O necesario

/en , , , , , , , , , /por

Coincide este dezasete de maio co vinte aniversario da aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG), un espazo de acordo sobre o fomento do emprego do galego, concretado en 445 medidas transversais, en cuxa redacción participaron un cento de profesionais e sociolingüistas, apoiado no Parlamento por todos grupos e diversas entidades socioeducativas, promovido polo secretario xeral de Política Lingüística o mestre Xesús Pablo González Moreiras. Un delampo de esperanza para o porvir da lingua nosa roto pola manifestación galegófoba do 8 de febreiro de 2008 (na que participou o actual presidente Alfonso Rueda)  e esgazado polo decreto 79/2010 para o plurilingüismo de Feijoo, que provocou efectos paralizantes inmediatos no emprego do galego na Educación Infantil e nas matemáticas e outras materias científicas, abrindo dende entón unha quebra imparable de novos falantes escolares. Recuperación do espazo de consenso de 2004 que as posicións galeguistas reclamamos a cada un dos gobernos do PPG como un exercicio de responsabilidade nun momento crítico para o futuro do idioma. Pacto que agardamos se puidese repetir na actual lexislatura, mesmo a pesar das primeiras declaracións de José López Campos, o conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude nas que recunca no reseso argumentario da imposición do galego, ademais de pretender quitarlle ferro ao retroceso no seu uso que non ve «sexa iso un problema». Como é un brinde ao sol que López propoña un pacto pola lingua ao tempo que afirma que considera superado «o famoso decreto do galego e o plurilingüismo» (nunca avaliado en catorce cursos), e que «na rúa non existe debate social» arredor da política lingüística. Ás portas do 17 de maio, dende a rotura do consenso do PXNLG, xornada tamén de reivindicación e defensa da lingua, ven moi o caso rescatar aqueles versos da Luisa Villalta, poeta fondamente social e comprometida: «Escoito a voz / que me silencia:/ comezo a expresar / o necesario.» Bo día das Letras.

Publicado en Nós diario: 15/05/2024

Porrúa editor

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

O editor Paco Porrúa recibirá na Gala dos Premios Follas Novas do Libro Galego unha homenaxe cando se fan dez anos do seu pasamento en Barcelona, onde vivía dende 1977. Tributo que faltaba para un xigante da edición literaria do século XX, fundador hai setenta anos de Minotauro, editorial referente da ciencia ficción en castelán, e asesor, despois, director literario da editorial Sudamericana durante case dúas décadas, nas que apostou por obras hoxe esenciais na literatura contemporáena, como Rayuela (1963) de Julio Cortazar ou Cien años de soledad (aparecida o 30 de maio de 1967) de Gabriel García Márquez. Afortunado e intuitivo nas súas escollas e nas obras que traduciu, entre elas Crónicas marcianas (1955) de Ray Bradbury, que asinou como Francisco Abelenda e O Señor dos Aneis (1977) de J.R.R. Tolkien, firmada por Luis Domenech, ensinou que no exercicio do seu oficio, o editor debe ser anónimo e discreto, consciente de que non é outra cousa que o seu catálogo e que cando morra non quedarán máis que os seus libros. Sabía que a primeira función do editor era a de lector, para escoller os mellores textos, logo editalos ben e conversar e acompañar sempre aos autores. Prácticas que lle permitiron legar un catálogo extraordinario, encabezado polos autores citados, aos que engadiu tantos outros nomes, como os de Alejandra Pizarnik, Onetti e Sarduy, entre os sudamericanos, e Italo Calvino, Philip K. Dick, Ursula K. Le Guin ou Angela Carter, entre os traducidos. Nacido en Corcubión (1922), educado na Patagonia, onde emigrou con dous anos, nunca perdeu a súa relación con Galicia, a que regresou durante dous anos da súa adolescencia, o que non lle impedía confesar «ser un galego sen saudade». Retratado o 7 de xaneiro de 1973 na serie «Figuraciós» de La Voz de Galicia, Luís Seoane recoñecía no seu amigo Paco Porrúa «a paixón polos grandes escritores aparentemente sen lectores». Rescatalo do esquecemento e reintegralo á memoria da nosa edición histórica merece todas as beizóns.

Publicado en Nós diario: 08/05/2024

Galaicofobia

/en , , , , , , , /por

Tras O libro negro da lingua galega (Xerais 2021), o extraordinario traballo de investigación e divulgación de Carlos Callón sobre o galegofobia, o desprezo do galego como lingua e os episodios de represión lingüística, aparece agora Galaicofobia (Galaxia 2024), un moi valioso ensaio de Alexandre Peres Vigo sobre o odio ou desprezo por todo o vinculado con Galicia, o que ven ser pola súa xente, pola súa lingua e pola súa cultura. Dúas fobias documentadas na literatura española dende finais do século XV, lendas negras de desprezo, insultos e inxustizas antigaleguistas con séculos de historia. «Gallegueces» («antes puto que gallego», «Galicia rabo de Castilla», «monstros galicianos», «coz gallega», galego «roñoso» e «mozo de cuerda», «pobo atrasado e arcaico», «gallego el último»…) denunciadas e combatidas especialmente na primeira metade do século XX polo pensamento nacionalista galego como expresión da supremacía da metrópole madrileña, con toques xenófobos e inequivocamente racistas, mais que a pesar diso chegaron as pantallas do cinema e da televisión dos noventa e aos nosos días filtrándose por memes que actualizan os tópicos e estereotipos negativos de sempre (xente atrasada, introvertida e pechada á que lle falta criterio e decisión), como tamén os desa imaxinaria «Galicia profunda» que unha xuíza andaluza nun auto de 2021 localizaba nunha parroquia do concello de Muros. No remate de tan recomendable ensaio, Alexandre Peres Vigo conclúe que «tras 600 anos de galaicofobia resulta pouco probábel a súa desaparición a curto prazo», aínda que sexa « cada vez menos tolerábel e a sociedade galega, canto máis coñece a súa lingua, cultura e historia, maior respecto exixe». Con todo, sendo a cerna da galaicofobia a submisión e o desequilibrio de poder que marcaron as relacións entre Galicia e España, a superación do fenómeno pasa polo apoderamento político e económico de Galicia, outrosí pola vontade de ser do pobo galego reivindicando os seus dereitos e a súa dignidade.

Publicado en Nós diario: 01/05/2024

Sant Jordi

/en , , , , , , , /por

Os datos do Sant Jordi continúan sendo espectaculares. Tras o baixón da pandemia, segundo os datos de GfK, a consultora que audita semanalmente a venda de libros en España, a facturación do 17 ao 23 de abril de 2023 foi en Catalunya de 23,7 millóns de euros e 1,45 millóns de exemplares, dun catálogo de 80.600 títulos, dos que case dez millóns de euros (40 %) corresponden a libros en catalán (apenas o 18 % do catálogo), o que expresa unha envexable diversidade lectora e unha posición forte da edición catalá. Vendas realizadas nun 71 % na rede de librarías, para a que esta semana supón un terzo da súa facturación anual (máis aínda para as pequenas), concentrándose nun 44 % nas novidades lanzadas no ano, supoñendo os títulos de ficción o 37 %, non ficción 30 % e infantil e xuvenil o 26 %. Cifras ás que se engade a venda de máis de 5 millóns de rosas, segundo o gremio de floristas, nunha xornada de exaltación da lectura, o amor e a identidade catalá, celebrada dende 1929 (coincidindo coa Exposición Universal de Barcelona) e declarada pola Unesco en 1995 como día mundial do libro e dos dereitos de autor. Transformada hoxe en semana das letras e da lectura, con grande presencia nos centros escolares, veciñais e culturais, o Sant Jordi é unha institución cultural consolidada, á que dende Galicia ollamos con envexa, pola impresionante capacidade mobilizadora interxeracional da fórmula «libro e rosa» (factúrase en catalán nunha semana o que o libro galego en todo un ano)  como pola atención que os medios proporcionan a súa programación. Estratexia de éxito que en Galicia a Federación de Librarías, apoiada polo resto de subsectores do libro e da lectura, podería volver a ensaiar saíndo con entusiasmo a rúa o 17 de maio ou o 23 de febreiro, con fórmulas de sedución propias como a do «libro e flor (de toxo ou caravel…)» ou a miña preferida, «libro e molete de pan» (en colaboración coa Federación de Panadarías de Galicia (FEGAPAN), como xa se fai na Praza dos libros de Carballo.

Publicado en Nós diario: 24/04/2024

Memoria da Terra Chá

/en , , , , , , , , , , , /por

O escritor chairego Paco Martín leu o comezo da súa intervención na Polavila Docampo 2024 unha noticia que nos deixou estupefactos e rezaba máis ou menos así: «A proposta do Instituto de Estudos Chairegos levada ao pleno do concello de Vilalba para denominar unha sala do conservatorio de música, a casa da cultura e a biblioteca pública municipal cos nomes do músico Santiago Mato Vizoso e dos escritores Manuel María e Agustín Fernández Paz respectivamente foi rexeitada ao non acadar os dous terzos dos votos corporación, ao absterse o PP». Unha negativa xustificada polo regulamento sobre honras e distincións do concello de Vilalba que desde hai vinte anos obriga a contar cunha maioría cualificada (case unanimidade) para modificar os nomes dos inmobles municipais. Unha argucia que xustifica rexeitar as propostas do IESCHA, ao tempo que manter os nomes de Cidade Cultural Manuel Fraga Iribarne ou Auditorio Municipal Carmen Estévez. Un exercicio de cinismo político que me axudou a lembrar aquelas presentacións e homenaxes de Agustín na súa vila natal, onde nunca faltaban as gabanzas de Agustín Baamonde, líder dos populares vilalbeses, alardeando de compartir pupitre e andanzas escolares co escritor das Fontiñas. É un acto de dignidade que a Biblioteca de Vilalba leve o nome de Agustín Fernández Paz, hoxe o escritor vilalbés máis lido e traducido a media ducia de linguas, aínda máis cando esta biblioteca recibiu unha doazón de case sete mil exemplares do seu legado bibliográfico. Como é un acto de gratitude lembrar ao poeta Manuel María na Casa da Cultura, aínda máis cando foi en Vilalba onde celebrou o 15 de febreiro de 2003 o acto do seu ingreso da Real Academia Galega cun discurso memorable titulado «A Terra Chá: poesía e paisaxe». Os concelleiros populares vilalbeses non poden continuar bloqueando cunha argucia propia do máis reseso filibusterismo os xustos nomeamentos solicitados polo IESCHA, que forman parte todos os tres da memoria e do orgullo da cultura galega.

Publicado en Nós diario: 17/04/2024

Galician books

/en , , , , , , , , , , , , /por

A edición galega regresou á Feira Internacional do Libro Infantil de Bologna, onde grazas á axuda de Cedro e da fundación Xistral contou cun espazo dentro do propio da Federación do Gremio de Editores de España. Unha decena de empresas, entre elas Kalandraka con amplo espazo de seu, contarán co apoio dun catálogo de dereitos no que se presentan setenta novidades das editoras desprazadas, baixo o lema «Galician books». Amais disto, sendo a escritora Fina Casalderrey candidata a Astrid Lindgren Memorial (ALMA), unha escolma da súa obra protagonizará un lugar destacado do espazo expositivo da AGE. Un esforzo dos nosos profesionais do libro infantil e xuvenil, hoxe o primeiro piar da edición en galego, tanto por facturación no mercado interior como por volume de edición, ao que continúa teimosamente alleo a Xunta de Galicia, que fai oídos xordos ás demandas do sector da edición, mais que participa en Boloña con espazo expositivo propio, utilizando o tradicional catálogo de novidades de Gálix. Unha lamentable ausencia de empatía do goberno galego, incrible en Cataluña e Euskadi, onde editoras e administración autonómica van da man nas feiras internacionais, máis aínda cando a Secretaría Xeral de Cultura continúa orientando a súa participación nesta cita, como na de Frankfurt e Guadalajara, máis á promoción turística que á da nosa edición. Sei que de pouco serve lamentar esta desconsideración persistente e severa dos gobernos de Feijoo e Rueda cun sector estratéxico da nosa industria cultural. Como abafa reclamar o cumprimento da vixente lei do libro e da lectura (2006) e a posta en marcha dunha estratexia compartida polos sectores do libro e a Xunta de Galicia para promover o libro, a lingua e literatura galega no mundo. Con todo, a pesar de traballar á intemperie, o sector editorial galego publica hoxe os mellores libros da súa historia, acuñando a marca «Galician books» como produto de excelencia, creatividade e rigor editorial. Proeza colectiva que celebramos con orgullo.

Publicado en Nós diario: 10/04/2024

Polavila Docampo

/en , , , , , , , , , , , , /por

O editor Antonio Ventura incitou a Xabier P. DoCampo a que escribise un libro sobre o valor da lectura dirixido a persoas mediadoras. Tirando dese fío, Xabier, namorado do xénero epistolar como recurso creativo e de intervención política, escribiu unha das súas obras senlleiras, Catro cartas (Anaya, 2000; Xerais, 2020), na que reflexiona sobre a literatura como emoción compartida e os libros como un espazo de encontro. Dirixidas á amada, ao fillo, á mai e a Tusitala (R.L.S.), cun quinta peza, fóra de catálogo, a quen lese as anteriores, DoCampo reflexiona con lucidez e beleza sobre a lectura (tamén a escritura) como un traxe que lle senta ben a alma e fai a vida máis fermosa. Lectura e escritura, nas súas palabras, que desempeñan a función «de nos axudaren a nos coñecer e recoñecer», «dúas iniciativas individuais que nos axudan a indagar en nós e, ao mesmo tempo, se substancian no outro, por medio da entrega, da xenerosidade e do amor».

O vindeiro venres, 5 de abril, cando se fan 78 anos do nacemento do chairego, celebraremos no Fórum Metropolitano da Coruña a primeira edición do serán Polavila Docampo, unha iniciativa con vontade anual e itinerante das súas amizades para lembrar a súa figura e compartir e poñer en valor o seu extraordinario legado literario. Precedido de actividades nas bibliotecas escolares e coincidindo co ciclo de cine «Xabier P. DoCampo na memoria», abrirá o serán na biblioteca infantil unha sesión de contos, continuará coa lectura pública das Catro cartas por voces amigas, que darán paso á Gala Polavila Docampo, na que asistiremos a cerimonia máxica da narración da man de membros da Xeración Lamote, poetas, contadoras e cantoras, que participan todas de forma altruísta. Un serán para celebrar a Xabier, mais tamén para non esquecer, como el recordaba, a responsabilidade que como doadores de palabras adquirimos cada vez que alguén nos conta unha historia ou a ofrece para o gozo da súa lectura en alta voz. Beizón, mestre, por tan valiosa herdanza!

Publicado en Nós diario: 03/04/2024

Hiperpoética

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Carmen Villar Alonso publica nos seus perfís de Twitter (@CarmedeMilmanda) e Instagram (@rosmoninha) un proxecto fotopoético escolmado no libro Os mil e un días (Xerais 2023), un dos formatos editoriais anovadores da nosa efervescente poética actual. Seguida por milleiros de lectoras e aproveitando as utilidades hipertextuais destas redes, como a multimodalidade que permite mesturar texto e imaxe (verso e fotografía ou debuxo propios), Carmiña constrúe un dietario poético aberto e inacabado, rotundo e fermoso, íntimo e memorioso, escritura e ollada que desbordan as ansias do ser humano e os límites do literario e do visual. Un proxecto poético, que a autora con raíces entre os ríos da Mesopotamia galega sitúa entre Rosalía de Castro e Kurt Cobain e cuxas intencións fixou nunha entrada inicial memorable (10/04/2017) pegada no seu perfil de X: «O meu avó non sabía / de Supermans / ou Spidermans. / Pero coñecía o vimbio: flexible e forte / coma o mellor superheroe.» Empregando unha lingua clara e unha escolla léxica depurada, que dialoga con imaxes de paisaxes, Carmiña aborda a reflexión sobre o tempo e a finitude dos amenceres vividos, os abismos e os medos, o amor e a morte, a familia e os afectos, como o valor da escritura e das linguas (ademais de en galego, hai poemas en francés, alemán e inglés) na construción dun futuro esperanzoso. Proposta editorial novidosa, que coincide coa proeza editorial da vixésima primeira edición de Poetízate. Antoloxía da poesía galega (Xerais 2006, 2024) na que o editor Fran Alonso actualiza coas utilidades hipertextuais (por medio de códigos QR) esta escolma referencial concibida para achegar a poesía á mocidade. Antoloxía hiperpoética, utiliza a utilidade da multimodalidade de verso e música, como Alonso xa fixera en Poetic@, poemario web multimedia e interactivo, no que os poemas poden ser lidos, escoitados (nalgúns casos vistos) recitados ou cantados. Benvidas estas propostas  hiperpoéticas galegas de edición estendida e hibridada.

Publicado en Nós diario: 27/03/2024

«Se queres…»

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Pasado o día do Cómic (17 de marzo) e ás portas dos días internacionais da Poesía (21) e do Teatro (27), celebramos hoxe o día da Narración Oral, data mundial nacida en Suecia (1991) coa que, coincidindo co equinoccio de primavera, as narradoras orais festexan contando contos a súa profesión, arte e oficio. Organizada en Galicia polos festivais Atlántica e Sete Falares e polo Colectivo Narración Oral Galega, ao longo desta xornada de festa da oralidade desenvolveranse unha chea de funcións en todo o país en bibliotecas, teatros, colexios, centros culturais, residencias de maiores, hospitais ou cárceres coa intención de poñer de relevo o valor inmortal de contar un conto. Un día no que, como salienta Paula Carballeira, redactora do moi fermoso manifesto «Se queres…», estamos convocados todos a regalar boas historias e contalas de xeito que «pareza murmuran na orella xusto o que precisamos para sorrir, coller folgos e asentarnos no mundo e cambialo». Un día para contar a vida coa nosa voz, tamén coa ollada e xestos nosos, mais tamén coa disposición e a empatía de escoitar, abraiarse e sorprenderse cos nobelos dos relatos doutros afáns e pareceres, para celebrar esoutro tesouro da nosa lingua e continuar construíndo memoria e identidade. Lémbrao Michèle Petit no seu ensaio máis recente, Os libros e a beleza (Kalandraka 2024), en excelente tradución de Isabel Soto: «O utilitario nunca nos basta. Quizais sexamos ante todo animais poéticos, posto que os seres humanos levamos máis de 40.000 anos creando obras de arte, moito antes de inventarmos a moeda ou a agricultura». Iso celebramos hogano, o prodixio de contarmos e escoitarmos para dominar a estrañeza da vida e da morte, para procurar a verdade que aniña na cerna do relato. Sabíao o noso amigo Xabier DoCampo: «o acto de amor máis sublime que coñezo é contar unha historia». Velaí o que festexamos, o amor pola narración tradicional, o amor polo desexo da ficción, o amor polo desexo de contar historias.

Publicado en Nós diario: 20/03/2024

Aquí tamén se fala

/en , , , , , , , /por

É esperanzador que douscentos centros de educación secundaria do país enteiro participen na iniciativa de dinamización lingüística protagonizada pola mocidade estudantil e identificada na rede polo cancelo #AQUITAMENSEFALA. Nacida no IES Rafael Dieste da Coruña coa intención de desmontar os prexuízos sobre o uso do galego por parte da mocidade ou sobre a súa utilidade no mundo da empresa, a iniciativa estendeuse coma regueiro de pólvora nas aulas e nas redes, sendo xa 25.000 os mozos e mozas participantes e máis de catro millóns as reproducións das gravacións audiovisuais protagonizadas por valedoras da campaña como Vigo Mortesen, James Rhodes, Tanxugueiras, Jaione Camborda, María Castro, Ses, Ataque Escampe, Grande Amore, Abraham Cupeiro, entre outras moitas referentes culturais e musicais. Cun cancelo que lembra ao adhesivo «Aquí tamén atendemos en galego», distribuído hai máis dunha década por Prolingua, esta iniciativa fai explícito o compromiso de cada unha das persoas participantes en converterse en activistas do uso do galego no seu propio medio, sobre todo nos establecementos comerciais da súa proximidade, dende froitarías a florerías, dende bares a librarías, dende tendas de vestiario a talleres mecánicos, onde colocan o cartel da campaña e procuran a complicidade das súas responsables por medio dunha fotografía para distribuír en redes. Unha coidada estratexia viral á que se incorporan como as cereixas dun cesto outras iniciativas de intención galeguizadora como a da participación dos clubs do fútbol galego (Dépor, Racing, Lugo e Celta) ou a elaboración da banda sonora da campaña na que se inclúen un cento de recomendacións musicais galegas. Ademais do seu indubidable éxito, ao que non está sendo alleo a presenza destacada da música e o emprego eficaz dos recursos da cultura dixital, o relevante desta campaña é a empatía e corresponsabilidade optimista que asume cada unha das súas participantes. Outro vieiro posible para unha lingua con futuro.

Publicado en Nós diario: 13/03/2024