Onte 567: «El último que apague la luz»

/en , , , , , , , , , /por

Durante a xornada de debate sobre o futuro da cultura impresa realizáronse numerosoas referencias ao libro recente de Lluis Bassets, director adxunto de El País. Tras varios días lendo e traballando sobre este ensaio de título aparentemente pesimista non podo máis que recomendalo moi vivamente. El último que apague la luz é unha reflexión descarnada sobre a extinción do xornalismo, tal como o coñecimos durante os dous últimos séculos, baixo o seu formato impreso e un próspero modelo de negocio baseado na venda periódica de exemplares e de publicidade. Mais tamén é unha reflexión radical sobre a crise actual (económica, política e social) que o autor considera «a fin dunha época».

Crise disruptiva provocada pola mudanza de paradigma comunicacional, o tránsito entre a utilización do texto e o hipertexto, mais tamén a mudanza entre o vello modelo da noticia e do peche e o novo da continuidade do fluxo informativo e a conexión permanente e multisoporte do lectorado. Unha crise tamén de mediación orixinada pola perda de confianza dos cidadáns (os lectores) cos seus dirixentes, tanto os políticos coma os non electos (entre os que se atopan os periodistas). Para o autor un efecto perverso da colusión entre o periodismo e o poder (caracterizada polas declaración pública fóra de rexistro, off the record), que durante os anos da burbulla informativa (as dúas décadas pasadas) «viviron en espazos excesivamente próximos». Unha crise moi profunda da democracia representativa, dun «mundo de ninguén», onde a «decadencia da prensa é parte da decadencia occidental».

Con todo, a cerna do ensaio non está tanto no relato do proceso disruptivo e as súas dolorosas consecuencias (o peche dos xornais en papel e a ausencia dun modelo de negocio dixital alternativo), coma no seu esforzo por ofrecer un horizonte posible de xornalismo dixital de fluxo continuo que emprega tanto as utilidades multimodais do hipertexto como as posibilidades conversacionais das redes informativas e sociais. O libro de Bassets é unha defensa do bo xornalismo do futuro, da reinvención dun oficio, froito da mestizaxe entre a cultura analóxica e a dixital, mais tamén da achega do «mix xeracional» dos profesionais, onde os veteranos deben «facer pedagoxía do xornalismo». Bassets acredita nas posibilidades do xornalismo hipertextual («hai que ser dixitais até as cachas»), concibido coma un xénero narrativo e unha actividade de coñecemento. Reivindica a vixencia dos valores do xornalismo clásico (acuñados por Kovach e Rosenstiel) como os que deben continuar guiando o xornalismo futuro: 1 A súa primeira obriga é a verdade. 2 A súa primeira lealtade son os cidadáns. 3 A súa esencia é a verificación. 4 O carácter dos seus profesionais é a independencia. 5 A súa función é a de ser vixiantes independentes do poder. 6 Os seus espazos son foros para a crítica e o compromiso público. 7 O seu compromiso é transformar o importante en interesante e oportuno. 8 As noticias deben ser seguidas de forma exhaustiva e proporcionada. 9 Os xornalistas teñen dereito a seguir os ditados da súa conciencia. En definitiva, por díficil que semelle en tempos de incerteza, Lluís Bassets enxerga un camiño a percorrer: «adentrémonos, pois, ao que substituirá ao xornalismo do futuro no ciberespazo coa vella moral dos bos reporteiros e a súa exixencia dunha férrea disciplina de verificación».

Gostei do carácter antidogmático deste libro que axuda a comprender o proceso de tránsito que vivimos e a desmontar algúns dos seus prexuízos e medos. Paga a pena arriscarse na súa engaiolante lectura.

Onte 566: As contas do Gaiás

/en , , , /por

A cerna da deboura do Gaiás está agora en coñecer canto lle vai custar ao pobo galego indemnizar a Copasa, Acciona e OHL, as construtoras adxudicatarias das obras paralizadas de forma definitiva. Ben sería que para afrontar este transo coa maior transparencia, o Goberno Galego presentase en sede parlamentaria, onde foi aprobado o aborto do proxecto, as contas todas do Gaiás dende o inicio do proxecto, pasando polas súas diferentes reformulacións, até o proxecto do seu peche e usos futuros. Algo semella non cadrar. Feijoo fala de 287 millóns investidos nos catro edificios finalizados, mentres outras fontes falan xa de 400 millóns. Tampouco cadran os 170 millóns de euros que Feijoo di se aforrarían co peche do proxecto, mentres que as obras adxudicadas (Teatro e Centro de Arte), en 2005 cando Feijoo formaba parte do último Goberno Fraga, o foron por 112 millóns. O PSdeG-PSOE cifra en 18 millóns de euros a indeminización ás construtoras, mentres o pintoresco alcalde de Santiago rivaliza co presidente da Xunta afirmando que non acredita nesta teoría do punto e final de Gaiás. Sexan estas cifras ou calquera outras, o do Gaiás é o grande fracaso cultural do Partido Popular de Galicia, un capricho de Fraga que nos vai saír por un ollo da cara. Con todo o que está caíndo, con todo o que se está sabendo sobre as prácticas daquel período, as contas do Gaiás merecen unha investigación no Parlamento Galego de gran calado. Que menos!

Onte 565: O fracaso de Gaiás

/en , , , , /por

Acertou Alberto Núñez Feijjo cando de forma inesperada mandou aos deputados do Grupo Popular apoiar a moción do BNG solicitando á Xunta a paralización definitiva das obras pendentes do complexo da Cidade da Cultura no monte Gaiás. Tras catorce anos, o Partido Popular de Galicia esperta daquel soño megalómano de Manuel Fraga e Xesús Pérez Varela, que até hoxe custou ao pobo galego máis de catrocentos millóns de euros. Pendentes aínda as edificacións máis custosas do proxecto e carente dun proxecto cultural atractivo para o xa construído, a paralización definitiva do proxecto é a decisión máis racional en termos económicos e a máis razoable para a a política cultural do país.

Mágoa que unha decisión deste tipo non se adoptase hai sete anos, durante o goberno presidido po Emilio Pérez Touriño. Daquela todos quedamos anestesiados polo argumento, que semellaba irrefutable, da imposibilidade de abortar o proxecto a causa das «indemnizacións millonarias» previstas no prego de condicións dunhas obras «adxudicadas» cando o derradeiro goberno Fraga estaba en funcións. Ninguén pode negar hoxe que aquela falta de determinación e de afouteza de Emilio Pérez Touriño e Ánxela Bugallo, que supuxo a continuidade das obras de Gaiás, foi un erro monumental.

Como era previsible, moito máis cando estamos sufrindo os efectos da rigorosa dieta de devaluación interna, hoxe o proxecto da Cidade da Cultura sangra á cultura galega, tanto polos seus elevadisimos custes de mantemento (case catro millóns de euros en 2013, oito veces o que se inviste en compras de libros galegos para bibliotecas públicas) coma pola carencia dun plan de usos das súas instalacións e recursos, permanecendo de costas ás industrias culturais do país e ao traballo dos seus creadores. Sen esquecer que a pesar da súa beleza como peza escultórica (que quedará incompleta) e dos esforzos dos seus xestores de celebrar eventos mediáticos, por custosos que fosen, a Cidade da Cultura tamén fracasou como reclamo turístico. As pobrísimas cifras de visitantes son testemuñas dun fracaso sen paliativos que nin os seus defensores máis medualiano son capaces de negar. O Partido Popular de Galicia, responsable principal desta catástrofe económica e cultural, ten a responsabilidade tamén de xestionar agora a súa liquidación. Agoiro que tampouco vai ser doado facelo.

Publicado en Galicia confidencial.

Onte 564: Libro híbrido

/en , , , , , , , , /por

Javier Celaya repara no seu blog na experiencia deste libro híbrido, un libro impreso en papel que pode conectarse a unha pantalla mediante un cable USB. Este invento do deseñador polaco Waldek Wegrzyn, bautizado como «Elektrobiblioteka», ten unha tinta condutora que lle permite a conexión á web e a lectura dos contidos na pantalla dun ordenador. A pesar da súa aparente rixidez, este prototipo anuncia a aparición doutros produtos editoriais que asumen a hibridación. a coexistencia dos soportes e das utilidades de ambos os dous paradigmas da edición, como unha das posibilidades deste momento de tránsito. A experiencia de edición expandida, iniciada nun soporte impreso e continuada e ampliada noutro, ensaia a nosa humilde escala estes intentos de hibridación. As posibilidades de utilización da realidade aumentada e dos códigos QR poden tamén abrir posibilidades interesantes a este novo tipo de edición hibridada.

Onte 563: O sistema educativo finlandés

/en , , , , /por

Este documental dunha hora de duración, dirixido por Bob Compton e conducido por Tony Wagner, investigador de Harward, presenta de forma moi detallada as características do sistema educativo finlandés, considerado na actualidade como o mellor do mundo. Na peza explícanse ao público estadounidense algunhas das claves do seu éxito, dende o sistema de formación e selección do profesorado, pasando pola súa autonomía no desenvolvemento do currículum e a confianza das autoridades e da sociedade no seu traballo docente, até o carácter estritamente público do sistema e a gratuidade total dos seus servizos.

Ao longo de toda a peza, chama moito a atención como a consideración dos profesores como auténticos traballadores do coñecemento vertebra un sistema educativo en transformación e innovación permanente. Tras o fío de conversas e secuencias de clase (moi conseguidas) desenvólvense, polo menos, catro ideas de política educativa que identifiquei como esenciais. Primeira: a escola é un espazo que se ocupa das aprendizaxes, nin máis nin menos. Segunda: para conseguir éxito educativo (aprendizaxes e formación) é indispensable contar cos mellores e máis formados profesores e profesoras. Terceira: “en educación menos é máis”, unha forma sutil de expresar que un currículum básico reducido debe ser desenvolvido por cada centro escolar nun proceso baseado na autonomía e confianza no profesorado. Cuarta, todo este sistema alicérzase nun gran consenso político e social sobre a importancia da educación, o que lle outorga estabilidade e capacidade proxectiva.

Recomendo vivamente o documental, tanto ao profesorado coma as persoas interesadas en cuestións educativas e políticas. Máis alá de calquera tipo de perigosa mitificación, axuda a cuestionar algúns dos principios educativos que vimos utilizando. Non fai falta nin sequera facer comparacións obvias.

Onte 562: Marilar Aleixandre, emoción compartida

/en , , , , , , , , /por

Excelente homenaxe a que a XIV edición do Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra tributou onte á escritora Marilar Aleixandre. Tras a emocionante laudatio de Fina Casalderrey, Marilar pronunciou un discurso titulado «A ledicia de ler, unha ledicia compartida». Comezou a intervención, confesando que a súa nai ensináralle a ler cando tiña apenas tres anos e medio: «O meu primeiro libro, un de cincenta e o seu zapatiño de cristal, ensinoume que ler é compartir emoción e imaxinación». Relatou, despois, a importancia que para ela tiveron nos anos cincuenta, cando vivía en Ceuta, uns discos de vinilo, que lle permitiron a ela e aos seus irmáns escoitar no tocadiscos contos como «O soldadiño de chumbo», ou «A caixa de mistos». «Así comprendín que o segredo dun conto reside en compartir a emoción». Continuou preguntándose, se podía haber ledicia na lectura dun conto triste: «Pode, xa que a ledicia vai da man da emoción, como demostran as fotos de Virxilio Vieitez que van á raíz da emoción». «Os contos que suscitan emoción e ledicia son os escritos en serio. Coa literatura infantil e xuvenil escrita en serio aprendemos a emocionarnos, a diferenciar as emocións verdadeiras, escritas en voz baixa, daqueloutras falsas, a pesar de que poden presentarse revestidas de materiais vistosos, que agochan o seu baleiro». Tras referirse á importancia que para ela tivo a lectura da Ilíada, «onde non existen personaxes bos e malos, só destinos tráxicos», expresou a «emoción compartida» que en cada edición consigue xerar este Salón do Libro de Pontevedra. Pechou a homenaxe a presenza sobre o estrado, entre grandes aplausos, da mascota do Salón, de Fina Casalderrey e Agustín Fernández Paz acompañando á autora d’ A formiga coxa. Beizóns para Marilar Aleixandre!!!

Onte 561: O libro infantil galego en Boloña

/en , , , , , , /por

O catálogo presentado onte en Compostela (144 títulos infantís e xuvenís publicados en 2012 por 19 editoras) amosa a diversidade e a excelencia acadada pola produción infantil e xuvenil galega. A pesar das crises, é moi significativo que no pasado ano non se reducise o número de novidades infantís e xuvenís (si, pola contra, é de forma significativa a tiraxe de cada unha delas), o que supón un xeito moi meritorio dos editores galegos de capear o temporal. Sen contar con outras axudas públicas que non fose a da compra de exemplares para as bibliotecas públicas, cuxos fondo reducíronse nun 60% dende 2009 a 2012, a edición de literatura infantil e xuvenil en Galicia supuxo en 2011 no mercado interior o 21% dos títulos (en galego o 26,4%), o 21,8 % dos exemplares producidos (en galego 25,8%) e os seus cinco millóns de euros de facturación o 18,6 % das vendas (catro millóns en galego, o que supón o 18,9%). Cifras que amosan unha gran centralidade deste subsector da edición galega que, ademais de supoñer o 27,6% do catálogo vivo do sector (30,8% no caso do libro en galego), ten unha grande potencialidade de proxección internacional –sobre todo da man das editoras especializadas en álbum ilustrado (Kalandraka e OQO)– de cara á consolidación dun mercado exterior. Non está demais lembralo ás portas dunha nova edición da Feira do Libro Infantil de Boloña, que abrirá as súas portas o vindeiro luns e na que un ano máis estará presente a edición galega.

Onte 560: Días mundiais

/en , , , , , , , /por

O 21 de marzo, coincidindo co inicio da primavera e co equinocio, celébranse un cantos días mundiais. Consultando a miña cronoloxía de twitter, atopei onte numerosas referencias ao Día mundial da poesía e da creatividade, ao Día mundial da marioneta, ao Día mundial da sindrome de Down, ao Día forestal mundial, ao Día internacional contra a discriminación racial, ademais das do Día da felicidade (celebrado antes de onte) e as do Día mundial da auga, conmemorado hoxe 22 de marzo.

A celebración de tantas efemérides mundiais en apenas tres días é un síntoma inequívoco das moitas doenzas ocultas que padece a humanidade e o propio planeta, que a comunidade internacional pretende atallar. Como hai razóns tamén para considerar que este apretadísimo calendario laico das boas intencións e das causas da humanidade é apenas unha manifestación da mala conciencia (unha «tirita» sobre unha grande ferida) dos organismos internacionais que o promoven, a maior parte dependentes dunhas Nacións Unidas á deriva, cada vez máis irrelevantes na nova orde internacional. Con todo, é innegable que estas efemérides axudan a facer visibles estas causas dos dereitos da humanidade nos medios de comunicación, nas redes sociais e nos sistemas educativos, o que contribúe a manter a tensión da cidadanía no seu exercicio e defensa. Non é pouco.

Tras día tan sinalado recupero uns versos de Ramiro Fonte, tirados d’ A rocha dos proscritos, afirmando a condición poética de cada cidadán: «Cando chegue a primavera / Xunto á casa que foi súa / Deixarei este poema, / Coma unha flor ventureira / No libro da beirarrúa».

Onte 559: Dragóns e piratas

/en , , , , , , , , /por

Foi a de onte unha xornada de presentacións en Compostela. Pola mañá acompañamos a Elena Gallego no acto no que se anunciou o salto da triloxía Dragal aos soportes multimedia. No serán fixémolo con Xosé María Lema que, acompañado por Xesús Ferro Ruibal, presentou en Couceiro Costa do Solpor. Día, pois, de dragóns e piratas, mundos ficcionais diferentes, mais ambos os dous enfiados pola tradición galega e polo seu carácter universal.

O salto da triloxía de Elena Gallego ao audiovisual (adaptación cinematográfica, web, videoxogos, cómic e creación dunha comunidade virtual…) amosa que as boas historias para o audiovisual galego tamén están na nosa inagotable fonte literaria. Julio Casal, o produtor de Ficción Producciones, entendeu a potencialidade do mundo ficcional creado por Elena Gallego para desenvolver un ambicioso proxecto transmedia coas marcas da literatura fantástica e do noso patrimonio de dragóns, serpes, cocas e tarascas. Unha iniciativa moi innovadora destinada ao público mozo na que temos grandes esperanzas.

Na sesión de tarde, Xesús Ferro Ruibal encadrou Costa do Solpor “como unha desas grandes obras que están no mínimo común múltiplo da comunidade galega”. “Unha novela de autoría inesperada, repentina, dun autor de quen coñeciamos os seus traballos lexicográficos, etnográficos ou artísticos, mais de que non sabiamos a súa actividade como narrador”, mais tamén que contén unha segunda sorpresa “a do seu tamaño, as súas 664 páxinas, quizais debido a que en tempos de fame gustan as novelas longas”, comezou salientado Ferro Ruibal.  Despois, sinalou como terceira marca da novela “ser debedora doutra, A illa do tesouro de Stevenson”. “Isto pasoulle a outras obras clásicas, como a Eneida de Virxilio, que é unha prolongación dalgún episodio que a Homero lle quedara por contar na Ilíada. Neses episodios condénsase a filosofía da sociedade clásica, como a novela de Lema quere ser unha filosofía da sociedade galega do século XVIII”. A verosimilitude do relato foi outra das características gabadas polo presentador, que definiu a obra como “unha novela de cociña lenta”, ademais do seu “carácter non maniqueo, xa que aquí a bondade e maldade están ben repartidas”. Atención especial mereceu para o académico a lingua “especialmente coidada”. “Toda a novela está cociñada con galego vivo, diferenciando entre a lingua do narrador e a lingua dos personaxes”. Puxo exemplos moi significativos sobre a fraseoloxía utilizada por Lema, considerando que “nesa pulcritude fraseolóxica está o nivel C2 de calquera lingua”. Para rematar, Ferro Ruibal atreveuse a facer dúas predicións. Primeira: “esta novela será traducida ao inglés pola necesidade da cultura inglesa de coñecer como rematou a Illa do tesouro“. Segunda: “A Costa da Morte terá unha rota turística que será denominada “Costa do Solpor” que percorrerá os espazos da novela de Lema”.

Onte 558: Conmoción e pavor

/en , , , , , , , , /por

Transcorridos dez anos do comezo da guerra de Iraq, recupero o artigo que con este motivo do inicio de semellante disparate publiquei tres días despois, o 23 de marzo de 2003, en Faro de Vigo. Aquela «Conmoción e pavor», o título da peza, foi un agoiro dun erro gravísimo para a humanidade que supuxo unha guerra aínda non pechada, do que a poboación civil iraquí foi a primeira vítima. Á vista do sucedido e do que aínda comezamos a coñecer, creo que o artigo non perdeu interese. Recupero o texto tal como apareceu publicado daquela, apenas actualizado ortograficamente:

Na mañá do venres pasado, despois da segunda noite de bombardeos sobre Bagdad, gardáronse en Wall Street, momentos antes da súa apertura, dous minutos de silencio solidario, “unha homenaxe a eses trescentos mil militares profesionais norteamericanos que de forma tan valente defenden a libertade”, informaba o correspondente económico do noticiario radiofónico. Instantes despois, os brokers novaiorquinos lanzáronse a desputar no parqué a súa carreira entolecida para recoller os primeiros beneficios deste “ataque intelixente e selectivo sobre as residencias de Hussein”, unha operación cirúrxica que estaba sendo todo un éxito: os índices comezaron axiña a repuntar, mesmo acadando unhas cotas espectaculares (a maior suba dos últimos anos), o dólar recuperábase fronte ao euro, os prezos do petróleo situábanse por baixo dos vinte e cinco dólares o barril, nunha inxección de optimismo que contaxiaba os índices bolseiros de todo o mundo. George Bush, Donald Rumsfeld e Condoleeza Rice, tres bos colegas en excedencia temporal do sector petroleiro, non poden agochar a súa satisfacción, o efecto da chuvia de bombas intelixentes funciona, o presidente, despois destes días tan estresados, poderá disfrutar do seu merecido fin de semana no rancho texano.

Porén, non hai o mesmo optimismo en Moncloa. O presidente volveu disgustado da xuntanza trimestral da Unión Europea en Bruxelas. Os vicepresidentes e asesores saben que non gusta destas convocatorias tan numerosas e aborrecidas, onde sempre hai que chegar a consensos e a el non o valoran como un estadista mundial que participou nunha cimeira histórica nas Azores. Cóntalles que soubo esquivar a mirada deses pacifistas antipáticos, eses fachendosos que se cren os amos dos valores europeos e que tiveron a ousadía de pedir que cese o ataque americano: “o gordo alemán e Chirac sentaron xuntos, fronte miña, pero eu non piquei, metinme nos papeis e a traballar”. Moncloa respirou aliviada cando viu nos xornais a foto con Tony, “fixemos un á parte de dous minutos para falar do noso e logo me despachei a gusto na roda de prensa”. Polo que agora está mais anoxado o presidente é polo que lle contan os seus dos pacifistas: “hai manifestacións non autorizadas de estudantes en moitas cidades, insúltanos e apúpanos diante das nosas sedes; os seguidores de Felipe González e os comunistas queren sacar tallada; algúns violentos chegaron a tirar ovos nun acto pre-electoral. Presidente, hai que actuar”. “Acougade, meus. Acebes xa deu as ordes oportunas. Insisitide no discurso de firmeza e seguridade, na nosa tradicional defensa da tolerancia e dos valores democráticos que o partido forxou nestes últimos sete anos. Na legalidade indubidable da 1441 e da 687, nos crimes do sanguinario Hussein, nos intereses económicos agochados dos franceses, nos nosos buques de apoio humanitario. Non sexades mixiriqueiros!, sabedes que temos argumentos de abondo para gañar esta batalla e o partido, que eu saiba, é unha pina. Acougade, prometéronme que isto acabará nuns días!”, insiste o presidente.

Os cidadáns conscientes do mundo, os millóns de pacifistas, desprezados ridiculamente polo presidente Aznar, os que escoitamos a radio, os que lemos os xornais independentes, os que contemplamos enrabexados na tele as imaxes da muralla de fogo e morte sobre Bagdad, os que nos manifestamos pacificamente contra este horror somos tamén vítimas desta grande operación de conmoción e pavor sobre a dignidade humana. Seres humanos que sufrimos a mentira, o cinismo como arma de actuación destes políticos dunha e outra banda do Atlántico que defenden a creación dun imperio unipolar por medio dunha guerra ilegal, inxusta, inmoral, motivada por tan indignos intereses de apoderarse dese elixir negro que emborracha as súas contas correntes. (“Por qué o noso petróleo está baixo as areas deles?”, preguntaba de forma irónica nun maxistral artigo contra esta guerra o escritor Eduardo Galeano). Por moito que eles digan, pouco lles importa aos promotores deste ataque a destrución dun país empobrecido e as vidas dos seus cidadáns castigados durante trinta anos polo réxime dun dictador miserable e agora polos seus “liberadores”. Somos os cidadáns conscientes do mundo os que temos a responsabilidade de parar esta guerra de mísiles e mentiras, participando de forma activa nas mobilizacións que reclaman a restauración da orde da legalidade internacional e na recuperación dos valores da cultura da paz que comparte a humanidade. Guerra Nunca Máis!