Onte 869: Gandhi e Castelao

/en , , , , , , , /por

Coincidiu onte por vez primeira o Día Escolar pola Non Violencia e a Paz, celebrado na data do aniversario do pasamento de Gandhi, co Día da Ilustración en Galicia, data de nacemento de Castelao. Enfíase así nas aulas e bibliotecas do país noso a lembranza de dous personaxes moi relevantes na historia do século XX, contemporáneos (morreron cunha diferenza de apenas dous anos), pacifistas até o lirismo e defensores teimosos das súas comunidades e de toda a humanidade. Lembranza destes persoeiros universais inserida no marco da exaltación da creación gráfica e artística e da actividade lectora. Parabéns aos numerosos centros escolares galegos que con actividades moi diversas artellaron esta xornada transversal de lapis, cores e pombas.

Onte 868: «A illa de todas as illas» en Lugo

/en , , , , , /por

As presentacións d’ A illa de todas as illas, o libro de Xabier DoCampo ilustrado por Xosé Cobas, están sendo unha oportunidade para que os membros da Xeración Lamote compartan angueiras arredor da causa da lectura. Mentres na Coruña foi Agustín Fernández Paz quen glosou o texto de DoCampo, onte na librería Biblos de Lugo foi Paco Martín quen o fixo, quedando Xavier Senín de facelo o 13 de febreiro na libraría Couceiro de Santiago.

Paco Martín leu un texto moi divertido e fermoso arredor do libro, no que acreditou unha «escrita limpa e directa, na que se nota a pegada do cine un dos amores do autor». Tras glosar a peripecia dos personaxes do relato e os libros citados, rematou resumindo que «as illas esquecidas son todas as que están nesta illa Navalleira, na que os protagonistas experimentan asombros descoñecidos, novos medos, saberán da esperanza e do retorno dunha viaxe iniciática da man de John Silver».

Pola súa banda, Xabier DoCampo, despois de expresar a súa satisfacción por poder compartir esta presentación con Paco Martín, confesou que o tema do libro é a lectura, os libros e a paixón de ler. «Este é un libro de libros, un libro dendrítico (como foi definido nun artigo por Xavier Queipo), un libro porta (como sinalou na presentación da Coruña Agustín), un libro que nos comunica con outros libros». Sinalou que «ler é encontrar nos libros o que hai de ti, o que os libros din de ti, ler é buscarse nos libros para saber o máis posible dun mesmo». Recontou, despois, os libros presentes na novela, dende A illa misteriosa, «a máis fermosa da snovelas de Verne, na que o capitán Nemo está sempre presente, a pesar que só aparece ao remate», Robinson Crusoe, «a novela que representa o simbolismo das illas e o concepto de civilización», pasando por O señor das moscas e A illa dos arroaces azuis, até A illa do tesouro. «Quero reivindicar o valor destas obras clásicas da literatura infantil e xuvenil, quero reivindicar que se lean, quero alertar que estas obras existen, que se as lemos é posible vivir nunha illa deserta, quero proporcionar un camiño para ler os libros e as películas baseadas nelas». Rematou DoCampo falando da súa colaboración co ilustrador Xosé Cobas: «buscamos unha obra conxunta, un libro común».

Onte 866: O san Clemente, o premio do lectorado novo

/en , , , , , , /por

Acompañamos a Pedro Feijoo nos actos de entrega do premio San Clemente, convocado polo IES Rosalía de Castro de Santiago e outorgado por un xurado de lectores e lectoras de 2º de Bacharelato de cinco institutos galegos. O autor d’ Os fillos do mar, gañadora da modalidade de novela galega, compartiu louvores con Arturo Pérez Reverte, gañador da modalidade de novela castelá por El tango de la guarda vieja, e o grego Petros Márkaris, gañador da de novela internacional por Liquidación final. A presenza de Feijoo, Reverte e Márkaris convocou a máis de cincocentas persoas que expresaron a esperanza que para a sociedade galega supón contar cunha xeración de lectores e lectoras novos con criterio literario.

Os tres novelistas defenderon o papel do libro e da lectura na construción do futuro. Feijoo reclamou «o libro como arma do futuro para fuxir da cadea de montaxe en serie», advertindo que «un rapaz con libro na man é toda unha declaración de intencións». Pérez Reverte reivindicou o papel dos libros como analxésico ou como espada: «Cando chegue a de Troia, que chegará, só hai dúas formas de enfrontarse a esta batalla, coma guerreiros ou como escravos. Ler axuda a enfrontarse a Troia para continuar pelexando, é imprescindible coñecer o mundo para evitar ser escravos». Pola súa banda, Petros Márkaris insistiu en que «a cultura é esencial en momentos difíciles, a cultura non é só un pracer, un lecer, a cultura é unha medicina para facerse máis fortes, para que grupos e comunidades continúen resistindo». Acabou lembrando Márkaris unha frase de Bento Spinoza: «Todo o que é aprezado é tamén difícil e estraño».

Este Premio san Clemente, xa con dezanove anos de traxectoria ininterrompida, é un dos modelos máis fermosos de intervención dunha comunidade educativa no proxecto cultural colectivo. O protagonismo do alumnado dos cinco centros participantes no desenvolvemento do concurso e de toda a ceremonia de entrega (con intervencións literarias moi brillantes e traballadas), o entusiasmo do acto de sinatura cos autores, as actividades didácticas (dentro e fóra das aulas), o interese dos medios de comunicación constitúen un modelo educativo e de promoción da formación do lector literario. Este Premio san Clemente é unha fachenda para o ensino público galego. Beizóns para Ubaldo Rueda, o incansable director do centro, alma mater da iniciativa, e para todo o equipo docente e comunidade educativa do Instituto Rosalía.

 

Onte 857: Síndrome de Trithemius

/en , , , , , , , , /por

Son cada vez máis numerosas as voces que expresan a súa cautela sobre a velocidade do proceso de dixitalización do sector do libro e da lectura. Ninguén nega a hibridación actual do sector (a convivencia de formatos impresos e dixitais, en función de formatos e tipoloxías de edición) nin a mudanza inevitable cara o paradigma da comunicación editorial dixital. Mais tamén é innegable que o libro electrónico e a cultura hipertextual nas súas diversas modalidades e formatos evoluciona moito máis amodiño do previsto e non respondeu aínda a todas as expectativas xeradas. Unha situación que no caso do noso sector editorial atribúo, entre outras causas, ao carácter case monopolista da distribución do contido dixital por parte de dúas ou tres empresas estadounidenses, mais tamén á incapacidade do sector editorial europeo de ofrecer ao seu público un modelo tecnolóxico e de negocio alternativo e sostible.

A entrevista a Fernando Báez, publicada onte por El País, é unha mostra do peso desas voces que convidan á reflexión sobre o proceso de tránsito que estamos vivindo. O ensaísta venezuelano, especializado na historia do libro e autor da Historia universal de la destrucción de libros, defende que o libro foi sempre «unha tecnoloxía da memoria», que evolucionou moi lentamente, perfeccionándose cos séculos e coas achegas das diferentes culturas. Sorprendeume a súa tese da «Síndrome de Trithemius», acuñada no seu libro máis recente, Los primeros libros de la humanidad. El mundo antes de la imprenta y el libro electrónico (Fórcola, 2013), un dos tipos da saudade, que leva a sospeitar de calquera mudanza que afecte ao formato dos libros. Trithemius fora un monxe que no século XV, ademais de crear as mensaxes cifradas, defendera (con argumentos baseados no propio proceso da lectura) o manuscrito fronte ao libro impreso que comezaba entón o seu exitoso percorrido. Máis alá de asumir as resistencias ao tránsito expresadas pola Síndrome de Trithemius, é valiosa a advertencia de Báez, xa que a ollada cara ao pasado permite comprobar que a evolución dos formatos do libro sempre foi moi lenta, razón pola que conviviron durante séculos. Hoxe non sabemos se este modelo poderá manterse coa disrupción da revolución dixital. As opinións de Báez axudan a ponderar o proceso de hibridación actual entre a exaltación da tecnofilia do libro electrónico e o conformismo paralizante dos que negan a mudanza do paradigma.

Onte 854: Le un libro e viaxa

/en , , , , , /por

Aledoume que onte a xornalista Marta Rodríguez reparase cun chío sobre a campaña «Le un libro e viaxa» organizada pola Asociación Galega de Editores e o concello de Santiago. Oito textos literarios breves para ler en apenas un par de minutos. Unha iniciativa sinxela e directa de corresponsabilidade que os editores galegos acometemos coa intención de contribuír á visibilidade da lectura e do libro galego nos espazos públicos. O deseño da acción, enmarcada na campaña Ser Libris, correu a cargo de Illa Bufarda Produtora Creativa. Nestes días xestionamos levala na vindeira primavera, coincidindo co Día do Libro e o das Letras Galegas, ao transporte urbano e metropolitano doutras cidades galegas. «Le un libro e viaxa».

Onte 845: Lectura e cidadanía

/en , , , , , /por

Din onte no twitter de Catro gatos con esta magnífica entrevista con Daniel Goldín, editor, escritor e bibliotecario mexicano. Un texto que resume demarabilla algunha das ideas que artellan as relacións entre «lectura» e «cidanía», un tema que tanto me interesa. Para Goldin «fomentar a lectura é facilitar maiores posibilidades de ser cidadán (…); participar no presente, coñecer o pasado, imaxinar ou construír futuros», razóns pola que aconsella «non reducir o fomento da lectura a achegar a toda a poboación a un corpus libresco fundamentalmente literario« senón a «fomentar un achegamento á palabra escrita» capaz de integrar «lectura, escritura e conversa». «Ler, escribir, conversar supón reler, reescribir, revisar (…), só desde esta perspectiva se pode soster o vínculo entre a lectura e a cidadanía».

Para Goldín o estado «debe garantir a formación lectora na educación básica desde esta perspectiva integradora de oralidade, lectura e escritura», «sen ela non habería xamais igualdade de oportunidades nin unha democracia participativa». Como para el será necesario, tamén, que traballe para «ampliar as posibilidades de acceso á cultura escrita multiplicando o número de bibliotecas e librarías».

Moi interesantes son tamén as súas opinións sobre o carácter híbrido da lectura hoxe: «Non sei como vai ser o futuro, pero o presente da lectura só se pode comprender desde a coexistencia do analóxico co dixital, da mesma maneira que a vida social e afectiva de todos supón encontros virtuais e presenciais». Para Goldín o que define a lectura non é o soporte senón «a insatisfacción co real, a necesidade de informarse, o desexo de saber, a rebeldía contra a nosa condición ou contra o mundo… É aí onde debemos centrar a nosa atención».

Onte 842: Noveno aniversario

/en , , , , , , , , /por

Onte estas brétemas chegaron ao seu noveno aniversario. Dende aquela primeira anotación do 3 de xaneiro de 2005 levamos publicadas 4.214 (1.269 nos últimos tres anos, arredor de 423 anuais) e 9.304 comentarios (1.371 dende 2011, arredor de 457 no último ano). Cifras que amosan a consolidación da publicación diaria de anotacións no blog, ao tempo que o decrecemento da publicación de comentarios. Dende 2011, a nosa conversa intensificouse nas redes de sociais e informativas, tanto en Facebook coma e sobre todo en Twitter, onde acadamos os 18.336 chíos (13.836 dende 2011, arredor de 4.612 por ano, unha media dunha ducia diaria). No entanto, para min o blog continúa sendo o eixo da miña identidade dixital, tanto polo seu carácter de arquivo de anotacións e artigos coma da miña axenda pública, mais tamén pola posibilidade que ofrece de segmentar  e xerarquizar o contido por categorías e palabras claves facilitando así a reutilización e acceso constante aos seus textos.

Nesta altura, particular importancia ten para min a escrita da serie «Onte», da que van publicadas 842 anotacións (360 no último ano), na que ensaio o emprego da primeira persoa coma voz primeira, asumindo a subxectividade como o rexistro máis veraz e auténtico da escrita biográfica, tanto cando recollo a miña actividade cotián e profesional como editor de Xerais coma cando expreso as miñas reflexións políticas e deportivas. Outrosí, continúo co esforzo por ofrecer unha prosa electrónica eficaz, completa e breve, exenta de retórica, o máis axustada aos procedementos da lectura actual sobre diversos formatos de pantalla e das interfaces das redes. Esta é a razón pola que hoxe, coma hai nove anos cando iniciamos o proxecto, teimo no esforzo por explorar as utilidades do hipertexto, o que concibo coma un reto e unha posibilidade diaria de aprendizaxe.

Con todo, o máis valioso desta experiencia blogueira en lingua galega son os seus lectores e lectoras que me achegan o seu agarimo e a súa crítica nas redes. A todas estas persoas expreso a miña gratitude e beizón. Coma acuñamos en 2005, se o tempo mo permite e o entusiasmo non me falla, continuaremos con estas notas do traballo de edición explorando o territorio das brétemas de esperanza. Os meus parabéns a Jaureguizar, compañeiro do corazón, co que iniciei este camiño tal día coma onte de 2005.

Onte 820: A lingua sabe a pan

/en , , , , , /por

Soubemos polo Faro de Vigo que o programa «A lingua sabe a pan» do CEIP Frián de Teis Vigo obtivo o Premio Nacional de Educación para centros non universitarios no apartado de Desenvolvemento de Competencias de Lectoescritura e Audiovisuais. «A lingua sabe a pan» foi o proxecto documental integrado promovido dende a biblioteca escolar do centro ao longo do pasado curso 2012/13, proxecto de fomento da lectura que este curso se transformou en «A lingua sabe a mar». As promotoras do programa tiraron o título dunha fermosa frase de Álvaro Cunqueiro, «unha lingua é boa cando sabe a pan, cando sabe a pan fresco», coa intención de representar o esforzo de toda a comunidade educativa (alumnado, profesorado e familias) en pór en valor a tradición oral e a lingua galega, ademais de promover o coñecemento integral da cultura do pan, dende os aspectos da cultura tradicional agraria a outros de carácter etnográfico e folclórico. Destaca no proxecto modélico de Frián o seu enfoque educativo integrador e inclusivo do fomento da lectura e do papel da biblioteca escolar, coa participación de todos os niveis educativos, como o seu carácter transversal e híbrido, integrado en todas as actividades do centro e incorporado ao traballo de aula de todas as competencias, con especial atención ás de comunicación lingüística e dixitais. É unha grande fachenda que este centro escolar público vigués sexa recoñecido pola excelencia, innovación e galeguización educativa (tres substantivos que sempre deben ir da man) do seu traballo de fomento da lectura. Beizón ao claustro e comunidade educativa de Teis Frián!

Onte 786: Na Casa del lector

/en , , , , /por

Non me decepcionou a Casa del Lector na visitiña que fixen aproveitando unha viaxe de traballo a Madrid. Gustoume a intervención urbanística e cultural do Matadero Madrid, un modelo que podería ser emulado para a recuperación do espazo da Panificadora de Vigo. Gustoume a arquitectura interior da institución dirixida polo galego César Antonio Molina, sobre todo no arranxo dos espazos para a lectura (onde non apareza o nome de biblioteca). É, sobre todo, gustoume a exposición «La Villa de los Papiros», un auténtico luxo sobre esta biblioteca da Antiguidade clásica, sepultada no ano 79 pola erupción do Vesubio, a única daquel tempo que chegou aos nosos días, Unha exposoción na que se percibe a pegada da filosofía epicúrea e o tránsito entre o rolo de papiro ao códice de pergameo que viviu a sociedade romana do primeiro século da nosa era. A peza principal da exposición é o fresco de Terencio Neo e a súa muller, unha das imaxes pompeianas mais famosas e tamén unha das iconas da historia da lectura. Unha ilustración que resume o que era o mundo dos libros e da lectura privada no século primeiro. Reparemos en que ambos os dous personaxes teñen nas súas mans os dous formatos de libro máis comúns no mundo antigo: o rolo de papiro e a taboíña de cera. Como significativo tamén é o feito que a moza terme dun stilus, un útil de escritura; mentres que no papiro do que se cre maxistrado novo pendure un titulus, a etiqueta na que se adoitaban escribir as primerias palabras da obra. Unha exposición interesantísima sobre a lectura na antiguidade, que axuda a entender as mudanzas da lectura do noso tempo. Paga a pena unha vista devagariño á Casa del Lector. Vilveremos.

Onte 772: Día da biblioteca

/en , , , , , , , , , , , /por

Ademais da exitosa folga en defensa do ensino publico galego de calidade, non esquezamos que onte foi tamén o Día da Biblioteca. Unha efeméride para poñer en valor a que debera ser considerada como a primeira institución cultural de cada comunidade local. As bibliotecas son servizos públicos de primeira necesidade, como as escolas, os hospitais e os centros de saúde; as bibliotecas son o garante do acceso de toda a cidadanía en condicións de igualdade á información, á lectura e á creación literaria.

Comprendo nesta xornada a euforia dos responsables da Consellaría de Cultura presentando o aumento de usuarios e préstamos da rede de bibliotecas nodais, un feito que se produce na maior parte das comunidades autónomas, probablemente asociado ás dificultades da crise. Porén tamén hai que denunciar, como fixo Olimpia López, a presidenta de ANABAD Galicia, os recortes brutais que sofre a rede de bibliotecas públicas en Galicia. Entre 2012 e 2013 os orzamentos da Xunta para bibliotecas reducíronse nun 40 %, recortes que para o 2014 serán do 12%, o que supón unha rebaixa dos recursos dispoñibles en dous anos en máis do 50 % (e non queremos comparar estas cifras coas que en 2008 destinaba o goberno bipartito). Redúcense todas as partidas, mais sobre todo a de adquisición de fondos bibliográficos (ao que non e alleo a decisión do ministro Wert de suprimir esta partida, xa por segundo ano consecutivo, nos orzamentos xerais do estado) e a dos recursos destinados ao fomento da lectura. Con máis usuarios e menos recursos é moi dificil para os bibliotecarios (outros heroes anónimos) poder manter a calidade do seu servizo.

Tanto en tempos de crise coma de bonanza, o papel das bibliotecas e esencial para desenvolver altos niveis de cohesión interxeracional, convivencia social e participación cívica. Moito máis no momento actual, onde ademais de incrementarse a desigualdade social, cómpre suturar a fenda dixital aberta polo acceso ás novas tecnoloxías da comunicación. As bibliotecas teñen un importante papel neste proceso de alfabetización informacional, no acceso de toda a poboación a estas novas tecnoloxías (que non son só cousas das xeracións mozas), contribuindo ao proceso de formación permanente e alfabetización informacional.

De bibliotecas e do seu futuro dabaterase no Simposio «O libro e a lectura» que organizamos os membros da Asociación Galega de Editores o vindeiro 14 de novembro. Unha xornada que pechará o escritor Suso de Toro cunha conferencia titulada: «En defensa da biblioteca pública». Un tema sobre que volveremos.