Antonio Fraguas, activista galeguista

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Antonio Fraguas, á figura homenaxeada este 17 de maio:

Celebramos esta semana das Letras Galegas a proeza discreta de Antonio Fraguas Fraguas na recuperación da memoria da cultura popular galega. Nacido na parroquia de Santiago de Loureiro no concello pontevedrés de Cotobade en 1905, terra de canteiros, dedicou a vida enteira a causa nobre de Galicia, fose como mestre e profesor de instituto, como investigador nos eidos da Xeografía, a Historia, a Historia da Arte e, sobre todo, da Etnografía ou como fundador e primeiro director do Museo do Pobo Galego, unha das trabes da recuperación e da difusión da identidade e da memoria do que fomos, da cultura material e inmaterial daquela Galicia rural e mariñeira hoxe xa practicamente desaparecida.

Fillo de canteiro emigrante, empregado na construción das vías do tren en Niteroi, a fermosa banda do mar do Rio de Janeiro, Antonio aprendeu as primeiras verbas e as primeiras letras dos beizos da súa nai, unha humilde labrega, antes de acudir aos seis anos á escola pública da súa parroquia, onde confesou que pouco aprendera daquel mestre de ferrado casado cunha irmá do seu pai. Por ventura, aos trece anos comezou a asistir a escola que ao pé da carballeira de Famelga abrira un mestre chamado don Antonio, que axiña convencería aos seus pais para que o espelido rapaz empezase o bacharelato no instituto de Pontevedra. Unha decisión que lle mudaría o seu destino xa que foi naqueles anos de estudante na boa vila cando coñecería a profesores como Antón Losada Diéguez e Castelao, que impartía clases de debuxo, persoas coas que compartiu o gromo da causa de Galicia, que serían tamén marcantes na súa vida.

Coa mudanza a Compostela en 1924, onde comezou os estudos de Filosofía e Letras, consolidou o seu activismo galeguista, que iniciara un ano antes en Pontevedra na Sociedade da Lingua, ingresou como membro numerario do Seminario de Estudos Galegos das seccións de Xeografía e Etnografía e Folclore, nas que desenvolvería un traballo inxente como investigador e publicista. Deste tempo son as súas primeiras publicacións en «A Nosa Terra» e na revista «Nós», como o seu clásico «O culto ós mortos» (1931), onde recollía unha conferencia pronunciada no Ateneo de Vigo. Activismo galeguista que se consolidaría nos anos da segunda República na Estrada, onde se incorporou como catedrático de Xeografía e Historia do instituto e onde a comezos de 1936 se presentou como candidato á alcaldía e acompañou a Castelao no que se cre foi o derradeiro mitin a favor do plebiscito do Estatuto de Autonomía de Galicia, sendo entón Fraguas secretario xeral do Partido Galeguista da localidade da comarca de Tabeirós.

Separado da cátedra e represaliado polo franquismo, como tantos outros docentes republicanos e galeguistas, Antonio regresou a Compostela para fundar naqueles anos de horrro un centro privado na cidade vella, a Academia Menéndez Pelayo, o que non lle impediu continuar coas súas contribucións (agora, por forza, en castelán) na sección de Etnografía e Folclore do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento creado en 1943 polo Consejo Superior de Investigaciones Científicas do que foi o seu primeiro bibliotecario. Despois de volver gañar a cátedra de instituto (1950), que o levaría durante case unha década a residir en Lugo, o 8 de maio de 1956 ingresou como membro da Real Academia Galega pasando a ocupar a cadeira do seu mestre Castelao. Fíxoo coa lectura dun discurso vibrante e ben fermoso, «As coplas que se cantaban nas ruadas de Loureiro de Cotobade. Roseiras e paxariños nas cantigas dun serán», no que lembrou con afouteza o pasamento do guieiro, a quen definiu como «a vida que viviu sempre para Galicia» e defendeu o valor do patrimonio inmaterial enfiando con moito enxeño versos populares da súa terra natal, que case tres décadas despois recolleu nun dos seus libros máis importantes, «Aportacións ó cancioneiro de Cotobade» (1985).

Asentado na súa benquerida Compostela, durante os derradeiros corenta anos da súa vida Antonio Fraguas non cesou no seu activismo galeguista, afastado a mantenta de calquera iniciativa política. O seu labor extraordinario como profesor do Instituto Rosalía de Castro (1959-1975), director do Museo Municipal de Santiago (1963), director do Museo do Pobo Galego (1976-1999), membro do Consello da Cultura Galega (1983), Cronista Xeral de Galicia (1992), a súa actividade como arquiveiro e bibliófilo, a súa paixón divulgadora nos xornais e na radio como a súa andaina polo país enteiro como ameno conferenciante e extraordinario contador de historias fixeron de Fraguas unha das personalidades galegas máis queridas e valoradas do século XX. Este 17 de maio celebramos a proeza deste mestre bo da memoria que traballou sempre por e para Galicia.

Vigo no espello do Porto

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo as relacións da área metropolitana de Vigo coa do Porto:

Non é novidade ningunha insistir na necesidade de que Vigo aproveitando a súa centralidade xeográfica priorice no seu proxecto estratéxico as súas relacións coas outras dúas grandes áreas metropolitanas da fachada atlántica, a do Norte, a galega da Coruña e a do Sur, a portuguesa do Porto. Dous polos potentes de desenvolvemento urbano cos que a área metropolitana de Vigo compite para atraer actividades económicas e incrementar a súa capacidade exportadora, mais coas que tamén se complementa e das que necesita na reclamación de investimentos para a mellora das súas infraestruturas básicas, no marco do desenvolvemento previsto para o arco peninsular atlántico, do Douro ao País Vasco, alternativo no actual mapa rexional europeo ao arco Mediterráneo, conformado polas cinco comunidades da ribeira oriental da península ibérica.

Como tampouco é novidoso insistir no feito de que as cidadanías e os tecidos empresariais destas tres metrópoles atlánticas, sobre todo a viguesa, asumiron, dende hai tempo e con toda naturalidade, a mobilidade de persoas e de intercambios comerciais dentro deste espazo xeográfico, coincidente en boa medida co da vella Gallaecia, mesmo a pesar de que as institucións galegas e portuguesas, máis alá de retóricas diplomáticas, continúan viradas de costas. Unha eurorrexión na que na actualidade viven seis millóns e medio de persoas, o que supón un 11,25 % das censadas na península ibérica e na que se concentra boa parte da capacidade exportadora de ambos os dous estados. Na defensa dos intereses comúns é onde A Coruña, Vigo e Porto deberían fixar os seus proxectos estratéxicos para as próximas catro décadas.

Un proxecto de cooperación que a comezos da década de 1990 xa concibiron Fernando Gomes, presidente da cámara portuense, e Carlos G. Príncipe, alcalde de Vigo, promotores do Eixo Atlántico do Norte Peninsular (1992), asociación (entón) dunha ducia de cidades de ambas as dúas bandas do Miño creada coa intención explícita de superar as barreiras físicas existentes neste espazo galego-portugués «mediante infraestruturas públicas que permitan vertebrar un mercado único transfronteirizo». Camiño xa das tres décadas do seu inicio, coincidente tamén coa entrada en vigor do mercado único, o soño compartido de Príncipe e Gomes, a quen escoitamos emocionados na Porta do Sol viguesa na manifestación en solidariedade coa flota pesqueira galega do fletán, o proxecto de eurorrexión, liderado por Porto e Vigo, nunca acabou de cristalizar institucionalmente. Máis aínda, creo que na última década se agrandaron as diferenzas entre estas cidades e se conxelaron ou desbotaron boa parte dos proxectos máis colaborativos acordados entre elas.

Xaora, a área metropolitana de Porto, que triplica en poboación á viguesa, non perdeu o tempo. Desenvolveu durante estes vinte e cinco anos de mercado único as súas infraestruturas de forma extraordinaria; dotouse dun aeroporto punteiro, utilizado anualmente por doce millóns de viaxeiros (dez veces os de Peinador) desde o que se pode viaxar a 88 destinos; puxo en funcionamento unha rede de tranvía metropolitano que move sesenta millóns de usuarios (tres veces os de Vitrasa); e apostou pola ampliación do porto de Leixões, que ameaza ao porto de Vigo tanto no seu tráfico de contedores como de cruceiros. Por non falar da renovación radical das actividades económicas do seu tecido urbano, con especial atención ás culturais e artísticas (festivais de cine, concertos, museos, arquitectura…), que converteron á cidade do Doiro nun dos destinos europeos de moda.

Diante do espello do dinamismo de Porto, o Vigo metropolitano ten que reaccionar de vez. Non pode perder outras dúas décadas discutindo miudezas de política doméstica entre administracións e familias políticas, mentres perde o tren da Alta Velocidade, diminúen os tráficos do seu porto e Peinador queda reducida a unha terminal complementaria de Barajas. Así de claro e de triste. Como tamén deben recuperarse os proxectos de cooperación política e cultural transfronteriza, singularmente potenciando de novo o Eixo Atlántico do Noroeste Peninsular (que continúa tendo unha das súas sede en Vigo) e a colaboración entre entidades locais (museos, centros educativos, universidades…) de ambas ás dúas metrópoles. Sen esquecer a oportunidade extraordinaria que achega contar cunha lingua compartida, como é o galego-portugués, capaz de abrir portas económicas e formativas nos cinco continentes. En definitiva, trátase de recuperar a cooperación estratéxica entre Vigo, Coruña e Porto para que cada unha delas poidan competir en mellores condicións no espazo das áreas urbanas atlánticas. Gustaría que esta idea se tivese en conta na axenda das próximas municipais.

Campo do Fragoso CCXXIII

/en , , , , , /por

XA CASE ESTÁ

Creo non estar trabucado en que Cervantes escribiu no Quixote que a prudencia e a discreción eran as nais das virtudes. E a verdade que Fran Escriba, o adestrador celeste, posúe as doses suficientes de prudencia e discreción, como demostrou no serán marabilloso de onte en Balaídos, para dirixir a porto seguro unha nave que atopou a deriva, tras os experimentos fracasados de Antonio Mohamed e Miguel Cardoso. Dende a súa chegada comezamos a ver a un Celta recoñecible e fiable dirixido por Iago Aspas, xa unha auténtica lenda para a historia do fútbol de noso, capaz de marcar sete goles en sete partidos e revolucionar en apenas oito xornadas a táboa clasificatoria celeste, con 15 puntos, catro vitorias, tres empates e unha única derrota no Wanda, precisamente cando o astro de Moaña non xogou. Un Celta que cos tres puntos merecidísimos diante dun Barça cheo de promesas como Riqui Puig, un xogador de apenas vinte anos con trazas de figura do futuro, xa case conta coa permanencia.

Probablemente foi o partido de onte no que máis se notou a man de Escribá, quen dispuxo de saída a súa formación máis atacante, con Boudebouz e Boufal nas bandas, máis asumindo todas as precaucións posibles para non perder nunca o debuxo táctico e a disciplina defensiva como mellor garantía para manter unha xornada máis a portaría de Rubén a cero, un dos obxectivos esenciais para continuar puntuando neste agónico final de campionato. Prudencia de Escribá que non debemos identificar de maneira ningunha con falta de ambición, como se demostrou durante a primeira parte, cando os de Valverde máis monopolizaron a posesión do balón (que non as xogadas de gol) e os nosos procuraban roubar á altura da mediana. Un Celta moi contido na saída do balón dende a defensa, que confiou nun Okay moi poderoso e atrevido a batalla coas dúas promesas blaugranas, Aleñá e Puig, que moi desinhibidas axiña fixeron esquecer as ausencias dos seus maiores. Da biqueira deste gran Okay agromaron, case a media hora de xogo, as primeiras chegadas veloces polas bandas, como aquel centro envelenado de Mallo que no 42’ non atopou por centímetros a cabezada de Maxi.

Coa reanudación a prudencia inicial de Escribá virou nunha volta de porca. O Celta deu un paso adiante. Buscou no balón parado apretar aos visitantes sobre a súa liña de meta. Cada saque de recanto de Boudebouz convertiuse nun drama para Cillessen. Así chegou no 51’ o gol anulado polo VAR, tras unha cabezada de Cabral, empurrada a rede por Araújo, que semella estaba a milímetros da posición reglamentaria. Unha xogada que, tras o inevitable baixón anímico, revolucionou o partido, xa que os de Escribá, dirixidos adiante e atrás polo incansable Aspas, acreditaron na febleza defensiva dun Barça que acababa de incoporar ao loitador Arturo Vidal. No 56’ Boufal, tras unha das súas caneadas, intentou repetir a xogada coa que marcara ao Girona. Pouco despois Maxi cabezou coa porta aberta sobre as mans do gardarredes holandés, mais o gol chegaría no 67’, tras un gran centro dende a dereita de Boudebouz, que Maxi remachou de volea ao primeiro pao. Un auténtico golazo produto dunha intelixencia activada por unha vontade colectiva gañadora. Aberta a táboa de marcas, a prudencia de Escribá aconsellou a entrada de Brais Mendez na lameira, troco co que o Celta recuperou o seu debuxo inicial.

Sería o canteirán de Mos quen no 76’ rematou unha perigosa xogada combinada, mentres nuns minutos tácticos interminables, Aspas asumíu a responsabilidade de incrementar a presión defensiva diante dun Barça que comezou a desincharse. Así chegaría no 87’ o penalti asubiado polo VAR, por unha man clara de Wagué, que sería transformado con sangue frío polo Mago de Moaña dun xute cruzado. Pechábase así con prudencia e teimosía unha das vitorias máis claras da tempada, que animou á prudente bancada celeste a cantar emocionada e polo baixiño unha merecida rianxeira. A pesar de que a permanencia non está asegurada de forma matemática e a táboa continúa moi apretada, semella que xa case está conseguido o obxectivo co que chegou Fran Escribá hai apenas dous meses. Faltan apenas un par de remadas para atracar en porto seguro. Adiante Celta!

Construír e habitar

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo ao libro Construir y habitar de Richard Sennet:

Levo varios días prendido na lectura de Construir y habitar. Ética para la ciudad (Anagrama 2019), o ensaio máis recente de Richard Sennet sobre como deberían ser as cidades do futuro. Un texto de máis de catrocentas páxinas baseado na diferenciación entre dous significados do termo «cidade»: como lugar físico, o espazo urbano no que se asenta unha comunidade humana; e como unha mentalidade composta de percepcións, comportamentos e crenzas. Unha distinción expresada en francés con dúas palabras: «ville», para a cidade como espazo, «cité» para a cidade como mentalidade.

Para o sociólogo do MIT, discípulo de Hannah Arendt, esta diferenciación é imprescindible para poder identificar a conciencia de cada cidade, aquela que representa o xeito no que a súa cidadanía, desexa organizar a súa vida colectiva. Como xa fixera noutros títulos anteriores, tamén memorables, como «El artesano» (Anagrama 2009), onde estudaba a relación entre o cerebro e a man, e «Juntos» (Anagrama 2012), sobre a cooperación e o traballo ben feito, Sennet volve situar no centro da súa análise ao cidadán contemporáneo, neste caso para estudar a relación entre a maneira que se constrúe unha cidade e a forma na que é habitada, concibindo a cidade como a expresión dun estado de ánimo, unha forma de habitar e de ser.

Neste libro oceánico, Sennet comeza estudando a evolución do urbanismo ao longo da historia para deterse, despois, na actual fractura entre o vivido e o construído nas cidades, característica da expansión xigantesca das cidades no Sur global, como Shanghai, onde reapareceron os conflitos non resoltos nas cidades do Norte global. A seguir propón o seu modelo de cidade aberta que obriga a todas as persoas que alí viven a desenvolver habilidades para xestionar a complexidade, propoñendo cinco formas abertas de habitar a «tecnopolis» para un «urbanita competente».

Remata Sennet coa análise da turbulencia e das incertezas do cambio climático que obriga a rupturas en calquera das cidades do planeta e que todas deben enfrontar. Ningunha cidade poderá abrirse camiño á marxe desta crise e desta indeterminación, que obriga a construír e reconstruír as cidades, ameazadas pola escaseza dos recursos hidrolóxicos, e, no caso das cidades portuarias, polo risco de sufrir inundacións provocadas polos efectos do desxeo sobre os bordes acuáticos. Nas cidades do século XXI a auga volveuse un material tan destrutivo como funcional é escénico, xa que o cambio climático esaxera de modo traumático tanto a inundación como a seca, ao tempo que o que Sennet chama a «estética da auga», a contemplación da beiramar, a costa de mesturar os usos sociais e económicos crea unha fonte de valor desigual nas intervencións urbanísticas nestas cidades marítimas.

Lendo este libro de Sennet é inevitable pensar no Vigo actual e futuro, tanto polas mudanzas inevitables que sufrirá o seu espazo urbano, como cidade portuaria do Norte global, como polo devir da súa conciencia, froito da súa memoria bicentenaria e do seu incerto proxecto colectivo. Como é inevitable establecer atractivos paralelismos entre as referencias propostas polo sociólogo de Chicago e a nosa cidade. Entre todos eles o que quizais me pareceu máis atrevido é o que se pode facer con Kantstrasse, a longa rúa berlinesa que para Sennet condensa mellor ca ningunha outra a ética desa cidade, xa que en todo o seu percorrido, dende o seu comezo no distrito comercial ao seu remate na vella cidade obreira, pasando polos espazos elegantes de Savignyplatz, se sintetiza a mestura de xentes e actividades características da capital alemá.

Paralelismo que no caso noso poderíamos establecer coa rúa Urzaiz que condensa, quizais mellor ca ningunha outra, a ética da cidade viguesa, dende o seu inicio na praza da farola, pasando polos edificios pétreos de Michel Pacewicz, a «Peineta» de Jenaro de La Fuente, o edificio Albo de Castro e Alonso, até aos Choróns e as vivendas da Privada Moderna, ocupadas noutrora por ferroviarios, e o outeiro do Calvario máis popular. Os quilómetros encostos de Urzaiz, ademais de anfiteatro cívico desbordado polas comitivas cidadás viguesas, constitúen mestura de xentes e actividades dunha cidade cun pé na ría e outro nas vizosas terras do Val do Fragoso. En definitiva fusión de «ville» e «cité», de cidade e cidadanía.

Reflexionar sobre o urbanismo dende esta perspectiva ética obriga a repensar dende un certo tipo de modestia a forma tanto de construír como de habitar as cidades. Ter en conta en calquera proxecto construtivo ás persoas e ás súas circunstancias, sen esquecer as mudanzas e as indeterminacións do noso tempo. Procurar un debate urbanístico con este rostro humano, como propón Sennet, debería presidir o debate público ás portas das eleccións municipais.

Un día para a lectura

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao día do libro:

Celebramos este 23 de abril, día mundial do libro e do dereito de autor, nas datas máis decisivas da campaña das eleccións xerais. Unha oportunidade excelente, máis alá das imaxes publicitarias das candidaturas cos libros e coas rosas, para reflexionar sobre as políticas públicas sobre o libro e a lectura. Como tamén o é para reparar nas mudanzas profundas do concepto de lectura, que no seu sentido máis amplo constitúe o procedemento mediante o que interpretamos todo o que nos rodea.

No entorno da comunicación contemporánea, onde se presentan xuntos os textos e os hipertextos, enriquecidos cos enlaces da web e das utilidades multimodais (audios e vídeos), como os usuarios mesturan o emprego dos soportes impresos (libros, xornais e revistas) co acceso ás pantallas dixitais dos máis diversos formatos (teléfonos, tablets, computadoras até os propios televisores), a lectura é a ferramenta coa que descodificar todo este mundo híbrido, a chave imprescindible para poder alí entender e participar. A lectura, un dos hábitos máis diferenciais da nosa condición humana, resulta máis necesaria ca nunca. A lectura non pode ser considerada como unha afección dunha minoría da poboación, á que lle gusta gozar da arte literaria en tempo de lecer. No novo paradigma da comunicación dixital, a lectura é unha competencia imprescindible da cidadanía, sendo a alfabetización dixital e a educocomunicación interxeracional unha responsabilidade ineludible dos poderes públicos. Un enfoque novidoso que comeza a agromar nalgúns programas do 28-A, mais que non apareceu, a pesar da súa importancia, entre as medidas que centran os debates electorais.

Joaquín Rodríguez, unha das voces máis autorizadas en España sobre os futuros do libro, escribía estes días que se algo poden facer as administracións públicas no terreo do libro é crear condicións para que medre e se consolide o número de lectores e lectoras competentes. E para conseguilo deben activar os recursos principais dos que dispoñen, o sistema educativo e os medios de comunicación públicos. Os poderes públicos deben colocar a lectura e a escritura, tanto impresa como dixital, na cerna do currículo tanto de educación primaria como de secundaria, así como deben introducir o fomento da lectura na axenda pública, sobre todo a utilizado polos medios de comunicación, á altura doutras expresións da vida saudable como o fomento do deporte, como se ven facendo no Reino Unido e o seu programa de clubes de lectura que mobiliza a milleiros de lectoras.

Experiencias de éxito de colocar a lectura no centro da actividade educativa obrigatoria existen no noso entorno, como a estratexia nacional de lectura de Finlandia, que atende de forma especial ás contornas familiares desfavorecidas con escaso contacto coa lectura e cos libros. Como tamén podería emularse o modelo de «Ler. Plano Nacional de Leitura» desenvolto en Portugal, que asume a lectura como unha prioridade política dos poderes públicos para toda unha década (2017-2027). Un plano de lectura transversal e coordinado, no que participan varios ministerios, xunto ás cámaras municipais e entidades privadas, cuxos obxectivos primeiros son favorecer a integración social por medio da lectura, a inclusión de persoas con necesidades específicas e o desenvolvemento articulado dunha cultura científica, literaria e artística. Un plano de lectura modélico que pon no centro o papel das bibliotecas públicas, das bibliotecas escolares e dos centros de ciencia viva, recoñecido como a chave da tan admirada e recente revolución educativa portuguesa.

Xaora neste día do libro en plena campaña electoral non se pode esquecer o compromiso da administración do estado co mundo da libraría, que vive os seus momentos máis difíciles, tras a diminución significativa da compra de libros, que non remonta dende a crise de 2009, e as mudanzas de hábitos do propio lectorado no novo entorno da lectura hibridada e da incorporación da edición ás industrias do lecer. As nosas librarías precisan dun plan de intervención urxente, como o que Macron artellou en Francia dotando de 15 millóns de euros para investir en mellora da infraestrutura libreira. Como é imprescindible a recuperación do programa de «Librarías con Selo de Calidade», que debería implicar, como sucede en Francia e Alemaña, contraprestacións fiscais e axudas directas para aquelas librarías que ofrecen en mellores condicións o libro ao seu lectorado.

Este 23 de abril, que volve encher as ramblas de libros e rosas (que envexa desoutro éxito da sociedade civil catalá e a súa mobilización lectora anual), é unha oportunidade magnífica para que os partidos presenten as súas propostas arredor da lectura, que non pode continuar fóra da nosa axenda pública.

 

Gogue e Davila expoñen en Príncipe

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición das viñetas de Gogue e Davila na rúa do Príncipe:

Comprobei varias veces que a exposición «Ilustrando. As historias do noso día a día», na que se escolman as mellores viñetas de Gogue e Davila en Faro de Vigo, entusiasma aos paseantes de todas as idades que parados apenas un segundos non poden evitar escarallarse de risa diante dalgún dos trece cubos colocados na rúa do Príncipe á altura do Marco. Unha mostra que saca á rúa o traballo destes dous mestres do humorismo gráfico galego, que levan varias décadas publicando diariamente nas páxinas acolledoras do decano as tiras de Floreano e o Bichero, facendo así unha crónica gráfica, paralela á textual, na que recollen as decepcións, os problemas e as esperanzas do noso devir cotián colectivo. Realizada por cada autor, entre os milleiros das pezas publicadas e recollida tamén en cadanseu libro (de coidada e atractiva edición), esta escolla de 116 viñetas amosa a utilidade de xénero tan xenuinamente galego como é a retranca para retratar da forma máis aguda posible, pero tamén máis agarimosa e inclusiva, a marcha dun país chamado Galicia e dunha cidade en estrépito como é Vigo, concibidos como centro do universo, que dan cada día un paso adiante e outro atrás, como aquela Penélope do poeta Díaz Castro.

O meco Gogue, quizais o mellor caricaturista galego do noso tempo, vencellado desde 1983 ao grupo promotor de «Can sen dono», revista satírica esencial do humorismo gráfico galego de fin do século XX, celebra con esta mostra viguesa os seus trinta anos publicando de forma ininterrompida nas páxinas de opinión de Faro a tira protagonizada por Floreano, o borrachiño defensor da tasa, embaixador universal do viño de Barrantes, probablemente o representante máis xenuíno da retranca de taberna. Un personaxe inspirado na figura de señor Emiliano, o avó do propio humorista, un mariñeiro do Grove, que tamén era filósofo. Con Floreano (que bebe sen ánimo de lucro) e con outros personaxes das tiras, como a súa muller Monchiña, o cura do Ramón, Epifanio, Cachiña, Charito ou a mosca Fly, utilizando sempre o rexistro da fala popular e eterna do Grove, o humorista meco creou un universo propio que conta con milleiros de lectores diarios no decano e con presenza, polo momento, en murais, estatuas, viños e conservas. Personaxes de identidades diversas, unidos no territorio da xenerosidade e dos afectos, onde apenas un aturuxo abonda para expresar un estado de ánimo colectivo.

Creador das tiras de humor O Bichero, O Fotomatón, O Toxo e O Afiador, sempre para as páxinas de Faro de Vigo, xornal no que comezou a traballar como infografista e ilustrador, o morraseiro bueués Luis Davila, celebra con esta mostra de rúa os vinte primeiros anos do Bichero, o seu personaxe nacido para as páxinas da edición do Morrazo do Faro. Probablemente sexa a tira máis popular, aclamada e reproducida viralmente do humorismo gráfico galego actual, tanto polo feito de que os personaxes do Bichero como Tucho e Mucha, Merceditas ou Sinda sexan a expresión máis xenuína da retranca contemporánea, capaz de manifestarse no furancho, no vitrasa, na praia ou nas aulas universitarias, como pola seu tratamento intelixentemente irónico e socialmente comprometido da nosa actualidade política, económico ou deportiva. Contador de historias nunha única imaxe, utilizando até o límite todas as posibilidades creativas dos diálogos ou monólogos, como facían outros mestres do humorismo galego como Castelao, Quesada, Siro ou Xosé Lois, Davila ofrece cada mañá o seu potente editorial capaz de conectar con públicos interxeracionais, onde nunca falta unha boa dose de tenrura e crítica, tan necesarias en tempos de crispación e conformismo.

A mostra «Ilustrando» celebra, ademais, a aposta de Faro de Vigo polo humorismo gráfico, un sinal de identidade do xornal dende que en 1923 o gran publicista e caricaturista Federico Ribas comezase a publicar alí as súas viñetas e dous anos despois Castelao continuase coas súas «Cousas da vida». Un fenómeno estudado por Ceferino de Blas no seu libro «90 anos de humor gráfico» (Faro de Vigo, 2013), que viviu a súa idade de ouro durante a Ditadura de Primo de Rivera e a Segunda República, interrompido, como tantas outras manifestacións do libre pensamento na Ditadura de Franco. Xaora, Faro recuperou o humorismo gráfico con determinación a partir de 1961 publicando as viñetas de Fernando Quesada,  que con cada peza lle foi gañando á censura franquista os límites da temática dos seus chistes, o que lle permitiu explorar na mina da cultura tradicional e empregar, xa dende 1970, a lingua galega como a principal das súas chispas. Un traballo pioneiro, ao que acompañaron despois plumas novas como as de Bofill e Aguilera, os predecesores do éxito que agora celebramos. Recomendo moi vivamente a exposición e os libros de Gogue e Davila.

Xaime Garrido, arquitecto

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao pasamento do meu admirado Xaime Garrido:

O pasamento do arquitecto Xaime Garrido Rodríguez deixa ao Vigo metropolitano sen un dos principais defensores do seu patrimonio e mellores coñecedores da súa historia. Ás portas da inminente chegada ás librarías doutro dos seus libros fulcrais, «O Vigo amurallado», que el concibía como «unha obra case definitiva sobre a historia patrimonial do Vigo vello», editado polo Instituto de Estudios Vigueses, entidade da que foi fundador (1991), Garrido deixa para a memoria da súa cidade amada máis dunha ducia de libros de investigación sobre a súa arquitectura e patrimonio. Obras esenciais para entender a nosa arquitectura histórica froito dun labor teimoso e altruísta de quen durante cinco séculos defendeu con planos na man o patrimonio histórico-arquitectónico e o medio ambiente como parte esencial da paisaxe e identidade galegas.

Nacido na parroquia de Bembrive en 1938, onde reatopaba o celme do Vigo popular das terras do Val do Fragoso, Xaime titulouse na Escuela de Arquitectura de Madrid en 1966, exerceu no Vigo metropolitano a súa actividade como profesional libre. Un traballo como arquitecto de máis de dous mil proxectos de edificación e urbanismo, que compartiu no seu tempo de lecer co seu compromiso insubornable e afouto coa causa da defensa da memoria de Vigo. Obras arquitectónicas entre as que destaca o complexo parroquial dos Capuchinos da rúa Vázquez Varela ou proxectos urbanísticos como o Plan Xeral de Baiona, redactado en colaboración con Alberto Baltar Tojo, Xosé Bar Boo e Jaime Riera, concello miñorano do que foi arquitecto municipal honorífico (1968-1973), o que permitiu a conservación do seu magnífico centro histórico e contorna paisaxística.

Amante da arqueoloxía –descubridor da estación paleolítica de Chan do Cereixo, na parroquia de Donas en Gondomar– e apaixonado fotógrafo amador, montou en 1980 a súa primeira exposición fotográfica, «Arquitectura Modernista. Vigo 1900-1920», titulada como o libro homónimo colectivo no que participou, editado polo Colexio de Arquitectos de Galicia (COAG), do que Garrido foi presidente da súa comisión de Cultura, desde a que promoveu a formación do arquivo e a realización de exposicións, conferencias, informes e publicacións. Cadora, tería que agardar case unha década a que a Deputación de Pontevedra publicase os seus traballos de investigación premiados pola propia institución provincial: «Fortalezas de la antigua provincia de Tui» (1987, 2001) e «Vigo. La ciudad que se perdió. Arquitectura Desaparecida. Arquitectura no realizada» (1991), que se converteu no primeiro clásico da historia de Vigo do século XX, case un «long seller» dos libros sobre Vigo, reeditado xa en cinco ocasións. Un libro fermosísimo  e estremecedor, no que probablemente Garrido deixou a cerna de toda a súa obra posterior, na que catalogou a arquitectura viguesa destruída –dende o edificio Rubira ás murallas do Castro–, mais tamén  a arquitectura de papel, a debuxada e non edificada, a arquitectura que puidemos ter e a que non existe.

O Vigo actual e o Vigo futuro, que por ventura se enxerga xa peonil entre o paseo de Afonso, a porta do Sol e Policarpo Sanz, non sería posible sen o berro, algunhas veces case en solitario, do arquitecto Xaime Garrido, que reclamou nas páxinas de «Faro de Vigo» e noutros xornais vigueses, sempre con afán didáctico e cívico, a conservación do edificio da Estación do Ferrocarril, do Pazo de Xustiza da rúa do Príncipe, das vivendas da mazá de «El Pueblo Gallego» ou a conservación exenta da muralla do Castro, a quen dedicou outro dos seus libros, «El origen de Vigo. El monte de O Castro y su castillo» (2011). Como a actual conciencia conservacionista do patrimonio arquitectónico, que impregna as actuacións urbanísticas do Vigo actual, ten moito que ver coa publicación de libros sobre o arquitecto Jenaro de la Fuente (2016) ou dos seus volumes «Vigo, arquitectura urbana» (2001) e da súa monografía excepcional sobre Manuel Gómez Román (1994), ambos os dous en colaboración co seu amigo e cómplice o historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga.

Xaime Garrido loitou coma un heroe civil para que o Vigo do futuro se reconciliase coa súa memoria, para que se parase a desfeita irresponsable e incomprensible da súa arquitectura civil e industrial. Fíxoo coas únicas armas que posúen os sabios coma el, as da razón e as da investigación, como puxo de relevo cando hai apenas dous anos recibiu emocionado o Premio Laxeiro. Mágoa que nestes anos ningún grupo político tivese en cidade esquecedeira como Vigo a coraxe de propoñelo para que fose nomeado sequera como vigués distinguido, para quen merecería a medalla da cidade, un fracaso colectivo que a todos debería avergonzar.

Con todos os abrazos para os teus, grazas inmensas, mestre Garrido!

Campo do Fragoso CCXXII

/en , , , , , /por

FÚTBOL DE BALLÓN

Nunha tarde tremenda de ballón o Celta de Iago Aspas conseguiu saír das pedras das posicións de descenso e despois de varias semanas atracar durante uns días en porto seguro. As bategadas sobre a lameira enchoupada de Balaídos, nalgúns momentos un auténtico dioivo, onde non faltou nin sequera a participación do arco da vella, déronlle azos a un Celta comprometido no que volveu marcar por partido dupla o merlín de Moaña e no que o gardarredes Rubén realizou dúas paradas extraordinarias que alicerzaron a vitoria no treito decisivo do partido. Unha nova remontada heroica na que tampouco faltaron algúns erros arbitrais, probablemente inducidos polo emprego do VAR, nin a emoción desbordada na bancada nun tempo engadido de sete insufribles minutos.

E o certo é que o Celta comezou esta tarde de chuvieiras sobre o Fragoso frío, nervioso polo moito que se xogaba, preguiceiro co balón, deixando toda a iniciativa ao conxunto txuri-urdin conducido por uns excelentes Zubeldia e Merino. Os de Escribá tardaron case vinte minutos en achegarse por vez primeira á area de Rulli. Fixérono cando aproveitaron o estrépito das arroiadas, que coincidían coas entradas polas bandas de Mallo e Olaza, procurando as costas de Maxi ou unha situación propicia para un lanzamento dende a frontal do mago Aspas. Sen embargo, foi unha xogada de apariencia intranscendente na área de Rubén á que transcorrida a primeira media hora de xogo deu a primeira virada á partida. O andaluz Melero López sinalou sorpresivamente os once metros para o que entendeu foi unha rascadela de Olaza sobre Oyarzabal cando este tentaba baixar o balón, un deses penaltiños que só se asubían para escarnio do simpático conxunto celtiña.

Tras a transformación de Willian José, con todo en contra, o Celta non só non perdeu a calma, se non que gañou en entusiasmo e afouteza para buscar a igualada. No 33’ Maxi finalizou unha combinación con Aspas cun xutazo sobre Rulli, que rexeitou coa biqueira, na primeira das súas grandes paradas, nunha tarde onde ambos os dous gardarredes estiveron a moi alto nivel. Cinco minutos despois, sería Aspas quen a porta baleira errou no seu intento de superar a Rulli cun chapeu, aínda que Melero sinalase despois falta. Xaora, tras o intervalo, Aspas saíu encoraxado, desenvolvendo outra actuación estelar na que introduciu unha marcha máis no xogo do seu equipo, provocou e marcou unha pena máxima, meteu un segundo tanto de cabeza e comezou a xogada dun terceiro que pechaba a remontada. Outro partido asombroso para o celtismo rendido diante da máis grande figura da historia da súa canteira.

Certo é que houbo outras circunstancias nesta segunda sesión memorable. A expulsión rigorosa de Willian José no 57’ coa táboa de marcas igualada revolucionou aos donostiarras como tamén sería decisiva a entrada de Boudebouz no 64’, que modificou a posición de Aspas, colocado agora na media punta, afiando máis o ataque celeste. Un feito que entendeu á perfección Hugo Mallo que entraba coma ballón pola banda dereita procurando a cabezada de Maxi ou de Iago. Atopouna na segunda intentona, no 69’ cando o de Moaña cabezou ao pao curto, abrindo de forma inapelable o camiño dunha nova virada. Xaora, os txuri-urdin venderon moi caro o seu pelexo e obrigaron a que san Rubén salvase in extremis no 74’ un xutazo de Sangalli e catro despois outro de Zubeldia, minutos tolos de pasarrúas, onde o balón esvaraba dunha a outra portería coa mesma facilidade que o facían os xogadores na lameira do que parecía un partido de fútbol acuático.

Nos agónicos minutos finais, Escribá e Aspas pedían calma e concentración aos seus xogadores, máis aínda cando se anunciou un tempo interminable de desconto. Cadora, sería ao comezo deste período cando se pecharía a táboa de marcas, grazas a unha xogada iniciada por Aspas, mais sobre todo moi ben desenvolta por Boudebouz, capaz de superar a tres defensas e centrar sobre Maxi para que o charrúa rematase e marcase o terceiro. Produciuse entón outra gran descarga emotiva da bancada, que despois destes sete puntos e nove goles nunha mesma semana comeza a enxergar con maior optimismo o camiño da permanencia. Unha tarde de auténtico fútbol de ballón do equipo de Aspas, un xogo intenso e emotivo, que non será doado esquecer.

Chano Piñeiro e Vigo

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Chano Piñeiro:

O venres pasado no Club Faro de Vigo participamos nunha homenaxe a Chano Piñeiro e reivindicamos que se lle dedicase o 17 de maio de 2020, con motivo dos vinte e cinco anos do seu pasamento. As intervencións das súas amizades, a farmacéutica Carmen Grandal, a actriz Uxía Blanco, protagonista de Sempre Xonxa (1989) e concelleira de Normalización Lingüística, e do seu veciño o escritor Francisco Rozados «Rochi», autor da biografía Chano Piñeiro (Fervenza 2003) fixeron o retrato deste pioneiro da industria audiovisual en Galicia, dun ser humano sensible e comprometido coa causa da igualdade que ao longo de dúas décadas intensas procurou teimosamente a luz dun soño: o de facer cine en Galicia e facelo en galego. Cadora, foi importante que abrise o acto o alcalde Abel Caballero solicitando a RAG este Día das Letras Galegas para Chano Piñeiro e para o audiovisual en galego, recoñecendo así o labor dun vigués que perseguiu o soño posible de facer cine na nosa lingua.

Como foi oportuno lembrar as relacións de Chano con Vigo, ao que chegou en 1979 coa súa compañeira sempre cómplice María Luz Montes Quireza para montar a botica e rebotica da rúa Torrecedeira, cidade da que ambos os dous axiña namoraron e fixeron partícipe dos seus proxectos. Secasí, foi en Vigo, co apoio da primeira corporación do alcalde Manuel Soto, onde foi presentada o 12 de marzo de 1982  Eu, o Tolo, unha longametraxe de temática surrealista (110’) filmada en Super 8 en 1978. Foi tamén en Vigo onde Chano e Mariluz fundaron a súa produtora Piñeiro S.A., despois Bubela S.L., e onde estrearon Mamasunción (1984), a mediametraxe (21’) en 35 mm, no centro Cultural da Caixa de Aforros de Vigo, dentro do ciclo «Identidades», no que se proxectaron outras curtas galegas, como O segredo de Daniel Domínguez e a Uxía Blanco. Sería, non o esquezamos, «Mamasunción», onde retrataba «unha avoa de todos nós», unha película decisiva e emblemática na traxectoria de Chano, mais tamén para a lingua galega, que se deu a coñecer nos festivais cinematográficos de boa parte do mundo, abrindo unha xanela, até entón inédita, para a nosa cultura.

Foi en Vigo, onde recibiu en 1985 o Premio da Crítica de Galicia, na modalidade de Ciencias e Artes da Representación, por Mamasunción, o primeiro recoñecemento para un realizador. Como foi en Vigo onde filmou Esperanza (1986), película sobre o alcoholismo producida polo Concello de Vigo, e onde localizou o plató de Sempre Sonxa e onde foi estreada o 25 de novembro de 1989 no cine Fraga, dentro do programa do festival «Cinegalicia», organizado polo concello de Vigo e a Xunta de Galicia. Un festival moi prometedor, no que se estrearon ademais outras dúas longas, Urxa de Carlos López Piñeiro e Continental de Xavier Villaverde, que magoadamente non tería continuidade cos gobernos de Manuel Fraga.

Como non podemos esquecer que no mes de xullo de 1994 Chano Piñeiro artellou e dirixiu un festival de cine no auditorio ao aire libre de Castrelos, que obtivo un éxito sen precedentes. Un gran espectáculo audiovisual para o que sabemos é o mellor anfiteatro popular posible no que Chano pretendía recuperar toda a maxia do cine en estado puro para grandes públicos. Emociona lembrar que antes da proxección de filmes clásicos como Cidadán Kane, ET, Memorias de África, El último emperador, Bailando con lobos, Cabaret, El bosque animado, Los santos inocentes ou a propia Mamasunción, presentaban as películas escritores como Carlos Casares, Víctor Freixanes ou Antón Reixa, ou que nun descanso recitaban poetas como Xela Arias ou María do Carmen Krukemberg. Unha marabilla que unía as duas paixóns creativas de Chano, o cine e a literatura, inicio do que el soñaba que fose o gran festival de cine que Vigo precisaba. Unha iniciativa que podería recuperarse actualizada e que probablemente concitaría o interese da mocidade viguesa actual. Aí queda a proposta.

Agarimo pola nosa cidade da oliveira que expresou nos artigos publicados en Faro de Vigo durante os anos 1992 e 1993, na sección Conversas co vento, recollidos nun libro homónimo, publicado por ABA edicións (1994), prologado por Ánxel Vence e ilustrado por Fernando Quesada. Un traballo literario moi valioso,  inserido na tradición que Cunqueiro acuñara no decano, na súa sección «El envés», no que expresou o seu amor a Vigo en pezas memorables como «Morte na rúa da Paz», no que con finísima ironía lamentaba a tala das súas vellas árbores, «un sangue que tiña forma de serrín».

A proposta de homenaxear a Chano Piñeiro coa celebración do Día das Letras Galegas non é tolería ninguna. Sería unha audacia da RAG que lle facilitaría conectar coas novas xeracións que probablemente descoñen a proeza deste caladiño cazador de nubes que foi Chano Piñeiro.

 

Campo do Fragoso CCXXI

/en , , , , , /por

O CELTA DE ASPAS

Coincidindo coa festa da Reconquista onte o Celta nunha segunda parte memorable deulle a volta a un 0-2 fronte ao Vilarreal, un dos rivais directos da súa liga particular para evitar o descenso. Cando todo semellaba perdido, tras un primeiro cuarto de hora no que os visitantes noqueraon aos celestes en apenas dúas xogadas, cando nas bancadas se comezaba a dixerir unha traxedia inevitable, renaceu o equipo dirixido por un formidable Iago Aspas, que regresaba á lameira tras tres meses lesionado. Conducido polo futbolista de Moaña o Celta recuperou a súa alma máis xenuína, esa afouteza capaz de afrontar as maiores adversidades, contaxiando a unha bancada que axiña soubo responder con doses desbordadas de entusiasmo. Xestouse así unha remontada para a historia coa que o equipo de Aspas suma tres puntos valiosos, recupera esperanzas e se mete de cheo na loita pola permanencia.

O gran ambiente na previa, cun recibimento apoteósico e gradas case cheas, arrefriouse aos dez minutos cando Ekambi marcou, anticipándose a Costas, nunha xogada na que toda a defensa celeste volvía a facer augas. Cantada defensiva que se repetiría cinco minutos despois cando Pedraza meteu o gol da súa vida conducindo en solitario o balón dende o medio do campo e caneando a canto celeste lle saíu ao paso, superando a Rubén e marcando a porta baleira. Sen dúbida, un gol espectacular ao que contribuíron os medios e defensores nosos incapaces sequera de forzar unha falta ou unha tarxeta ou un penalti. Con tan cómoda táboa de marcas, o Vilarreal controlaba o xogo, grazas a superioridade que no medio do campo impoñían Cazorla e Morlanes, que deixaban o balón ao Celta, para aproveitar as perdas e lanzar en velocidade a Ekambi e Chukwueze, aos que aos defensas celestes cústaballes moito parar.

Xaora, tras tan lamentable primeira parte, na que o Celta apenas dispuxo dun xute lonxano de Brais no minutos 38, algo debeu suceder no seu vestiario no descanso. Tras a reanudación, Escribá adiantou uns metros a súa liña defensiva e retrasou a posición de Aspas, que comezou a dirixir o xogo. O equipo gañou en orde, velocidade e intensidade. E o máis importante, o Celta comezou a recuperar o balón na segunda liña dos amarelos, o que impedía a chegada de balóns aos seus dianteiros atletas. Unha mudanza táctica radical que facilitou que no minuto 50’ se producise unha perigosa falta na frontal do submarino. Iago tirouna de forma maxistral, trazando unha parábola sobre a barreira que Asenjo estivo a piques de desviar. Un golazo que abriu o partido e fixo estourar a unha bancada, até entón encollida de temor.

Certo é que pouco despois, Ekambi puido liquidar as esperanzas celestes mais o noso Rubén soubo aguantar con sangue frío e conseguiu rexeitar o seu remate. Unha parada decisiva coa que os amarelos pechaban o seu balance ofensivo. A partir de entón, o equipo dirixido por Aspas creu nas súas posibilidades e fixo os mellores minutos dos últimos catro meses. Moi aberto polas bandas, con Mallo e Olaza entrando unha e outra vez, foi o de Marín o primeiro que puxo a proba ao porteiro visitante, o mellor xogador do seu equipo. Con todo, sería o debutante Olaza quen no 70’ centrou case dende a liña de fondo para que Maxi cabezara á rede, entre as tres torres amarelas. Outro golazo do uruguaio que funcionou como bálsamo de fierabrás tanto para o equipo como para a bancada, que xa era un auténtico trebón.

O equipo de Aspas non se conformou e foi a pola vitoria. Brais Méndez puido marcar nun xute con parábola, pero volveu aparecer o gardarredes amarelo. Pero cando faltaban apenas cinco minutos, Aspas serviu un balón sobre o de Mos que foi derrubado na área. Un penalti claro, confirmado polo VAR, que o mestre de Moaña convertiu dende os once metros, tras un toque de xenio, apenas un exercicio de beleza contida. Co tres a dous no peto, e co corazón nun puño, os vinte e dous mil celtistas vivimos os minutos finais case con bágoas nos ollos, como as que verqueu Aspas no banco cando foi substituído, outra escena emocionantísima para a historia do celtismo, que define a un xogador para a historia do Celta.

Aspas é un dianteiro extraordinario, un mago capaz de inventar alustros de fantasía na lameira. Con todo, a súa cualidade máis diferenciadora é a súa capacidade para mellorar o xogo de cada un dos seus compañeiros e para contaxiarlles o seu entusiasmo e o seu compromiso. O equipo de Aspas que vimos na segunda parte de onte non é o Celta sen alma (e sen goles) dos últimos tres meses. O Celta de Aspas volveu. É a gran noticia dunha tarde que será difícil de esquecer.