Onte 1994: Premios da Crítica de Galicia 2018

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Entregamos onte os Premios da Crítica de Galicia 2018. Pareceume unha excelente colleita, probablemente expresión da grande diversidade actual da nosa creación cultural como dos  esforzos de incorporación á tradición destes premios da cultura vinculada coas ciencias e coa tecnoloxía. Aí temos o premio de Investigación outorgado a José Luis Mascareñas, un científico internacional no ámbito da Qúica e Biomedicina, que formou arredor do Ciqus da USC un importante grupo de traballo. Eis o de Cultura Gastronómica outorgado á Federación de Razas Autóctonas de Galicia Boaga, un proxecto transversal para o noso medio rural onde cristalizan aspectos veterinarios, medioambientais e culinarios nunha simbiose esperanzadora.

Como tamén amosou esta edición o recoñecemento de xustiza para dúas mulleres extraordinarias, Ana Romaní e Mercedes Peón, como para as organizadoras da Mostra Internacional do Teatro Cómico e Festivo de Cangas, cuxas traxectorias por comprometidas coa cultura feminista e por rigorosas no seu desenvolvemento exemplar no ámbito do xornalismo cultural, da anovación da música de raíz e da promoción do teatro, respectivamente, merecen todas as beizóns.

Como tamén as merece o labor dunha década do arquitecto Javier Alonso de la Peña dirixindo o Plan Director da Catedral de Santiago, un dos proxectos máis relevantes para o patrimonio galego. Como entendo que merecen ser recoñecida A nena do abrigo de astracán, a gran novela da memoria do noso mestre Xabier P. DoCampo e Matria a película do cineasta vigués Álvaro Gago.

E parabéns a Bieito Ledo e Antón Pulido, xenerosos que levan teimando desta angueira dende hai corenta e un anos coa intención de construír o país dende os diversos ámbitos da creación e das industrias culturais. Beizóns.

Participar no deseño da cidade

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reclamo a participación cidadán no deseño da cidade:

No debate sobre o proxecto de rexeneración urbana do Casco Vello, celebrado a pasada semana polo Consello da Cultura Galega en Vigo, tanto os ponentes como os participantes, que encheron o salonciño da Casa Galega da Cultura, insistiron na importancia da participación cidadá neste proceso histórico de mudanza urbana. Fixérono moi ao fío dalgún dos fracasos que os proxectos de recuperación do Casco Vello  tiveron na súa relación coa intervención Abrir Vigo ao Mar das Avenidas como polos temores que hoxe suscitan as actuacións públicas anunciadas para os bordos do Casco Vello, sexa a peonalización da Porta do Sol e a construción dun túnel baixo a rúa Elduayen, como a salvación da Panificadora como contedor cultural, social e de lecer, sen esquecer a intervención privada no Barrio do Cura.

Actuacións urbanísticas de enorme transcendencia en espazos urbanos de privilexio, chamadas a modificar o que hoxe son iconas do Vigo Vello (e da propia cidade), mudanzas profundas das que pouco máis se coñece que algunhas infografías espectaculares presentadas polo alcalde aos medios, que máis alá de enxergar expectativas, moi pouco aclaran sobre cal vai ser o futuro de cada unha delas. Anuncios que poden ser máis ou menos cribles, como sucede coa da Porta do Sol, xa que depende en boa medida da dispoñibilidade orzamentaria do concello e cuxa aprobación, superados os trámites de Patrimonio, estaría asegurada pola ampla maioría coa que conta o equipo de goberno. Circunstancias facilitadoras, porén, que nin aseguran a posta en marcha do proxecto nos prazos anunciados nin a súa acollida favorable pola maioría cidadá, mais aínda cando descoñece o seu alcance e os efectos que provocará na mobilidade da cidade.

Sucede algo semellante co proxecto de recuperación da Panificadora. Cóntase coa participación da Zona Franca e aseguráronse os seus usos públicos (o que constitúe, sen dúbida, un feito que merece ser aplaudido), mais o feito de que fosen variando ao longo de diversos anuncios do alcalde provoca unha desconfianza inevitable sobre a credibilidade da actuación. Moito máis aínda cando sempre se asegurou que a Panificadora mantería a súa fasquía arquitectónica e contaría como cerna dos seus contidos como factoría cultural coa Biblioteca do Estado –que para vergonza da cidade leva xa once anos procurando un espazo onde instalarse (contando con previsión nos Orzamentos do Estado)–, mais que agora noutra reviravolta (anunciouse con anterioridade na Escola de Artes e no Auditorio Beiramar) se presenta tamén como peza central da actuación prevista pola alcaldía na rúa Lalín, onde se pretende ubicar nun edificio singular e aproveitar os xulgados actuais para trasladar as instalacións do CEIP Altamar e as sedes de colectivos diversos. Un «ágora cultural e educativa» que completaría a remodelación e peonalización parcial anunciada da praza de Travesas.

Sucede outro tanto co proxecto, resucitado no verán, do Barrio do Cura no que se anunciou se recuperaría o plan inicial do arquitecto Alfonso Penela que, ademais de amplas zonas de equipamento publico, contempla a construción de vivendas (das que o 30% serían para vivenda protexida), un aparcamento e unha ampla zona comercial. Intervención para o Barrio do Cura, anunciada en 2004 e paralizada dende hai máis dunha década, por dificultades financeiras da promotora, que mudou de propietario en varias ocasións, mais tamén polas trabas que supuxo a sentenza de 2016 ao recurso da Casa de Caridad del Hogar San José que anulaba o PEPRI da zona. Galimatías urbanístico e financeiro, que mantén nunha situación de degradación insoportable a edificación do que foi o vello asilo, como a unha parte das vivendas da rúa Llorente, agardando por unha modificación puntual do PXOUM (1993), hoxe vixente, o que abriría a xanela para o inicio da intervención.

Proxectos urbanísticos, algúns estratéxicos para o Vigo de 2050, como algún outro que aventuro será coñecido nas vindeiras semanas, cuxo anuncio podemos entender na dinámica propagandística aberta pola carreira das municipais da vindeira primavera. Mais proxectos, en todo caso, que tras a anulación do PXOM (2008), e a complexa situación urbanística que isto supuxo para a cidade, deberían ser expostos ao público e sometidos a un amplo debate cidadán no que puidesen participar entidades profesionais, veciñais e cidadáns a título individual. Un debate aberto coa intención de valorar a conveniencia e alcance destes proxectos, no que continúa sendo esencial o papel dos medios de comunicación locais, que coa súa información poderían ofrecer un contrapunto sereno e fiable. Ademais de administrar o seu voto, os cidadáns e as cidadás teñen o dereito de participar no deseño do futuro da súa cidade.

Onte 1987: A miña memoria do Vigo Vello

/en , , , , , , , , , , , , , /por

O Consello da Cultura Galega convidoume a participar no debate que onte se celebrou na Casa Galega da Cultura sobre o «Casco Vello de Vigo. A memoria, a relación coa cidade e as políticas de rexeneración urbana».

Lin un texto de vontade memorialística e intencionalidade política que comparto en pdf (8 folios, apenas quince minutos de lectura).

Comparto tamén unhas fotos que escollín do meu cartafol de Vigo de Pinterest como fondo visual que non cheguei a proxectar, xa que esquecín as lentes na mochila. Agardo que a lectura sexa de interese e promova debate sobre o futuro das intervencións públicas e a participación cidadá sobre o Vigo Vello.

Un futuro para o Barrio do Cura

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar un futuro para o Barrio do Cura:

Paso case todos os días por diante da casa onde nacín, no número 39 da rúa Pi e Margall, un edificio de baixo, un andar e bufarda, onde viviamos de alugueiro tres familias numerosas gozando dun patio co seu pombeiro onde enraizou un xasmín. A casa centenaria, moi característica das construídas na primeira estrada de Baiona, na proximidade do cemiterio de Picacho, aquel que con moita retranca gabara Valentín Lamas Carvajal por contar «con porta cara o mar», hai quince anos foi derrubada, reconstruída con catro andares e conservada só a fachada orixinal. E cada día non podo evitar que o aroma da memoria, ese almacén poderoso e inconsciente que nos acompaña, active a lembranza do pulo daquel barrio de xente humilde que viviamos a carón do Paseo de Alfonso e da fonte da Falperra, amparados pola torre da Panificadora e a maruxía do Berbés, a dous pasos do Vigo Vello. Un barrio hoxe arruinado, desaparecido, degradado, irrecoñecible para os que fomos os seus veciños e veciñas durante décadas.

Apenas quedan rastros nas poucas fachadas conservadas dun barrio con moita vida do noso señor. Contaba con dous fornos, o mítico do «Barrio do Cura» (conservado agora como marca da mellor tradición panadeira viguesa) e o da Oliva, a carón da igrexa evanxelista, e unha confeitaría e dozaría clásica, a de Ramos, aínda aberta. Unha veciñanza que se subministraba en catro tendas de ultramariños con libreta: a de Ramón, a de Julia, «La aldea» e a de Adelina, a única que continúa hoxe, ademais da carnicería de Concha, protagonista dun acontecemento tan tráxico como inesquecible. Un barrio que tiña varias tabernas de toda a vida, apenas liñas na memoria: «La Cosechera», «El Barajero», «Bar Madrid» e a coñecida de Armando, na calexa das Angustias (aínda por fortuna conservada), sempre a rebentar polo seu condado e polos callos. Un barrio que mantiña a drogaría de don Cayetano, o obradoiro do zapateiro, a ferraxaría industrial dos Sanmartín, a fontanería, a moblaría, a farmacia, mais tamén contaba coa funeraria de Fábregas (que metía moito medo), cunha imprenta, cunha xastrería, coa tenda de Televisores Iglesias, coa libraría Almoneda dos Álvarez Blázquez, o que sería a sede de Edicións Castrelos, con varios salóns de peiteado e barbarías, e co Estanco (quiosco tamén) de Maruja, ao pé da calexa do Barrio do Cura, tan decisivo na nosa formación como lectores, onde tamén se collían puntos para as medias e se cambiaban as novelas de Marcial Lafuente Estefanía e Corín Tellado.

O noso barrio mudara moito coa urbanización a comezos dos setenta do chalé dos Redentoristas, que daba ao Campo do Gas, tamén construído cando se abriu Torrecedeira. Probablemente nese momento foi cando comezou o devalo daquela edificación aberta centenaria, e a mudanza da súa veciñanza, sendo substituída pola pechada actual, que a converteu nunha rúa escura sen o encanto doutrora. Proceso agravado hai unha década cando comezou o traslado do asilo ás instalacións de Alcabre e a compra dalgunhas «casas afectadas» na rúa Llorente pola actuación anunciada por Karpin no Barrio do Cura. Dende entón o barrio, coa ocupación dos edificios do asilo por persoas sen casa que alí procuraron acubillo, como por transeúntes ocasionais (nun claro efecto chamada) ou persoas con adicións e dificultades, comezou a degradarse de forma imparable, ao que non foi alleo que sucedese outro tanto na rúa Falperra, ao fío da actuación prevista sine die na Panificadora. Espazos arruinados ambos os dous que, ao pé do anovado Vigo Vello, se converteron no rostro agochado da exclusión e da marxinación existente na cidade; mais tamén noutra mostra do fracaso de proxectos urbanísticos até agora inviables fose polo elevado investimento público que requirían, polas dificultades financeiras dos seus propietarios, pola complexidade da súa figura urbanística, tras a anulación do Plan Xeral, ou do seu proxecto arquitectónico.

Unha degradación a do Barrio do Cura e da Falperra á que urxe poñer remedio. Máis aínda cando esta é unha actuación indispensable para poder ampliar a superficie do miradoiro do Paseo de Alfonso, así como de establecer unha saída de Torrecedeira ao Casco Vello a través da rúa Poboadores. Unha solución que pasaría tanto polo desbloqueo do proxecto deseñado por Alfonso Penela, valorado en cen millóns de euros, o que non semella doado pola dificultade de contar cun novo Plan Xeral de forma inmediata, como por acometer por parte as administracións competentes actuacións integrais no eido das políticas sociais, de vivenda e de seguridade cidadá que atendan ás necesidades das persoas alí instaladas, como levan demandando diversos colectivos cidadáns de apoio. O futuro do Barrio do Cura pasa por non pechar os ollos a esta ruína actual que tanto nos doe.

Xaime Garrido, premio Laxeiro

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á figura do arquitecto Xaime Garrido:

Xaime_Garrido_Premio_Laxeiro_17-02-2017O arquitecto vigués Xaime Garrido Rodríguez recibiu o Premio Laxeiro 2017 outorgado pola fundación que conserva e difunde a obra do pintor nacido o 23 de febreiro de 1908. Un recoñecemento merecidísimo para un profesional que tras desenvolver dous mil proxectos de arquitectura e urbanismo e publicar unha ducia de grandes libros de investigación, un labor teimoso de cinco décadas, continúa defendendo contra vento e marea o patrimonio histórico-arquitectónico como parte esencial da paisaxe e identidade galegas. Estudoso e divulgador nos ámbitos da arqueoloxía e da arquitectura histórica viguesas, Xaime Garrido comprometeu a súa vida profesional a afondar no coñecemento da historia do Vigo metropolitano e a loitar pola conservación e posta en valor do seu patrimonio urbano. Un teimoso defensor da memoria viguesa a quen, por fin, se lle recoñece como un dos nosos sabios.

Nacido en 1938 en Bembrive, Garrido titulouse en Arquitectura na Escola Técnica Superior de Madrid en 1966, exercendo dende entón en Vigo a súa actividade como profesional libre para particulares e entidades das administracións. Destaca entre as súas obras o complexo parroquial dos Capuchinos da rúa Vázquez Varela, así como a redacción, en colaboración con Alberto Baltar Tojo, Xosé Bar Boo e Jaime Riera, do Plan Xeral de Baiona, concello do que foi arquitecto municipal honorífico (1968-1973), que permitiu a conservación do seu centro histórico e contorna paisaxística. Xaora, dedicou boa parte do seu tempo de lecer á investigación da arquitectura histórica, especialmente á do actual Vigo metropolitano, e a defensa da protección do patrimonio arquitectónico e medio ambiente.

Angueiras ás que non foron alleas nin o seu interese pola arqueoloxía (descubriu a estación paleolítica de Chan do Cereixo) nin a súa dedicación á fotografía nin o seu interese pola divulgación editorial e xornalística. Xa en 1980 montou “Arquitectura Modernista. Vigo 1900-1920”, exposición fotográfica pioneira, como o libro homónimo colectivo no que participou, editado polo Colexio de Arquitectos de Galicia (COAG), do que foi presidente da súa comisión de Cultura, desde a que promoveu a formación do arquivo colexial e a realización de exposicións, conferencias, informes e publicacións. Xaora, como autor agardou a que a Deputación de Pontevedra publicase os seus traballos de investigación premiados pola institución provincial: “Fortalezas de la antigua provincia de Tui” (1987, 2001) e “Vigo. La ciudad que se perdió. Arquitectura Desaparecida. Arquitectura no realizada” (1991), un libro que se convertiu en clásico da historia de Vigo do século XX, reeditado en catro ocasións e hoxe agotado.

Labor editorial que Garrido continuou de forma teimosa en libros individuais magníficos como “Arquitectura de pedra en Vigo” (Construcciones Conde, 2000), “El puerto de Vigo. Síntesis histórica (Autoridad Portuaria de Vigo, 2001), “El origen de Vigo. El monte de O Castro y su castillo” (Deputación de Pontevedra, 2011) e “Jenaro de la Fuente Domínguez” (Instituto de Estudios Vigueses, 2016) ou naqueloutros dous que compartiu co seu amigo Xosé Ramón Iglesias Veiga, “Manuel Gómez Román. Mestre da arquitectura galeguista” (Xerais 1995) e os dous volumes de “Vigo, arquitectura urbana” (Concello de Vigo 2001). Sen esquecer o que prepara sobre o Vigo vello, outra das súas teimas.

Xaora, a cerna da poética da obra editorial de Xaime Garrido está toda en “Vigo. La ciudad que se perdió”, un libro estremecedor no que catalogou a arquitectura viguesa destruída (dende o edificio Rubira ás murallas do Castro), mais tamén  a de papel, esa debuxada e non edificada, é dicir, a arquitectura que puidemos ter e a que non existe. Un libro apaixonado e apaixonante de afán didáctico no que hai vinte e cinco anos reclamaba a conservación da Estación do Ferrocarril de Vigo, do Pazo de Xustiza da rúa do Príncipe ou as vivendas da mazá de “El Pueblo Gallego”, ao tempo que denunciaba os derribamentos de edificios históricos e as reformas charramangueiras nas baixas plantas dunha cidade onde campaba “a petulante mediocridade, a incultura e a cobiza especulativa”. Mellor non se podía dicir.

Xaime Garrido berrou, tantas veces en solitario, para facer de Vigo unha cidade con memoria, para evitar continuar coa desfeita da nosa arquitectura civil e industrial. É un heroe civil. A súa achega de xigante é imprescindible para entender este Vigo en estrépito de entre séculos. Xaime Garrido Rodríguez merece ser nomeado Vigués distinguido canto antes. Moi poucos dos nosos veciños e veciñas teñen feito tanto e de forma tan xenerosa polo Vigo do futuro.

Onte 1799: Presentación de “Arquitecturas debuxadas. Lugo”

/en , , , , , , , /por

Arquitecturas_debuxadas_14-12-2016

Máis dun cento de persoas participaron na presentación que onte fixemos no Círculo das Artes de Lugo de Arquitecturas debuxadas. Lugo, o fermoso libro do arquitecto Santiago Catalán Tobías. Un acto no que o escritor Paco Martín, un dos prologuistas da obra, xunto a Jaureguizar, fixo unha emocionante homenaxe á cidade de Lugo e chufou o libro de Catalán da que dixo “contribúe a despertar a curiosidade intelixente”. Recuperando unhas palabras de Rof Carballo, Martín afirmou que “Lugo é a cidade perfecta, xa que posúe o armazón perfecto da cidade”.

XG00261201Santiago Catalán desvelou que a orixe do libro foi un proxecto no que pretendía facer un caderrno de apuntes de viaxe de Lugo, utilizando acuarelas, “comprendín que non era o meu camiño e comecei a facer debuxos arquitectónicos, atté os setentas que finalmente forman parte destas Arquitecturas debuxadas“. “O libro xorde pola fascinación por esta cidade, á que cheguei en 1980, nunha mañán de néboa mesta. Unha cidade que posúe unha trama urbana moi complexa e contraditoria, onde se mesturan os trazados medievais cos romanos”. “O libro naceu, tamén, dunha ollada sentimental, emocional, sobre os edificios e espazos urbanos de Lugo que máis me impresionaron”. A seguir, Santiago confesou que “a preparación da obra axudou a reprensarme como cidadán de Lugo, xa que me obrigou a poñerme no papel de vistante interesado en coñecer e descubrir unha cidade”.

catalán definou Lugo como “unha cidade de escala contida, onde todo é pequeno e ten un pouso histórico, o que se nota nos edificios e na arquitectura”. Lamentou, porén, que dende a metade dos anos cincuenta do século XX entrou nunha fase de arquitectura triste, Lugo no tivo moita sorte nese período, a pesar de que foi unha cidade na que dende a época barroca traballaron os máis importantes arquitectos de Galicia, moitas veces antes de irse a Santiago”. Despois de citar a algúns dos arquitectos que deixaron máis pegada na arquitectura luguesa, rematou expresando a súa confianza en que “esta obra contribúa a valorar maís este Lugo noso”.

Onte 1740: Pulido na encrucillada de Peniche

/en , , , , , /por

dav

A instalación da segunda fase da Kermese de Antón Pulido converte a praza de Peniche nun dos espazos máis coloristas de Vigo. Desta volta, a utilización dun fondo branco e a presenza de verdes e amarelos crea un segundo tapiz que dialoga cos vermellos do mural primixenio. Toda a forza da cor de Pulido, cada vez máis materica e compacta, convida ao entusiasmo e a conversa vagorosa nunha praza que até a súa remodelación era apenas unha estrondosa encrucillada. O magnñifico traballo de Pulido, como o de Liqen na rúa Hispanidade, demostra o valor deste tipo de intervencións artísticas na humanización dos entorno urbanos.

Esperanza para a Panificadora

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á situación do proxecto de recuperación da Panificadora como espazo público para usos culturais e sociais:

panificadora

O anuncio do inicio dos traballos do proxecto da Panificadora na Xerencia de Urbanismo abre unha xaneliña de luz para cumprir o soño de tantas persoas que reclamamos teimosamente a recuperación integral para usos públicos deste edificio emblemático construído polo arquitecto Manuel Gómez Román. Abandonado dende hai catro décadas, derrubados algúns dos seus elementos máis característicos como a cheminea e a cuberta acuática, expoliadas as valiosas madeiras do seu edificio principal, arruinadas as súas instalacións e a súa maquinaria industrial, a icona arquitectónica dunha cidade industrial en estrépito, a catedral laica viguesa, a esvelta ponte dun barco sen bandeira atracado no Campo de Granada, agarda a súa oportunidade, quizais a derradeira, para ser salvada da piqueta e transformada nun espazo público para a cultura, o lecer e o encontro cidadán.

Porén, non podemos agochar o noso temor a que este anuncio tan esperanzoso puidese quedar en augas de bacallao como aqueloutro que fixo tamén o alcalde Abel Caballero a comezos do outono de 2010 cando anunciou a construción na Panificadora da Biblioteca Pública do Estado, dotación que cun custe estimado de oito millóns de euros sería financiada integramente por parte do Ministerio de Cultura, a cargo dos orzamentos xerais do estado de 2011 a 2014. Con aquel compromiso abríase un futuro esperanzador para a Panificadora despois de que a Xerencia de Urbanismo aprobase a suspensión de licenzas nestes terreos, pechando así a posibilidade de desenvolver o proxecto comercial e residencial (que contemplaba a construción de máis de 200 vivendas en todo o seu perímetro, cunha altura que igualaba a actual da rúa Falperra, e protexía apenas os emblemáticos dez silos de formigón), conveniado en 2003 entre os propietarios e o concello de Vigo e autorizado polo Plan Especial do Casco Vello (Pepri) de 2007. Seis anos sen avances no proxecto nos que pola contra se incrementou a deterioración da Panificadora e a degradación de todo seu entorno, dende a Falperra ao barrio do Cura, sometido a idéntica situación de abandono e marxinalización, tras o traslado do asilo.

Para non volver poñer o carro diante dos bois, a prioridade hoxe é pechar decontado a recuperación para o patrimonio público dunha propiedade de elevado valor simbólico para a cidade, para logo abrir con luz e taquígrafos un debate sobre os usos futuros das instalacións e sobre os criterios que guíen a redacción do proxecto arquitectónico de rehabilitación para a súa completa recuperación e posta en valor. Para facer fronte a esta operación, sexa por acordo de compra cos actuais propietarios ou pola vía da expropiación (o máis probable), o esforzo compartido entre o concello e a Zona Franca, como propón Abel Caballero, semella unha solución que previsiblemente sería asumible para o patrimonio municipal, aínda que como contrapartida conlevaría a reserva de espazos para o desenvolvemento de actividades vinculadas ao consorcio dependente do Ministerio de Facenda que, non esquezamos, tamén é o primeiro axente de desenvolvemento económico da área metropolitana.

Só cando a Panificadora forme parte do patrimonio público, poderá a Xerencia de Urbanismo asumir a responsabilidade de escoller un proxecto arquitectónico que debería contemplar a conservación e recuperación integral de todas as edificacións actuais, tanto das orixinais da década de 1920 como dos engadidos posteriores das rúas Falperra e Cachamuíña realizados tres décadas despois. Un proxecto que, ademais, debería ser capaz de integrar as propostas recibidas, tras un amplo debate entre os grupos políticos e os colectivos cidadáns, no que se contemple tanto os usos culturais e sociais (Biblioteca Pública do Estado, Centro Social, Auditorio, Factoría de emprendemento cultural…) das diferentes pezas arquitectónicas como a súa integración na remodelación da propia Praza do Rei e da Casa do Concello como na parte do Casco Vello comprendida entre as rúas de Santiago, Cachamuíña, Falperra e Paseo de Alfonso.

Se consideramos o éxito que tiveron intervencións semellantes sobre espazos do patrimonio industrial, como as da antiga Alhóndiga de Bilbao (onde se integraron unha gran biblioteca pública cun ximnasio e varias piscinas) ou El Matadero de Madrid, a nova Panificadora está chamada a transformar radicalmente o espazo do antigo Campo de Granada, o auténtico corazón do Vigo histórico, durante as catro próximas décadas. Estamos falando, pois, dunha intervención histórica e estratéxica, merecedora dos máis amplos niveis de consenso tanto dentro da actual corporación como entre as administracións participantes. En abordar este proxecto con esa altura de miras, radica a nosa esperanza para o futuro da Panificadora.

Arquitecto Jenaro de la Fuente

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á monografía que sobre o arquitecto Jenaro de la Fuente publico Jaime Garrido no Instituto de Estudios Viigueses:

Portada libro Jenaro de la FuenteJaime Garrido Rodríguez acaba de publicar unha extraordinaria monografía sobre Jenaro de la Fuente Domínguez, o gran artífice do ensanche vigués, o arquitecto máis prolífico en Vigo entre as dúas últimas décadas do século XIX e as dúas primeiras do XX. Editado polo Instituto de Estudios Vigueses en grande formato, o libro recolle en catrocentas páxinas tanto o percorrido biográfico do arquitecto vigués como a catalogación dos seus edificios construídos ou dos que quedaron como arquitectura só debuxada.

Libro definitivo de afán divulgativo asombra pola minuciosidade das descricións arquitectónicas, o rigor na análise do contexto urbanístico da época e pola exhaustividade da investigación histórica, na que destaca a achega de abundante material gráfico, sexan fotos como alzados e planos rescatados do arquivo municipal e refeitos e dixitalizados con enorme paciencia polo autor. Libro esencial para comprender o bulir urbano do Vigo de hai un século, cando comezou o seu espertar metropolitano, cubre o oco que faltaba na bibliografía sobre a tríade de mestres da arquitectura viguesa daquel tempo, xunto a Michel Pacewicz e Manuel Gómez Román cos que o propio Jenaro de la Fuente compartiu traballos e mesmo chegou a asinarlles algún ca outro para a súa legalización.

Chegado a Vigo en 1874, cando a cidade contaba apenas doce mil habitantes, Jenaro de la Fuente Domínguez foi destinado á Comandancia de Enxeñeiros de Vigo. Anos despois sería un dos primeiros profesores (de debuxo) da Escola de Artes e Oficios, institución educativa á que se sentiu moi vinculado, fose cando estaba ubicada nun chalet da rúa do Circo (1886) como cando se mudou ao edificio actual deseñado por Pacewicz na rúa Pontevedra (1904). Casado en Vigo en 1886 con Isolina Álvarez, pai de catro fillos (o maior, Jenaro, tamén arquitecto), este autodidacta de cativa estatura simultaneou a súa actividade como enxeñeiro militar e docente co seu emprego, dende 1894 até os días do seu pasamento en 1922, como director facultativo de obras municipais, o que (cousas dunha época onde non existían as incompatibilidades actuais para os funcionarios públicos) non lle impediu a realización de moi numerosas edificacións civís para particulares, algunhas moi destacadas.

Transcorrido máis dun século, consérvanse boa parte das obras (nalgúns casos só as fachadas) de Jenaro de la Fuente Domínguez e a súa pegada é recoñecible no Vigo de hoxe, sobre todo no que foi o primeiro ensanche, o deseñado a comezos da década de 1880 polo arquitecto Domingo Rodríguez Sesmero, coincidindo co pulo urbanístico, industrial, comercial, demográfico, social e cultural, que levou a cidade a superar os 50.000 habitantes a comezos de 1920, conformando o ADN da cidade central actual. As construcións pétreas de Jenaro de la Fuente son hoxe doadamente identificables tanto por tratarse de vivendas burguesas ás que se lle deu moita importancia aos miradores á rúa (ventanais abalconados ou galerías de madeira) como pola profusión ornamental das súas fachadas, nas que se presta atención especial ás partes altas onde adoitan aparecer varias bufardas entre dinteis, medallas e modillóns.

Son edificios conservados de Jenaro de la Fuente o de Príncipe 37, a súa primeira obra (1878), onde estivo instalada a Papelería Española e as sete casas encargadas polo conde de Torre Cedeira, entre Velázquez Moreno e Policarpo Sanz, que conformaron a edificación máis luxosa do seu tempo (1879-1884), hoxe transformada no Centro Social de Afundación. Son tamén, entre outras, obras súas o Hotel Universal (1888), nas Avenidas; o edificio Ferro (1889), hoxe Biblioteca Central; o edificio Arbones (1892), en Elduayen 4; o Ledo (1893), na Porta do Sol ou o Lorenzo Rodríguez (1893), en Elduayen 2, recentemente rehabilitado de forma moi lograda. Xaora, a súa obra principal foi o edificio “Bonín” da rúa Areal 40 e 42 (1909) onde sintetizou a grandiosidade ornamental da súa arquitectura.

Garrido non esquece neste catálogo os edificios desaparecidos de Jenaro de la Fuente, como o precioso “Rubira”, entre Colón e García Barbón, construído en 1905 e derrubado en 1967, unha das maiores aberracións do portanetismo. Lista de caídos pola piqueta á que habería que engadir o mercado do Progreso (1906) e a fábrica de conservas de Antonio Alonso (1902). Como tampouco deixa fóra as obras construídas fóra de Vigo como o concello de Gondomar (1906), o Gran Hotel de Mondariz (1898), o Balneario Acuña de Caldas de Reis ou o extraordinario Palacio “Lourizán” (1909), residencia de Montero Ríos.

Un libro, pois, completísimo e necesario, indispensable para todos os que pretendan coñecer mellor e lembrar como emerxeu o Vigo pétreo que aínda conservamos. Parabéns por estoutra marabilla a Jaime Garrido, o primeiro estudoso e defensor do noso patrimonio.

Arquitectura industrial en Vigo

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a comentar o libro de Francisco Pérez Fernández  Arquitectura industrial en Vigo (1898-1939), editado polo Instituto de Estudios Vigueses.

978848959961Nestas páxinas xenerosas de Faro de Vigo reiteramos o carácter industrial de Vigo, unha marca do ADN da nosa abella da ribeira. Dende a fundación en 1861 da primeira conserveira, “Hermanos Curbera”, e doutras de fomentadores cataláns como Massó e Barreras, instaláronse na ría de Vigo outras industrias relacionadas coa pesca, como as da maquinaria naval ou cordelaría, que serviron de motor para o desenvolvemento demográfico e do tecido urbano do que apenas era unha vila mariñeira dun porto corsario. A orixe do Vigo contemporáneo arraizou no sector pesqueiro, conserveiro e da construción naval.

Unha pegada daquela industrialización que quedou fixada no crecemento do porto cara a Guixar e do ensanche urbano fóra das murallas, sacrificando a praia do Areal e a Fonte do Galo, onde se estableceu a maior parte desta industria naval e conserveira. Un proceso de crecemento estudado polo xeógrafo Xosé Manuel Souto, polo arquitecto Xaime Garrido e polo historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga, cuxas numerosas publicacións permiten hoxe reconstruír a memoria da arquitectura civil viguesa da primeira metade do século XX e defender a conservación e posta en valor deste patrimonio.

Xaora, faltaba un traballo sistemático sobre a arquitectura fabril en Vigo, anterior á instalación en 1958 de Citroën en Vigo, factoría que mudará a nosa fisionomía industrial cara ao dunha cidade do automóbil. Un proxecto asumido por Francisco Pérez Fernández que acaba de publicar no Instituto de Estudios Vigueses un magnífico libro titulado Arquitectura industrial en Vigo (1898-1939). Unha obra de investigación histórica na que apoiándose en abondoso material gráfico (planos, fotos e prensa) fai un completo inventario da arquitectura fabril en Vigo durante o seu primeiro período de esplendor industrial.

Francico Pérez Fernández recupera do fondo dos espellos as pezas da arquitectura fabril desaparecida e as describe no contexto artístico dunha época na que en Vigo se desenvolveron primeiro as correntes da arquitectura eclecticista e modernista e máis tarde emerxeron as do Rexionalismo e inicios do Racionalismo. Así aparece estudada no libro a fábrica de fariñas “La Molinera Gallega” (1898), un enorme edificio de catro alturas, situado en García Barbón, na liña das grandes fariñeiras do momento, onde se estableceu en 1916 o primeiro colexio dos xesuítas en Vigo e despois o colexio privado Mézquita, derrubado a finais dos anos setenta, cando aínda non existía nin conciencia cidadá nin normativa de protección de edificios históricos. Como tamén se describe a edificación que estaba no recanto de García Barbón coa rúa Porto, o taller e marmoraría de Juan Baliño (1901), durante moitos anos o edificio de arquitectura modernista máis antigo de Vigo, obra de Benito Gómez Román. Como tamén se describen as desaparecidas fábricas de conservas de Antonio Alonso, fundada en 1887 na Barxa, ampliada en 1902 por Jenaro de la Fuente utilizando tamén un espírito modernista, a de conservas de Barreras, ao pé da praia de Bouzas, e a de Cervexas de Santander (1925) da Barxa, onde se fabricaba a famosa cervexa Cruz Blanca.

A investigación de Pérez Fernández detense naquelas instalacións fabrís históricas que dunha ou doutra maneira permanecen como testemuñas da nosa arquitectura industrial. Son os casos da fábrica de envasado de follalata da Metalúrxica, a primeira empresa de litografía que funcionou en Galicia, da que apenas se conserva unha parte da fachada en García Barbón, e da Artística, empresa de fabricación de latas, magnífico edificio hoxe abandonado, situado preto da praza de Eugenio Fadrique, que recibiu o nome do que foi o seu xerente durante ben tempo. Como baleira está en Bouzas a fábrica de conservas de Alfageme (1925), unha das mellores pezas industriais de Manuel Gómez Román, cuxo destino é unha incógnita. Como incerto é o da Panificadora (1923), a auténtica catedral laica viguesa, que se vai arruinando devagariño ao pé da casa do concello, allea ás promesas de instalación da Biblioteca do Estado para a que xa non hai consignación orzamentaria.

Obras como as de Pérez Fernández son imprescindibles para que esperte esta cidade desmemoriada incapaz de poñer en valor ningunha das pezas do seu patrimonio fabril. A Artística, a Metalúrxica, a Panificadora, Alfageme non son só nomes evocadores para os milleiros de obreiros e obreiras que alí traballaron. Son tamén pezas dun patrimonio histórico que os poderes públicos están obrigados a protexer, conservar e divulgar. Non é esta unha reivindicación nin nostálxica nin saudosa para recrearse na Vigopedia ou nas páxinas de Facebook. Moi ao contrario. Asumir o recoñecemento deste patrimonio fabril é unha oportunidade que Vigo non pode desaproveitar. Grazas a este libro oportuno podemos volver poñelo sobre a mesa.