Listado de la etiqueta: xosé_cid_cabido

Faro de Vigo, espello do noso futuro

Velaí a miña achega á celebración do 170 aniversario de Faro de Vigo:

Aprendín as primeiras letras aos catro anos no piso dunha mestra do canellón das Angustias onde os picariños levabamos para sentar cadanseu banco. Despois, nos párvulos das Carmelitas, onde iamos uns poucos rapaces, aprendín coa irmá Lidia a ler nas cartillas do método Rayas e a escribir nas libretas de cuadrícula. Lectura que perfeccionaba cada día na casa nas páxinas do Faro, e dende entón, hai disto case sesenta anos, mantiven o costume da lectura do decano. Herdei do meu pai, viaxante de comercio, o costume, que conservo como veterano subscritor que o recibe de noite na porta da casa, de facelo co café do almorzo, antes de saír para comezar a xornada. Unha das miñas lembranzas recorrentes, asociada a Faro, é a evocación dos pasos madrugadores do meu pai saíndo da casa, sempre antes das oito da mañá, cando ía mercalo no estanco de Maruja, ao pé do Barrio do Cura (aínda aberto!) ou no quiosco de Pepe Barcia no Paseo de Afonso, que aquelas horas abrira a súa irmá, a nosa admirada Tilde.

Durante os días de infancia non houbo para min outra lectura e outro xornal ca non fose o Faro, a pesar de que o noso veciño e caseiro, don Juan, o propietario de La Favorita (a quen dediquei con motivo do seu pasamento o primeiro Campo de Granada hai vinte e catro anos), lía ademais El Pueblo Gallego, o que consideraba un privelixio dos ricos. Naquel tempo na miña casa, unha bufarda de menos de 50 metros alugada en Pi e Margall, onde chegamos a vivir oito persoas, non había a penas libros e durante moitos anos a do Faro foi a principal lectura da familia, a disposición de todos na mesa da cociña. A miña avoa Filo, lectora devota do Faro, como alumna da Escola de Artes e Oficios, cando perdeu a vista, facía que lle lese as esquelas e os anuncios do concello.

Coa excepción dalgunhas novelas que mamá cambiaba no estanco de Maruja, os libros foron chegando a casa moito despois, entre 1969 e 1971, da man dos cen volumes da Biblioteca Básica Salvat de RTV, colección promovida por Manuel Fraga cando era ministro de Información e Turismo, da que creo que lin case todos os títulos. Biblioteca familiar ampliada cuns poucos títulos da colección de clásicos xuvenís da editorial Bruguera, que fun comprando cos meus escasos aforros na librería Galdós da Falperra, e coas primeiras coleccións de fascículos (da que anos despois viciaría), a do dicionario enciclopédico de Salvat e, logo, a da interminable Enciclopedia Gallega, que papá encargaba no quiosco de Pepe, e deixamos a metade.

Hoxe, volvendo a vista atrás, comprendo que foi toda unha fortuna aprender a ler naquel Faro da miña infancia dos directores literarios, como Manuel González Cerezales e Álvaro Cunqueiro. Non por que eu seguise a columna da última páxina do mindoniense, «El Envés», madía leva, non era un rapaz tan espelido e curioso para iso; descubrín eses marabillosos artigos, moito despois, nos anos composteláns na libraría do xudeu da rúa do Vilar, no volume que publicou a editorial Táber en 1969 que recollía algúns daqueles textos nos que a partir dunha noticia don Álvaro despregaba a súa máis desbordante imaxinación literaria. Cando na bufarda nosa non tiñamos televisión nin lavadora nin neveira as páxinas do Faro foron as primeiras fiestras que abrín para descubrir o mundo, para papar coma esponxa todo o que alí ía aparecendo.

Débolle, debémoslle, moito ao Faro na conformación da nosa visión primixenia daquel mundo que comezaba a transformarse. Grazas ao Faro seguín as andanzas do foguete americano Gemini 7, a chegada a Venus da estación espacial soviética Venus 3 ou souben porqué fracasou a aluízase do Lunik 8. As páxinas do Faro daquel tempo, presididas polas noticias de internacional, foron un libro de xeografía que se actualizaba cada día, un mapa confuso, o que lle faltaban moitas pezas, e que fun completando devagariño. Prendín, tamén, no Faro polos diálogos semanais nas avenidas do hincha Perico, un seareiro fanático das galopadas de Suco pola banda, creación de Derviche, aquel xornalista deportivo tan retranqueiro e galeguista que contabilizaba os goles que o Celta metía en Balaídos como caroliños. Rin a gargalladas mirando os chistes de Quesada e fedellando nas páxinas de anuncios breves, onde publicaría moitos anos despois os meus primeiros reclamos de traballo como profesor particular. Seguín desacougado a fuga dos dous primeiros leóns da Madroa traídos de Eritrea e o extraño asasinato do señor Alfageme (que novelaría décadas máis tarde Cid Cabido en Unha historia que non vou contar), ou o incendio do Polycomander que fotografou con afouteza Magar ou tantos outros acontecementos de finais dos sesenta e comezo dos setenta. Daquela non soñaba que en 1983 comezaría a escribir os primeiros artigos en galego nas páxinas de Faro de Vigo dirixido por Francisco Armesto Faginas, no semanario de educación A Pizarra, e que a partir de 1999 Ceferino de Blas me convidaría a abrir a colaboración semanal Campo da Granada, da que alá van 1.200 columnas.

Moitas veces algúns amigos de fóra de Vigo téñenme preguntado sobre cales son as razóns que explican a lealdade que mantemos os vigueses, xeración tras xeración, co Faro, un fenómeno insólito en calquera outra cidade, prodixio da metonimia viguista que leva a identificar un produto cunha marca, por que aquí ben sabemos que todos os xornais son faros. Non sei contestar máis que coa miña experiencia persoal. Levo lendo no Faro toda a vida por necesidade vital. Se non o fago, sinto que me falta algo. Cando estou fóra de Vigo, leo na versión dixital, e así todo, cando volvo, repaso todos os faros atrasados. Os vigueses lemos o Faro por que é espello do que somos, do noso permanente inconformismo co futuro. Agora que celebramos o 170 aniversario do Faro aventuro que seguirá sendo espello do noso futuro.

O «Vigo noir» no Vigo literario

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao chamado «Vigo noir» dentro do Vigo literario:

Na emocionante homenaxe que o Club Faro de Vigo tributou a Domingo Villar, ademais de salientarse a dimensión humana e os valores éticos do escritor vigués, destacouse o seu papel decisivo na ampliación do territorio do «Vigo literario», unha xeografía literaria que Iolanda Galanes Santos, profesora da Universidade de Vigo, chamou «Vigo noir», sintagma acuñado por Xaquín Núñez Sabarís nun traballo publicado na revista Tintas. Quaderni di letterature iberiche e iberoamericane (Universidade de Milán, 2019). Un texto académico no que o profesor da Universidade de Minho estuda o papel da novela negra no campo cultural galego, dende a publicación de Crime en Compostela (Xerais 1984), a novela alboral deste xénero de Carlos G. Reigosa. Artigo no que Sabarís focaliza o seu interese nas achegas de tres vigueses, o propio Domingo Villar, autor de Ollos de auga (Galaxia 2006) e A praia dos afogados (Galaxia 2009), Pedro Feijoo, autor d’ Os fillos do mar (Xerais 2012) e Francisco Castro, autor de Tes ata as dez (Galaxia 2014), nas que en todas catro identifica unha localización e ambientación viguesa como marca específica de espacialización do texto literario capaz de construír unha certa cosmovisión dunha narrativa cooperativa co lector ou lectora.

Coma fixera Camilleri coa súa Vigata siciliana, nas súas tres novelas protagonizadas polo inspector Leo Caldas e o seu axudante Rafael Estévez, Villar fixo do Vigo metropolitano unha cidade literaria en clave do xénero policial. Dende a súa primeira novela, na que recoñeceu a Reigosa apelidando así a súa primeira vítima, deseñou a paisaxe dunha xeografía literaria propia con paradas na Taberna de Elixio, no Bar Puerto de Areal, na Escola de Artes e Oficios, no Pirulí (o vello Xeral), na lonxa do Berbés, no quiosco das Almas Perdidas ou no xardín histórico da Alameda. Unha xeografía estendida sobre a ría no porto de Panxón, no faro de Monteferro, na parroquia de Tirán na banda do mar, que tiña previsto ampliar a Santa María de Oia onde anunciara se localizaría a cuarta entrega, Ondas de inverno. Como exaltou nas novelas o coidado artesanal das vides, un xeito de homenaxear ao seu propio pai, debullou as mellores receitas da nosa culinaria popular (viva a pata con garvanzos!), reivindicou a conservación da arquitectura pétrea viguesa do Ensanche ou homenaxeou a Carlos Oroza, o noso poeta peripatético. Expresións todas dun espazo emocional, no que destilou o espírito máis xenuíno de Vigo como urbe metropolitana de fronteira, portuaria e mariñeira, estendida sobre a ría, posuidora dun elixir propio presente no recendo do salitre.

Esta transformación da xeografía metropolitana viguesa en espazo literario e emocional, «relato noir da cidade», en palabras do profesor Núñez Sabarís, da que Domingo Villar foi destacado pioneiro, tivo continuidade durante a segunda década do século nas novelas xa citadas de Pedro Feijoo e Francisco Castro, como nas doutros autores e autoras que asumiron a ambientación viguesa como marca cultural específica das súas tramas policiais. Unha relación da que forman parte Manuel Esteban, autor de tres novelas protagonizadas polo inspector Carlos Manso, A ira dos mansos (Xerais 2016), O meu nome é Niguén (2018) e A vinganza dos homes bos (Xerais 2002); Beto Luaces, autor da triloxía formada por Vicus, un lugar común (Bolanda 2017), Vicus, un lugar aquelado (Bolanda, 2019) e Vicus, un lugar afastado (Bolanda, 2020); María Xosé Porteiro, autora de Covardes (Ir indo, 1999); Elena Gallego, autora de Sete caveiras (Xerais 2014); Alicia Borrás, autora de La voz rota (Elvira 2018); Daniel Cid, autor de La gabardina azul (Ediciones B, 2017) e Óscar Vázquez de Lima, autor de Ángeles robados (Maluma 2018), entre outras.

Títulos de thrillers aos que se podía poñer a etiqueta de «Vigo noir», que forman parten dun fenómeno máis amplo e vizoso, o do «Vigo literario» en lingua galega, recollido no excepcional proxecto do «Mapa literario de Vigo» deseñado pola Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas. Un amplo catálogo que ofrece dende títulos pioneiros da escritora María Xosé Queizán, como Amor de tango (Xerais 1998), a outros máis recentes de Ledicia Costas, como Infamia (Xerais 2018) e Golpes de luz (Xerais 2021), pasando por aqueloutros convertidos en clásicos modernos como Panificadora (Xerais 1994) e Unha historia que non vou contar (2009) de Cid Cabido, Cemiterio de elefantes (Xerais 1994) de Fran Alonso ou Cabalos e lobos (Xerais 2015) de Fran P. Lorenzo, entre outros dunha relación máis ampla.

Vigo, a cidade amada de Domingo Villar, para el «un animal durmido ao bordo da auga» (O último barco, 2019), configurouse nas dúas últimas décadas como un espazo literario propio, e polo tanto emocional, ese «Vigo noir» e «Vigo literario», do que os vigueses e viguesas podemos sentirnos orgullosos.

Onte 2125: «Dicionario irreal para un país imposible» de Xavier Seoane

Había tempo que tiña interese por comentar o Dicionario irreal para un país imposible (Xerais 2020) de Xavier Seoane, o libro galego máis orixinal e atractivo dos impresos o pasado ano. Unha obra inserida na cultura dicionarista de Xerais, a editora galega que leva ofrecido o catálogo máis amplio e continuo deste tipo de obras. Un dicionario das silveiras, como o define o seu autor, emparentado con outras obras alfabéticas literarias das que tan orgulloso quedara o equipo de edición noso: dende o Elucidario (Xerais 1999) de Gonzalo Navaza da colección Ferros, dirixida por Cid Cabido, pasando polo Dicionario dos seres míticos galegos (Xerais 1998) de Cuba, Miranda e Reigosa, obra fulcral na literatura galega de tradición oral revisada e reimpresa nas dúas últimas décadas en varias ocasións, até o Abecedario das mantenzas (Xerais 2012), que o noso admirado doutor Fausto Galdo non chegou a ver publicado.

Só un sabio de espírito renacentista e paciencia xenerosa como Xavier Seoane puido ter asumido completar durante dúas décadas o que hoxe xa é un monumento cultural galego. Contando coa súa condición de lector letraferido e o pouso da súa enorme erudición humanista, Seoane apenas botou man dos milleiros de lecturas da temática e do carácter máis diverso, peneiradas coas ferramentas da retranca e da súa fluidez compositiva, para definir varios centos de nomes comúns e propios, así como algúns títulos e frases feitas. Escolla orientada sempre orientada a acadr un achegamento analítico e poético a ese país imposible que chamamos Galicia.

Con semellantes intencións, para tecer o urdime de cada entrada deste glosario literario utilizou textos informativos, contos, poemas, reflexións, receitas, reseñas de libros e discos, referencias intertextuais, entre outros materiais, tanto propios como alleos. E o resultado que acada Seoane é unha auténtica delicattesen literaria, onde ningunha expresión da cultura galega resulta allea ou superflua. Case catrocentas páxinas apaixonantes onde campan a imaxinación, o humor, o espírito crítico e a reflexión máis desprexuizada e atrevida.

O dicionario de Seoane pode lerse como mellor lle preste ao lectorado, en calquera sentido e de calquera xeito. Con todo, confeso que algunhas entradas resultáronme memorables, coas que non parei de subliñar ou de rir a cachón: acento, Amancio, buguina, carácter, chuvia, emigración, identidade, Mendiño, palleiro, queixo (“epifanía casual elaborada con leite…”), retranca, ríos, saudade (na segunda acepción), xeito… Aínda que mención á parte merecen algunhas alfaias que o lectorado vai atopando como a tradución desas sete páxinas poéticas memorables tituladas “Os galegos, pioneiros audaces do amplo mundo”, compostas ao xeito de Walt Whitman.

Non podo rematar este comentario sen mencionar o extraordinario traballo de ilustración de Ramón Trigo, un dos grandes pintores e ilustradores actuais, que nunha ducia de pezas ofrece unha iconografía do país imposible retratado por Seoane. Un traballo plástico que por si mesmo merece unha exposición e unha difusión de seu. Como tamén é de excelencia o coidado da edición do editor Ramón Domínguez e do cadro da editora, tanto polo deseño de interiores, a escolla tipográfica, o tratamento do texto como dos materiais e acabamentos. Unha edición agarimada pola editora para ofrecer un dicionario de espírito clásico (e polo tanto perdurable), para un libro que entra así nesa reducida categoría das «obras mellor editadas». Libro para as que aman os libros, que non debe faltar en biblioteca ningunha, incluída as escolares. A miña gratitude a Seoane pola inmerecida dedicatoria. Beizón.

Cidade granito

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación de Granito de Álex Alonso, novela viguesa gañadora ex aequo do Premio Torrente Ballester 2019

Vigo é unha cidade granito. O porto de Vigo é o terceiro do mundo en tráfico de pedra, tanto polo seu volume de exportación de granito en bruto como polas importacións para súa elaboración por parte das empresas transformadoras instaladas na súa maior parte no Porriño. Unha actividade extractiva e industrial iniciada hai case un século pola familia Ramilo, que na actualidade factura máis de 300 millóns de euros sendo un dos sectores económicos máis consolidados da área metropolitana viguesa tanto pola importancia do seu emprego como polo feito de que o prestixioso granito rosa do Porriño constitúe unha referencia internacional para a nosa área metropolitana. Vigo é unha cidade pétrea, ademais, pola importancia da súa arquitectura do granito, deseñada dende hai máis dun século nos ensanches da súa cidade portuaria por arquitectos como Jenaro de la Fuente, Michel Pacewicz, Manuel Gómez Román, Antonio Palacios, Antonio Cominges, Francisco Castro Represas, Pedro Alonso, entre outros, que legaron un patrimonio construtivo extraordinario que hoxe forma parte da identidade e do orgullo da propia cidade.

Defendido de forma teimosa polo arquitecto Jaime Garrido e por outros estudosos do Instituto de Estudios Vigueses, este carácter granítico de Vigo contaxiou a narrativa nosa que comezou a localizar as súas ficcións neste espazos icónicos para a memoria viguesa. Velaí as achegas pioneiras de «novelas viguesas» de Cid Cabido (Panificadora, 1994) e Manuel Forcadela (Fóra de xogo, 1993), ás que na última década se engadiron as de Pedro Feijoo, Domingo Villar, Fran P. Lorenzo, Ledicia Costas, Manuel Esteban, Francisco Castro, Beto Luaces, Elena Gallego Abad, Alicia Borrás… Unha relación aberta á que se engade agora Álex Alonso, o narrador de San Miguel de Oia, autor da extraordinaria Granito (Xerais 2020), premio Torrente Ballester 2019, ex aequo con O paraíso dos inocentes (Galaxia 2020) de Antón Riveiro Coello. Coñecido polos seus libros de relatos Xénero imperfecto (2016) e Tempos de bébidas isotónicas e fast-food (Xerais 2016), con esta novela de lectura aditiva e longo alento (568 páxinas), ao fío daquel terrible crime de Nigrán do 1 de febreiro de 1994, Álex Alonso reconstrúe a memoria social, cultural e política do Vigo de hai case tres décadas, cando en plena crise económica se iniciaban as profundas mudanza urbanas do Vigo de fin de século.

Álex Alonso segue o ronsel iniciado polo mestre Cid Cabido con Unha historia que non vou contar (Xerais 2009), na que cuestionando os moldes da propia ficción afondara no mítico crime do industrial conserveiro Antonio Alfageme de 20 de abril de 1974. Alargando os recursos literarios da novela de non ficción, Álex reconstrúe en Granito o cuádruplo crime de Priegue do que foran vítimas o industrial do granito David Fernández, a súa dona Pilar Sanromán, a filla de ambos os dous, Marta e a traballadora doméstica Ana Isabel Costas; crimes dos que foron autores os policías nacionais Manuel Lorenzo Vázquez e Jesús Vela Martínez, que serían condenados a 212 anos de cárcere. Utilizando personaxes literarios de ficción, cuxos nomes apenas comparten a inicial cos reais, Alonso ofrece con detalles de espírito evidencialista o que puideron ser na realidade as historias de vida de vítimas e asasinos durante o mes que precedeu á matanza. Un procedemento narrativo semellante ao que Truman Capote utilizara en A sangue frío para radiografar aquel cuádruplo asasinato da familia Clutter, outro crime sen motivo aparente. Un intelixente procedemento literario de novela xornalística que propón ao lectorado atravesar as certezas pola peneira da ficción para que cadaquén faga a súa interpretación.

Se isto xa non abondase, Granito ofrece moito máis que as razóns documentadas que levaron a dous policías fracasados a acabar con toda unha familia. Granito reconstrúe o Vigo de comezos de 1994, os locais e establecementos, cando era alcalde Carlos G. Príncipe, reitor Luis Espada Recarey e adestrador do Celta Víctor Fernández. Unha crónica xornalística, na ficción o narrador é un periodista en prácticas de Faro de Vigo, que retrata un Vigo en mudanza no que grandes actuacións urbanísticas se presentan como o Vigo futuro (centro comercial das Travesas, praza Elíptica ou «Abrir Vigo ao mar»). Un xornalista que reclama a conservación do patrimonio da Alameda, lembra o carácter metropolitano do tranvía ou denuncia a precaria situación das persoas sen teito que sobreviven no km 0 da cidade, na planta baixa dun abandonado edificio Simeón. Vigo rebelde, no que triunfa sen paliativos a folga xeral do 28 de xaneiro contra a reforma laboral de Felipe González… Recomendo vivamente Granito, moi valiosa novela viguesa, que recupera a nosa memoria máis recente.

Novela negra viguesa

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a etiqueta da «novela negra viguesa» e  as políticas de lectura do concello de Vigo:

A pesar de que acredito pouco na fiabilidade das etiquetas e clasificacións literarias, non nego o atractivo dalgunhas como a de «novela negra viguesa», reclamo utilizado tanto por algúns editores para reforzar os seus lanzamentos como pola propia rede bibliotecaria galega para facilitar as procuras das súas usuarias. Unha marca utilizada tamén por algúns críticos para representar o que entenden é o «boom» de Vigo como cidade de novela negra, espazo literario onde se ambientan os thrillers de publicación recente dalgúns novelistas vigueses como Pedro Feijoo («Os fillos do lume»), Domingo Villar («O último barco»), Ledicia Costas («Infamia»), Manuel Esteban («O meu nome é Ninguén»), Alicia Borrás («La voz rota»), Beto Luaces («Vicus. Un lugar aquelado») ou Daniel Cid («La gabardina azul»). En todas elas, dunha ou doutra forma, Vigo aparece na ficción como un espazo criminal de referencia, como a Vigata de Camilleri, o Ystad de Mankell, o Oslo de Jo Nesbo, a Fjällbacka de Camilla Läckberg, a Kiruna de Asa Larsson, a Atenas  de Márkaris, a Venecia de Donna León, o Baztán de Dolores Redondo ou a Compostela de Carlos Reigosa, o Oregón de Diego Ameixeiras ou o Ourense de Bieito Iglesias, tres dos mestres galegos do xénero negro.

Un fenómeno literario que sabemos non é novo, como demostra o excelente Mapa literario de Vigo, confeccionado de forma colaborativa polo lectorado da Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas de Vigo, no que se identifican as obras narrativas localizadas no espazo metropolitano vigués dunha cada vez máis estensa relación de autorías, dende a escritora María Xosé Queizán, pasando por An Alfaia, Xosé Cid Cabido, Manuel Forcadela, Francisco Alonso, Elena Gallego, Manuel Veiga, Fran P.Lorenzo, María Reimóndez, Álex Alonso, Rexina Vega, Santiago Lopo, Francisco Castro, Clara do Roxo, Marga do Val, Anxo Fariña até o propio alcalde Abel Caballero, autor de «El invierno de las almas desterradas» (2004). Tanto nun caso como noutro, sen esquecer o carácter verniano da cidade, velaí o protagonismo da ría en «Vinte mil leguas baixo dos mares», o feito de que o Vigo metropolitano sexa convertido en arquetipo de localización literaria, constitúe unha noticia magnífica, xa que isto facilita a fidelización e ampliación do lectorado coa nosa literatura e a posibilidade de converter a Vigo en reclamo dun novo turismo literario, como xa sucede en tantos outros territorios literarios dos aquí citados.

Xaora, o entusiasmo por este novo fenómeno literario vigués, non pode agochar as carencias que Vigo arrastra en materia de políticas de lectura pública. Eivas endémicas en materia de bibliotecas que non van ser solucionadas da noite para a mañá, xa que a dotación para a biblioteca de Navia semella máis propia dunha sala de estudo ca dunha moderna biblioteca como o anuncio da construción da Biblioteca do Estado, agora nas Travesas, agardemos non sexa o inicio doutra das leas paralizantes entre o concello e a Xunta. Como tampouco é propio dunha «cidade literaria» que o concello de Vigo non conte con algún premio literario con dotación económica nin participe nalgún festival ou feira literaria, que facilite o contacto dos públicos lectores cos autores e autoras. Carencias menos comprensibles aínda nunha cidade que continúa sendo a capital editorial de Galicia e unha das cidades de referencia en España na edición de libros.

O fomento da lectura e o apoio á creación literaria e á industria editorial deben ser un dos eixos dunha política cultural estratéxica da que o Vigo metropolitano aínda carece. E para iso cómpre que o goberno municipal faga das políticas de lectura unha das súas prioridades, tamén orzamentarias, como fixeron os concellos da Coruña e Donostia, hoxe referentes no eido bibliotecario. Como sería posible volver a colocar a Vigo no mundo literario recuperando o Premio Celso Emilio Ferreiro, que recoñecía unha figura internacional da poesía, ou o Premio Martín Codax de poesía en lingua galega, homenaxeando ao fundador da propia cidade. Como sería posible volver a levar a poetas de todo o mundo ás Cíes, como se fixo en 1954 no III Congreso Internacional de Poesía, cuxa memoria Ceferino de Blas hai ben pouco recuperaba nesta páxinas de «Faro». Como é factible organizar un «Vigolé», un festival internacional anual de novela, apoiado no carácter verniano da cidade, concibido como espazo de encontro para os nosos narradores narradoras cos seus públicos. Como tamén o sería desenvolver un programa de residencia literaria, no marco da proxección de Vigo como destino turístico con valor cultural engadido, entre outras posibles iniciativas. En todo caso, non esquezamos que Vigo ten unha débeda coa súa literatura, hoxe un dos compoñentes máis orixinais da súa identidade contemporánea.

2018, O ano das escritoras

Os responsables de culturagalega.gal encargáronme un texto valorativo do que entendía máis destacado na literatura galega do ano 2018. A miña gratitude para eles.

Neste 2018 que remata identifico na literatura galega tres liñas que o singularizan: o protagonismo das escritoras, o regreso aos andeis dos narradores dos oitenta e a intensificación da mobilización literaria.

Sen dúbida foi este o ano das escritoras, sexa pola homenaxe a María Victoria Moreno, que reeditou o éxito da celebración do día das letras galegas nas escolas dos anos dedicados a Carlos Casares e Manuel María, como polo protagonismo de escritoras de diversas xeracións no interese das lectoras. Eis a publicación de Vivir a galope, o groso libro de memorias de María Xosé Queizán, unha das candidaturas máis firmes ao libro do ano, xunto a outras novidades como A balada dos unicornios de Ledicia Costas, autora que foi traducida este ano a media ducia de linguas (entre elas coreano, búlgaro e italiano); Besta do teu sangue de Emma Pedreira, novela gañadora do Premio Xerais 2018; ou a edición da Poesía reunida (1982-2004) de Xela Arias, unha autora esencial na literatura galega de entre séculos, que despois dunha década volve á actualidade.

Foi tamén este 2018 o ano das Pioneiras de Anaír Rodríguez (Xerais), un libro divulgativo de grande acollida, que puxo en valor a mulleres invisibilizadas da nosa historia, da posta en marcha da colección Feminismos da Editorial Galaxia e da consolidación da serie «Mulleres bravas da nosa historia» de Urco editora.

Outrosí sucedeu co incremento protagonismo das escritoras nos premios literarios: Chus Lama obtivo o Premio Nacional de Ensaio por Rosalía de Castro. Cantos de independencia e liberdade (1837-1863) (Galaxia); Lupe Gómez o Premio da Crítica por Camuflaxe (Chan da pólvora); María Reimóndez o Johán Carballeira de poesía por Galicia en bus (Xerais); Emma Pedreira o premio da Crítica de narrativa por Bibliópatas e fobólogos (Galaxia); Eli Ríos o González Garcés de poesía por Ningunha tortilla é mala; Rosa Aneiros o Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil por Tres bichicomas, dúas illas e unha serea; Ana Cabaleiro o García Barros por As Ramonas (Galaxia); Antía Yáñez o Illa Nova por Senlleiras (Galaxia); An Alfaya o Raíña Lupa por O grupo (Xerais), Andrea Maceiras o Lazarillo por Rusgalía, entre outras autoras premiadas dunha relación que sabemos máis estensa.

Como tamén foron moi salientables outras novidades das nosas escritoras como Maternidade fóra de catálogo (Xerais) de Marga Tojo; Noites de safari (Xerais) de Marlen Malone; Natura (Galaxia) de Iolanda Zúñiga; Tu contas e eu conto (Através) de Susana Arins; Um elefante no armário (Através) de Teresa Moure; O puño e a letra (Xerais) de Yolanda Castaño, que inaugura o xénero do poemic na edición galega; ou reedición de Adiós María (Galaxia) de Xohana Torres.

Como non deben ser esquecidos os debuts no eido da narrativa de Rosalía Fernández Rial con Bonus Track (Galaxia), de Pilar Ortega con Principio de incerteza (Xerais) e Moncha Fuentes con O mar que nos leva (Xerais) e no da poesía o de Lucía Aldao con Todo isto antes era noite (Apiario).

Fenómeno que na crítica literaria se produciu co activismo do grupo A Sega ou co traballo teimoso de críticas como Mercedes Queixas, elixida como membro correspondente da Academia Galega, Montse Pena Presas, Montse Dopico, Berta Davila, Pilar Ponte, Susana Pedreira, Isabel Mociño, Eulalia Agrelo, Lorena Domínguez, entre outras.

Foi 2018 o ano de regresos agardados aos andeis das librarías de narradores dos oitenta e comezos dos noventa, en boa medida hoxe convertidos en clásicos contemporáneos, nalgúns casos tras anos de silencio editorial: Suso de Toro con Fóra de si (Xerais); Manuel Rivas con Vivir sen permiso (Xerais); Xavier Alcalá con The making of (Galaxia); Cid Cabido con Tres pintores, noveliña gañadora do Premio Ánxel Fole de narrativa, Antón Lopo con Extraordinario (Galaxia), Premio Repsol e Bieito Iglesias con Guías caninos (Aira editorial).

Por último, en 2018 intensificouse a mobilización literaria, promovida polas editoras, librarías, clubes de lectura, centros educativos, concellos como dos propios autores e autoras, que procuran o contacto directo co público. Entre os numerosos feitos a salientar está o éxito rotundo dos roteiros literarios polas cidades, que en casos como os do escritor vigués Pedro Feijoo, que presentou este ano Sen piedade (Xerais ) e Camiñar o Vigo Vello (Xerais), foron percorridos por centos de lectores e lectoras. Como tamén é obrigado parabenizar a mobilización dos editores, singularmente de Xerais, Galaxia e Urco, organizadores de centos de presentacións literarias ao longo de todo o ano e de todo país, un fenómeno ao que non é alleo o activismo dalgunhas librarías e, sobre todo, dalgúns autores e autoras en xira coas súa snovidades. Mobilización literaria consolidada nos novos eventos de referencia no sector, Culturgal en inverno, as Festas dos libros de Pontevedra e a Selic de Compostela na primavera, e a praza dos Libros de Carballo e as feiras do libro de Vigo e da Coruña no verán.

Onte 1751: Presentación de “Non hai outro camiño” de Isaac Xubín

Magnífica presentación a do serán de onte en Pontevedra de Non hai outro camiño de Isaac Xubín. O presidente do Ateneo, Xaime Toxo, a profesora Ana Acuña e o escritor Anxo Angueira salientaron o valor deste poeta, narrador e tradutor cosmopolita, “un deses autores imprescindibles que sabe ficcionar o seu país”e a importancia desta súa primeira novela que cualificaron de estimulante, extraordinaria e poderosa.

XG00247501Ana Acuña comezou confesando “a súa sorpresa e admiración polas moitas calidades da novela”, “tanto polo coidado e esmero co que está escrita, polo compromiso coa terra do seu autor, polo seu coñecemento das máis diversas áreas do saber, dende a bioloxía, as matemáticas, pasando polo deporte, até a gastronomía”; “unha novela que, ademais, sitúa a Xubín a carón de autores fundacionais da nosa literatura galega como Méndez Ferrín”. A seguir, Ana Acuña identificou osdous fíos da novela: o primeiro, o dos personaxes, individuos sen recordos, usuarios de espazos de paso, de diversión, pertencentes a dous grupos sociais moi diferentes; o segundo, o dos espazos, Staro Selo, a cidade de beiramar, e a Zadruga de Vasari, un espazo rural, onde se formaron os protagonistas. Rematou Ana Acuña analizando a tipoloxía de personaxes, afirmando que “a pesar da atmosfera de alienación e opresión, a novela deixa un recendo de esperanza”, aventurando que “imprimirá unha forte pegada na historia da literatura galega”.

Comezou Anxo Angueira sinalando que Non hai outro camiño era “un libro extraordinario, unha novela poderosa, inserida nunha tradición histórica de vangarda, na liña iniciada porr Gonzalo Rodríguez Mourullo en Memorias de Tains, unha ficción política, na que debaixo estaba a Guerra Civil, contestando a visión que tiña Ramón Piñeiro da literatura galega, baseada nos principios de lirisimo, paisaxe e humor”. “Esa doutrina foi contestada por mozos como Mourullo, irrompendo como Nova Narrativa Galega. Esta novela de Xubín é filla desa tradición, da narrativa que quixo romper con esas directrices de Piñeiro. Unha novela que como aquelas obras da NNG establece un diálogo da literatura galega coa literatura universal, como fixo Camilo Gonsar en Cara a Times Square. Novelística do extrañamento, do obxectalismo, novelística citadina, dominada polo desexo, a paixón e a violencia. Unha liña que de Mourullo continúa en Ferrín, Queizán, Gonsar e, na actualidade, en Cid Cabido, narrativa caracterizada por un estilo directo, potente, seco, que nos vai encadeando na engrenaxe da formigoneira facendo masa de porlan e masa de pan”.

“Para procurar ese extrañamento -seguiu Anxo Angueira- Isaac utiliza o procedemento do Pai Sarmiento, o da onomástica,que introducía nomes populares, a liña que tamén seguiu Blanco Amor na Esmorga. Sen embargo, a de Isaac é distinta, buscando nomes que non son familiares, que nos extrañan, nomes eslavos que producen un fenómeno especular cando se mesturan con outros convencionais para nós como Picallo ou Martínez. Un procedemento que Isaac comparte con Ferrín, que xa o utilizara en Retorno a Tagen Ata ou en Bretaña esmeraldina“. “A novela de Xubín é unha ficción literaria e política, na que está presente unha obsesión do autor pola Filoloxía e polas linguas, unha preocupación polo vocabulario, mesmo o mariñeiro”. “Non hai outro camiño é unha novela vinculada con outras dúas obras de Ferrín, Elipsis e outras sombras e  Arrabaldo do norte, onde explicitamente aparece o nome de Staro Selo, obras ambas as dúas que falan da alienación, a de inviduos presos por un estado de cousas”.

“O feito de que nada mude en Staro Selo expresa que esta é unha obra incardinada na imaxe da espiral, que nos atrapa. Esta é unha narración especular, unha ficción política sobre a Galicia de hoxe, relacionada co estado de cousas social e política do mundo actual”. “Máis tamén está presente na obra a paixón gastronómica do autor, como investigador na cultura culinaria, un eido fundamental da nosa cultura”. “Como presente está a violencia exercida polo poder dunha minoría favorecida polo silencio cómplice dunha maioría inmensamente covarde. Unha sociedade onde uns ditaminan e outros dinamitan, o que amosa que alí hai resistencia”. “Na novela configúrase unha rede de personaxes, que aparentemente aparecen soltos, mais o final o lector vai xuntado, creando un tecido, o texto”.

“Na novela de Xubín hai un discurso sobre a identidade, concibida como algo que non está dado, como un proceso, un camiño; a identidade a estamos construíndo, vímola facendo”. “O leitmotiv da novela é o porlan, a cidade toda de Staro Selo está solificada por este porlan, unha masa que se estende, que via ocupando todo, acabando por todo o que ten por diante, unha das grandes metáforas deste novela dun autor que se adscribe aos escritores comprometidos coa función poética da linguaxe. Esta repetición constante do porlan enfróntase o latexo do monte dos cabalos ceibos”. “Unha novela, ademais, que ten como tema principal a soidade, xa que todos os personaxes respiran, beben soidade”. Rematou Angueira salientando o determinismo xeográfico e politico presente no propio título, Non hai outro camiño: hai que darlle unha volta a este mundo, responder a un estado de cousas”.

Onte 1116: Tintimán en Lugo

XG00214501Entre as novidades para o público xuvenil lanzadas neste mes non podemos deixar de reparar nunha nova entrega de Tintimán, a serie de Jaureguizar protagonizada polo que se presenta como «o reporteiro máis novo de Europa e Indonesia». Desta volta o xornalista estrela do Diario Galego viaxa a Lugo para participar nunha das vodas celtas do «Arde Lucus»; cidade á que, tras a aparición do corpo do arqueólogo Henrique Alcorta, regresará para intentar desvelar un misterio que o levará a recuperar os planos utilizados no século III na construción da Muralla e o Carneiro alado e Ribadeo, unha alfaia castrexa do Museo de Lugo. Coma nas novelas anteriores, a trama dunha complexa investigación técese sobre un fito histórico, onde aparecen personaxes actuais recoñecibles, como o alcalde López Horacio, o doutor Fernández Paz (director da Unidade de Medicina Tropical do HULA), o historiador Adolfo de Abel Vilela, Aurelia Balseiro (directora do Museo Provincial), o inspector Xosé Cid Cabido (da Brigada de Delitos Patrimoniais) e Marcos Calveiro (director xeral de Patirmonio). Ademais, non faltan nin o humor nin o terror nin o amor nin a aventura trepidante. Con este Tintimán en Lugo, Jaureguizar acada a plena madurez dunha serie a que o ilustrador Matalobos deu unha imaxe de seu, moi atractiva e actual. Aventuro que Tintimán continuará engaiolando como as entregas que protagonizou en Santiago, A Coruña e Vigo.