Onte 526: Méndez Ferrín homenaxea a Xosé Ramón Pena

Xosé Luís Méndez Ferrín aproveitou a presentación de Como en Alxeria en Librouro para realizar unha homenaxe a Xosé Ramón Pena. Comezou o presidente da Academia Galega situando a Moncho Pena como «un dos escritores galegos a revisar no seu conxunto, xa que está na plenitude da vida», definíndoo despois como erudito, catedrático, grande historiador da literatura galega, poeta e magnífico novelista. Ferrín reivindicou o carácter erudito dun autor que «na humildade e na discreción ten outras das suas virtudes».

«Xosé Ramón Pena é un grande historiador da literatura galega. É o único ser humano que fixo unha historia da literatura galega completa. É un coñecedor pleno de toda a literatura nosa, dende a Idade Media ás Vangardas. É impensable non atoparse cos seus textos se queremos abordar calquera dos períodos ou autores da literatura galega», dixo Ferrín para insistir despois na importancia que «Moncho nos seus estudos citase sempre aos seus contemporáneos». Especial importancia concedeulle Ferrín ao ingreso de Xosé Ramón Pena no vello instituto, «na súa obra está latexando o vello modelo de catedrático de instituto, na mesma tradición de Xoán Vicente Viqueira, Ramón Otero Pedrayo ou Xosé Fernando Figueira Valverde, onde radica a pedra principal dos estudos da literatura galega, foi no instituo onde se descubríu a natureza da nosa literatura». «Pena é un coñecedor de linguas clásicas e contemporáneas. Un políglota capaz de ler en moitos idiomas, o que o coloca no universo da Xeración Nós. Busca as novidades directamente, sen pasar polas alfándegas de Babelia,  o que o fai un independentista malgré soi, e mesmo un comunista, a pesar de declararse socialdemócrata. Moncho é todo corazón. É un home que sabe rock and roll», apuntou retranqueiro Ferrín.

Detívose despois o autor de Arraianos na condición de Xosé Ramón Pena como «magnífico novelista desa xínea da que os lectores pegamos nas súas obras até acabalas, xa que todas as súas novelas son dixestibles, engaiolantes, desas que non acabamos nunca de separarnos porque nos atraen». Lembrou Ferrín O reverso do espello, a primeira novela de Pena, tamén a primeira que nos coloca nun mundo histórico. «Xosé Ramón Pena é un novelista histórico. Pode ser a contrarrevolución portuguesa ou a guerra da independencia alxeriana, sitúanos dentro dun problema sendo capaz de ser crible historicamente e suficientemente falso. “Foi así, pero non foi así”, xa que se trata dunha novela que como tal precisa de efectos de verdade». Rematou Ferrín falando de Como en Alxeria, «unha novela que conta unha historia que ten relación con aquel episodio tan duro da historia de Europa». «É unha novela sobre a irrupción dun grupo con cabeza e pensamento que intentou transformar a sociedade. Unha novela na que aparece o reflexo dunha gran polémica política que tivo lugar en Galicia. O enfrontamento do grupo de Piñeiro de Galaxia co da UPG. A historia non foi así [como aparece relatado na novela de Pena], pero o sentido da historia si». Ferrín finalizou advertindo que «esta non é unha novela con chave, o que lle dá un sentido moi feliz. Os personaxes reflíctense noutros, coma nun petróglifo, coma no grande xogo dos espellos, coma na grande literatura, coma na primeira novela de Xosé Ramón Pena». 

Onte 525: Amor de serea

Téñolle moita querenza á serie “Un misterio para Tintimán” de Jaureguizar. Onte entrou no almacén Amor de serea, o terceiro libro da serie, o que presenta as trepidantes aventuras en Vigo deste xornalista precoz, un personaxe nacido dunha combinación da paixón por coñecer de Tintín coa afouteza destemida do Indiana Jones.Tintimán viaxará á cidade de sal para resolver a desaparición dos galeóns de Rande e os seus tesouros agochados. Nesta viaxe descubrirá o carácter verniano da cidade e a orixe da súa industria metalúrxica. Jaureguizar acerta de cheo ao reivindicar o carácter de Vigo como cidade literaria (de Martín Codax a Cid Cabido e Marcos Calveiro), mais tamén como laboriosa abella da ribeira, homenaxeando a Antonio Sanjurjo Badía “Habilidades”, o primeiro emprendedor da nosa cosntrución naval (hogano tan ameazada). Jaureguizar continúa acompañando a Tintimán e xa anuncia unha nova aventura en Lugo, a cidade da muralla onde traballa. Amor de serea é un agasallo para a cidadanía viguesa. Unha lectura moi recomendable para vigueses e non vigueses, tamén para os lectores e lectoras máis novos.

Onte 523: A tristeza de Beiras

Grazas a You tube puiden ver á noite algunhas das intervencións do pleno do Parlamento galego en xornada pouco axeitada como a dun martes de entroido. Os dous discursos de Beiras, senllas pezas oratorias tan amargas coma luminosas, expresaron o seu profundo desacougo polo que denomina «dexeneración do Parlamento de Galiza». E polo visto e lido sobre o que ocorreu onte na cámara hai razóns abondas para a preocupación expresada polo líder de Anova.

A expulsión dun parlamentario de AGE na sesión da mañá, como hai quince días foi o intento de impedir a presenza na bancada dos convidados dos grupos da oposición, como o rigor extremo da presidencia na interpretación do regulamento con respecto aos deputados da oposición, son síntomas dun clima parlamentario áspero, froito da preocupación dos responsables populares da Mesa (como entendo do propio Goberno Galego) pola presenza e protagonismo na cámara dos grupos nacionalistas, especialmente de Beiras e dos seus «descoñecidos» deputados E non lles falta razón aos conservadores, xa que por moito que pese ao BNG e PSdeG-PSOE, nesta lexislatura a entrada dos membros de AGE activou no hemiciclo unha axenda e unha linguaxe política máis achegada ás preocupación cidadás, onde (como puidemos ver onte) se emprega con sutileza a sátira e a ironía e as cousas se chaman polo seu nome. Un gran acerto, unha nova atmosfera que abre horizontes para o traballo de toda a oposición.

A intervención de Beiras sobre as preferentes e subordinadas testemuña esta proximidade fraterna dun político humanista capaz de conmover e mobilizar coas súas palabras en sede parlamentaria. A coda da peza oratoria, apelando á corresponsabilidade cidadá para erradicar a corrupción de banqueiros e poderosos («a corrupción non está na política, está na sociedade», enfatizou Beiras alporizado), amosou a tristeza e sabia indignación de quen nestes momentos encabeza de facto a oposición parlamentaria e social en Galicia. Admirable Beiras!!!

Publicado en Galicia Confidencial.

Onte 522: A renuncia de Ratzinger

A renuncia de Bieito XVI é unha decisión honesta e coherente para evitar aquel espectáculo lamentable que foi a agonía pública de Wojtyla. Co histórico «xa non teño forzas, recoñezo a miña incapacidade para desenvolver o meu ministerio», Ratzinger asumíu a súa finitude, a súa condición de ser humano que xa non está nas condicións óptimas para desenvolver o labor para o que foi elixido. Un comportamento moi infrecuente, contracorrente, moralmente valioso, que agardo chegue a marcar tendencia.

Instalado na soidade vaticana e nas intrigas políticas da vaticalia e do seu vatileaks, o alemán intentou, ao longo do seu mandato, limpar a imaxe luxada da igrexa, tras medio século de abusos a menores, e mesmo chegou a recoñecer «os pecados e os delitos» cometidos por esta causa. Non tivo moita fortuna para facelo xa que debeu lidiar coas presións á contra dos poderosos movementos ultras (Lexionarios, Opus e Comunión e Liberación) incapaces de asumir esa lacra, grupos que se fixeron fortes na curia e no seu entorno durante o papado de Xoán Paulo II. A súa alma tridentina tampouco o axudou, levouno a un comportamento escasamente ecuménico, pechando vías de diálogo con outras igrexas, impedindo calquera avance sobre o papel das mulleres na igrexa (e na propia sociedade) ou mesmo a vacilar na negación do Holocausto coma un crime contra a humanidade.

Comentario á parte desta renuncia merece o feito de que esta primicia mundial saltase grazas ao coñecemento do latín de Giovanna Chirri, unha xornalista vaticanista da axencia italiana Ansa, demostrando canto axuda o coñecemento de linguas (aínda que sexan mortas) no xornalismo (e na vida).

Onte 521: «Como salir de esta»

Aproveitando a fin de semana, completei a lectura de Como salir de esta, o magnífico ensaio sobre a crise económica en España do xornalista José Luis Gómez, editado por Actualia, un selo da editorial coruñesa Netbiblo do editor Carlos Iglesias. Aprendín unha barbaridade con este libro de divulgación económica escrito con prosa xornalística e espírito didáctico da mellor escola. Máis de duascentas páxinas trepidantes nas que se radiografía con claridade esta crise de débeda (sobre todo privada) á que se lle impuxo como mellor receita unha devaluación interna baseada nos tres principios da axenda alemá para España: «impostos máis altos, salarios máis baixos e moito desemprego».

O diagnóstico de Gómez afonda sobre os efectos das políticas de consolidación fiscal (o eufemismo técnico dos «recortes» dos servizos públicos, definidos aquí como «austericidade»)  que están provocando un aumento da desigualdade e da pobreza até os límites da exclusión social que ameaza a máis de once millóns de persoas. Crise que para o autor chantou raíces no modelo produtivo da burbulla inmobiliaria dos anos noventa do século pasado e nas dificultades actuais de crecemento, competitividade e produtividade do conxunto da economía española. A pesar de que Gómez non é un gurú nin falta que lle fai, arrisca enxergando unha saída para a crise baseada na corresponsabilidade, na equidade social e no rigor das politicas fiscais. Consciente que coa austeridade non abonda, propón políticas de crecemento inseridas nun plan de reformas en profundidade e ao longo prazo, no que é indispensable a implicación dos axentes sociais, destinadas a potenciar a produtividade e aumentar a competitividade. Para saír da crise precísase producir e exportar máis, realizando unha aposta decidida pola economía produtiva como camiño de creación de emprego. Gómez aposta, ademais, por un reforma profunda das administracións públicas e por unha nova política fiscal que grave as transacións financeiras, aplique máis impostos aos máis ricos e, sobre todo, combata a economía somerxida.

Mención á parte merece a coidada escrita dun texto concibido coma un complexo mosaico informativo, capaz de integrar datos, gráficos, reflexións e testemuñas moi diversas de economistas, xornalístas e políticos, ademais das moi escollidas citas literarias coas que o autor adoita pechar algúns dos parágrafos máis argumentativos e cada un dos capítulos. Un acerto! Un libro que aproveitei moito e recomendo vivamente. Parabéns para o autor e para os editores.

Onte 520: Merdeiros de Vigo

Cada Entroido prodúceme maior fachenda a recuperación dos Merdeiros, a máscara tradicional do entroido vigués. Pasaron xa unha ducia de entroidos desque publiquei en Faro de Vigo (o 25 de febreiro de 2001) un artigo titulado «Escabicheiros de Vigo», no que daba conta desta máscara citada por Xocas nos seus traballos sobre o carnaval tradicional. Foron os membros da Asociación Veciñal de Teis os primeiros que intentaron recuperar o Merdeiro, proxecto no que logo se involucrou, dende 2004, ao cen por cen, a Asociación Cultural A Revolta, a grande artífice desta extraordinaria recuperación. Esta tarde estréase na rede un documental sobre este proxecto. Beizón a Xerardo Santomé, investigador do caso, e ao resto de recuperadores dos Merdeiros, fachenda viguesa.

ESCABICHEIROS DE VIGO

Galicia toda vive estes días o Entroido, o Antroido, o Carnaval, que tanto ten, a festa das festas de febreiro, o grande teatro da rúa, a parodia e a representación do mundo rutinario, o tempo da sensualidade da carne, dos praceres do comer e do beber.

Vigo posúe unha tradición entroideira que se remonta ás tres últimas décadas do século XIX. Xosé María Álvarez Blázquez deu conta en “La ciudad y los días”, un libro que é fonte inagotable de memoria local, dos grandes desfiles de comparsas que se celebraban na cidade dende o domingo de entroido ao mércores de cinza. Durante os catro días da festa, as comitivas carnavaleiras saían do Campo de Granada e baixaban por Pracer, seguindo polas rúas de Príncipe, Ramal e Victoria, ata chegar a Alameda, onde se instalaba un grande catafalco, unha monstruosa boca de dragón de onde saía o deus Momo e a súa corte de diaños. Daquela, os disfraces en voga eran os dos deuses mitolóxicos bufos: Orfeo, Baco, Saturno, Cupido, Venus, Xúpiter…, anque non faltaban tropas árabes, cosacos lanceiros, numerosos cabaleiros da cabalo e unha banda de música traxeada de indios guerreiros.

Dos Entroidos de hai cen anos conservamos vagas pegadas dunha máscara carnavalesca propiamente viguesa: a dos escabicheiros ou merdeiros. Xoaquín Lourenzo, o entrañable Xocas, dá conta destas figuras coas que no noso Barrio de Pescadores se satirizaban ou parodiaban cruelmente aos campesiños que viñan a Vigo a limpar os pozos negros e recoller os refugallos do peixe no peirao do Berbés, o escabiche.

Xocas describe a figura do escabicheiro como a dun enmascarado que se agachaba tras unha careta calquera e vestía traxe campesiño: camisa branca arremangada, chaleco e pantalón de pano a xogo, polainas e zapatillas brancas. A parte posterior do chaleco adoviábase cunha aplicación de tea que, como a dos cigarróns de Verín ou a dos peliqueiros de Laza, representaba símbolos astrais ou animais: o sol, a lúa, un burro, un galo, unha galiña… Na cabeza levaban un pucho hemisférico de pano branco cunha tira vermella ou verde no bordo e un sol ou unha lúa de pano cosidas no alto; sobre unha faixa azul, verde ou encarnada, pendurada dun cordel atado á cintura, abaneaba unha vasoira sen mango ou unha ristra de cebolas. O escabicheiro armábase sempre cunha vara e cun farol, que podían ser substituídos por unha vella vasoira ou por unha verza, xa que acostumaba a vagar en solitario polas rúas, choutando, como fan os Troteiros de Bande, diante da xente e botando para diante o seu colgarexo.

Os merdeiros ou escabicheiros desapareceron do Carnaval vigués antes da guerra civil, como tamén foron esmorecendo outros excesos da sátira e da enchenta das máscaras tradicionais, ao mesmo ritmo que se despoboaban as nosas aldeas. O carnaval urbano de bailes de casino e círculo recreativo, do bo gusto e das boas maneiras, de disfraces bonitos e caros, colleu a quenda nas preferencias dunha festa, fortemente enraizada na tradición cultural europea medieval que, a pesar das marxinacións e mesmo prohibicións que lle impuxo o franquismo, mantivo sempre o seu carácter popular e, en certa medida, transgresor e burlesco.

Desde hai vinte e tres anos o Entroido vigués recuperou o seu pulo perdido, ó que non foron alleos os esforzos de colectivos veciñais na creación de comparsas, como a dos benditos Tarteiras, ou o labor calado, pero eficacísimo, que realizaron os centros escolares na revitalización da festa. O apoio municipal na organización dos desfiles de comparsas e a entronización do Meco para presidir o Entroido supuxo a definitiva consolidación do noso Carnaval popular.

“Mascarita, mascarita!: coñéscesme?”, velaí o contrasinal do Carnaval de noso, o de milleiros de fundas de Citröen e de humildes maruxos, os disfraces máis populares entre a rapazallada toda, que baixa insubmisa ao Centro a pasear a súa alegría provocadora. O Meco, no que queimaremos tódalas nosas ruindades, perplexo debe estar por ser obrigado a abandonar o seu catafalco na Porta do Sol; a mesma decepción que teríamos os celtistas se fósemos obrigados a abandonar a gloriosa Praza da América para celebrar os inminentes campionatos de Copa e UEFA. Velaí vai esta cidade sen criterio e sen memoria. Feliz Entroido, escabicheiros de Vigo!

Artigo publicado na sección «Campo de Granada», Faro de Vigo, 25-02-2001

Onte 519: O Garaxe Hermético

Acompañar a Antonio Seijas na presentación da súa novela gráfica en Pontevedra permitiume coñecer as instalacións d’ O Garaxe Hermético, a Escola Profesional de Banda Deseñada e Ilustración dirixida por Kiko Da Silva. O Garaxe Hermético é, por incrible que pareza, outra desas fantasías posibles en Galicia. Un proxecto formativo privado que se está desenvolvendo grazas ao compromiso e o risco asumido por profesionais como Kiko Da Silva que cre nas posibilidades da industria cultural en Galicia. A calidade do cadro de profesorado, a excelencia dos seus cursos, a novidade das súas exposicións, as magníficas instalacións e recursos didácticos, todo está dirixido na escola pontevedresa a formar novos creadores gráficos. Gustoume a claridade coa que Da Silva definíu o seu proxecto formativo na presentación das Cartas de inverno de Seijas: «O Garaxe Hermético é un lugar onde se aprende e onde se ensina a contar historias utilizando os recursos da ilustración e da Banda Deseñada». Beizóns para Kiko e o seu cadro de profesorado. Longa vida para a fantasía d’ O Garaxe Hermético!

Onte 518: A pegada lingüística e cultural

No magnífico coloquio organizado en Expo-l@ngues 2013 polo Centre Maurits Coppieters quedei interesadísimo coa ponencia que presentou Jordi Balta i Portolés sobre «A pegada lingüística e cultural». O investigador catalán transfire a noción de pegada ecolóxica (o que sería o impacto da acción humana sobre os recursos naturais ao servizo dunha comunidade) aos eidos das políticas lingüísticas e culturais. Nocións que para el están unidas ambas as dúas ás da equidade interxeracional (debemos velar que a seguinte xeración teña o mesmo nivel de recursos e benestar que as anteriores) e de desenvolvemento sostible.

Balta xustifica este concepto de «pegada lingüistica e cultural» polo recoñecemento que nos documentos internacionais se realizou nas últimas décadas dos factores lingüísticos e culturais, xunto aos sociais, económicos e medioambientais, como indispensables para o desenvolvemento humano sostible. Balta considera que é indispensable garantir a equidade xeracional sobre as capacidades lingüisticas e culturais dunha comunidade. Para conseguilo propuxo desenvolver cinco principios: Primeiro, equidade interxeracional, o que obriga a unha visión a longo prazo. Segundo, equidade intraxeracional, o que obriga a garantir o acceso para todas as comunidades e para todos os seus membros. Terceiro, recoñecemento do valor das identidades culturais. Cuarto, cautela, xa que as medidas sobre as políticas lingüísticas e culturais poden ter consecuencias irreversibles. Quinto, holístico, o que obriga a interconectalas con todos os outros elementos, os sociais, económicos e medioambietais. Un enfoque sobre o que paga pena volver e profundizar nos seus documentos.

Onte 517: Expo-l@angues 2013

Convidado polo Centre Maurits Coppieters, a instancias da Fundación Galiza Sempre, cheguei no serán de onte a Expo-l@ngues 2013 para representar a Galicia nunha mesa redonda sobre «Edición e linguas minorizadas». Tras tres décadas de actividade, este salón parisino sobre as linguas do mundo e o mundo das linguas, dedica esta edición ao impacto do dixital sobre as linguas. A análise das consecuencias do tránsito entre paradigmas da comunicación cultural sobre a difusión das linguas, a súa aprendizaxe e uso é fulcral para o futuro de cada unha delas. Ademais de participar no coloquio, hoxe terei oportunidade de visitar un salón –no que participan sobre todo libreiros, editores, institucións e empresas de servizos lingüísticos– que semella moi atractivo, sobre todo no que atinxe ao ensino e didáctica das linguas. Na primeira ollada chamoume a atención que dentro da representación institucional das nosas linguas oficiais, ademais do Instituto Cervantes, o Institut Ramon Llul e o Etxepare, estivese o IPEX (Instituto de Promoción Exterior de Castela A Mancha). A Xunta de Galicia non participa nesta edición.

Actualización (8-02-2013): Galería de fotos de Expol@ngues 2013.

Onte 516: Luciña

Dende onte o mundo é un chisco máis xusto. A Cámara dos Comúns aprobou a legalización do matrimonio entre persoas do mesmo sexo en Inglaterra e Gales. Aquela conquista de dereitos cívís da que foron pioneiros os Países Baixos e Bélxica e, en 2005, o primeiro goberno Zapatero, a pesar das fortes resistencias conservadoras, moi especialmente das igrexas, vai estendéndose por Europa e algúns estados americanos. Esta lei británica constitúe un avance importante na conquista da igualdade real, mesmo a pesar das súas carencias, sobre todo no que atinxe aos dereitos das persoas transexuais ou as parellas lésbicas na procura de dereitos reprodutivos non contemplados neste texto. Unha luciña prendida na escuridade europea.