Entropía electoral

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á convocatoria electoral do 12X:

Nunha convocatoria electoral que non vai ser allea nin ao distanciamento social esixido pola Covid-19 nin ao confinamento durante só cinco días da comarca da Mariña, seguín con interese as respostas ao cuestionario «La cara íntima del candidato» publicado nestes días pasados en Faro de Vigo. Á falta de máis debates nos medios públicos entre os cabezas de candidatura, confrontar as respostas ás 46 preguntas do cuestionario da xornalista Irene Bascoy (unha menos no caso de Ana Pontón, a única candidata) de Feijoo, Caballero e Gómez-Reino axuda a confeccionar un álbum das súas confesións íntimas que están dispostas a realizar para acceder á presidencia do Goberno Galego. Un cuestionario de confidencias que recupera algunhas das trinta preguntas do «cuestionario Proust» (1885), o que permite ofrecer un retrato mais singular de cada candidatura, mais tamén das súas preferencias culturais e aspiracións políticas de máis longo alcance.

As respostas das catro candidaturas coinciden nalgunhas cuestións, como en valorar a lealdade das amizades, unir a felicidade ao entorno familiar, non fumar porros, contar con boa saúde, non dubidar en apoiar a un fillo que confesa que é transxénero, mais tamén en asumir obrigas domésticas como saber pór a lavadora, lavar a louza,  ou reciclar cepillos de dentes e cueiros. Cadora, hai preferencias que expresan a personalidade de cadaquén. Así mentres Caballero se fose un animal sería un moucho, Pontón percorrería os ceos como unha andoriña, Gómez-Reino como un mamífero terrestre ou mariño e Feijoo como un can. Outro tanto sucede cando se lles solicita encarnarse nun heroe de ficción xa que o Capitán Trueno é o personaxe preferido polo cabezaleiro do PP, Thomas Müntzer polo de Galicia en Común, Batman polo do PSdeG-PSOE e Pipi Mediaslongas pola do BNG. Escollas que non é descartable que os responsables da márketing electoral consultasen nos horóscopos chinés ou celta para facelas máis atractivas para o electorado.

Como hai preguntas no cuestionario relacionadas coas liberdades públicas onde hai diferencias entre as respostas da candidatura de Feijoo e as do resto das participantes. É o caso da abolición da prostitución e a negativa a apoiar a xestación subrogada, posicións unánimes para as candidaturas da Galicia alternativa, mais sobre as que Feijoo non se define aducindo a súa complexidade para ser respondidas cun si ou cun non. Outrosí sucede coa eutanasia que Caballero, Gómez-Reino e Pontón identifican como dereito a unha morte digna e que Feijoo relaciona como testamento vital. Como tamén hai a agardada diversidade entre as candidaturas no que atinxe ás preferencias por diversos produtos culturais. Porén chama poderosamente a atención que para todas as candidaturas ningunha das novelas preferidas para reler sexa de autoría galega, o que evidencia a existencia dunha fenda non suturada da clase política galega coa literatura na nosa lingua. O que sucede tamén de forma máis mitigada co cinema e a música galega, a pesar do declarado interese de Gómez-Reino polo novo cinema galego e da admiración de Pontón polo traballo musical de Guadi Galego e Xabier Díaz.

Nunha campaña tan desigual en oportunidades como a actual, agradécese que os cuestionarios Bascoy axuden a perfilar o retrato das candidaturas, porén son insuficientes para abordar a cerna do debate político deste 12X, que non é outro que responder á pregunta: «Galicia está mellor ou peor que hai unha década?» E as respostas dos expertos académicos cadran en que durante este período, coincidindo cos gobernos de Feijoo, Galicia retrocedeu de forma alarmante na maior parte dos seus indicadores económicos (devalo demográfico, imparable emigración xuvenil, incremento desemprego, perda do seu sector financeiro, redución do PIB por habitante, perda de peso exportador, diminución do esforzo I+D…), ampliou as fendas de desigualdade territorial e social, rebaixou a calidade dos seus servizos públicos e comprometeu o futuro da súa lingua e da súa cultura.

Como non son doados de explicar os datos das enquisas publicadas na fin da semana, que un amigo resumiume neste aparente paradoxo: «Ana Pontón do BNG é o liderado máis valorado, o PSdeG-PSOE é o partido que conta con máis simpatía, mais semella que o PPG volverá a gañar por maioría absoluta». Un triángulo inscrito nunha circunferencia dificilmente explicable se botamos man dos principios da xeometría mais que podería entenderse consultando os principios da termodinámica, sobre todo aquel referido á entropía, fenómeno que a Física explica como a enerxía incapaz de facer traballo, mais tamén como un principio dun sistema que a pesar da transferencia de calor mantén a súa identidade. Cruzaremos o 12X a liña da esperanza do imprevisible?

Vigo, barcos, coches e libros

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á inauguración da feira do libro de Vigo:

Encantoume escoitarlle a Yolanda Díaz nunha das súas vibrantes réplicas no Congreso que ela naceu na Ferrolterra onde se fan barcos desde que no século XVII se puxo en marcha o arsenal real. Gustoume que a ministra galega fachendease da tradición obreira ferrolá porque son as actividades económicas e a súa continuidade ás que mellor explican cada unha das comunidades humanas, países e cidades. Así tamén é o caso do Vigo metropolitano onde dende hai máis dun século a construción naval constitúe un dos alicerces do desenvolvemento urbano da súa ría.

Unha actividade industrial que coas pesqueira, conserveira e portuaria impulsou o crecemento demográfico daquel Vigo que no ano 1900 tiña apenas 23.259 habitantes, mais que tamén determinou o modelo de desenvolvemento urbanístico alongado sobre o anfiteatro da ría e deitado sobre o Val do Fragoso como a ansia fabril e dinámica dunha cidade obreira. Abonda con seguir as magníficas páxinas de información económica de Faro de Vigo, para saber que os estaleiros e as actividades pesqueiras e portuarias constitúen unha referencia na contorna atlántica e un dos piares da economía galega. Vigo é unha cidade metropolitana que continúa e agardamos continúe fabricando barcos mesmo a pesar das mil e unha dificultades dun sector industrial estratéxico e das raquíticas políticas públicas no seu apoio. Velaí o ir e vir recente do capital e da actividade de Barreras, o primeiro estaleiro privado de España, como o peche de Vulcano e o inxustificable baleiro das súas instalacións.

Actividade portuaria viguesa que recibiu o pulo de Citroën, outro dos alicerces do Vigo contemporáneo, que permitiu que en sesenta anos a cidade duplicase a súa poboación, pasando dos 144.914 de 1960, cando a factoría automobilística xa estaba instalada en Balaídos, aos 300.000 habitantes de hoxe. Unha actividade industrial que foi transformando ao Vigo metropolitano nun dos enclaves mundiais da industria automobilística, tanto pola actividade de ensamblaxe do grupo PSA como da fabricación de compoñentes por parte do cento de empresas que forma parte do Clúster de Empresas de Automoción de Galicia (CEAGA). Vigo forma parte hoxe dese selecto mapa internacional de cidades do automóbil, como Detroit, Rennes ou Wolfsburgo, que deben facer fronte ás profundas mudanzas dun actividade industrial obrigada polas esixencias da loita contra o cambio climático a incrementar a súa eficiencia enerxética, reducir a súa pegada ambiental como a reorientar o propio carácter e deseño dos seus produtos.

A esa especificidade industrial viguesa, portuaria e automobilística, engadiuse a da edición de libros, a primeira das nosas industrias culturais. Unha actividade editorial modesta en termos económicos, que non acada aínda os dez millóns de euros anuais, mais que artella a cadea de valor do libro, con transcendencia sobre as actividades educativas e creativas máis diversas. Dende o nacemento daquela mítica editorial Cíes da rúa Elduayen por parte do editor Eugenio Barrientos nos anos corenta, da editorial Galaxia, hai setenta anos, de Edicións Xerais de Galicia, hai corenta, ás que no período autonómico se foron engadindo outras como A Nosa Terra, Ir Indo edicións, Nova Galicia, Xerme, Tambre, Ideas propias, Trymar, Lobito bueno, Editorial Elvira…, Vigo converteuse nun dos polos máis activos de edición española e na capital indiscutible da edición en lingua galega, o que contribuíu tamén ao desenvolvemento na cidade do sector do deseño e as artes gráficas, como a súa transformación en espazo cultural cun mapa literario de seu.

Vigo é cidade fabricante de barcos e coches, máis tamén de libros, a pesar da súa endémica carencia bibliotecaria, que non semella ter doado remedio nin sequera coa construción da biblioteca do estado, e da súa cativa feira do libro, que dende hai décadas está moi por baixo daqueloutra da Coruña, tanto no número de librarías participantes como no programa das súas actividades literarias. Dimensión reducida da feira do libro viguesa que na edición inaugurada esta semana na rúa do Príncipe diante do Marco chega coa participación de apenas tres librarías viguesas a súa expresión máis preocupante. Unha «anormalidade» para unha cidade de libro que o sector editorial vigués no seu conxunto (editoras e librarías), coa colaboración da propia concellaría de Cultura, deberían asumir como punto da inflexión para refundar en 2021 cunha fórmula radicalmente nova a que debería constituír a primeira e máis popular actividade cultural da cidade de Vigo, como sucede na maior parte das cidades peninsulares do rango da nosa. Cadora, visiten á feira do libro onde apoiando ás librarías resistentes máis de corenta autores e autoras asinan os seus libros.

Na noite de San Xoán

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo á noite de San Xoán

Como xa sucedera hai uns días coas festas da Coca e do Corpus en Redondela e Ponteareas, que celebran a tradición medieval dos gremios e cadansúas danzas e alfombras florais, neste ano tan minguadas e cativas pola distancia social esixida para combater a pandemia, esta noite de san Xoán, que inaugura o verán co seu lume novo, será distinta a calquera outra das que lembramos. A pesar de vivirmos na mal bautizada «nova normalidade», neste primeiro San Xoán do Covid-19 non poderemos acudir ao corazón da nosa abella da ribeira a gozar do lucerío natural da fogueira do Berbés e todo o seu ritual pagán de benvida do solsticio no día máis alto do ano, no que cómpre ver bailar o sol no chan.

Unha renuncia obrigada a compartir o rito principal de acender as fogueiras ou cacharelas (noutros lugares de Galicia chamadas brasedos, cachadas, cachelas, cacholas, fachareadas, fumazos, garadas, laparadas, laradas, lumaradas, lumeiradas, luminarias ou queimas, que así de diversa é a lingua de noso) coa intención de como ven sucedendo dende a noite dos tempos de darlle máis pulo ao sol e purificar a quen o contemplase, a quen bailase ao seu arredor ou saltase por riba das súas lapas un número determinado de veces.

O poder purificador e protector do lume non poderá ser o protagonista desta noite sempre máxica xa que dende o luscofusco á media noite nas encrucilladas e prazas non se poderán prender os trastes vellos e a leña verde, a que levanta máis fume. Lumes que serían a mellor protección para espantar o meigallo de bruxas e toda clase de mal de ollo, para protexerse de animais daniños, mais tamén para curar algunhas doenzas de persoas e animais ou para evitalas, para agardar por boas colleitas ou simplemente para procurar gozar de días máis propicios ao longo de todo ano.

Velaí a sabedoría acumulada no noso refraneiro agrario para explicar o carácter desta noite: «Se San Xoán chora, a silveira non dá mora»; «Ver o lume, ver o pan, / deus che dea bo gran / polo mes de san Xoán / espigas como rebolas / e grauciños como olas»; «En San Xoán, a sardiña molla o pan»; «Pasade os lumes de San Xoán / para que nos vos morda cadela nin can,/ nin cantos males han»; «Salto por riba / do lume de San Xoán, / para que non me morda / cadela  nin can / nin bicho vivente / que ande polo chan». Protección que boa falta nos faría nun ano de calamidade como o que estamos vivindo, mais que teremos que adiar canto menos para o vindeiro, no que agardamos que o esforzo da ciencia mundial compartida consiga amparar a humanidade dos males de tan perigoso andazo.

E se non poden acender as fogueiras é probable que tampouco se fagan cacenadas, as trasnadas que facían noutrora os mozos nesta noite de San Xoán. Sempre lembrarei aquela que nos fixeron hai trinta e moitos anos cando viviamos na casa escola de Balinfra, na que nos levaron a cancela para deixala ao pé da estrada, o que diante do abraio noso moito celebrou a rapazada camoesa. Trasnada dun día de festa onde tamén lembro se colocaban ramallos de flores nas portas das casas como mellor protección para os que alí moraban. Como lembro que tal día coma o de hoxe a miña avoa Maruja, que tiña un posto de froita no mercado do Progreso, gardábanos unha presada de perillotes (ou perotes) de San Xoán, aquelas periñas as primeiras da tempada, inesquecibles polo seu rabo longo e un sabor fresquísimo, que se papaban nun par de chanchadas e que a avoa preparaba tamén con xarope.

Cadora, nada impide que neste San Xoán continuemos coa aqueloutra tradición, tamén da infancia nosa, de comezar o día lavando a cara coa auga de herbas de San Xoán, unha combinación de diversas plantas aromáticas (como herba luísa, abeloura, fento, fiúncho, romeu, malva e codeso, para Taboada Chivite as que formaban parte do cacho da tradición galega) que mamá compraba ás amigas floristas do mercado e deixaba macerar na talla do baño toda a noite anterior. Semellante combinación de herbas milagreiras que arrecendía que daba gloria mais probablemente a súa razón de ser era protexernos a cativada de doenzas e convocar os días felices.

Unha tradición familiar inserida no importante papel que a auga ten na celebración da festa de San Xoán, carga simbólica presente nas augas de fontes, ríos, lagoas ou nas propias ondas do mar, onde se localizan moitos relatos lendarios. Velaí a lenda da flor da auga, para Vicente Risco un dos misterios máis estraños e máis poéticos da noite de San Xoán. Lenda aínda viva que comeza no alborexar do día de hoxe cando nas fontes e nas augas do mar as mozas poden coller esta flor misteriosa, en forma dunha estrela de luz formada polos raios de sol reflectidos sobre a auga, capaz de afastar o mal e as meigas da casa. Unha lenda que explica o milagre do eterno renacer da vida cada ano. A pesar de non contar co remedio purificador das fogueiras, celebremos coa maxia da auga a tradición do noso San Xoán.

Onte 2085: «Aitaren etxea», a novela impresionante de Karmele Jaio

/en , , , , , , , , /por

Unha das doenzas do centralismo cultural que padecemos é a escasa circulación das novidades literarias (tamén musicais, cinematográficas ou teatrais) en catalán, éuscaro ou galego mais alá das súas fronteiras lingüísticas. Porén, de cando en vez o sistema editorial español acepta a tradución dalgúns textos ou autorías moi consolidadas destas nosas literaturas avalándoas por algún dos premios acadados ou por unha importante cifra de vendas no seu primeiro mercado. Por ese camiño cheguei a La casa del padre (Destino 2020), a tradución ao castelán de Aitaren etxea (Elkar 2019), a novela da escritora euscalduna Karmele Jaio, presentada polo grupo Planeta como «o mellor libro en éuscaro» pola asociación de librarías de Nafarroa. Foi unha fortuna deixarme levar por esta recomendación da mercadotecnia editorial despois da lectura a comezo da pandemia da tradución ao castelán de Etxeak eta hilobiak (Pamiela 2019), Casas y tumbas (Alfaguara 2020), a novela potente do meu admiradísimo Bernardo Atxaga.

Tras a lectura de Aitaren etxea, Karmele Jaio pasa a formar parte indiscutible da relación de autorías euskaldunas que seguirei, xunto á do propio Atxaga,  Kirmen Uribe e Harkaitz Cano, dos que en Xerais  publicamos algúns títulos anosados para o galego polo escritor Isaac Xubín, sempre pendente de tender pontes da nosa literatura coa basca. Confeso que Aitaren etxea impresionoume como poucas outras novelas nos últimos anos. Entusiasmoume tanto pola súa arquitectura narrativa na procura da identidade das voces dun home e dunha muller, para o que emprega o artificio de expresalas unha en primeira persoa e outra desdobrada en dúas segundas, como pola súa construción en forma de novela de intriga que afonda sobre a transmisión xeracional de valores e mandatos de xénero no marco familiar. O xogo maxistral destas voces e unha trama leve, construída apenas sobre un accidente familiar, unha caída que obriga a hospitalización da ama e aos fillo e a filla a acompañar ao aita, permite afondar, cavar sería máis preciso, nos silencios, dores e medos da familia.

Aitaren etxea fala sobre como se constrúen sobre o silencio da familia os valores e os comportamentos que nos condicionan como homes e mulleres, mais tamén como tomamos conciencia sobre eses condicionantes. Particular interese ten a construción do personaxe masculino, Ismael, un escritor en déficit creativo, sobre o que xira toda a reflexión arredor dun modelo determinado de masculinidade, tamén moi marcado xeracionalmente, ao que non son alleas violencias sutís sobre as súas compañeiras. Como tamén é extraordinaria a construción do personaxe de Jasone, capaz de falar dende as súas entrañas sobre a ferida da violación (sempre aquela manada de san fermín axexando), sobre o seu papel de coidadora e amante, como sobre as renuncias daquelas mulleres que teñen necesidade de ser aceptadas polos homes.

Aitaren etxea propón, tamén, unha reflexión sobre a propia escritura de homes e mulleres, e como está condicionada polo xénero duns e doutras (velaí a procura do cuarto propio de Woolf). Mais tamén da escritura como lugar onde aparecen as verdades escritas con palabras de chumbo, esas palabras que pesan, fronte as palabras ocas da bixutería literaria que buscan algúns editores, representados aquí polo personaxe de Jauregui. En definitiva, unha novela conmovedora, de lectura envolvente e arrebatadora, capaz de interpelar á lectora sobre como o xénero determina dende onde e como ollar o mundo. Moi recomendable.

Investir en educacion como prioridade de saúde

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á situación da educación en Galicia no marco da pandemia do Covid-19:

Custa entender como é posible que estando Galicia na «nova normalidade» as terrazas e os centros comerciais estean abertas mentres a actividade presencial, tanto nos centros educativos de Infantil a Secundaria, coa excepción dos segundos de Bacharelato e dos Ciclos Formativos, como nas universidades, continuará interrompida até o vindeiro mes de setembro.

Sei que privilexiar de forma tan clara a actividade comercial e recreativa sobre a educativa e investigadora, obedece a unha prioridade política das autoridades que así o establecen,  neste caso da presidencia da Xunta de Galicia. Decisión que explica que xa metido no fregado dunha precampaña permanente Alberto Núñez Feijoo fose o único que nunha das xuntanzas dominicais de presidentes solicitase a Pedro Sánchez que o que lle correspondese a Galicia dos 2.000 millóns de euros extra (arredor de 120) destinados a afrontar as necesidades educativas tras a pandemia do Covid-19 puidese ser destinado «ao que o Goberno Galego considerase».

Posición de aparente espírito arredista que nunha primeira instancia nos deixou pampos mais que entendemos cando, tras a Conferencia Sectorial de Educación, Galicia solicitou revisar as recomendacións que rebaixaban o número máximo de alumnos/as por aula (entre 15 e 20) no ensino non universitario. Solicitude xustificada polo propio presidente da Xunta en que «hai bastante máis risco nos recreos que nas clases» e pola conselleira de Educación en que «o mantemento dos grupos actuais representa maior seguridade emocional para o alumnado».

Dúas afirmacións tan retóricas e arriscadas como pouco fundamentadas. A do presidente contraditoria tanto coas medidas sanitarias en vigor, que aconsellan ventilar de forma frecuente as estancias interiores dos centros educativos coa apertura de ventás ou portas, como co Real Decreto de 9 de xuño de medidas urxentes de prevención e contención para facer fronte á crise sanitaria ocasionada pola Covid-19. A da conselleira, contraditoria co principio de individualización das aprendizaxes e a posibilidade de agrupamentos flexibles como medidas de atención á diversidade, establecidas polo marco educativo e curricular actuis.

En todo caso afirmacións para saír do paso que expresan que Feijoo non está disposto a intentar reducir o número de alumnos/as por aula, nin sequera no marco desta pandemia da Covid-19, que nunca o esquezamos aínda constitúe un grave perigo de saúde pública, xa que iso lle obrigaría a investir máis en educación, mesmo cos cartos procedentes doutras administracións, que polo anunciado podería destinar a outras finalidades.

Un desinterese teimoso co conxunto da educación pública, incluída a universitaria, que como sucedeu cos servizos públicos de sanidade e coidados durante os gobernos de Feijoo se foi deteriorando de forma silenciosa na súa medula máis sensible, a dos recursos humanos. Así o demostran os datos publicados pola Consellaría de Educación, xa que Galicia perdeu entre o curso 2009/10 e o 2019/20, o que estamos finalizando, 1.274 docentes no conxunto da ensinanza pública; redución máis severa no caso do corpo de mestres, que perdeu 1.534 profesionais, máis do 10 % do seu cadro de persoal. Cifras que pola contra increméntase no caso do ensino privado concertado cuxo profesorado medrou en 237 efectivos no mesmo período, case un 5%, acadando tamén no curso actual a maior cifra da súa historia. Sucede o mesmo co orzamento global dedicado á educación polos gobernos de Feijoo que no ano 2019 aínda quedaba 89 millóns de euros por baixo daquel de 2009 do goberno de Pérez Touriño, no que acadou os 2.432.113 euros, a maior cifra neste eido da historia da autonomía galega, o 22,31 % do total, dous puntos por riba do que supuxo en 2019 con Feijoo.

Xaora, enfrontar os retos educativos do Covid19 en Galicia obrigará a incrementar o investimento educativo, para asegurar a saúde do alumnado e do profesorado e para diminuír a fenda educativa provocada polo longo período non presencial que afectou de forma moi desigual ao alumnado e que penalizou de forma moi considerable ao máis vulnerable, o de necesidades educativas especiais, o socialmente máis desfavorecido e o das primeiras idades. Retos que comezan por activar estes días e sen máis demora un programa específico cun orzamento extraordinario para o curso 2020-2021 no que se asegure unha educación presencial con garantías sanitarias para o alumnado e para os cadros de persoal dos centros, o que sen dúbida obrigará a incrementar o número de docentes, modificar o agrupamento e investir nos recursos didácticos que fagan posible unha estratexia de educación hibridada inclusiva e non discriminatoria. Feijoo debería telo en conta e introducir de vez a educación como prioridade de saúde.

Onte 2084: «Alcaldesa vermella», o mellor Hematocrítico

/en , , , , , , , , , , /por

Alcaldesa Vermella (Xerais 2020), o libro máis recente de El Hematocrítico, ilustrado  por Mar Villar, é outra desas marabillas narrativas do escritor, mestre e creativo coruñés. Sen desmerecer a Feliz Feroz. O lobiño riquiño (Xerais 2016) nin Axente Riciños (Xerais 2016), as súas primeiras obras nas que acuñou a súa fórmula de relectura rodariana e antipatriarcal dos clásicos infantís, o noso admirado Hemato xunta nesta memorable quinta entrega unha longa nómina de protagonistas de conto: a Madrastra Malvada, os tres porquiños, Garavanciño, Hansel e Gretel, O Gato con Botas, o unicornio… Convocados todos eles por unha afouta Carapuchiña afrontan a crise provocada pola presenza na fraga do Xenio e a súa lámpada dos desexos. Unha narración fluidísima con voltas de porca argumentais na viravolta de cada dobre páxina enfronta ao primeiro lectorado cunha historia sobre o valor da representación e da participación para artellar o espazo do común.

Un texto medidísimo, cunha versión galega precisa e preciosa de Anaír Rodríguez, iluminado de forma xenial por  Mar Villar, que consigue darlle cara e corpo propio e singular a un elenco privilexiado de conto, conforma un libro da categoría dos perdurables e imprescindibles en todas as bibliotecas, sexan familiares, de aula ou de centro. Aventuro que Alcaldesa Vermella será anosado por contadoras diversas e reinterpretado visualmente por milleiros de primeiros lectores. Unha marabilla! Parabéns ao meu admirado Hemato, un autor que con apenas media ducia de títulos convertiuse pola orixinalidade e calidade de cada un dos seus textos nun dos referentes da lix ibérica. Beizón, mestre!

Onte 2083: Razóns para outra Galicia, o reto do público

/en , , , , , /por

No serán do mércores abriuse o ciclo «Razóns para outra Galicia», tres debates virtuais de persoas expertas, que ao longo do mes de xuño organizamos na Fundación Luzes, coa intención de iluminar a Galicia alternativa con luces de longa alcance, utilizando tanto análises sectoriais como as de carácter máis transversal e global. «O reto do público: educación, sanidade e coidados» foi o epígrafe sobre o que moderados por Xosé Manuel Pereiro, codirector da revista Luzes, conversaron Laura Seara, Xoán Antón Pérez-Lema, María Xosé Rubio e Antón Losada. Intervencións que pasada unha hora deron paso ás das persoas convidadas: a socióloga Ana Luisa Bouzas, o mestre Miguel Ángel López «El Hematocrítico», as médicas de atención primaria Eva Estévez e Esther Mato Fondo, o médico e activista Paco Vázquez Vizoso e o xornalista e presidente de REDE Paulino Campos.

Antón Losada, profesor da USC, sinalou que «co Goberno de Feijoo a Sanidade Pública está a sufrir as tres des: Deterioro, Descapitalización e Desmantelamento», insistindo en poñer en claro as razóns das privatizacións dos servizos públicos de educación, sanidade e coidados porque «o público é un gran negocio». Fronte a iso defendeu a idea de que os dereitos van asociados á condición de cidadán e isto obriga ao estado a proporcionalos de forma pública e universal.

Xoán-Antón Pérez Lema, avogado, reflexionou sobre as políticas privatizadoras da sanidade e do resto dos servizos públicos por parte de Feijoo, que considerou esenciais na súa estratexia, xa dende o seu primeiro goberno. Considerou que a alimentación sexa tan mala en residencias e hospitais é apenas unha mostra do funcionamento deste estaribel  privatizado por grandes grupos multinacionais.

María Xosé Rubio, conselleira de Sanidade no goberno presidido por Emilio Pérez Touriño, comezou proporcionando unha serie de datos sobre a situación do sistema sanitario daquel goberno que comezou cunha débeda neste sector de 400 millóns de euros: de 2005 a 2009 o incremento en sanidade foi do 34 %, sendo o orzamentario do 49 %; o orzamento de Sanidade en 2009 foi de 3.800 millóns de euros, cantidade que non superou o Goberno Feijoo até 2018. Lembrou a dificultade de contar con datos de persoal, mais que é obxectivo que o número de facultativos era en 2008 de 2.672 mentres que o conselleiro de Sanidade declaraba en ABC que en 2018 era de 2.566. Referiuse ao cambio de estrutura organizativa e nos problemas que ocasionou na atención primaria até que en 2018 explotou o conflito da na área sanitaria de Vigo, no que se pretendeu recuperar o plan de mellora consensuado en 2008.

Lembrou Rubio que na construción do Hospital de Vigo reducíronse o número de camas e quirófanos previstos no proxecto do bipartito pasando dunha financiación por parte dun organismo público a unha de xestión privada, «incrementándose e prolongándose o gasto de construción dunha forma importante», así como se lle privou de contar cun gran laboratorio central, que foi trasladado ao Meixueiro. Lembrou a importancia que tivo para afrontar a pandemia actual o feito de contar cunha historia clínica única que se puxo en marcha grazas ao Plan de Tecnoloxías da Información do bipartito, valorado en 150 millóns de euros. Xa no remate da súa intervención, Rubio reflexionou que «para as empresas privadas ter beneficios no ámbito do sistema de coidados persoais é moi difícil, os coidados persoais requiren de persoas, que son os recursos máis caros, polo tanto na parte de sanidade como nas residencias de persoas maiores a súa privatización comporta o aforro na parte máis delicada que é o persoal,  un persoal que non está motivado, que non está ben pagado, que non está seguramente ben formado nin reciclado…»

Laura Seara, avogada e ex-secretaria xeral de Igualdade no Goberno de José Luis Rodríguez Zapatero, defendeu que a pandemia amosou a desigualdade en toda a súa crueza. «En Galicia  o 80 % das persoas coidadoras, sexan os non remuneradas, son mulleres; como o 66 % do persoal sanitaria e o 84 % das traballadoras das residencias de maiores e centros do día… O que obriga a que a desigualdade non pode ser abordada sen perspectiva de xénero». Referiuse tamén, entre outros temas, á «trampa do teletraballo», ás dificultades de conciliación polo peche dos centros educativos e centros de día, á valoración do público e ao sistema de coidados non remunerados que eran invisibles até a aprobación da Lei de Dependencia.

O debate pode verse aquí en youtube (1 hora e 34 minutos).

Onte 2082: Óscar Sánchez «Martin Pawley» no faladoiro virtual do colexio de Laredo

/en , , , , , , , /por

Óscar Sánchez «Martin Pawley» mantivo onte durante hora e media un faladoiro virtual sobre astronomía, ciencia e cine con corenta alumnos e alumnas de 5º e 6º de EP do CEIP de Laredo. Na presentación visual do proceso que levou ao nomeamento da estrela Rosalía de Castro, Óscar debullou un interesantísimo discurso sobre astronomía e literatura, alicerzado sobre a reivindicación do papel das mulleres na ciencia e o valor da diversidade linguística e cultural.

A seguir, Óscar respondeu durante case unha hora ás cuestións formuladas polos estudantes. Insistiu sobre o interese de ver os ceos nocturnos, «para o que só se precisan dos ollos e un pouco de paciencia, xa que tardan entre 30 e 40 minutos en acomodarse á escuridade», alertando sobre a contaminación luminosa dos espazos urbanos que impide ver os ceos limpos e aconsellando axudarse por uns prismáticos, se fose necesario.

Preguntado sobre a súa película preferida, recomendou A pequena vendedora de sol, de D.Diop Mambéty, ambientada en Dakar e protagonizada por unha rapaza que quere ser vendedora de xornais, expresión da diversidade do cinema actual. «A min gústanme as películas boas. Hai filmes bos en todas as partes. En Galicia e Portugal fanse películas moi boas e en África tamén. Interésame moito o cine africano, Ousmane Sembéne é un dos meus directores e escritores preferidos».

Un alumno preguntoulle sobre as dúas películas que dirixiu, a primeira Ilusións visuais (2006), sobre o paradoxo de ver, e a segunda que o chairego definiu como «catorce minutos de fogos artificiais na noite de san Xoán».  Outro interesouse por quen descubriu Ío, o italiano Galileo ou o astrónomo alemán Simon Marius. Un alumna solicitou que comentase a sua opinión sobre os lanzamentos de satélites artificiais promovido por Elon Musk.

Anunciou as próximas eclipses que se poderán ver en Galicia, salientando a eclipse total do 12 agosto de 2016 e lembrando que neste verán poderemos ver Marte, Saturno e Xúpiter. Tamén respondeu a pregunta se cría posible que chegase un Covid20. A ese respecto contestou que non sabía o que o podería pasar nos próximos anos, mais que en todo caso a pandemia do Covid19 se explica por factores como o aumento da mobilidade no planeta e a perda da biodiversidade: «hai menos planeta natural».

Para rematar abordou a cuestión do cambio climático que «xa non poderemos evitar, aínda que si mitigar as súas consecuencias»; «o cambio climático é o primeiro desafío ao que ten que facer fronte a humanidade». Rematou a conversa contestando a unha pregunta sobre a proximidade da Galaxia de Andrómeda, o que lle permitiu situarnos no universo e apelar ao valor da ciencia como mellor guía paraa humanidade.

 

A derradeira oportunidade para Samil

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar unha oportunidade para as praias de Samil:

Vía GCiencia souben da recreación interactiva da elevación do mar publicada na rede por Afundación. Unha recreación virtual para un total de 62 puntos da beiramar da península ibérica, na que se compara unha fotografía da situación actual (2020) e a estimación do terreo que quedaría baixo o mar no ano 2100, segundo a interpretación dos estudos realizados por Climate Central, unha organización  independente que investiga e informa sobre o cambio climático. Máis alá da alarma que poidan provocar estes prognósticos, que tratándose de grandes conxuntos de datos poden incluír algúns erros, chama a atención que no Atlántico galego, onde son comparados 22 espazos de beiramar, os territorios asolagados debido a elevación estimada do nivel do mar nun metro, modificarían completamente a paisaxe actual até facela irrecoñecible. Sucedería na illa de Arousa, cuxo territorio quedaría severamente reducido ou no Val Miñor onde as praias de Ladeira, Lourido e Gaifar estarían ameazadas. Prognósticos que obrigan a tomar conciencia de que a rexeneración dos océanos é unha tarefa urxente, sendo responsabilidade das xeracións actuais reducir a acidificación das augas e a contaminación dos ecosistemas terrestres e marítimos.

Neste prognóstico a recreación sobre o que podería suceder co porto de Vigo non pode ser máis preocupante xa que grosso modo serían anegados a maior parte dos espazos portuarios que, non o esquezamos, foron gañados ao mar ao longo dos sucesivos recheos da ría ao longo do século XX. Un xeito de xustiza poética da propia natureza que devolvería ao mar o que se lle foi roubando. No en tanto tratándose dunha predición a tan longo prazo debería ser utilizada apenas como unha referencia para orientar a organización e optimización do uso dos actuais espazos portuarios e, canto menos, evitar novos recheos. Porén, ese non semella ser o criterio da actual Autoridade Portuaria que meses atrás anunciou no marco do Plan Estratéxico do Porto de Vigo 2018-2018 a ampliación dos espazos portuarios con novos recheos. Velaí o anuncio dun de 5.000 metros cadrados coa intención de ampliar a lonxa, o que afastaría do mar o edificio do auditorio deseñado polo arquitecto César Portela como unha grande fiestra sobre o mar. Por non falar dos proxectos de novos recheos en Bouzas (165.000 metros cadrados) ou no propio peirao do Areal sobre os que os responsables do concello de Vigo e do Ministerio de Fomento teñen que decidir.

Pese a todo o espazo da beiramar viguesa máis ameazado polos efectos do cambio climático e ao mesmo tempo con máis posibilidades de recuperación é o da praia de Samil. Abandonado o proxecto de recuperación medioambiental integral da praia, previsto no PXOM de 2008, que contemplaba aumentar a anchura do areal até en cen metros e obrigaba a desprazar o actual paseo nalgúns casos até 60 metros, é imprescindible desenvolver decontado un novo proxecto que evite a desaparición a medio prazo da praia e do seu espazo intermareal. O areal de Samil agoniza debido a estrada que destruíu a duna nos anos e 50 e ao muro de formigón construído en 1971 que foron modificando o perfil natural e a dinámica da duna de xeito que xa hai zonas sen área durante os actuais temporais. Aquel Samil da praia da Argazada que coñecimos na nosa infancia como unha praia aberta e dunas con piñeirais converteuse hoxe nunha franxa de área de apenas 20 metros nos mellores casos, que chega a desaparecer nalgunhas zonas en inverno. Non hai volta de folla, os areais de Samil precisan e poden volver a recuperar o seu espazo e fasquía roubados.

Por ventura, para salvar a nosa primeira praia urbana contamos co precedente da intervención con éxito sobre o Vao, un proxecto dos servizos municipais de medio ambiente que con visión estratéxica e moita paciencia conseguiu ampliar de forma moi considerable tanto o areal como o espazo e a flora intermareais. Unha estratexia que debe emularse para devolverlle a Samil o que durante cinco décadas o formigón lle roubou. Unha intervención medioambiental que pasa inevitablemente, como propuxo o enxeñeiro vigués Pablo Brea, por desprazar o paseo actual 25 metros, derrubar as cafetarías e prescindir das piscinas e outras instalacións deportivas, o que permitiría gañar metros ao areal e rexenerar parte das dunas. Certo é que haberá que solucionar o futuro da incomprensible concesión recente dunha nova cafetaría (con licenza municipal até 2044), mais non pode ser obstáculo para acometer unha actuación prioritaria de interese xeral. Como tamén o é que semellante actuación sobre o areal debe estar integrada no ordenamento urbanístico da zona e no proxecto de mobilidade (á praia habería que chegar sobre todo en bicicleta e en transporte urbano eléctrico). Samil debe contar cunha derradeira oportunidade.

Onte 2081: Ledicia Costas nos faladoiros virtuais dos colexios de Cedeira e Laredo

/en , , , , , , /por

Acompañei onte a Ledicia Costas nos encontros virtuais que mantivo co alumnado do Colexio de Cedeira (5º de EP) e Laredo (3º e 4º de EP) onde traballo como orientador educativo. Dúas sesións moi proveitosas tanto polo que nelas se falou e compartiu sobre as lecturas, no primeiro sobre Escarlatina, a cociñeira defunta e noutro sobre A señorita Bubble, como pola experiencia para o alumnado deste formato virtual, respectando a netiqueta e utilizando de forma simultánea as utilidades da videoxuntanza, sobre todo, o chat paralelo que se desenvolvía na marxe da pantalla.

Xuntar na mesma actividade os valores de compartir coa autora as lecturas de varios meses na «Hora de ler» e utilizar un soporte de comunicación dixital simultáneo conforma un formato de actividade de fomento da lectura ensaiado neste período de confinamento que no futuro (agardemos que xa presencial) paga a pena explorar. E se isto non abondase, gustei moita  da elegancia de moitas das participantes, vestidos para a ocasión tan importante, expresión de autoestima e de respecto pola convidada literaria, unha actitude que consolida valores de positividade sobre a nosa lingua e sobre a propia creación literaria.

En ambos os dous faladoiros Ledicia Costas confesou algúns segredos sobre a súa obra, como que escribiu o seu primeiro libro ás trece anos e o texto perdeuse nunha mudanza. Adiantou tamén algunhas primicias, como a aparicion da serie dos Minimortos, historias dos nenos de ultratumba, para comezos do vindeiro curso e dirixidos ao primeiro lectorado e adiantou o título da segunda parte d’ A señorita Bubble, Bubble baixo cero, que estará ambientada en Laponia.

Falou Ledicia tamén de Vampira de biblioteca, a súa novela máis recente sobre o valor dos libros, das bibliotecas e da lectura. Recomendou varios do seus álbums favoritos: A árbore xenerosa (Kalandraka, 2015) de Shel Silverstein, Na cociña de noite (Kalandraka 2014) de Maurice Sendak e Que bonito é Panamá! (Kalandraka 2015) de Janosh. Comentou o proceso de creación literaria conxunta de Caramonia, con novos capítulos todas as semanas en Instagram… e moitas outras cousas.

A conversa co alumnado de Laredo, emitida en directo, quedou gravada na canle de Yoube do cole (44 minutos). Un formato de faladoiro virtual que repetiremos co alumnado de 5º e 6º de EP do CEIP de Laredo que conversará co noso admirado Óscar Sánchez «Martinpawley» sobre astronomía, ciencia e cine.