Custe cero no regreso á escola

/en , , , , /por

No Luzes 84 publico un 7 estralos sobre o regreso ao escola Covid-19:

Tras a videoconferencia de presidentes do 7 de xuño, na que se estableceu a fórmula de reparto do fondo de 16.000 millóns de euros para ás CC.AA., dos que serían destinados a educación 2.000 millóns, Feijoo foi o único participante que solicitou liberdade para destinar o fondo educativo «ao que o Goberno Galego considerase». O presidente fixaba así a doutrina do seu gabinete: a pesar de poder contar con máis de 100 millóns procedentes do estado, o regreso ao ensino presencial faríase nos centros non universitarios galegos a custe cero adaptando os protocolos aprobados polo Ministerio de Educación. Nin máis recursos nin ideas propias nin negociación ningunha co sector educativo.

Tras o abandono dos sindicatos docentes da mesa sectorial en xullo, as condicións fixadas no «Protocolo de adaptación ao contexto do Covid-19 nos centros de ensino non universitario de Galicia para o curso 2020-2011» (a partir de aquí, o protocolo), publicado o 22 de xullo e asinado polas consellarías de Sanidade e Educación, foron rexeitadas pola comunidade educativa, tanto polos sindicatos, plataformas de profesorado e movementos de renovación pedagóxica como pola confederación de ANPAS.

Un escenario de incerteza e ausencia de diálogo co sector escolar, coidadosamente abonado polo propio Feijoo, que se presentou, antes da xuntanza da Conferencia Sectorial de Educación de 27 de agosto, como o promotor do uso obrigatorio da máscara nos centros educativos a partir dos 6 anos, reclamando fose incorporado a un «protocolo básico» para todo o estado, que, iso si, puidese ser «complementado» por cada comunidade.

1-. Queda asegurada no protocolo da Xunta a etiqueta sanitaria das 3M (Metros, Máscara e Mans)?. A Organización Mundial da Saúde (OMS) traduciu a súa etiqueta sanitaria Covid-19 (distancia social entre 1,5 e 2 metros, uso de máscara e hixiene de mans) nunha receita específica que servise para o reinicio das actividades docentes presenciais en todos os sistemas educativos: un metro de distancia entre pupitres, toma de temperatura, desinfección diaria e ventilación das aulas… Medidas que a Xunta interpretou de forma moi restritiva no seu protocolo do mes de xullo (cuxa actualización quedou pendente para setembro) xa que utilizando a fórmula de manter «un metro entre o centro de cada unha das cadeiras» reducía a distancia social entre cada estudante á metade da recomendada tanto pola OMS como ao metro e medio como mínimo establecido con carácter xeral no acordo do 27 de agosto do Consello Interterritorial do Sistema Nacional de Saúde en coordinación coa Conferencia Sectorial de Educación (publicado no DOG ao día seguinte). Como aparente contrapartida a esta redución da distancia interpersoal de seguridade, a Xunta estableceu unha rutina de hixiene corporal frecuente e meticulosa do alumnado e de ventilación das aulas baixo responsabilidade dos docentes, así como o uso obrigatorio da máscara a partir dos 6 anos, mesmo nos chamados «grupos de convivencia estable», burbullas de até 25 alumnos e alumnas de Educación Infantil e Primaria e a súa titora, nas que poderán socializarse dentro e fóra da aula sen necesidade de manter a distancia interpersoal estrita.

2-. A quen corresponde a responsabilidade de facer respectar o modelo? O protocolo delega no profesorado e na dirección do centro a responsabilidade para poñer en marcha as medidas de información e seguimento dos procedementos de prevención, tanto no que atinxe ás rutinas de hixiene nas aulas como o mantemento da etiqueta sanitaria no centro. Como responsable é o profesorado da «xestión dos abrochos», o que obriga a que cada centro constitúa o seu equipo Covid e elabore un «Plan de adaptación á situación Covid no curso 2020-2021» e un «Plan de continxencia» para enfrontar unha (probable) suspensión da actividade lectiva.

3-. Cos recursos dispoñibles nos centros, é posible respectar o protocolo? A pesar do esforzo que se lle solicita ao profesorado, todo o modelo está orientado a modificar o menos posible a organización dos espazos dos centros e manter o cadro de profesorado nos límites estritos de reposición administrativa. Non se contempla nin a posibilidade de redución do número de alumnado por aula nin incremento do cadro de profesorado nin modificacións no horario nin a dotación de persoal de enfermaría. En todo caso, a incorporación prometida en agosto pola conselleira de novos docentes non é tal, xa que este profesorado adianta en dous meses o inicio dos contratos-programa ARCO e Reforza-t, que xa formaban parte dende o curso pasado da iniciativa de diminución das taxas de repetición sufragada polo Fondo Social Europeo.

4-. Será toda a actividade presencial? Nun escenario condicionado polas mudanzas imprevisibles da situación sanitaria, o máis probable é que ao longo do curso, canto menos a partir da Educación Secundaria, as ensinanzas teñan carácter dual, tanto presencial como a distancia, utilizando os recursos das aulas virtuais e webs dos centros e os medios dixitais do alumnado e do profesorado. Como xa sucedeu no período de confinamento do curso anterior, a ampliación da «fenda dixital» de desigualdade para o alumnado máis vulnerable é un risco real. Cos recursos hoxe dispoñibles é imposible organizar con carácter xeral nos centros de Infantil e Primaria, se fose precisa unha corentena, un modelo educativo non presencial inclusivo e satisfactorio para todo o alumnado.

5-. O protocolo sostén un modelo didáctico? O protocolo está concibido para unha disposición espacial dunha aula de até 25 (na Infantil e Primaria) ou 30 (na Secundaria) alumnos e alumnas, aliñada e centrada sobre a figura do docente e do encerado ou pantalla dixital. Un modelo pedagóxico, que en moitas aulas fora superado, incompatible coas dinámicas innovadoras de ensino cooperativo baseadas na experimentación e manipulación en pequeno grupo. O perigo dunha involución didáctica está aí.

6-. Como afecta aos programas de conciliación? O protocolo modifica as condicións esixidas para o funcionamento dos programas de conciliación laboral e familiar que se se desenvolven nos centros xestionados polas ANPAS: aulas matinais, comedores escolares e actividades extraescolares. O incremento dos custes de prestación destes servizos achegados por estas entidades sen ánimo de lucro e a ausencia de recursos públicos para mitigalo ameaza coa súa suspensión e o conseguinte colapso da conciliación en milleiros de familias.

7- Nesta situación, que medidas son prioritarias? No escenario de risco sanitario motivado pola aparición de continuos gromos do Covid-19 e coñecendo xa as experiencias de incorporación á ensinanza presencial noutros sistemas educativos ou os acordos noutras comunidaades, como a valenciana, o primeiro requisito para o regreso ás aulas en Galicia continúa sendo garantir a seguridade sanitaria dos 412.065 alumnos e alumnas, 38.216 profesores e profesoras e varios milleiros de persoal non docente de administración e servizos, cociña e limpeza dos diversos niveis non universitarios. Como tamén é imprescindible crear espazos educativos hibridados (presenciais e a distancia, analóxicos e dixitais), inclusivos e seguros que permitan o desenvolvemento de aprendizaxes significativas en igualdade, con especial atención para o alumnado máis vulnerable socialmente ou con necesidades educativas especiais ou de apoio educativo. Sen menoscabo de que este regreso aos centros facilite a conciliación no seo das familias nun contexto de grave emerxencia social e laboral. Seguridade, igualdade e conciliación, tres retos que para ser afrontados con garantías requiren de máis recursos económicos como dun amplo acordo da administración educativa e sanitaria cos membros da comunidade educativa (docentes e familias) e cos concellos como responsables das competencias de limpeza e mantemento dos centros de Infantil e Primaria.

Onte 2088: A reedición de «Catro cartas» do mestre DoCampo

/en , , , , , , , , , , /por

A reedición de Catro cartas (Xerais 2020) de Xabier P. DoCampo, ilustrada por Fino Lorenzo, lembroume a xestación de Sopa de Libros, a colección onde foi publicada a súa primeira edición por Anaya Infantil y Juvenil (2000). Un agasallo que Xabier fixera ao seu amigo o editor Antonio Ventura, entón responsable da colección, onde despois de obter o premio nacional (1994) publicara O pazo baleiro (1997), na edición orixinal en galego e na traducidas para o castelán e o catalán. Foi o de Sopa un proxecto editorial, bautizado de forma informal como «Amadís», no que os directores de tres das editoras con catálogo infantil do Grupo Anaya, Emilio Pascual (Anaya Infantil y Juvenil), Ramón Besora (Barcanova) e eu mesmo (Xerais) intentamos deseñar unha colección de lecturas graduadas de calidade na que se trasvasasen de forma normalizada textos e ilustracións procedentes das tres linguas (castelán, catalán e galego) a carón de textos traducidos europeos.

Aquel proxecto Amadís con espírito de clásico de cabalaría, finalmente, naceu como Sopa de Libros e  sen a presenza de Xerais durante os primeiros anos, noutra das periódicas reviravoltas da relación da editora viguesa coa súa propietaria. Tras aquel vello e decepcionante trasacordo, non podo agochar o meu entusiasmo polo feito de que aquelas Catro cartas de Docampo, testemuña imperecedoira e extraordinaria sobre o valor do libro, a lectura e a literatura, sexan publicadas vinte anos despois por Xerais, feito que sei moito hai que agradecer a María Xesús Bello Formoso e Daniel Puente Bello, as herdeiras de Xabier. Un libro breve, apenas corenta páxinas ilustradas por Fino Lorenzo, o mestre galego da colaxe e da ilustración povera, mais unha obra esencial para entender a concepción da literatura como unha emoción compartida, poética que Xabier defendeu ao longo de toda a sua obra.

Catro cartas, que son cinco, que o mestre cheirego escribe a súa amada («os libros foron un lugar de encontro ao que vamos procurándonos»), ao fillo («eu sei que a miña vida durará tanto como eu perdure no teu recordo»), a mai («a lectura é un traxe que lle senta ben á alma e faina máis fermosa..»), a R.L.S. («aprendín a ler, a convertir cada lectura nunha aprendizaxe») e ao lector ou lectora das cartas anteriores («ler e escribir son dúas iniciativas individuais que nos axudan a indagar en nós e, ao mesmo tempo, substanciarse no outro, por medio da entrega, da xenerosidade, do amor…»)

Transcorridos vinte anos daquela primeira edición, confeso que a lectura destas Catro cartas, libro de cabeceira ao que volvín en moitas ocasións, produciume aínda maior emoción xa que identifiquei nestas páxinas boa parte das hélices do ADN literario de Xabier. Identifiquei os argumentos das súas intervencións orais sobre o valor da lectura como a semente de textos de creación ou de crítica posteriores, xa que para Paco (así o chamaba o mestre Agustín) «toda escritura é sempre un treito da viaxe que nos conduce a nós mesmos». Como aquí aparece que a lectura é para cada lectora unha indagación sobre unha mesma, na procura do amor, da tranquilidade, do coñecemento, da salvación… Ideas e fíos que Docampo desenvolveu en libros fulcrais como O libro das viaxes imaxinarias (2008) ou A illa de todas as illas (2013). Como nestas páxinas está tamén a súa convición de que a lectura constitúe unha creación e recreación de cada lector nun exercicio que a todos converte en narradores, xenerosos doadores de palabras e de historias.

Benvida esta reedición de Catro cartas, agora en Merlín (a outra colección graduada de Xerais que conta xa con 300 títulos!), un texto ideal para volver a reflexionar sobre o valor da lectura literaria como vieiro mellor para vivir unha vida máis plena, unha das causas polas que entregou a vida e a palabra o mestre Xabier. Parabéns a herdeiros e editora por tan excelente iniciativa.

Día sen coches

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á celebración do Día europeo sen coches:

Se hoxe collen algunhas das liñas H de Vitrasa (H, H1, H2, H3), as que acaban no Hospital Álvaro Cunqueiro, as viaxes sairanlles gratis, xa que o concello de Vigo e a concesionaria do transporte público celebran así o Día Europeo Sen Coches, efeméride incluída na Semana Europea da Mobilidade promovida pola Dirección Xeral de Medio Ambiente da Comisión Europea. Baixo o lema «Mobilidade sen emisións para todos», esta semana pretende sensibilizar á cidadanía europea sobre o dano que á saúde e ao medio ambiente provoca o uso indiscriminado do coche dentro da cidade, ao tempo que salientar os beneficios achegados polos medios de mobilidade considerados máis sostibles como son a bicicleta, as viaxes a pé, os sistemas de coche compartidos ou o empregar os servizos de transporte público.

Unha iniciativa nacida en 1999 coa intención de atopar solucións aos problemas provocados pola saturación do tráfico urbano, dende o 2000 foi apoiada pola Comisión coa intención de promocionar accións de mobilidade sostible e fomentar o desenvolvemento de boas prácticas e medidas permanentes de mobilidade. Obxectivos que ao fío das políticas de loita contra o cambio climático se concretaron máis recentemente en acadar en 2050 un continente neutro en emisións.

Razóns abondas hai para modificar o actual sistema de mobilidade urbana, baseado no abuso do emprego do coche particular. Provoca conxestión en horas punta co conseguinte tempo perdido en atascos e coas repercusións económicas que conlevan. Impide a integración dos diversos medios de transporte públicos e das súas conexións intermodais. Ocupa de forma desproporcionada até o 50 % dos espazos urbanos dedicados ás infraestruturas para a circulación e estacionamento dos vehículos. Deteriora a saúde da veciñanza polos hábitos de sedentarización que supón e polos inaceptables índices de sinistralidade en vías urbanas, como agrava a doenza do propio planeta, polo crecemento descontrolado das emisións dos Gases de Efecto Invernadoiro, polo deterioro da calidade do aire e o incremento do ruído nos espazos urbanos.

Coa intención de promover un modelo alternativo a Comisión Europea convida (certo é que de forma máis retórica ca efectiva) á cidadanía a que ao longo desta semana ensaie os beneficios que lle puidesen proporcionar as camiñadas e o pedaleo en bicicleta, os dous exercicios cardiovasculares máis populares, tanto se as consideramos actividades de lecer ou deportivas como se as utilizamos como formas de desprazamento ao traballo ou ao centro educativo. Convite a mudar os hábitos de mobilidade que as autoridades europeas estenden ás responsables das diversas administracións competentes, sobre todo as locais, para que durante o resto do ano impulsen políticas públicas que habiliten espazos urbanos seguros destinados aos peóns e aos ciclistas e faciliten a toda a cidadanía o uso de medios de transporte sen emisións.

Boas prácticas de mobilidade sostible, como as que leva desenvolvendo dende hai dúas décadas o concello de Pontevedra, amosan que é posible un modelo alternativo de mobilidade baseado nun plan integral de circulación que contemple tanto a limitación do tráfico rodado en determinados espazos, as rutas alternativas de mobilidade a motor e estacionamento, como a ampliación dos espazos destinados aos peóns. Superadas as inevitables reservas iniciais, Pontevedra foi capaz de reducir as emisións de CO2 no equivalente a 500 quilos por habitante e ano, mellorar a calidade do aire, contribuír ao sostemento do comercio e da hostalaría local como, o que semella máis importante, axudar a consolidar hábitos saudables na veciñanza, xa que camiña como mínimo entre os sete e os dez mil pasos diarios recomendados pola OMS. Mudanzas de calado, que xa non teñen volta atrás, asumidas polos grupos políticos e a cidadanía, xa que conseguiron enriquecer a esencia da propia cidade e mellorar a convivencia da veciñanza. Caso o da Boavila deseñado, ademais, atendendo ás necesidade da infancia e das persoas maiores, os sectores máis vulnerables aos excesos e perigos do tráfico a motor.

No polo contrario está o caso da escasa mudanza no modelo de mobilidade no Vigo metropolitano, un complexo tecido urbano e periurbano onde queda case todo por facer neste eido. Porén, o feito de que Vigo sexa unha cidade do automóbil, pertence ao cada vez máis reducido e selecto club internacional de cidades fabricantes de vehículos a motor, constitúe unha oportunidade para encabezar a mudanza cara a consolidación dun emprego alternativo e sostible dos vehículos híbridos e eléctricos. Comezar coa confección dun plan estratéxico de circulación metropolitana intermodal abriría a axenda dunha das cuestións máis decisivas para o Vigo futuro.

Onte 2087: Inventio Mundi e o imaxinario literario galego

/en , , , , , /por

Despois de seis meses sen saír de Vigo, onte viaxei á Coruña convidado polo Consello da Cultura Galega para participar xunto a Olivia Rodríguez, Marilar Aleixandre e Pemón Bouzas nun coloquio literario ao fío da inauguración da exposición Inventio Mundi na Fundación Barrié. Interesoume unha mostra de presentación clásica, paneis que conforman un libro, comisariada por Ofelia Rey Castelao e coordinada por Prudencio Viveiro Mogo, na que se realiza un percorrido polo papel de Galicia e dos esforzados navegantes galegos nas viaxes transoceánicas dos séculos XV-XVII. A presentación, tamén, dun país que xa abrira os seus camiños do mar antes da inventio xacobea, participante tamén na proeza da expedición Magalhães-Elcano (1519-1522) da que se está celebrando o seu cincocentos aniversario.

O coloquio xirou arredor dos ecos daquela viaxe no imaxinario literario galego contemporáneo. Pemón Bouzas recuperou a figura da almirante Isabel Barreto, pioneira que protagonizara a súa novela El informe Manila (2005), ao tempo que defendeu, entre outras reflexivas, o uso de «contacto» como termo que explica o «descubrimento». Pola súa banda, Marilar Aleixandre identificou ese imaxinario de navegación e literatura nalgunhas das súas obras xuvenís como Robinson contado polas alimarias (Oxford 2011) e a máis recente, A filla do Minotauro (Galaxia 2018), que identificou como a súa achega a unha Odisea. Falou do Mapa Continens paradisi de 1950 de Antonio de León Pinelo, que situaba o paraíso no Amazonas. Xaora, Marilar detívose na orixe d´A expedición do Pacífico (Xerais 1994), unha novela escrita antes que se usara internet, que tivo o seu gromo na tese de Ánxela Bugallo que lle falou dunha expedición ao Pacífico do investigador Marcos Jiménez de la Espada. «Quedeime co título, mudei a historia e puxei unha rapaza de protagonista.»

Na miña intervención, despois de identificar os precedentes deste imaxinario en dúas novelas publicadas a comezos da década de 1980, O triángulo escrito na circunferencia de Víctor Freixanes e Nos pagos de Huinca Loo de Xavier Alcalá, fixen un reconto demorado de autores e libros que nas últimas tres décadas da edición galega poden compartir etiquetas como aventura, historia, viaxes, navegación, mar. Una relación na que me demorei nas achegas decisivas de Xavier Queipo, probablemente o autor que abordou esta temática con maior interese e constancia en títulos como Ártico e outros mares (Positivas 1991), O paso do noroeste (Sotelo Blanco 1996), Malaria sentimental (Sotelo Blanco 1999), Extramunde (Xerais 2011) e Os Kowa (Galaxia 2016).

Medio metro

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao adiamento do reinicio do curso en Secundaria

O comezo do curso adíase en Galicia unha semana en ESO, Bacharelato e FP pola incapacidade da Consellaría de Cultura, Educación e Universidade para regular en tempo e forma na organización da súa rede de institutos e colexios a etiqueta sanitaria dos 3 M (metros, máscara e mans) fixada en xuño pola OMS e polo Ministerio de Educación como requisito para volver as aulas tras o confinamento. Fixeron falta tres meses e dous equipos no cumio da Consellaría para entender que aquel metro e medio de distancia entre mesas obrigaba nesta etapa a reducir a ratio de alumnado por aula e polo tanto tamén a crear máis grupos, contar con novos espazos e incrementar o número de docentes. Unha evidencia que, porén, choca coa doutrina do presidente da Xunta de intentar reducir a custe cero o regreso á ensinanza presencial, mesmo a pesar de contar a maiores con máis de noventa millóns de euros procedentes dos fondos Covid do estado.

Meses de esforzos inútiles dos equipos directivos dos institutos obrigados a deseñar a organización dos grupos e dos espazos respectando a ratio de até 30 alumnos por aula e un metro de distancia entre o centro das cadeiras, unha arriscada interpretación espacial establecida pola Consellaría no seu primeiro protocolo de xullo. Medición que a comezos de setembro as autoridades educativas galegas se viron obrigadas a modificar, tras asumir por medio das instrucións do 31 de agosto a corrección do protocolo. Dende entón, utilizouse o metro e medio como distancia de seguridade, como xa sucedía no resto das comunidades, e abriuse a posibilidade de facer desdobres en última instancia. Medio metro decisivo que se amosou como determinante para provocar nos institutos o colapso do modelo escolar covid de Feijoo, defendido contra vento e marea pola conselleira Carmen Pomar e polo secretario xeral técnico Jesús Oitavén, o que non impedíu que fosen cesados polo presidente na remuda do seu goberno.

Crise do modelo Feijoo que aparentemente non afectou ao comezo do curso en Infantil e Primaria, grazas ao criterio de organización de «grupos de convivencia estable», burbullas de até 25 alumnos con máscara (na Primaria) durante toda a xornada lectiva, que permiten nestas etapas obviar a existencia dunha distancia social estrita entre postos escolares, substituída nas instrucións de 31 de agosto co eufemismo voluntarista de «a máxima que permita a aula», e manter estable o cadro docente dos colexios. Inicio de actividade que, porén, non pode considerarse completamente satisfactorio na medida que polo momento non funcionan de forma normalizada os servizos complementarios de conciliación familiar e laboral imprescindibles, como as aulas matinais e os comedores escolares, xestionados de forma alternativa polas propias ANPAs, como sucede nalgúns centros do Vigo metropolitano.

Coa volta á consellaría de Román Rodríguez, a quen os comentaristas identifican como un dos homes de Feijoo, abriuse un escenario no que máis alá de asumir con realismo a imposibilidade de abrir os institutos na data prevista non deseña polo momento un modelo alternativo. Máis aínda, todo parece indicar que volve a improvisación como amosa a proposta de utilización nas aulas de anteparos de metacrilato («mamparas») para evitar o metro e medio de distancia, outra ocorrencia coa que se regresa ao modelo do metro entre cabezas do pasado xullo. Como tampouco acaba de concretar este novo equipo un compromiso do incremento do profesorado, que permita a creación de novos grupos naqueles centros colapsados ou con alumnado máis vulnerable nin tampouco as condicións de equidade nas que se desenvolvería unhas posibles ensinanzas a distancia nos cursos superiores. Semella que a solución Rodríguez sería que ao abeiro da súa autonomía cada instituto na organización das aulas fose facendo o que mellor entendese, agardando o apoio posterior da Inspección Educativa, o que resulta a esta altura tan ineficaz como ben pouco alentador para os sufridísimos equipos directivos sobre os que se volve deitar toda a responsabilidade.

Para saír desta crise na que Feijoo meteu a educación en Galicia non existen máis receitas que as que se están utilizando noutras comunidade. A primeira, dotar aos centros de máis recursos humanos (profesorado, persoal coidador e de enfermaría). A segunda, asumir a procura da igualdade como eixo de todas as actuacións. E a terza, abrir un diálogo empático e permanente coa comunidade educativa (representación sindical do profesorado, representación das ANPAs e representación dos concellos). Sabendo que non existen solucións máxicas, a saída pasa por abandonar a doutrina do custe cero e asumir que a situación excepcional que a pandemia provocou no sistema educativo obriga a asumir tamén custes excepcionais.

Serpentín kitsch

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo ao debate entre o kitsch e o contemporáneo na cultura en Vigo

Avanzada a remuda dun treito do bulevar da Gran Vía, xa apareceron os primeiros nomes cos que a cidadanía o bautiza co xenio da retranca viguesa. Entre os que coñecín gustoume moito o de «serpentín da Gran Vía», sintagma que procura unha intelixente connotación co carácter industrial da cidade, identificando a estrutura retorcida de ferraganchos pintados coa gama do arco da vella co nome da espiral utilizada nos alambiques ou nos equipos de refrixeración, peza que permite ao fluído circulante polo seu interior absorber ou ceder calor. Imaxe que ben lle acae ao desproporcionado tinglado de ferro e cristal baixo o que circularán en rampas eléctricas ringleiras de peóns camiño do Corte Inglés. Unha intervención urbana, que a alcaldía cualificou como «obra de arte», mais sobre a que tamén se pronunciaron diversas voces veciñais e os grupos da oposición decepcionadas tanto polo resultado estético renxente como pola perda irreversible do arborado patrimonial tanto do bulevar como das beirarrúas, modificando así as características orixinais dun espazo urbano emblemático deseñado hai setenta e cinco anos como a primeira avenida bulevar da nosa cidade.

O caso deste estridente serpentín da Gran Vía únese ao doutras intervencións urbanas de carácter semellante, como o da instalación (aparentemente casual) da dinosebe na Porta do Sol (2015), introducindo no noso primeiro espazo comunitario unha icona alternativa á do Sireno de Francisco Leiro; un espazo selfie, que como era previsible, despois das brincadeiras iniciais dos días de novidades, pasou a formar parte do percorrido polo Vigo kitsch, que non falta en guía ningunha dos itinerarios frikis por Galicia. Intervención replicada agora en Samil (2020), coa instalación doutro «photocall», unha nécora xigante de granito, xustificada para promover a imaxe das illas Cíes nas redes sociais. Espírito kitsch que impregna o alarde de luces de Nadal, co seu despregue de millóns de leds, noras e árbores, a todas luces desproporcionado, como inoportuno neste ano de dolorosa pandemia, tanto polo seu custo para as arcas municipais, polos riscos para o patrimonio e inconvenientes que ocasiona para a veciñanza durante case cinco meses, como polo incremento da contaminación luminosa, facendo caso omiso ás medidas de loita contra o cambio climático como ás recomendacións polos ceos limpos, incluída a aprobada por unanimidade polo Parlamento Galego (2015).

Intervencións municipais que convocan a milleiros de persoas, como sucede tamén na cabalgata de reis, nas comitivas do entroido ou nos concertos de Castrelos, presentadas polos responsables do concello como alternativas populares á arte e cultura de vangarda, que só interesa a unha elite, apenas uns poucos culturetas e señoritos. Un vello debate, entre o kitsch e o contemporáneo, que durante o século XX afectou á arquitectura, deseño e ás diversas artes, que en Vigo tamén deixou a súa pegada. Velaí a desfeita dos anos do alcalde Portanet, no que se derrubaron alfaias da arquitectura pétrea, para substituílas por construcións que hoxe consideramos vulgares. Velaí aqueloutro surto de estética kitsch –se prefiren, «vulgar», «cursi» ou «chapuza»– nos mandatos en minoría de Soto, que permitiu ao concelleiro Agustín Arca intervir sobre o espazo de Castrelos ou deseñar da súa propia man a primeira versión dos volcáns de Coia. Esperpentos urbanos que con bo criterio emendou o compañeiro Soto no seu derradeiro mandato deixando cinco grandes esculturas contemporáneas, emblemas do Vigo de entre séculos. Novo abrocho kitsch reaparecido coa «cidade das flores» pola alcaldesa Corina Porro, promotora da aparición da actual cultura das macetas ou das arboriñas sen raíces.

O máis triste do conto é que a aparición deste novo surto de cultura kitsch coincide na última década co colapso de Vigo como cidade de cultura contemporánea, perdendo unha hexemonía que a caracterizou durante o século XX. Vigo está desaparecida nas táboas de actividades e equipamentos culturais, moi lonxe das súas competidoras naturais (Porto, A Coruña e Santiago). Velaí o auténtico drama que vivimos nun concello sen rede de bibliotecas ou sen un museo da cidade que se pode chamar como tal. Velaí unha cidade que deixou morrer, entre outras convocatorias do seu tecido artístico, o festival Are More de música clásica, a Fotobienal de fotografía, o ImaxinaSons de Jazz, o ALT de artes escénicas, ou deixou marchar o festival Sinsal. Velaí unha capital editorial de Galicia sen un festival de literatura galega.

O Vigo efémero do photocall, do serpentín e da paquetería de Nadal non pode agochar a existencia dunha cidade con vontade de liderar a cultura da Galicia contemporánea, unha posición de privilexio que debería ser recuperada.

Escola con máscara

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ás condicións de regreso á escola presencial:

Non lembro nas últimas catro décadas un regreso ás aulas con maior nivel de incerteza e risco co do curso que comeza hoxe. Pasados case seis meses daquela abrupta interrupción provocada polo inicio da pandemia do Covid-19, que recluíu aos escolares na casa e obrigou ao profesorado a improvisar durante tres meses e cos seus propios medios un modelo de educación a distancia, a volta á ensinanza presencial non se pode adiar máis, xa que é imprescindible para o desenvolvemento das aprendizaxes e do estado emocional do alumnado, sobre todo do máis vulnerable (o das primeiras idades e aquel con necesidades educativas especiais ou necesidades de apoio educativo), mais tamén para o conxunto da propia sociedade que, a pesar de que a doenza está aínda moi lonxe de ser vencida, pretende recuperar a mal chamada «nova normalidade».

Un regreso ás aulas, porén, que non se pode facer a calquera prezo, xa que se trata dunha manobra moi complexa que require dunha estratexia meditada e asumida por todos os membros da comunidade educativa con altos niveis de consenso e da mobilización de importante recursos económicos por parte da administración educativa competente. Unha apertura de escolas e institutos que pasa por garantir a seguridade das condicións sanitarias para o seu alumnado e persoal docente e non docente, mais tamén das condicións de igualdade e equidade nas que se van desenvolver as ensinanzas, tanto as presenciais como a distancia (no caso de producirse algún abrocho que obrigue a unha corentena), sen esquecer a conciliación coas familias (o que ten moito que ver co funcionamento das aulas matinais, comedores e actividades vespertinas) nun contexto de gravísima crise social e laboral.

Mágoa que a esta altura, xa metidos no mes de setembro, a pesar do esforzo extraordinario realizado polos equipos directivos, que elaboraron no mes de agosto cadanseus plans de adaptación, continxencia e acollida, non contaramos até onte cun protocolo definitivo das Consellarías de Sanidade e de Educación que regule nos centros educativos as condicións da etiqueta sanitaria das 3M (Metros, Máscara e Mans). Distancia social de seguridade que as autoridades educativas e sanitarias galegas desde que publicaron o seu protocolo de 22 de xullo (o que foi modificado onte) interpretan de forma restritiva, xa que utilizando a fórmula de manter «un metro e medio entre o centro de cada unha das cadeiras» reduciría a distancia social entre cada estudante a unha distancia inferior á recomendada pola OMS, lonxe tamén dese metro e medio e medio asumido tras a recente conferencia de responsables educativas das CC.AA.

Atrevida interpretación «espacial» que xunto á utilización extensiva do modelo de grupos de convivencia estable de Infantil e Primaria, as mal chamadas «aulas burbulla», permite ás autoridades educativas galegas reiniciar o curso Covid-19 sen modificar nin a ratio de alumnado por aula (que se mantén nos niveis de 25 en EI e EP, 30 en ESO e 33 en Bacharelato) nin incrementar de forma excepcional o profesorado nin incorporar coidadoras para o alumnado con NEE nin modificar o horario nin sequera flexibilizar o agrupamento nin contratar persoal de enfermaría… Medidas tomadas noutros países, que priorizaron máis ca nós á reincorporación á escola ou noutras CC.AA., como o País Valenciano, tras un amplo acordo dos membros da comunidade educativa. Unha volta á escola en Galicia con todo o alumnado con máscara (velaí a medida estrela anunciada polo propio Feijoo), na que toda a responsabilidade recae sobre as costas do profesorado e das familias. Un regreso, ademais, a custe cero, mesmo a pesar de que a Xunta de Galicia contará con máis de 100 millóns de euros da partida de 2.000 millóns destinados a educación do famoso fondo Covid-19 de 16.000 millóns destinados a CC.AA., dos que non o esquezamos Feijoo, xa tras a conferencia de presidentes de 7 de xullo, solicitou liberdade para destinalos «ao que o Goberno Galego considerase».

Un regreso ás aulas que as autoridades educativas galegas deseñan virando as costas tanto á representación sindical do profesorado, que convoca folga para os días de inicio de curso en Primaria e Secundaria, como ás asociacións das familias que como a viguesa FOANPAS reclama unha volta segura na que se reduza o número de alumado por aula e se incrementen os recursos para prestar os servizos de conciliación, que son responsabilidade tamén da administración autonómica. A pesar do moito tempo perdido, o presidente Feijoo debe asumir que as condicións deste excepcional regreso á escola, que nunca vai estar exento de riscos e incertezas, aconsellan ser compartidas coa comunidade educativa e cos concellos, responsables das competencias de limpeza e mantemento dos centros de Infantil e Primaria.