Listado de la etiqueta: ledicia_costas

Onte 2106: «Calendario Xerais 2021. Mulleres. Llanos»

/en , , , , , , , , /por

Non quero que remate o ano sen recomendar o Calendario Xerais 2021. Mulleres. Llanos, outra alfaia desa extraordinaria serie  sobre a memoria fotográfica concibida e editada por Celia Torres Bouzas. Unha colección de referencia na historia da fotografía en Galicia iniciada en 2014 coa publicación da escolma dunha ducia de fotos da viaxe a Galicia que Ruth Matilda Anderson fixo entre 1924 e 1925, introducida por un texto de Manuel O’Rivas. Serie continuada en 2015 con Mariñeiros de José Suárez, en 2016 pola Emigración de Alberto Martí e no 2017 por unha escolma do traballo fotoxornalístico de Magar. Xaora, foi a partir de 2018 cando a serie mudou a ollada para darlle visibilidade ás fotos de mulleres: en 2018 fotografadas por Pacheco, con texto de Ledicia Costas; en 2019 por José Suárez, con texto de Pedro Feijoo; en 2020 polas traballadoras de Massó, con texto de Covadonga López de Prado; e en 2021, por Llanos, con texto de Sabela Fraga Costas.

Cada un destes almanaques protagonizados por mulleres, calendarios fotográficos de parede con formato de 30 x 60 cm, que inclúe festivos e fases da lúa, propón unha ollada cun enfoque feminista sobre a Galicia do pasado século, privilexiando a visibilidade das mulleres no espazo público, sexa nos traballos comunitarios, agrarios, pesqueiros ou industriais, participando nas actividades sociais, políticas, deportivas, culturais ou relixiosas. Unha contribución moi salientable á construción dunha memoria fotográfica alternativa e crítica, capaz de desvelar outro tipo de referentes e de incorporar no relato galego contemporáneo o papel decisivo das mulleres.

Ese é o enfoque escollido tamén para o Calendario Xerais 2021 no que se escolma unha ducia de fotos protagonizadas por mulleres do Arquivo Llanos depositado no Museo Etnolóxico de Ribadavia dende a súa adquisición pola Consellaría de Cultura en 2009. Fotos de tres xeracións de fotógrafos da familia Llanos, a do avó e pai (ambos os dous de nome Francisco) do noso admirado Ángel Llanos, falecido en 2012, instalados na viguesa rúa Elduayen dende 1885. Daquel arquivo extraordinario de máis de 100.000 instantáneas, que documentaron as transformacións da cidade de Vigo ao longo de todo o século XX, neste almanaque tan singular aparece apenas unha ducia das protagonizadas por mulleres.

O almanaque de Llanos convida a que reparemos cunha ollada feminista durante un mes en situacións e acontecementos moi diversos e atractivos: un partido de fútbol feminino no campo de Coia protagonizado por dous equipos de xogadoras belgas (1925); unha mascarada  teatral de entroido; a esculcar no escaparate do Garaxe Americano da rúa García Barbón (1936); a identificar as protagonistas dun paseo pola rúa do Príncipe (1920-1930); a lembrar o que foron as batallas de flores en Policarpo Sanz (1926); a coñecer unha escena do mercado de froitas e verduras na praciña das ostras (fotografía escollida para a portada do calendario); a entrar nunha clase de costura a máquina (1935); unha escena nun lavadoiro do periurbano; unha reunión política ou sindical durante a segunda República; o interior da gardería da conserveira Massó (1950-1960); até finalizar cunha carreira atlética nas Avenidas e cunha «fotoesperanza» protagonizada por unha rapaciña, como símbolo do empoderamento e da construción dos propios relatos por parte das mulleres.

Todos os nosos parabéns a Celia Torres, editora e alma mater deste proxecto editorial precioso e único na edición cultural galega.

Chega a vacina (conto de nadal)

/en , , , , , , , /por

Na sección semanal de Faro de Vigo publico o tradicional conto de nadal do Campo de Granada:

A Ledicia Costas

Benquerida avoa Rita:

Mamá díxome que non poderás saír da residencia nin o día de noiteboa nin o de fin de ano nin tampouco poderemos ir alí a darche un abrazo e levar a proba do leite fritido que facemos coa túa receita. As responsables da residencia dixeron que, cando chegue a túa quenda, na tarde do vinte e catro faredes unha vídeo chamada con nós e coa tía Olaia coma a do abril pasado o día do teu oitenta e seis aniversario. Eu, avoíña, non teño tanta paciencia e prefiro escribir hoxe que rematan as clases este correo, que sei vas ler no teu móbil, para contarche algunhas cousas importantes que sucederon estes días na miña clase preparando o Nadal. Eu dígolles as miñas amigas Iris e Mariña que teño unha avoa tic toc que aínda que non grava vídeos co teléfono é capaz de enviar audios e ler mensaxes e correos coma se fose unha rapaza nova.

Non mo vas crer, avoa, Ledicia Costas, a miña escritora favorita, asinoume o seu último libro. Titúlase Baixo cero, é a segunda entrega da serie protagonizada pola Señorita Bubble, unha inventora xenial que reivindica o papel das mulleres na ciencia e na tecnoloxía. Ledicia veu ao noso colexio a ter uns encontros co alumnado de terceiro e cuarto de Primaria. Cando rematou, tres persoas do club de lectura de quinto fixémoslle unha entrevista para a Radio da Biblio. Ledicia foi moi riquiña con nós, non paraba de rir e darnos azos. Contounos que comezara a escribir cando estaba no colexio e que fixo varias novelas cando ía ao instituto. Pareceume incrible esa facilidade para inventar historias tan bonitas e divertidas como son todas as súas. Non fixo falta que nos dixera que lle gustaba moito o Nadal, Ledicia vestía un xersei vermello de punto cunha mamá Noel choscando un ollo, unha prenda preciosa. Confesounos que neste libro, a señorita Bubble faille unha trasnada a Papá Noel, enfrontándoo a unha folga dos elfos que traballan na súa central de distribución e entrega de agasallos. Nunca me parara a pensar no moito que traballan todas esas persoas nestas datas. Todas teñen dereito a unhas condicións de traballo e retribución dignas acorde coa importante tarefa que desenvolven.

Acabamos a entrevista con Ledicia cantando as súas panxoliñas revolucionarias: «choran, choran, non deixan de chorar, os elfos en Laponia non queren traballar». Quedamos contentos coa nosa primeira entrevista a unha escritora. Xa sabes como podes escoitar o podcast na páxina do meu cole. Agardo que che guste e desculpes algún fallo, sei que me atrapallei un pouco cando lle fixen a primeira pregunta, estaba moi emocionada por falar cunha persoa tan importante. Nese momento Ledicia díxome: «Lúa, entendín a túa pregunta, é moi interesante». Foi alucinante, avoa, que curriña é esa muller.

Nestes días non foi todo tan divertido. Na nosa clase de quinto presentamos todas as semanas os datos do Observatorio Covid sobre a evolución da pandemia. É un traballo que actualizamos cos datos que recollemos da páxina do Ministerio de Sanidade, que contabiliza o número de casos en todo o mundo (máis de setenta e dous millóns), en Europa (máis de vinte e tres millóns) e en España (mais dun millón setecentos mil), e da web da Consellaría de Sanidade, que ofrece os de Galicia (case sesenta mil). É un traballo escolar colaborativo de investigación moi interesante que segundo Xiana, a nosa mestra, nos axuda a entender a evolución da pandemia e a comparar os datos oficiais en cadansúa gráfica colocada no taboleiro de cortiza. E, avoíña, non quero asustarte, pero ás portas da noiteboa os datos din que a pandemia por agora non remite. Xiana insiste en que todas as precaucións seguen sendo poucas e este ano o mellor é quedar na casa celebrando as festas cos seus conviventes. A min paréceme triste, non poder estar con Antón e Hugo, os meus curmáns, nin sequera na merenda de Reis despois da cabalgata. Xiana di que é preferible pasar este nadal así, lendo e xogando na casiña, e poder celebrar o seguinte, agora que xa comeza a chegar a vacina.

E da vacina tamén quero falarche, porque aí si que teño boas noticias. As persoas que vivides nas residencias seredes as primeiras en poñer a vacina, en toda a Unión Europea, a partir do 27 de decembro. Xa non vós queda nadiña, avoa. Xiana di que este procedemento é o máis xusto xa que as persoas maiores, as coidadoras e o persoal sanitario sodes as mais expostas a este noxento coronavirus. Xa me contarás se a picada doe moito, que dentro duns meses tamén nos tocará a nós. Paréceme extraordinario que todas as persoas do planeta, vivamos onde vivamos, poidamos volver facer vida normal grazas ao esforzo das investigadoras nos seus laboratorios. É algo extraordinario o valor da ciencia para a humanidade. Con todo, Xiana di que o Covid 19 veu para mudar as nosas vidas, que a partir de agora para evitar que apareza outra pandemia semellante deberemos vivir dunha forma diferente, respectando a saúde do propio planeta como propón Greta Thunberg, a rapaza sueca que dixeches un día que me imitaba.

Non sei, avoa, a min todo o que ven sucedendo dende os meses do confinamento provócame moita tensión, o que o libro do Emocionario, ao que tantas veces recorro, identifica como «estrés», xa que temos que enfrontarnos a situacións que sentimos como ameazas. Sabes, avoa, teño saudades dos teus abraciños e de ver contigo outra vez Matilda, a nosa película favorita. Sei que cando estou contigo son unha persoa serena e tranquila. Agardo que cando pase todo isto, poidamos volver exercitar con Antón e con Hugo o que ti chamaches un día o músculo dos afectos, un exercicio que fai medrar a nosa felicidade. Quérote, avoa Rita.

Onte 2097: Brava, Lady Bubble!

/en , , , , , , , , , , , , /por

Hai apenas dous meses que Ledicia Costas sorprendeu as súas seguidoras cunha nova volta de porca ao Outromundo coa publicación da primeira entrega dos Minimortos. Agora volve facelo noutro dos seus mundos de ficción, o da inventora Lady Bubble, que creara co ilustrador Andrés Meixide, A señorita Bubble Baixo cero, (Xerais 2020) probablemente, a súa novela infantil máis atrevida e rabuda das publicadas até hoxe. Desta volta, Lady Bubble comeza unha nova vida en Rovaniemi, a capital da Laponia finesa onde ten a súa residencia oficial Papá Noel, onde acollerá na súa casa a unha ampla comunidade de pinguíns, os animais favoritos do seu inseparable Vicent, o neno do corazón mecánico. Xaora, fóra do seu medio natural a vida dos pingüíns non é doada, mais aínda cando sufren os efectos dos vertidos tóxicos ao mar da fábrica de xoguetes de Noel, na que traballan milleiros de elfos en condicións deplorables e con salarios de miseria.

Sen abandonar o espírito steampunk nin perder unha miga do interese pola temática científica e tecnolóxica da primeira entrega, en Baixo cero Ledicia Costas bota man dos recursos da utilización do diálogo como estratexia narrativa e do conto de Nadal dickensiano e do humor atolado de estirpe roaldahliana para relatar a revolta sindical de pingüíns e elfos e cuestionar así a crueldade e arbitrariedade machista de Noel, transformando a procura da igualdade e da dignidade nos valores máis xenuínos do Nadal. Unha revolta alternativa, tamén nas formas e na distribución dos agasallos, na que non faltan nin as panxoliñas reivindicativas nin as referencias aos magos e outros personaxes. Baixo cero abre así novas perspectivas temáticas para unha serie protagonizada pola Señorita Bubble que se consolida como outro dos universos creativos singulares de Costas, ao que tampouco é alleo o extraordinario traballo de ilustración dun Meixide en estado de graza, que entende o espírito steampunk e transgresor da autora viguesa, sobre todo no deseño arquitectónico e na creación dunha atmosfera propia dos contos de inverno.

Fermosísimo este conto de Nadal de Costas e Meixide, que supón a consolidación dunha serie, convertida xa en colección pola editora, que promete engaiolar e formar a milleiros de novos lectores e lectoras autónomos. Recomendo vivamente.

Onte 2090: Chegan Os Minimortos de Ledicia Costas

/en , , , , , , , , , /por

Se hai tres anos celebrabamos o Samaín coa publicación de Violeta quere ser vampiro. Un conto de Samaín (Xerais 2017), o primeiro álbum de Ramón D. Veiga e David Sierra, este ano a nosa festa do solpor trae ao lectorado autónomo, de 8 anos en diante, outra feliz sorpresa: Benvido ao Outro Barrio (Xerais 2020), o inicio da serie Os Minimortos de Ledicia Costas, ilustrada por Mar Villar. Como xa fixera en Escarlatina, a cociñeira defunta (Xerais 2014) e Esmeraldina, a nena defunta (Xerais 2016),  Ledicia localiza as historias no outro mundo, aquí o «Outro Barrio», onde viven os mortos e viaxan os que foron vivos. Territorio de paso onde viven Petunio, Maya, Dinamito, Pochiña e Penoso, os Minimortos, cinco nenos e nenas habitantes de ultratumba, que teñen liberdade para facer o que lles pete mentres agardan alí polos seus pais. Andanzas dos xenerosos e simpáticos Minimortos que coñecemos grazas á voz da Curuxa, que voa dun mundo a outro e non apreza moito aos humanos.

Nesta entrega inicial, que anuncia a aparición decontado dunha segunda, Criando malvas, os Minimortos recibirán con todo o seu agarimo a Catacrak, un rapaz que morreu en accidente de tráfico e pretende regresar a toda costa ao mundo dos vivos. Os Minimortos queren animalo a superar o seu medo, pretenden que se sinta no Outro Barrio coma na súa casa, que comprenda que por alí pasa todo o mundo, que se poden facer cousas que nunca soñaras e se pode estar sempre contento.  Xaora, será grazas á consulta do libro de Frankestein que le Pochiña, aos coñecementos científicos de Dinamito e a outras pesquisas como a panda intentará resolver o seu primeiro caso.

Unha narración que arrastra ao lectorado coma unha seda por unha atmosfera terrorífica, sen faltar nunca o ingrediente do humor retranqueiro e da ironía para abordar de forma explícita e con asombrosa naturalidade a cuestión da morte e da súa orixe (enfermidade, accidente…), un tema que até a publicación dos textos de Ledicia Costas semellaba vetado na literatura infantil e xuvenil, máis aínda nos textos para os máis novos, como é este caso.

Lonxe da representar o outro mundo por medio dos recursos da expresión gore ou violenta, Ledicia aposta nestas páxinas moi talentosas por celebrar o valor da vida, da amizade, da ledicia e do coñecemento compartido: «os nenos e nenas onde estean o mellor que poden facer é ser felices». Enfoque humanista que comparte a lectura da ilustradora Mar Villar, que ofrece un outro mundo luminoso, cheo de cores, luces e flores, fuxindo dos negros e a presenza de esqueletos e caveiras habituais. Un contrapunto visual irónico na representación do mundo dos mortos, roto apenas cando os Minimortos pasan polo bosque das calamidades, paisaxe queimada que tan ben coñecemos.

En definitiva, un magnífico inicio de serie, tanto pola brillantez na creación desta panda infantil tan singular como polo inusual diálogo entre texto e ilustración, próximo ao territorio do álbum. Unha serie ideal para as lecturas deste tempo de Samaín, no que lembramos a defuntos e celebramos a vida camiño do inverno. Benvidos Minimortos! Parabéns ás autoras.

Cidade granito

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación de Granito de Álex Alonso, novela viguesa gañadora ex aequo do Premio Torrente Ballester 2019

Vigo é unha cidade granito. O porto de Vigo é o terceiro do mundo en tráfico de pedra, tanto polo seu volume de exportación de granito en bruto como polas importacións para súa elaboración por parte das empresas transformadoras instaladas na súa maior parte no Porriño. Unha actividade extractiva e industrial iniciada hai case un século pola familia Ramilo, que na actualidade factura máis de 300 millóns de euros sendo un dos sectores económicos máis consolidados da área metropolitana viguesa tanto pola importancia do seu emprego como polo feito de que o prestixioso granito rosa do Porriño constitúe unha referencia internacional para a nosa área metropolitana. Vigo é unha cidade pétrea, ademais, pola importancia da súa arquitectura do granito, deseñada dende hai máis dun século nos ensanches da súa cidade portuaria por arquitectos como Jenaro de la Fuente, Michel Pacewicz, Manuel Gómez Román, Antonio Palacios, Antonio Cominges, Francisco Castro Represas, Pedro Alonso, entre outros, que legaron un patrimonio construtivo extraordinario que hoxe forma parte da identidade e do orgullo da propia cidade.

Defendido de forma teimosa polo arquitecto Jaime Garrido e por outros estudosos do Instituto de Estudios Vigueses, este carácter granítico de Vigo contaxiou a narrativa nosa que comezou a localizar as súas ficcións neste espazos icónicos para a memoria viguesa. Velaí as achegas pioneiras de «novelas viguesas» de Cid Cabido (Panificadora, 1994) e Manuel Forcadela (Fóra de xogo, 1993), ás que na última década se engadiron as de Pedro Feijoo, Domingo Villar, Fran P. Lorenzo, Ledicia Costas, Manuel Esteban, Francisco Castro, Beto Luaces, Elena Gallego Abad, Alicia Borrás… Unha relación aberta á que se engade agora Álex Alonso, o narrador de San Miguel de Oia, autor da extraordinaria Granito (Xerais 2020), premio Torrente Ballester 2019, ex aequo con O paraíso dos inocentes (Galaxia 2020) de Antón Riveiro Coello. Coñecido polos seus libros de relatos Xénero imperfecto (2016) e Tempos de bébidas isotónicas e fast-food (Xerais 2016), con esta novela de lectura aditiva e longo alento (568 páxinas), ao fío daquel terrible crime de Nigrán do 1 de febreiro de 1994, Álex Alonso reconstrúe a memoria social, cultural e política do Vigo de hai case tres décadas, cando en plena crise económica se iniciaban as profundas mudanza urbanas do Vigo de fin de século.

Álex Alonso segue o ronsel iniciado polo mestre Cid Cabido con Unha historia que non vou contar (Xerais 2009), na que cuestionando os moldes da propia ficción afondara no mítico crime do industrial conserveiro Antonio Alfageme de 20 de abril de 1974. Alargando os recursos literarios da novela de non ficción, Álex reconstrúe en Granito o cuádruplo crime de Priegue do que foran vítimas o industrial do granito David Fernández, a súa dona Pilar Sanromán, a filla de ambos os dous, Marta e a traballadora doméstica Ana Isabel Costas; crimes dos que foron autores os policías nacionais Manuel Lorenzo Vázquez e Jesús Vela Martínez, que serían condenados a 212 anos de cárcere. Utilizando personaxes literarios de ficción, cuxos nomes apenas comparten a inicial cos reais, Alonso ofrece con detalles de espírito evidencialista o que puideron ser na realidade as historias de vida de vítimas e asasinos durante o mes que precedeu á matanza. Un procedemento narrativo semellante ao que Truman Capote utilizara en A sangue frío para radiografar aquel cuádruplo asasinato da familia Clutter, outro crime sen motivo aparente. Un intelixente procedemento literario de novela xornalística que propón ao lectorado atravesar as certezas pola peneira da ficción para que cadaquén faga a súa interpretación.

Se isto xa non abondase, Granito ofrece moito máis que as razóns documentadas que levaron a dous policías fracasados a acabar con toda unha familia. Granito reconstrúe o Vigo de comezos de 1994, os locais e establecementos, cando era alcalde Carlos G. Príncipe, reitor Luis Espada Recarey e adestrador do Celta Víctor Fernández. Unha crónica xornalística, na ficción o narrador é un periodista en prácticas de Faro de Vigo, que retrata un Vigo en mudanza no que grandes actuacións urbanísticas se presentan como o Vigo futuro (centro comercial das Travesas, praza Elíptica ou «Abrir Vigo ao mar»). Un xornalista que reclama a conservación do patrimonio da Alameda, lembra o carácter metropolitano do tranvía ou denuncia a precaria situación das persoas sen teito que sobreviven no km 0 da cidade, na planta baixa dun abandonado edificio Simeón. Vigo rebelde, no que triunfa sen paliativos a folga xeral do 28 de xaneiro contra a reforma laboral de Felipe González… Recomendo vivamente Granito, moi valiosa novela viguesa, que recupera a nosa memoria máis recente.

Onte 2081: Ledicia Costas nos faladoiros virtuais dos colexios de Cedeira e Laredo

/en , , , , , , /por

Acompañei onte a Ledicia Costas nos encontros virtuais que mantivo co alumnado do Colexio de Cedeira (5º de EP) e Laredo (3º e 4º de EP) onde traballo como orientador educativo. Dúas sesións moi proveitosas tanto polo que nelas se falou e compartiu sobre as lecturas, no primeiro sobre Escarlatina, a cociñeira defunta e noutro sobre A señorita Bubble, como pola experiencia para o alumnado deste formato virtual, respectando a netiqueta e utilizando de forma simultánea as utilidades da videoxuntanza, sobre todo, o chat paralelo que se desenvolvía na marxe da pantalla.

Xuntar na mesma actividade os valores de compartir coa autora as lecturas de varios meses na «Hora de ler» e utilizar un soporte de comunicación dixital simultáneo conforma un formato de actividade de fomento da lectura ensaiado neste período de confinamento que no futuro (agardemos que xa presencial) paga a pena explorar. E se isto non abondase, gustei moita  da elegancia de moitas das participantes, vestidos para a ocasión tan importante, expresión de autoestima e de respecto pola convidada literaria, unha actitude que consolida valores de positividade sobre a nosa lingua e sobre a propia creación literaria.

En ambos os dous faladoiros Ledicia Costas confesou algúns segredos sobre a súa obra, como que escribiu o seu primeiro libro ás trece anos e o texto perdeuse nunha mudanza. Adiantou tamén algunhas primicias, como a aparicion da serie dos Minimortos, historias dos nenos de ultratumba, para comezos do vindeiro curso e dirixidos ao primeiro lectorado e adiantou o título da segunda parte d’ A señorita Bubble, Bubble baixo cero, que estará ambientada en Laponia.

Falou Ledicia tamén de Vampira de biblioteca, a súa novela máis recente sobre o valor dos libros, das bibliotecas e da lectura. Recomendou varios do seus álbums favoritos: A árbore xenerosa (Kalandraka, 2015) de Shel Silverstein, Na cociña de noite (Kalandraka 2014) de Maurice Sendak e Que bonito é Panamá! (Kalandraka 2015) de Janosh. Comentou o proceso de creación literaria conxunta de Caramonia, con novos capítulos todas as semanas en Instagram… e moitas outras cousas.

A conversa co alumnado de Laredo, emitida en directo, quedou gravada na canle de Yoube do cole (44 minutos). Un formato de faladoiro virtual que repetiremos co alumnado de 5º e 6º de EP do CEIP de Laredo que conversará co noso admirado Óscar Sánchez «Martinpawley» sobre astronomía, ciencia e cine.

Onte 2075: A vampira 451 de Ledicia Costas

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Ledicia Costas agasállanos nesta reentrada con Vampira de biblioteca, un novo libro da súa factoría creativa, ilustrado por Víctor Rivas. Unha aventura cen por cen ledicia que integra tres das súas principais liñas de traballo: a exploración de medos e perdas no inframundo paralelo, creado en Escarlatina; a indagación no eido do coñecemento e da tecnoloxía utilizando a estética steampunk, iniciada n’ A señorita Bubble e A balada dos unicornios; e a recreación do mundo dos animais estraños e a creación de sociedades compartidas cos seres humanos, presente n’ As peripecias de Extravaganzza Pérez. Tres esteos literarios que prenden nunha mesma trabe, a voz enérxica de Eleonora, a nena vampira chucha tinta e vegana que relata a súa historia como defensora dende hai máis dun século dos fondos da biblioteca de Coímbra ameazados pola terrible praga do couzón real que pretende papalos.

Nas páxinas iniciais, a narradora e protagonista propón á lectora que se quere gozar desta aventura literaria antes debe descalzarse e identificar e escribir os seus medos, aquelas cousas ou situacións que lle producen un profundo desacougo. Só despois poderá poñerse máis cómodo na cama ou no sofá e saber todo o que lle aconteceu a Eleanora e aos morcegos Xa e Mon cando coñeceron ao avó Mariano e a súa familia toda. Un pacto inicial coa lectora que tamén o é de exaltación apaixonada do valor dos libros e das bibliotecas, ameazados tanto polos perigos do temible couzón da morte como pola idiotez e alienación provocada polo uso doutros soportes onde procurar información, como internet, as redes sociais ou os videoxogos.

Vampira de biblioteca pertence a esa clase de grandes libros sobre o mundo dos libros. Unha defensa da cultura do libro protagonizada neste caso por unha vampira punki, tamén vixía dos libros e lectora letraferida, que como aquel bombeiro Montag de Fahrenheit 451 (parabéns a Xerais pola nova edición deste clásico), pretende poñer a salvo un por un os imprescindibles da  biblioteca ao seu cargo (como Drácula, o vampiro máis respectado de toda a historia) chuchando a tinta das súas páxinas para poder inxectalas noutro soporte e deixalas fóra de perigo. Unha xenerosa estratexia, como a de procurar as palabras perdidas na casa dos humanos, que leva a historia, nun xiro inesperado e moi brillante, á exploración do valor da amizade, como algo que medra se a alimentas e a cultivas. Lemos tamén para querer e ser queridos, o que obriga a considerar a lectura como unha actividade vinculada ao eido emocional.

Ledicia Costas acerta de cheo cando ofrece unha aventura literaria de amizade entre vampiros, humanos e animais dirixida a un lectorado autónomo (a partir de 9 ou 10 anos) cando comeza a compartir a experiencia lectora sobre libros impresos coa utilización do hipertexto da web, a iniciarse no uso da comunicación nas redes e adestrarse no uso dos videoxogos compartidos. Acerta Ledicia cando fai esta exaltación imaxinativa e atrevida do valor dos libros e da bibliotecas fuxindo das mexericadas do aroma ou cheiro dos libros e outras trapalladas propias dos que non entenden que a hibridación da lectura é hoxe un camiño sen volta. Ledicia por medio de Eleanora, a súa vampira 451, defende os libros por que como aquel Montag de Bradbury sinte que detrás de cada libro hai unha persoa que  fala . Velaí o milagre e a marabilla da lectura pola que paga tanto a pena vivir aventuras como cada unha que nos ofrece Ledicia, facernos humanos. Recomendo vivamente esta Vampira de biblioteca, libro importante.

Sesquiscentenario verniano

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar o 150 aniversario da publicación de «A baía de Vigo«, o que despois constituiría o capítulo VIII da segunda parte de 20.000 leguas baixo dos mares de Jules Verne:

Vigo, como cidade verniana que é, non pode esquecer que este mes de setembro se celebra o sesquiscentenario da publicación de «A baía de Vigo», texto que constituiría o capítulo oitavo da segunda parte de 20.000 leguas baixo dos mares (tradución galega de Mercedes Pacheco, Ir Indo 2004), unha das novelas chave da serie de «Viaxes extraordinarias» de Jules Verne, publicadas por entregas quincenais polo editor Pierre-Jules Hetzel na revista Le Magasin d’Eduction et le Récréation. Unha efeméride, lembrada oportunamente por Eduardo Rolland, membro da dinámica Sociedade Jules Verne de Vigo, que constitúe un motivo magnífico para volver sobre un texto emblemático que se le pública e colectivamente no paseo das Avenidas cada 18 de febreiro, coincidindo co aniversario da chegada á Ría de Vigo do Nautilus do capitán Nemo.

Unha efeméride de ficción, estritamente literaria, na que se desenvolve unha das escenas máis inesquecibles da novela na que fronte os retratos do seu gabinete (do que existe unha fermosa recreación no Aquarium Finisterrae da Coruña) Nemo debulla as súas conviccións políticas, mais na que tamén sabemos que visita a nosa ría coa intención de facerse co ouro dos galeóns fundidos en Rande, o que permitiría financiar as súas viaxes. Un capítulo que demostra a sólida documentación manexada por Verne que coñece tanto as condicións náuticas da Ría de Vigo, pintada polo bretón con «augas impregnadas de luz eléctrica», como os avatares da batalla librada no estreito de Rande e na enseada de San Simón o 23 de outubro de 1702, sen esquecer as iniciativas das primeiras expedicións de rescate do tesouro dos galeóns promovidas polo banqueiro Hipólito Magen nas que se utilizaron escafandros semiautónomos e lámpadas eléctricas. Un capítulo, ademais, non o esquezamos, esencial na conformación de Vigo como cidade de novela, xa que constitúe a primeira referencia internacional nunha das obras máis populares e traducidas de Verne como da literatura popular de finais do século XIX e de todo o XX.

Un capítulo, «A baía de Vigo», incluído en 20.000 leguas baixo dos mares, novela cuxa primeira edición, como soubemos na exposición «Julio Verne. Los límites de la imaginación» (Marco 2018), constitúe unha auténtica rareza xa que foi editada antes en castelán ca en francés, un caso único na obra verniana. Así o testemuña un exemplar de 20.000 leguas de viaje submarino, novela editada en Madrid en 1869 por Tomás Rey, traducida por Vicente Guimerá, que se anticipou dous anos á edición orixinal francesa do editor Pierre-Jules Hetzel, aparecida en novembro de 1871. Un atraso ao que non foron alleas as dificultades de abastecemento de papel nin o conflito da Guerra Franco-Prusiana, que chegou ás portas do número 18 da parisina rúa Jacob, onde o editor tiña a súa sede e onde dende 1863 planeou e compartiu con Verne a saga de novelas de aventuras que axiña se farían famosas en medio mundo tras a publicación ese ano da primeira delas, Cinco semanas en globo.

Relación entre Verne e Hetzel que sempre se pon como modelo de participación activa do editor no desenvolvemento dun proxecto literario, o das «Viaxes extraordinarias», que autor e editor concibían como un soporte excelente para transmitir os coñecementos científicos e xeográficos entre a mocidade. Unha intencionalidade á que non era allea as conviccións de Hetzel de que a ciencia era a clave do progreso e de que a educación da mocidade, á que o editor destinada boa parte das súas obras, debía ser laica, gratuíta e obrigatoria, o que contribuiría devagariño a mudar o estado das cousas. Sabemos que a disciplina lectora de Hetzel, editor tamén de Víctor Hugo, Balzac, Zola ou Baudelaire, contribuíu coas súas correccións e suxestións a fixar os manuscritos de Verne, que sempre se amosou receptivo con esta paixón optimista do seu editor.

Non esquezamos que «A baía de Vigo» é apenas o primeiro feito da relación de Verne con Vigo, porto no que recalou de forma probablemente non premeditada unha década despois da súa tan impactante visita imaxinaria. Escala que repetiría en 1884, outra vez para solucionar un problema na caldeira do Saint Michel III, na que quizais chegou a coñecer a Antonio Sanjurjo Badía, o propietario do taller La Industriosa, relación ficcionada por Ledicia Costas na súa novela Jules Verne e o secreto das mulleres planta (Xerais 2016).

Este sesquiscentenario verniano debería contribuír a que, como levamos propoñendo dende hai case dúas décadas, Vigo valore ao seu primeiro embaixador literario. Pódese bautizar a ponte de Rande co seu nome. Pódese incluír no noso rueiro ou fixar co seu nome á futura biblioteca do estado. Como o concello de Vigo podería establecer un lazo de irmandade («Joumelage») permanente co de Nantes, onde naceu o bretón. Vigo con Verne.

Novela negra viguesa

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a etiqueta da «novela negra viguesa» e  as políticas de lectura do concello de Vigo:

A pesar de que acredito pouco na fiabilidade das etiquetas e clasificacións literarias, non nego o atractivo dalgunhas como a de «novela negra viguesa», reclamo utilizado tanto por algúns editores para reforzar os seus lanzamentos como pola propia rede bibliotecaria galega para facilitar as procuras das súas usuarias. Unha marca utilizada tamén por algúns críticos para representar o que entenden é o «boom» de Vigo como cidade de novela negra, espazo literario onde se ambientan os thrillers de publicación recente dalgúns novelistas vigueses como Pedro Feijoo («Os fillos do lume»), Domingo Villar («O último barco»), Ledicia Costas («Infamia»), Manuel Esteban («O meu nome é Ninguén»), Alicia Borrás («La voz rota»), Beto Luaces («Vicus. Un lugar aquelado») ou Daniel Cid («La gabardina azul»). En todas elas, dunha ou doutra forma, Vigo aparece na ficción como un espazo criminal de referencia, como a Vigata de Camilleri, o Ystad de Mankell, o Oslo de Jo Nesbo, a Fjällbacka de Camilla Läckberg, a Kiruna de Asa Larsson, a Atenas  de Márkaris, a Venecia de Donna León, o Baztán de Dolores Redondo ou a Compostela de Carlos Reigosa, o Oregón de Diego Ameixeiras ou o Ourense de Bieito Iglesias, tres dos mestres galegos do xénero negro.

Un fenómeno literario que sabemos non é novo, como demostra o excelente Mapa literario de Vigo, confeccionado de forma colaborativa polo lectorado da Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas de Vigo, no que se identifican as obras narrativas localizadas no espazo metropolitano vigués dunha cada vez máis estensa relación de autorías, dende a escritora María Xosé Queizán, pasando por An Alfaia, Xosé Cid Cabido, Manuel Forcadela, Francisco Alonso, Elena Gallego, Manuel Veiga, Fran P.Lorenzo, María Reimóndez, Álex Alonso, Rexina Vega, Santiago Lopo, Francisco Castro, Clara do Roxo, Marga do Val, Anxo Fariña até o propio alcalde Abel Caballero, autor de «El invierno de las almas desterradas» (2004). Tanto nun caso como noutro, sen esquecer o carácter verniano da cidade, velaí o protagonismo da ría en «Vinte mil leguas baixo dos mares», o feito de que o Vigo metropolitano sexa convertido en arquetipo de localización literaria, constitúe unha noticia magnífica, xa que isto facilita a fidelización e ampliación do lectorado coa nosa literatura e a posibilidade de converter a Vigo en reclamo dun novo turismo literario, como xa sucede en tantos outros territorios literarios dos aquí citados.

Xaora, o entusiasmo por este novo fenómeno literario vigués, non pode agochar as carencias que Vigo arrastra en materia de políticas de lectura pública. Eivas endémicas en materia de bibliotecas que non van ser solucionadas da noite para a mañá, xa que a dotación para a biblioteca de Navia semella máis propia dunha sala de estudo ca dunha moderna biblioteca como o anuncio da construción da Biblioteca do Estado, agora nas Travesas, agardemos non sexa o inicio doutra das leas paralizantes entre o concello e a Xunta. Como tampouco é propio dunha «cidade literaria» que o concello de Vigo non conte con algún premio literario con dotación económica nin participe nalgún festival ou feira literaria, que facilite o contacto dos públicos lectores cos autores e autoras. Carencias menos comprensibles aínda nunha cidade que continúa sendo a capital editorial de Galicia e unha das cidades de referencia en España na edición de libros.

O fomento da lectura e o apoio á creación literaria e á industria editorial deben ser un dos eixos dunha política cultural estratéxica da que o Vigo metropolitano aínda carece. E para iso cómpre que o goberno municipal faga das políticas de lectura unha das súas prioridades, tamén orzamentarias, como fixeron os concellos da Coruña e Donostia, hoxe referentes no eido bibliotecario. Como sería posible volver a colocar a Vigo no mundo literario recuperando o Premio Celso Emilio Ferreiro, que recoñecía unha figura internacional da poesía, ou o Premio Martín Codax de poesía en lingua galega, homenaxeando ao fundador da propia cidade. Como sería posible volver a levar a poetas de todo o mundo ás Cíes, como se fixo en 1954 no III Congreso Internacional de Poesía, cuxa memoria Ceferino de Blas hai ben pouco recuperaba nesta páxinas de «Faro». Como é factible organizar un «Vigolé», un festival internacional anual de novela, apoiado no carácter verniano da cidade, concibido como espazo de encontro para os nosos narradores narradoras cos seus públicos. Como tamén o sería desenvolver un programa de residencia literaria, no marco da proxección de Vigo como destino turístico con valor cultural engadido, entre outras posibles iniciativas. En todo caso, non esquezamos que Vigo ten unha débeda coa súa literatura, hoxe un dos compoñentes máis orixinais da súa identidade contemporánea.

Onte 2036: «Se isto é un home» e a literatura do Holocausto en galego

/en , , , , , , , /por

Dediquei os últimos días á lectura calma de Se isto é un home (Xerais 2019), a versión galega de Se questo é un uomo (1947), a estremecedora novela do Holocausto de Primo Levi. Unha tradución brillante de Xoán Manuel Garrido Vilariño, autor tamén dun epílogo esclarecedor sobre o percorrido vital e intelectual do autor italiano. Unha excelente edición galega que culmina o proxecto de Garrido, quen hai quince anos xa presentou a súa tese de doutoramento sobre a tradución desta novela testemuño dos campos de exterminio, escrita dende o deber memoria e dunha experiencia non humana como sobrevivente de Auschwitz. Unha edición moi demorada e coidada, tras máis dunha década de traballo do tradutor, que coincide ademais no ano do centenario do nacemento de Levi. Unha das pezas senlleiras da literatura do século XX que agranda o catálogo referencial de narrativa de Xerais como do conxunto da edición galega.

Durante toda a lectura non puiden evitar ter moi presente as imaxes da visita inesquecible aos campos de Auschwitz e Birkenau fixemos hai agora dous agostos, espazos da barbarie fascista, a manifestación máis monstruosa das atrocidades da historia humana. Lendo Se isto é un home comprendemos mellor ca en ningún estudo sobre o Holocausto como se chantaron as raíces da intolerancia e do antisemitismo e como lembrar o xenocidio é un deber. Coñecer a ignominia nazi é sempre imprescindible, xa que como sinala o propio Levi no seu epílogo, escrito para edición escolar de 1976, «o sucedido pode volver ocorrer, as consciencias poden ser de novo reducidas e ofuscadas: até mesmo as nosas».

Se isto é un home é unha peza narrativa que supera os límites e as etiquetas de xéneros. Novela rabiosamente moderna e actual, tanto pola utilización dos recursos da narrativa testemuñal, bautizada hoxe como autoficción, como polo seu carácter ensaístico e alegato antifascista. Un texto escrito dende a experiencia que esculca na alma humana e na vontade de «sobrevivir coa finalidade precisa de explicar as cousas que presenciamos e soportamos». Unha evocación dun tempo que pasa gota a gota, capaz de transformar seres humanos en fantasmas, escrito coa intención de «fornecer documentos de cara a un estudo sereno dalgúns aspectos da alma humana». «Quen todo perdeu, pérdese a si mesmo», escribe Levi, quen confesa nestas páxinas que «a lingua carece de palabras para expresar esta ofensa e a destrución dun home». Unha lectura marcante, engramática, que aconsello facer co marcador nunha man e coa emoción contida, xa que é capaz de desmontar prexuízos conformistas sobre o que constitúe o celme da condición humana e da súa dignidade. O derradeiro capítulo, «Historia de dez días», os previos á liberación do campo polas tropas soviéticas, constitúe o relato máis cru e estremecedor que teño lido nunca sobre o territorio da desolación e sobre o agromar da esperanza, nacida das cinzas da solidariedade e da fraternidade de compartir un anaco de pan: «parte da nosa existencia reside nas almas de quen entra en contacto connosco».

A edición de Se isto é un home supón un fito decisivo para a consolidación dese pequeno catálogo de narrativa do Holocausto traducida ao galego, iniciado polo propio Xoán Garrido coa tradución de Historia da Shoah de Georges Bensoussan e continuado con Auschwitz explicado á miña filla de Anette Wieviorka, traducido por Susana Piñeiro Paz, ambos os dous publicados en Bivir, e a novela Götz e Meyer de David Albahari traducida do serbio por Jairo Dorado Cadilla. Títulos traducidos aos que debemos engadir as novelas Laura no deserto de Antón Riveiro Coello e O amor nos escuros días de Birkenau de Alberto Canal e o libro de relatos Un animal chamado Néboa de Ledicia Costas.

Os meus parabéns a Xoán Garrido por esta tradución, que aventura merece ser premiada pola súa calidade e referencia, como a Xerais por continuar alimentando o seu catálogo literario con textos esenciais.