Entropía

/en , , , , , , , , , /por

Aos editores galegos que soñaron Culturgal

Jaume Subirana, vicepresidente do PEN catalán, no seu ensaio Literatura, lengua y lugar (Anagrama 2025) pregúntase se é posible continuar falando de literatura catalá nun mundo tan alterado e cambiante, no que linguas atacadas coma a súa sofren unha regresión evidente e diminúe o peso social da lectura. Coa intención de evitar converterse nun glaciar chamado a desfacerse, propón aos polisistemas do libro e da lectura repensarse en termos de entropía, esa magnitude que na física mide a enerxía non utilizable para facer un traballo e a desorde existente nun sistema. Atendendo á segunda lei da termodinámica, a que establece que a entropía tende sempre a aumentar, reclama actuacións para os sectores da lectura que lles permitan gañar enerxía. Durante décadas, as linguas e literaturas catalá, euscalduna e galega foron perseguidas de tal xeito que se sentiron tan febles que tiveron a tentación de aferrarse a unhas poucas certezas resistentes, vinculando a literatura propia coa lingua. Advertindo que ningunha literatura é un sistema pechado nin estable, que hoxe a lingua é espiñazo pero nin lente nin chumbada, que o único terreo de xogo posible é o do mercado e a industrialización e dixitalización do libro e da cultura e que nese escenario as identificacións entre espazos e linguas mudaron, Subirana propón que, se non pretendemos compracernos no agravio noso, é imprescindible unha achega de enerxía, que non é máis que capacidade de traballo, de actividade humana consciente. Noutras palabras, a nosa literatura, concibida como sistema do libro e da lectura en galego, cara o futuro precisa axitar todas as súas pezas, repensar rutinas, etiquetas e instrumentos sen renunciar a súa vontade de presenza colectiva para superar o que Álex A. Nogueira chama «fantasmas dos momentos primitivos». O Culturgal desta fin de semana, na súa décimo oitava edición con máis actividades que nunca, é unha oportunidade excelente para recibir un xute enerxético de emotividade e entusiasmo que precisamos.

Publicado en Nós diario: 26/11/2025

Amazon

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Das mudanzas provocadas na edición pola disrupción dixital a máis relevante foi a aparición dun novo actor, Amazon. Desde que asinou os primeiros contratos coas editoras hai quince anos, o seu poder non deixou de medrar. Acumulou unha cantidade inxente de datos de clientes que comezaron a mercar libros utilizando a súa plataforma de distribución, até chegar a ser hoxe o minorista dominante na venda de libros impresos, libros dixitais (na plataforma Kindle), e mesmo audiolibros, creando ademais un ecosistema para a produción, difusión e consumo en múltiples formatos e linguas. En galego conta hoxe cun catálogo de vinte mil referencias, semellante ao de Todostuslibros.com, a web das librarías independentes e de proximidade. A revolución dixital, ademais de empregar as utilidades hipertextuais, abriu novas posibilidades de publicación e lectura, en formatos pdf e epub, mais tamén deu lugar á organización máis poderosa que a industria editorial coñeceu ao longo dos seus cincocentos anos de historia. Poder dos datos que Amazon, inicialmente especializada na loxística inocente de libros, ampliou a calquera tipo de produtos, ademais de crear un novidoso negocio gratuíto de libros autoeditados na plataforma Kindle Direct Publishing (KDP) desde a que desenvolveu con éxito de público algúns xéneros de ficción mainstream –como a novela romántica, de ciencia ficción e fantasía– por parte de autores e autoras debutantes ou que quedaron á marxe das editoras tradicionais, onde a lingua galega comeza a contar cunha certa presenza. Amazon funciona como monopolio do comercio electrónico, cunha facturación abraiante de 500.000 millóns de euros, dos que a España corresponden 8.000 (de libros apenas 75) e estimamos que a Galicia 480, onde conta con dúas estacións loxísticas no Porriño e Cambre. Intimida que unha soa empresa estadounidense poida exercer formas de poder sobre a nosa cultura e consumo en virtude da súa posición como plataforma loxística dominante. Convén pensalo, antes de utilizala.

Publicado en Nós diario: 22/10/2025

 

5,70 % en galego

/en , , , , , , , , /por

No informe de resultados sobre hábitos de Lectura e Compra de Libros en Galicia 2024, encargado pola Consellaría de Lingua e Xuventude, o que merece parabéns, destacan dous datos. O primeiro: a poboación galega lectora, a partir dos 14 anos, é de 69,50 %, unha porcentaxe elevada, superior ao 65,30 % do ano anterior, nos niveis da media española; sendo superior a de mulleres (76,20 %) ca de homes (63,30 %) e a da provincia de Ourense coa de maior proporción de lectorado. O segundo: a poboación lectora habitual en galego é de 11,80 %, inferior á do ano anterior (12,40 %); sendo a porcentaxe de homes (13,30 %) superior á de mulleres (10,70 %); como a da poboación lectora entre 25 e 34 anos a máis galeguista (15,30 %), xunto coa maior de 65 anos (13,60 %); destacando a provincia de Pontevedra sobre as restantes pola cifra de lectorado habitual  en galego  (17,10 %). Datos sobre lectura en galego, que descenden ao 10,10 %, cando se refire á lingua do último libro lido e ao 5,70 % cando se refire á compra habitual de libros en galego (non de texto). Cifras que polo reverso, amosan que o 88,10 % do lectorado habitual en Galicia escolle o castelán e o 87,30 % do que compra na libraría faino de títulos en castelán. Porcentaxes desequilibradas, indefendibles en calquera política de fomento da lectura en galego, tiradas dunha consulta fiable que contou cunha mostra moi apreciable de 1.200 persoas. Números que amosan a situación dramática do libro galego tanto na biblioteca coma na libraría, onde se merca o 71, 10 % do libro en Galicia. Cifras que ofrecen un novo perfil para o libro galego, excluído o de texto e o infantil e xuvenil, reducido ás faragullas dun mercado de apenas 5,70 % de persoas lectoras seguidoras das novidades editoriais, lonxe do 8,00 % de hai dous anos; lectorado masculinizado (feito novidoso) e liderado polo tirón da provincia de Pontevedra (aventuraría que da clientela libreira da cidade de Vigo). Anoten: 5,70 %, outra cifra do devalo do sector editorial galego.

Publicado en Nós diario: 16/07/25

FIl Guadalaxara

/en , , , , , , , , , , , , /por

Das feiras internacionais do libro nas que teño participado, sempre foi a miña preferida a Fil de Guadalaxara, no estado de Jalisco, organizada dende 1987 pola Fundación Universidade de Guadalaxara, durante nove días, a partir do derradeiro sábado de novembro. Unha feira de venda e compra de dereitos e licenzas editoriais de luns a mércores, a maior das de fala castelá, mais onde os públicos lectores son sempre benvidos, o que a converte nunha impresionante e entusiasta festa da lectura en todas as súas modalidades, diversidade de linguas, formatos editoriais e expresións artísticas. Feira que cada edición conta cun país, rexión ou cidade convidada, que ofrece o seu desembarco literario, nesta de 2024 España e en 2025 Barcelona, como cada día homenaxea a un profesional da industria do libro, comezado coa entrega do Premio FIL de Literatura de Linguas Romances, dotado de 150.000 dólares, outorgado este ano ao novelista mozambicano Mia Couto, que entre outras actividades manterá un encontro estrela cun milleiro lectoras e lectores novas. Actividades que se suceden nun programa de vertixe artellado para dar resposta aos distintos públicos, dende o literario e o infantil e xuvenil até o dos promotores de lectura, sen menoscabo da atención específica para a edición científica, de pensamento ou temática de actualidade. Aposta pola lectura pública, concibida como competencia transformadora de cidadanía, na que por ventura este ano a nosa edición estará representada polas intervencións dos editores Henrique Alvarellos, que ditará a conferencia «Cen anos de edición moderna en galego», e Xosé Ballesteros, que presentará o Premio Internacional Compostela de Álbums ilustrados. Como autoras en lingua galega como Ledicia Costas, Ismael Ramos, Antía Otero, Dores Tembrás, Bea Lema ou Eva Mejuto participarán en diversas actividades e encontros co lectorado mexicano. Como imaxinamos foi memorable o concerto de Sés no Foro da Fil, un palco musical de privilexio, sempre empático e cheo a rebentar.

Publicado en Nós diario: 04/12/2024

Parteiras

/en , , , , , , , , /por

Nas súas memorias de editor, Publisher. Apuntes de una historia editorial (Trama 2024), Richard Charkin, director que foi de Oxford University Press, enumera o bo, o non tan bo e o espantoso da edición internacional actual. Entre os primeiros cita a impresión baixo demanda, que permite facer edicións moi reducidas e evitar os custes de almacenamento, así como o pulo que achega ao mercado a edición independente que florece en todo o mundo. Entre o non tan bo, cita a tendencia do sector ao traballo na casa, acentuada dende a pandemia, e o peso determinante das análises económicas de viabilidade, libro a libro, ferramenta que decide o que se publica e o que queda no caixón. E xa entre o espantoso, o editor que mereceu recibir a Orde do Imperio Británico polos seus servizos á industria editorial, cita o peso cada día menor das bibliotecas públicas, infraestrutura en decadencia, a perda das maneiras da comunicación dixital e «os egos», doenza que padecen hoxe moitos editores, que en prol de consolidar o liderado do seu selo caen en mans do egoísmo e a autocompracencia, esquecendo, salienta Charkin, que no mundo do libro «os únicos que importan son os autores e os lectores», ao que engade como corolario: «debemos lembrar que somos parteiras, non nais». Reflexión dun veterano editor cultural europeo, moi útil tamén na edición galega na que dunha ou doutra forma identificamos todas e cada unha desas tendencias, tanto as que alentan o bo como as que alertan do espantoso. Nunca acreditei nos editores estrela nin na edición nunha mesa de casino, moi ao contrario, defendín decote que o editor debe dar un paso atrás, saír do foco para adoptar unha posición de acompañamento máis discreta e eficaz na mediación entre autorías e lectorado. Como acreditei no papel do editor contemporáneo como primeiro lector e animador da conversa aberta co autor ou autora sobre a fixación do texto e a súa recepción, o que é aínda máis necesario naqueles que editamos en linguas minorizadas e mercados cativos.

Publicado en Nós diario 02/10/2024

Abalar

/en , , , , , , , , , , , /por

Dende a fase de definición do Proxecto Abalar, curso 2009/2010, a Xunta de Galicia no seu programa de educación dixital priorizou os investimentos en equipamentos e infraestruturas sobre os de formación e creación de contidos dixitais. Un vicio inicial, nunca remediado, a pesar da confrontación dialéctica que ao longo da pasada década mantiveron as editoras educativas galegas coas responsables de Amtega, a axencia creada en 2010 por Feijoo coa intención, entre outras, de dotar á cidadanía das competencias e recursos para participar na sociedade da información. Prioridade das máquinas sobre as persoas consolidada co programa E-dixgal –substituto de Abalar dende o curso 2014/2015, que ofrece unha educación completamente dixital– cuxa primeira motivación foi estritamente económica, xa que para Amtega constitúe unha opción máis barata que a defendida polas editoras educativas de utilizar un modelo híbrido, no que se utilizan materias didácticos tanto impresos como hipertextuais, escollidos polo profesorado entre todos os dispoñibles, tanto os comerciais das editoras como os compartidos de forma gratuíta polos centros. Estratexia do Partido Popular apenas cuestionada, mesmo polos grupos da oposición, que ademais de arruinar ao sector da edición educativa galega, non contribuíu, como se agardaba, a enfrontar a cuestión esencial: o incremento da competencia dixital do alumnado e do profesorado. Por iso, chove sobre mollado que diante das queixas recentes das familias sobre  o funcionamento de E-dixgal e o anuncio do abandono do programa por parte dalgúns centros que a Consellaría de Educación responda cun «estudo censal corporativo», no que se conclúe que os resultados académicos son parellos con independencia do uso do libro de papel ou dos contidos dixitais de E-dixgal. Noutras palabras, despois de quince cursos de iniciada a experiencia de Abalar, tanto ten a escola de Xan como a de Pericán. Ben sería que Román Rodríguez explicase con cifras e letras semellante misterio.

Publicado en Nós diario: 05/06/2024

Porrúa editor

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

O editor Paco Porrúa recibirá na Gala dos Premios Follas Novas do Libro Galego unha homenaxe cando se fan dez anos do seu pasamento en Barcelona, onde vivía dende 1977. Tributo que faltaba para un xigante da edición literaria do século XX, fundador hai setenta anos de Minotauro, editorial referente da ciencia ficción en castelán, e asesor, despois, director literario da editorial Sudamericana durante case dúas décadas, nas que apostou por obras hoxe esenciais na literatura contemporáena, como Rayuela (1963) de Julio Cortazar ou Cien años de soledad (aparecida o 30 de maio de 1967) de Gabriel García Márquez. Afortunado e intuitivo nas súas escollas e nas obras que traduciu, entre elas Crónicas marcianas (1955) de Ray Bradbury, que asinou como Francisco Abelenda e O Señor dos Aneis (1977) de J.R.R. Tolkien, firmada por Luis Domenech, ensinou que no exercicio do seu oficio, o editor debe ser anónimo e discreto, consciente de que non é outra cousa que o seu catálogo e que cando morra non quedarán máis que os seus libros. Sabía que a primeira función do editor era a de lector, para escoller os mellores textos, logo editalos ben e conversar e acompañar sempre aos autores. Prácticas que lle permitiron legar un catálogo extraordinario, encabezado polos autores citados, aos que engadiu tantos outros nomes, como os de Alejandra Pizarnik, Onetti e Sarduy, entre os sudamericanos, e Italo Calvino, Philip K. Dick, Ursula K. Le Guin ou Angela Carter, entre os traducidos. Nacido en Corcubión (1922), educado na Patagonia, onde emigrou con dous anos, nunca perdeu a súa relación con Galicia, a que regresou durante dous anos da súa adolescencia, o que non lle impedía confesar «ser un galego sen saudade». Retratado o 7 de xaneiro de 1973 na serie «Figuraciós» de La Voz de Galicia, Luís Seoane recoñecía no seu amigo Paco Porrúa «a paixón polos grandes escritores aparentemente sen lectores». Rescatalo do esquecemento e reintegralo á memoria da nosa edición histórica merece todas as beizóns.

Publicado en Nós diario: 08/05/2024

Galician books

/en , , , , , , , , , , , , /por

A edición galega regresou á Feira Internacional do Libro Infantil de Bologna, onde grazas á axuda de Cedro e da fundación Xistral contou cun espazo dentro do propio da Federación do Gremio de Editores de España. Unha decena de empresas, entre elas Kalandraka con amplo espazo de seu, contarán co apoio dun catálogo de dereitos no que se presentan setenta novidades das editoras desprazadas, baixo o lema «Galician books». Amais disto, sendo a escritora Fina Casalderrey candidata a Astrid Lindgren Memorial (ALMA), unha escolma da súa obra protagonizará un lugar destacado do espazo expositivo da AGE. Un esforzo dos nosos profesionais do libro infantil e xuvenil, hoxe o primeiro piar da edición en galego, tanto por facturación no mercado interior como por volume de edición, ao que continúa teimosamente alleo a Xunta de Galicia, que fai oídos xordos ás demandas do sector da edición, mais que participa en Boloña con espazo expositivo propio, utilizando o tradicional catálogo de novidades de Gálix. Unha lamentable ausencia de empatía do goberno galego, incrible en Cataluña e Euskadi, onde editoras e administración autonómica van da man nas feiras internacionais, máis aínda cando a Secretaría Xeral de Cultura continúa orientando a súa participación nesta cita, como na de Frankfurt e Guadalajara, máis á promoción turística que á da nosa edición. Sei que de pouco serve lamentar esta desconsideración persistente e severa dos gobernos de Feijoo e Rueda cun sector estratéxico da nosa industria cultural. Como abafa reclamar o cumprimento da vixente lei do libro e da lectura (2006) e a posta en marcha dunha estratexia compartida polos sectores do libro e a Xunta de Galicia para promover o libro, a lingua e literatura galega no mundo. Con todo, a pesar de traballar á intemperie, o sector editorial galego publica hoxe os mellores libros da súa historia, acuñando a marca «Galician books» como produto de excelencia, creatividade e rigor editorial. Proeza colectiva que celebramos con orgullo.

Publicado en Nós diario: 10/04/2024

Precariedade estratéxica

/en , , , , , , , , , , , , /por

As Galegas son o momento propicio para avaliar os logros e os fracasos de sectores estratéxicos para Galicia, como dende 2006 é o do libro e a lectura. Un balance político ao que non poden ser alleas as asociacións empresariais e profesionais, como a Asociación Galega de Editoras (AGE), que lamentaba nestas páxinas o escaso coñecemento da Consellaría de Cultura da realidade do sector do libro. Outro desacordo máis para a representación da edición galega que dende 2009 nunca foi recibida nin por Feijoo nin por Rueda, a pesar de solicitudes reiteradas, como tampouco foron atendidas polos gobernos do PP as súas reclamacións principais, recollidas da Lei 17/2006 do libro e a lectura: un Plan de Lectura, transversal, interxeracional, centrado no libro galego e orzamentado de forma suficiente; e un Plan de Internacionalización para o sector, capaz de proxectar o libro, a lingua e a literatura galega no mundo. Gremio da edición que nestes catorce anos viviu a intemperie, perdeu facturación e emprego, viu reducidas até o 80 % (si, leron ben, 80 %) as compras de novidades editoriais en galego para bibliotecas públicas, padeceu a modificación unilateral do modelo de gratuidade dos libros de texto e dos programas de educación dixital (Abalar e Edixgal), que xunto a implantación nunca avaliada do decreto 79/2010 de Plurilingüismo, co que retrocedeu de forma significativa a presenza do galego nas aulas, levou ás editoras educativas galegas ás portas do colapso. No entanto, este período coincidiu cunha diversificación do tecido editorial, o que axudou a incrementar a variedade do catálogo impreso dispoñible (16.000 títulos) nun mercado no que o libro en galego apenas supuxo o 8 %, como tamén celebrou recoñecementos en todos os xéneros dos Premios Nacionais de literatura (até 25) ou conformou un catálogo dixital de máis de tres mil títulos. Un sector que resistiu na súa precariedade estratéxica, a pesar de carecer do amparo dunha política do libro e fomento da lectura.

Publicado en Nós diario: 07/02/2024

Culturgal

/en , , , , , , , , , /por

Desde a primeira edición de 2007 organizada no Pazo da Cultura de Pontevedra pola Asociación Galega de Editoras, Culturgal mantívose como lugar de encontro anual entre públicos, profesionais e creadoras das diversas industrias e manifestacións culturais galegas. Renomeada nesta décimo sexta edición como «Feira das Culturas Galegas», continúa mantendo o seu carácter de evento cultural de referencia en Galicia, grazas tanto a súa organización por parte da asociación Culturgal, formada por cinco entidades profesionais, como ao seu patrocinio por parte doutras tantas administracións (Xunta de Galicia, Ministerio de Cultura, Concello de Pontevedra e deputacións da Coruña e Pontevedra). Un tecido de acordos e achegas públicas e privadas, renovado en cada edición (nun país onde é pouco frecuente que callen os acordos intersectoriais e aínda menos entre administracións de cores diversas), capaz de consolidar un evento de calidade do que se senten orgullosos tanto as organizadoras e patrocinadoras como os públicos participantes. Culturgal entendeu que a súa maior forza residía nos seus públicos, dende o familiar ao profesional, que fixeron da feira pontevedresa un espazo amigable de encontro e de descuberta das novidades de cada sector (libro, música, escena, audiovisual, artes plásticas…) e das iniciativas culturais cada vez máis diversas e transversais. Como Culturgal arriscou a que os seus públicos asumisen o pagamento dunha entrada accesible como un exercicio corresponsable, o que comprometeu á organizadora a facer da feira un espazo máis confortable e cada ano novidoso nas súas programacións e propostas. Con estes vimbios e a experiencia acumulada por varias direccións e equipos de xestión, o Culturgal 2023 asume o reto da ampliación do seu perímetro con actividades en Vigo e co deseño de numerosas iniciativas hibridadas vinculadas a diversos soportes e artes. O de Culturgal é un éxito colectivo da nosa cultura e das súas industrias que ben merece ser recoñecido.

Publicado en Nós diario: 29/11/2023