Onte 107: Tretzevents

/en , , , , , , , /por

Esta publicación infantil en catalán naceu en 1951 co título L’infantil, promovida polo Seminario de Solsona, para mudar ao nome de Tretzevents, cando en 1973 comezou a depender das Publicacions de L’ Abadia de Montserrat. Coincidindo co seu sexaxésimo aniversario pecha debido, segundo os seus editores, á falta de apoio institucional no marco da crise económica. Tras 903 números, a desaparición da revista en catalán máis antiga (en 2008 tiraba 8.000 exemplares), que chegou a recibir a Creus de Sant Jordi, mesmo cando en Cataluña está en marcha un interesante Plan de Fomento da Lectura, amosa a fraxilidade de todas as publicacións impresas nun entorno global de tránsito entre soportes e a clara desorientación das administracións públicas (mesmo as dun goberno nacionalista como o de Artur Mas) á hora de establecer as súas políticas no eido da cultura e da educación. O Grupo de Traballo de Bibliotecas Infantís e Xuvenís do Colexio Oficial de Bibliotecarios e Documentalistas de Cataluña puxo o dedo na chaga: «La mort de Tretzevents és un símptoma més de la fragilitat a la qual s’exposa la cultura –i especialment la nostra– en contextos com els que estem vivint». A desaparición de Tretzevents non pode agochar que as revistas en catalán teñen, se as comparamos coas nosas publicacións en lingua galega, unha diversidade envexable e unha maior presenza na vida social, profesional e cidadá. Así, no eido das publicacións infantís, os picariños e picariñas cataláns de 0-5 anos (entre as que está a nosa Sabela) contan con Piu-piu e El Tatano; e os maiorciños con Cavall fort (con máis dun milleiro de números, publicados ao longo de 50 anos), publicación nosa de referencia cando soñamos aquel malogrado Golfiño de papel.

A utopía como vieiro. Beizóns para Xosé Manuel Beiras

/en , , , , /por

Non puiden acompañar ao grande Xosé Manuel Beiras na súa grande e merecídisima homenaxe nacional.
Esta intervención de Eduardo Galeano, reivindicando a utopía como vieiro, solicitando o dereito a soñar, reclamando o dereito ao delirio de soñar outro mundo (Galicia) posible, sei que lle gusta moito a Xosé Manuel.

Agradézolle a localización do vídeo a Carme Panero.

Día dos Dereitos Humanos

/en , , , , , /por

Magnífico traballo de Francesco Tonucci sobre os dereitos dos nenos e nenas. Un clásico.

Vía Ronseis.

Onte 92: O discurso dos abrazos de Agustín en Guadalajara

/en , , , , /por

Grazas á paciencia e oportunidade do xornalista Xulio Abollo contamos, por fortuna, con esta gravación realizada o pasado 29 de novembro na FIl de Guadalajara cun teléfono móbil do discurso de recepción de Agustín Fernández Paz do Premio Iberoamericano SM. Un documento excepcional que pasará a historia literaria nosa, probablemente, como o «Discurso dos abrazos« de Agustín Fernández Paz. Recomendo seguir atentamente estes doce minutos maxistrais nos que o autor de Fantasmas de luz, apoiándose nalgúns dos seus autores máis queridos (Valente, Rodari, Cunqueiro, Auster, García Márquez, Gaarder…) aborda con enorme lucidez as cuestións fulcrais da creación literaria e do proceso social da lectura. Unha peza que vale o seu peso en ouro.

O texto do discurso pode baixarse en pdf aquí.

Onte 82: Espazo para a lectura

/en , , , /por

O desenvolvemento da segunda xornada superou as mellores expectativas sobre esta FIL 2011. A de Guadalajara é tanto unha feira internacional do libro do perímetro iberoamericano como un festival literario dirixido cara todos os públicos, razóns pola que o sintagma que semella mellor lle acae é o de tratarse dun auténtico espazo para a lectura. Ademais, a FIL expresa unha vontade inequívoca de contribuír á mobilización lectora, tanto polo contido dos seus programas de actividades como polos numerosísimos chamamentos a prol da lectura e dos seus valores presentes tanto na sinalética do evento como, e sobre todo, nos espazos expositivos. Fun recollendo na libreta algúns deles que, a pesar de ser, na súa maior parte, xa coñecidos constitúen un recurso didáctico valioso: “Somos o que lemos”; “O libro abre os teus ollos”; “Os libros son para todos”; “Todos somos lectores”; “Facemos máis rica a túa lectura”; “Unha cidade lectora”; “Pase e lea”; “Ler é algo mellor do que podes imaxinar; non deixes que che impoñan a lectura; ler é máis engaiolante cando ninguén che obriga a facelo”; “Ler acelera os teus sentidos”; “Ler cos teus fillos é o teu mellor papel”… Estes chamamemtos a prol da lectura son apenas outro indicio do entusiasmo contaxioso deste evento no que, ademais, fomos capaces de mercar até media ducia de títulos moi interesantes relacionados co fomento da lectura, entre eles dous dos clásicos de Aidam Chambers (Conversaciones e Dime), e o clásico de Michèle Petit (Lecturas: del espacio íntimo al espacio público), ambos os tres da colección “Espacios para la lectura” do Fondo de Cultura Económica, a editora pública mexicana. Esta feira está axudándonos a interrogarnos e estimular a nosa curiosidade, si señor.

Onte 70: «Nada» de Janne Teller

/en , , , , /por

Tras a intervención dental, na que me colocaron tres implantes, aproveitei o serán e a noite para relaxar a tensión coa lectura de Nada de Janne Teller. Unha novela que levaba agardando na mesa das miñas novidades unhas cantas semanas. As máis de catro horas de lectura renderon de seu e fixeron que case esquecese as molestias, unha mostra do valor terapéutico da lectura como defendo nas miñas intervencións públicas. Esta novela de adolescentes, publicada en Dinamarca hai dez anos e capaz de provocar unha intensa polémica, edítase en castelán nunha colección literaria de persoas adultas, esgazando, outra vez máis, os límites editoriais utilizados en novelas que sabemos son para públicos diversos. Un acerto de Seix Barral. Tras un argumento en aparencia  sinxelo –os compañeiros de clase de Pierre Anthon, un rapaz nihilista de catorce anos, queren demostrarlle que na vida, a pesar das dificultades, hai cousas que importan– desenvólvese unha grande novela de ideas (non me atrevo a denominala fiolosófica). Construír un milladoiro de significados no alpendre do vello aserradoiro será a estratexia narrativa utilizada pola narradora para abordar algunhas das preguntas principais sobre o sentido da vida. Novela violenta, desapiadada, nalgunhas escenas durísima, Nada intenta responder a preguntas tan complexas como a da existencia ou non de límites para o fanatismo, ou os chanzos que se poden subir na escaleira da violencia e da dor que poden provocarse os seres humanos. O relato, presentado coa fasquía dun conto case de fadas, que flúe con facilidade asombrosa, artéllase sobre dous eixos temáticos de fondo, a procura do sentido (para cada individuo, mais tamén para cada grupo) e a denuncia de calquera tipo de conformismo nun mundo rexido polo mercado, onde os individuos compiten de forma salvaxe. Un libro con lecturas moi ricas, que pode dar moito xogo didáctico nas aulas e pode dinamizar os debates dos clubs de lectura. Unha lectura marcante, moi recomendable nestes tempos de «primas de risco».

A lingua sabe a pan

/en , , , , /por

A Lingua sabe a Pan from cpivirxedasaleta on Vimeo.

Coñecino o xoves á noite, cando estaba de viaxe. Daquela publiqueino en twitter e agora podo arquivalo no blog. Unha peza memorable que amosa o amor a lingua de toda unha comunidade educativa, alicerzada polo compromiso do seu claustro de profesorado. Versionar o tema de Siniestro Total, o himno non oficial da miña xeración, é un acerto rotundo. Claro que si, «a lingua sabe a pan» non só no CPI Virxe da Saleta de Cea, tamén en todos en cada un dos nosos centros escolares, nas cociñas e nos salóns dos nosos fogares. A lingua sabe a pan para todos, mesmo para os catro malpoucados que se avergonzan dela. Beizóns para o CPI de Cea por lembralo e polo extraordinario traballo didáctico que supuxo a creación deste lipdub, desenvolvido a partir dunhas palabras de Cunqueiro: «Unha lingua é boa cando sabe a pan fresco». O emprendido en Cea, terra dun dos máis sabedeiros pans galegos, é un dos mellores vieiros para recuperar terreo para o idioma, con entusiasmo, con ledicia, con autoestima. Axuda a difundir a peza: «á lingua sabe a pan».

Esta iniciativa normalizadora , sen dúbida, e unha das máis destacadas do ano. Merece ser recoñecida dalgunha maneira.

Días de Samaín

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a orixe destes días de Samaín.

Vivimos días de santos e defuntos, días consagrados á memoria dos mortos queridos. Tempo de castañas e magostos outonizos, ás portas do san Martiño, que anuncia a chegada dos rigores do inverno. Mais tamén, no eido festivo, estes son días de Samaín, a festa das caveiras de orixe céltica, con forte presenza na tradición rural galega, esmorecida entre nós durante décadas e que amodiño se recupera en Galicia, sobre todo no ámbito escolar e nalgúns concellos, competindo co Halloween estadounidense capaz de mobilizar co seu formidable tinglado comercial de disfraces e trapalladas made in China a mocidade urbana de medio mundo. Porén, é indubidable que a festa do Halloween desta noite, desenvolveuse a partir do universo dos mitos daquel Samaín celta.

Ben sabemos que os celtas celebraban o comezo das súas estacións con dous grandes festivais do lume: o inverno co Shamhain (á altura do primeiro de novembro, na que celebraban a última colleita antes do inverno e o inicio do ano) e o verán co Beltane (sobre primeiros de maio, anunciando a chegada dos primeiros calores). Para eles estas dúas datas constituían tempos dominados pola maxia xa que crían que nestes momentos de tránsito estacional a tea entre os mundos da vida e da morte era máis fina (non manexaban o concepto do ceo e do inferno que a igrexa introduciría moitos séculos despois). Os celtas pensaban que na noite de Shamhain as portas do outro mundo quedaban abertas: os espíritos dos defuntos e das fadas invadían, por unhas horas, o mundo dos humanos; e os vivos podían penetrar no mundo do alén e quedar alí presos por mor dun feitizo ou meigallo. Ademais de considerar valioso conservar as caveiras dos seus inimigos porque, para eles, alí residía a cerna dos misterios do ser humano (“aquel que posuíse unha caveira contaría cos forza máxica da súa pantasma”), permitindo así esconxurar os perigos sobre a súa tribo.

Sobre estas crenzas míticas do paseo das almas de aquí para acolá é doado identificar como foron tecéndose os elementos rituais da festa de Halloween: disfrazarse coa pel dun animal para evitar que os espíritos dos mortos atacasen aos vivos confundíndoos cos das bestas; levar nabos ou cabazas labradas en forma de caveira e acender unha candea no seu interior para guiar aos mortos na súa viaxe; pedir lambetadas e galanos polas casas para así atoparse con fadas e trasnos que saen nesa noite a facer as súas brincadeiras… Os irlandeses conservaron todo este ritual pagano rural e levárono a Norte América durante o seu grande éxodo do século XIX motivado polas malas colleitas de patacas e as grandes fames que provocaron. Velaí o percorrido da viaxe de ida e, agora, de volta dunha parte do patrimonio da memoria mítica, ao que os galegos non fomos totalmente alleos.

O profesor Rafael López Loureiro –autor de “Samaín, a festa das caliveiras” (Ir Indo, 2001) e o grande animador da recuperación do Samaín na vila de Cedeira dende hai vinte e dous anos, capaz de contaxiar o seu entusiasmo a toda Galicia– xa demostrou o carácter galego desta festa que, asociada aos días de santos e defuntos e á celebración do magosto, existía por todo o noso país ata hai menos de corenta anos. Unha recuperación sorprendente, a desta festa de Samaín, que se está reiventando como unha tradición contemporánea de grande pulo. O tallado de cabazas, os concursos de maquillaxe, a colocación de caveiras en lugares senlleiros, os pasarrúas de fantasmas e ánimas (en Lugo camiñando pola propia muralla), as merendas e chocolatadas de outono, os magostos populares, a preparación de doces de cabelo de anxo ou chulas e budíns de cabaza, os contacontos de medo, os concertos de música para picariños, as noites de calacús, son algunhas das actividades que hoxe e mañá, días de Samaín se realizan pola Galicia enteira.

A reinvención desta tradición, promovida primeiro dende os centros escolares de primaria e secundaria, despois difundida por moitas asociacións culturais e veciñais e, agora, asumida por algúns concellos dentro do seu programa cultural, demostrouse que foi unha estratexia moi exitosa para defender un patrimonio de cultura inmaterial que todos debemos conservar e mimar. Como sucede en México co “Día de mortos” e os seus altarciños populares, o Samaín é a nosa festa de seu  para dende o ámbito dos mitos celebrar a chegada do inverno. Abandonemos os vampiros homoxeneizadores do Halloween estadounidense e festexemos a fadas, trasnos e o resto dos nosos seres míticos (que temos un riquísimo patrimonio neste eido). Exaltemos a nosa terra farturenta en humildes cabazas, tallemos con elas caveiras, preparemos doces gorentosos e acendamos candeas para tratar de escorrentar a tantos demos e bruxas que nos axexan. Benvido, señor Samaín, sequera por un día, cabaleiro do Outromundo!

Enlaza Vigo

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño, ao fío do asasinato de Cristina González, a participación na marcha Enlaza Vigo que se celebrará o 25 de novembro, Día Internacional contra a violencia de xénero.

Cristina González Sacau, unha muller de 39 anos con dous fillos xemelgos de oito, foi asasinada na súa casa do Vao a mans de quen até hai poucos meses fora o seu home, Francisco Rafael Álvarez Martínez. Este é o segundo crime de violencia machista no que vai de ano en Galicia e o número 49 nesa lista negra de mulleres asasinadas polas súas parellas ou exparellas durante 2011 en España. Apenas unhas horas máis tarde, nunha semana terrible de violencia contra as mulleres, foron asasinadas outras dúas, unha en Lanzarote e outra en Avilés, que engrosan a lista de 594 vítimas do terrorismo machista, desque no ano 2003 o actual Ministerio de Sanidade, Política Social e Igualdade, iniciara esta estatística.

Como sucede decote, tras o homicidio do Vao, os testemuños do entorno da vítima e do acusado amosan a súa extrañeza polo sucedido. Unhas testemuñas afirman que “ninguén sospeitaba nada”, tras a separación recente da parella, despois de dezaseis anos de matrimonio, mesmo que a súa “era unha relación cordial” e compartían o mesmo avogado no seu proceso de separación. Outras subliñan que non existían denuncias previas de malos tratos nin o imputado tiña antecedentes penais ou consideran a quen se confesou, diante da policía e do xuíz, como autor do crime como “un home normal” e unha “persoa tranquila”. Un cadro de perplexidades sociais habitual neste tipo de crimes machistas nos que socialmente adoita non existir ameaza ningunha para a vítima que, como no caso de Cristina González, morre na sua propia casa a mans dunha persoa moi achegada a ela, neste caso o seu exhome, que mesmo franqueaba a porta do fogar a diario para visitar aos pequenos e tiña o seu taller de carpintaría a carón da propia casa. E, como adoita acontecer na maior parte destes casos, será o procedemento xudicial e os informes forenses quen finalmente aclare se o crime se produciu tras unha loita entre a parella e cales foron as súas circunstancias.

Porén, máis alá da resolución xudicial que dirima as responsabilidades do crime do Vao e da enorme traxedia que supón para ambas as dúas familias, é innegable que estamos diante doutro crime contra unha muller, que a sociedade nosa foi incapaz de evitar. Un doloroso fracaso colectivo que arrastramos, agochado tras un espeso silencio de décadas, e sobre o que a cidadanía non acadou un compromiso e unha implicación decidida para eliminar. Xa non abonda coa indignación cidadá, inevitablemente efémera, que provoca cada un dos casos desta forma inequívoca de terrorismo –hoxe en España un dos maiores problemas de seguridade cidadá (a pesar de que non sexa citado como tal, polos responsables políticos nin polas enquisas). Precísanse outras respostas políticas, institucionais e cidadás para un fenómeno que, debemos recoñecelo de vez, ten a súa orixe na profunda ideoloxía machista –aínda non superada e moi presente na sociedade nosa– que considera as mulleres como obxectos sexuais propiedade dos homes. Ese machismo, máis ou menos explícito, mesmo a pesar de varias décadas de valiosas políticas de igualdade, é o que continúa rexendo entre nós e de forma moi perversa a relación entre os homes e as mulleres, tanto entre as parellas maiores, como entre as novas, e o que constitúe algo moi alarmante, entre os propios adolescentes.

Non hai dúbida que a violencia contra as mulleres merece tolerancia cero e toda a sociedade debe corresponsabilizarse na utilización dos recursos públicos dispoñibles para evitala, desde as denuncias ao 016 até a posta en marcha das medidas previstas na Lei Integral contra a Violencia de Xénero. No entanto, tamén todos os comportamentos machistas merecen ser denunciados, dende a obxectalización da muller –tan presente na publicidade contemporánea e no próspero negocio da prostitución, que non sabe de crises– a calquera tipo de conduta discriminatoria, vexación, insultos, maltrato psicolóxico, desprezo ou falta de respecto contra as mulleres. Se somos capaces de erradicar de raíz ese tipo de comportamentos machistas, comezaremos a albiscar as posibilidades reais de diminuír de forma drástica as negras estatísticas de mulleres asasinadas. “Enlaza Vigo”, a iniciativa do activo Consello Municipal da Muller do concello de Vigo, pretende implicar o vindeiro 25 de novembro, Día Internacional contra a violencia de xénero, a toda a cidadanía viguesa no compromiso de rematar co machismo e coa violencia. Esa cadea humana de mans entrelazadas ao longo das rúas viguesas esixirá un compromiso dos poderes públicos, dos medios de comunicación, mais tamén de cada unha das persoas, homes e mulleres, para erradicar esta lacra e tecer unha sociedade en igualdade. Unha cadea que será, tamén, unha homenaxe en silencio para Cristina González e o resto de vítimas que debimos ter evitado.