatoria, Postobrigatoria e de Persoas Adultas. Imparte os bacharelatos de Ciencias e de Artes, inseridos na súa tradición centenaria, mantendo o seu espírito de centro punteiro de formación profesional que dialoga cos sectores produtivos vigueses nos eidos da edificación e obra civil, de fabricación mecánica, de instalación e mantemento, de automatización e robótica industrial. Parabéns a súa comunidade educativa por celebrar o cincuentenario deste centro no que memoria, innovación e servizo público acrisolan o futuro educativo.