Con Camilo en Trasalba

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo á gabanza de Camilo Nogueira, con motivo da entrega do Premio Trasalba 2016.

camilo-nogueira-1Coincidindo coa xornada electoral do 26 de xuño, viaxamos a Chans de Amoeiro para acompañar ao noso admirado Camilo Nogueira na recepción do Premio Trasalba 2016 outorgado pola Fundación Otero Pedrayo. Con este galardón, que dende 1983 recoñece anualmente a traxectoria dunha personalidade galeguista, a entidade que preside Víctor Freixanes valora no fillo de Lavadores “toda unha vida entregada á causa de Galicia, da súa identidade nacional e cultural, salientando de xeito especial a vocación e compromiso europeísta de Camilo Nogueira, na mellor tradición dos homes da Xeración Nós e, máis en concreto, de Ramón Otero Pedrayo”. Coincidindo no ano do seu oitenta aniversario, con este Trasalba recoñécese o compromiso dunha desas persoas boas e xenerosas na que varias xeracións de galeguistas identificamos de forma modélica os valores republicanos e o compromiso co proxecto de construción da nación.

Nacido no lugar dos Romanciños, no barrio de Riomao do concello de Lavadores, Camilo foi educado no berce dunha familia de tradición republicana. A súa nai, modista, e o seu pai, o escultor galeguista Nogueira, inculcáronlle un grande afán de superación. Das aulas da Academia Victoria de Príncipe pasou ás do Instituto Santa Irene, obtendo sempre as mellores cualificacións, o que non impediu que Lucho desenvolvese unha carreira deportiva no Estudiantes de baloncesto. Tras rematar os estudos en Madrid, en 1964 entrou a traballar en Citröen como enxeñeiro industrial, sendo despedido da factoría de Balaídos tras a folga do 72, na que foi detido e torturado. Daquela, como presidente da Asociación Cultural de Vigo promoveu, entre outras moitas iniciativas, as primeiras campañas de galeguización coa distribución dos famosos autocolantes para os automóbiles de “Falemos galego” e fundou con outros compañeiros da factoría a organización “Galicia Socialista, unha das orixes do actual sindicalismo nacionalista.

Tras este período vigués, Camilo Nogueira e a súa compañeira Paz López Facal trasladáronse a vivir a Santiago, onde traballará dende 1973 na empresa pública SODIGA. Coincidindo co proceso de Reforma Política, participou na creación da ANPG, na redacción das bases constitucionais do Consello das Forzas Políticas e formou parte do chamada “Comisión dos 16”, creada coa intención de redactar o primeiro borrador dun Estatuto de Autonomía para Galicia. Coincidindo co inicio da Autonomía, Nogueira encabezou os partidos vinculados ao pensamento do socialismo nacionalista (POG, EG e PSG-EG), sendo elixido deputado do Parlamento Galego (entre 1981-1993 por Esquerda Galega e entre 1997-1999 polo BNG), concelleiro do concello de Vigo (1987-1991) e deputado do Parlamento Europeo representando ao BNG no Grupo dos Verdes / Alianza Libre Europea (1999-2004).

Ademais de participar dende o inicio no inconcluso proceso de reconstrución organizativa do nacionalismo galego, a achega política esencial de Nogueira foi a de liderar a modernización do proxecto nacional galego, desenvolvendo un programa ambicioso, tanto global como sectorial, que conducise a que Galicia fose auténtica nación política; aceptando a responsabilidade de valerse fiscalmente, na interdependencia doutras nacións europeas; promovendo un desenvolvemento autocentrado dos diversos sectores da economía, con atención preferente á industria, á enerxía e os sectores gandeiro e pesqueiro; recoñecendo a lingua galega como nacional e universal, vinculada ao mundo da lusofonía e das culturas atlánticas; pensando, xaora, o mundo dende Galicia en constante diálogo coas circunstancias do noso tempo.

Camilo Nogueira ofreceu unha proposta de nacionalismo galego desmitificadora, como un punto de encontro que nos leva a integrarnos e a facer nosos os problemas de toda a humanidade. O nacionalismo non é unha ideoloxía, senón unha proposta de liberdade, progreso e independencia que procura o autogoberno para Galicia e o benestar e a igualdade para a súa cidadanía. Como sinalou o seu amigo Suso de Toro, “no nacionalismo de Camilo acrisólase a practicidade intuitiva e o sentido táctico de Bóveda, aberta ao seu tempo e ao conxunto da sociedade, coa paixón nacional de Castelao, pacífica e entusiasta até o lirismo”. Así o sentimos, cada vez que tivemos a fortuna de traballar ao seu carón, práctico e apaixonado, lírico e épico a un tempo, teimudo e paciente. Xaora, Camilo Nogueira foi pioneiro da nova política, capaz de compaxinar durante anos o seu traballo profesional coas responsabilidades parlamentarias e políticas. Persoa reflexiva e xenerosa, encarnou coa vontade de ferro do corredor de maratón, que dosifica o seu esforzo para chegar á meta, o modelo de optimismo da vontade que admiramos desque o coñecimos hai catro décadas. Seguimos, curro!

Onte 1711: 80 anos do Estatuto

Que o 80 aniversario do plebiscito do Estatuto de 1936 pasase onte case desapercibido amosa a anemia política que sofre o noso país.O do 28 de xuño foi un fito histórico que supuxo o recoñecemento de Galicia como entidade política,ao tempo que a primeira vez na que o pobo galego decidiu sobre o seu futuro. Unha data, pois, que non é unha efeméride calquera xa que nela se recoñeceu a oficialidade da lingua galega e a Galicia como nacionalidade, froito dun amplo consenso capaz de conformar unha posición orixinal de Galicia como suxeito político. Unha proeza colectiva que obriga hoxe a institucións, partidos e colectivos sociais e cidadáns polo que ten de referente para Galicia como nacionalidade histórica, á altura de Catalunya e Euskadi. Xaora, a inauguración da exposición “Meu Pontevedra” no Museo de Pontevedra, abrindo este novo ano Castelao, supuxo unha nota de autoestima e fachenda neste panorama conformista. Como tamén foi un acerto que a FUNCEF anunciase nesta data a convocatoria do Premio Celso Emilio Ferreiro de poemas musicados, unha iniciativa única de promoción da creación musical galega.

Onte 1704: Ferrín e a paisaxe

Na anotación de onte non tivemos tempopara recoller a referencia que merece a intervención de X.L. Méndez Ferrín na presentación do Atlas arqueolóxico da paisaxe galega. Apenas vinte minutos maxistrais nos que o autor de Estirpe debullou o papel da paisaxe na cultura galega. Comezou sinalando que «este libro é coral moi afinado, orfeóinico, fálase de moitas cousas a diversas voces». Confesou, despois, que «a paisaxe é algo co que convivimos toda a miña xeración, grazas a que recibimos clase de Otero Pedrayo». «Case ningún dos poetas e filósofos da miña época deixaron de reflexionar sobre a paisaxe, parte constituínte e imprescindible do nacionalismo galego». «Paisaxe é unha palabra francesa de orixe latina, pagus, aldea, lugar onde viven e traballan os seres humanos. Paisaxe, pois, non é sinónimo de espazo natural. A paisaxe está máis preto de nós do que pensamos. A paisaxe está relacionada coa pintura, poesía e literatura. É un lugar onde acontece un feito, mais co Romanticismo convértese en algo en si mesmo. Hai un suxeito que contempla e interpreta o mundo que está fóra, intervindo sobre el, escribindo, pìntando, compoñendo música.»

«Dende o século XVIII, a natureza, así, está intervida polo artista. Mais na paisaxe romántica hai moitas ruínas, fonte de melancolía romántica, como tamén de megalitos e túmulos, que teñen que ver tamén co espírito romántico». Ferrín referiuse despois a teoría da paisaxe de Otero Pedrayo, «estremadamente semellante a que se desenvolve neste Atlas arqueolóxico da paisaxe galega. Para Pedrayo a paisaxe é o corazón dunha xeografía toda profanada polo home. A paisaxe é para el a natureza intervida, posta en valor polo ser humano. A paisaxe feita coa súas mans e coa súa suor polos paisanos. A dialéctica coa natureza é un dos aspectos esenciais da construción do home.»

Continuou Ferrín sinalando que «entender a paisaxe como a entenden os autores deste atlas é a forma de entender o noso entorno de xeito que lectura do noso pasado nos prepare para o que pode ser o noso futuro. Esta é a arqueoloxía do noso tempo. Estes autores están na vangarda deixando atrás outras formas de facer arqueoloxía e facer paisaxe.» «O que nos ofrece este libro é unha fonte de reflexión, unha incitación a comprender o noso entorno. O gran complexo agrario está presente na paisaxe que é unha magnífica escola de intervención.» Rematou Ferrín referíndose ao título de “atlas”, que moi ben lle acae a unha «obra que ofrece un novo mapa cognitivo, xa que nesta obra hai un elemento teórico profundo, mais tamén un elemento plástico que nos axuda a comprender enigmas comos os dos petroglifos ou o do hórreo e as súas múltiples variantes.»

Onte 1634: Camilo, Premio Trasalba

Camilo NogueiraAcerta de cheo a Fundación Otero Pedrayo outorgando a Camilo Nogueira o Premio Trasalba 2016. Recoñécese así a extraordinaria traxectoria de Camilo nos eidos político, profesional e cultural onde serviu con xenerosidade desbordada a causa de Galicia. Modelo de teimoso optimista da vontade, Camilo contribuíu a modernización do nacionalismo galego contemporáneo e o seu arraizamento no pensamento socialista radical e europeísta, “na mellor tradición da Xeración Nós”. Ensaísta concienzudo e lúcido, analista agudo, historiador erudito, lingüista vocacional, conferenciante didáctico, lector curioso, vigués cosmopolita, Camilo Nogueira acuñou no nacionalismo galego o modelo de pensamento inclusivo, imprescindible para enxergar e compartir os territorios da esperanza. Cando cumpre os 80 anos, este premio recoñece o seu labor de xigante e pioneiro. O 26 de xuño estaremos con el en Trasalaba celebrando a Galicia da esperanza.

Pra facermos xuntos un país

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o fracaso do proxecto dunha candidatura única galega e os retos que para a representacón parlamentaria galega supoñerá enfrontar unha posible reforma constitucional.

Fracasou o proxecto dunha candidatura única galega capaz de constituír, tras as eleccións xerais do 20 de decembro, un grupo parlamentario soberano que representase no Congreso a idea de Galicia como suxeito político. Sen dúbida, foi un fracaso dos diversos chamamentos e manifestos a prol da unión, promovidos na súa maior parte de forma voluntarista por cidadáns sen adscrición partidaria, que agardabamos que desta volta a racionalidade na análise e as actitudes de responsabilidade e xenerosidade dos partidos facilitasen a unidade de acción electoral de nacionalistas e non nacionalistas, apoiados nun amplo movemento de base cidadán. Unha angueira que se demostrou, polo momento, imposible de acadar.

O fracaso do “proceso de unidade” das dúas plataformas cidadáns, Iniciativa pola Unión e Encontro Cívico por unha Marea Galega, foi apenas unha dramatización da imposibilidade deste acordo. Tras o éxito das tres mareas coruñesas nas Municipais de maio, ás direccións da AGE e Podemos asumiron un compromiso de comparecencia conxunta nas Xerais e Galegas, que ratificaron a comezos de outubro no “Pacto de Mazarelos”. Cando estas forzas falaban de “unidade popular” non se referían a outra cousa que non fose o acordo acadado entre elas. Aí naufragou o “proceso de unidade” e aí se malograron as ansias esperanzadas de moitas persoas de procedencias ideolóxicas diversas. Un desacordo inxustificable para a cidadanía progresista e galeguista que se ve obrigada a participar nunha loita fratricida entre dúas candidaturas de fasquía semellante, En Marea e Nós-Candidatura Galega, condenadas, no mellor dos casos, a obter un resultado cativo e insuficiente.

pra_facermos_xuntos_un_paisXaora, esta doenza crónica da desunión cainita da esquerda e do nacionalismo galego non é novidade ningunha na nosa historia. Acáelle coma anel a descrición que Albert Camus fixo do mito de Sísifo polo seu esforzo incesante e inútil de botar a rodar dende o outeiro a súa propia obra. En 2015 emulouse apenas aqueloutro fracaso histórico do manifesto de xaneiro de 1979, “Pra facermos xuntos un país”, no que se propoñía “dotar a Galicia de expresión política propia nos órganos de poder galego” coa intención de conformar “un grupo parlamentario galego nas Cortes Españolas” e “acadar para Galicia Autonomía plena no recoñecemento dos seus dereitos nacionais”. Catro mil persoas reclamaban a constitución dun “frente electoral unido das forzas políticas galegas (…), o que abriría un novo tempo no proceso político”. Daquela xa foi imposible acordar. E así durante case catro décadas non existiu nunca nas Cortes un grupo parlamentario galego, sendo en cada lexislatura a única voz de Galicia como tal a expresada de forma teimosa e comprometida por un par de deputadas ou deputado do BNG.

Coma sucedera en pleno proceso preautonómico, cando Galicia podía perder a posibilidade de que non lle fosen recoñecidos os seus dereitos históricos, hoxe o país sofre unha situación de emerxencia e afundimento, ameazado por unha hemorraxia demográfica imparable e unha preocupante fractura territorial, así como pola deterioración dos dereitos sociais e cívicos que sofre a maioría social. Entramos nun tempo político decisivo, tamén, para a reconfiguración territorial e política do estado, cuxo debate pode abrirse na vindeira lexislatura, sexa pola vía dunha reforma constitucional cara a configuración dun estado federal asimétrico ou pola máis complexa procura dunha solución política ao proceso soberanista catalán. Un debate onde Galicia debería ter voz de seu.

Xaora, non serve de nada lamentar o que puido ser e non foi. Galicia dificilmente contará cun grupo parlamentar de seu, mais precisa conformar posición orixinais (as compartidas por amplas maiorías sociais) sobre os temas esenciais do seu autogoberno, sexa a estratexia de recuperación poboacional, a rearticulación do seu territorio, hoxe fundamentalmente urbano, a recuperación dos dereitos sociais e políticos para a sua cidadanía, como a preservación da súa lingua, cultura e patrimonio. Este é un momento crítico, onde a cidadanía galega será a que exixa a súa representación acadar acordos en clave de país sobre estas cuestións esenciais.

Secomasí, no caso de que se produza o debate de reforma constitucional territorial, todos os membros da representación galega sen excepción, por riba da súa adscrición partidaria, sexan ou non de querenza galeguista, están obrigados moralmente a defender que Galicia teña o mesmo nivel que Catalunya e Euskadi. Como comunidade histórica, Galicia non pode aspirar a menos, nin ser relegada nin contar cunha capacidade de autogoberno inferior ás da súa condición actual. Un compromiso político que deberían asumir todas as candidaturas que aspiran a representarnos.

Onte 1490: Acabou o conto

pacto_de_mazarelosNon foi sorpresa ningunha. Acabou o conto da candidatura unitaria galega. Tras o pacto de Mazarelos, o acordo electoral de AGE e Podemos do pasado 2 de outubro, o proceso de unidade popular galega foi apenas a teatralización dun acordo imposible. Gañaron os seitarismos de sempre, iso si, agora utilizando luvas brancas e linguaxe renovada pola facultade de políticas. Xaora, sexa como cadaquén quera vestilo, un fracaso sen paliativos, unha oportunidade histórica estragada froito da subpolítica miope dos que hoxe dirixen os partidos nacionalistas e da esquerda anticapitalista en Galicia.

O mestre Xabier DoCampo, un dos parteiros do proceso de unión, chiaba onte unha frase de José Ángel Valente que pode axudar a entender a orixe do fracaso: «Lo peor es creer que se tiene razón por haberla tenido». Aínda que tamén lle acae á xustificación do caso volver ás páxinas de Camus sobre o mito de Sísifo, esa metáfora do esforzo inútil e incesante do nacionalismo galego empurrando, durante cinco décadas, unha pedra xigante outeiro arriba para despois deixala rodar. E volver subila para volver deixala rodar. E volver empurrar…

Agardo que polo menos unha nova xeración releve a clase política que foi incapaz de entender os sintagmas de unión e entusiasmo que reclamabamos os cidadáns. Desexo a mellor sorte a aquelas persoas que xenerosamente participarán como candidatas ou voluntarias na batalla fratricida do 20D entre as dúas candidaturas, condenadas a obter, no mellor dos casos, un éxito cativo. Para min acabou o conto da unidade. Regreso aos meus afáns, que xa me abonda.

Onte 1477: Evitar o fracaso

desuniónNon lle deamos moitas reviravoltas, polo que limos estes días o 20 de decembro non haberá candidatura unitaria galega nin despois grupo parlamentario soberano que nos represente. Só un milagre da providencia laica in extremis, que espero se produza nas próximas horas, podería evitar esta decepción, esta desilusión tan fonda e dolorosa. Un fracaso colectivo en toda regra, do que dunha ou doutra maneira todos, dende a cidadanía até as organizacións políticas e sociais, seríamos responsables.

As persoas independentes que acreditamos neste soño durante os tres últimos meses fracasamos propoñendo un imposible. Fomos unhas inxenuas que non entendimos que despois do éxito das Mareas nas municipais de maio as direccións de AGE e Podemos asumiron un compromiso de comparencia conxunta para as seguintes convocatorias, Xerais e Galegas. Non entendimos que as cúpulas desas organizacións cando falaban retoricamente de «unidade popular» non querían outros acordos ca non fosen os acadados entre elas. Explícase así que as alcaldías de Santiago e A Coruña non participasen na manifestación do 25 de xullo a prol da unidade ou que os membros destas forzas políticas fosen tan pouco entusiastas neste esforzo colectivo.

As angueiras e ilusións de numerosas persoas de procedencias políticas e ideolóxicas ben distintas, que promovemos o Banquete de Conxo 2.0 e a Iniciativa pola Unión, reclamando unha candidatura unitaria galega sen exclusións quedaron en auga de castañas. Xaora, o proceso de converxencia entre as plataformas cidadás, IPU e ECPMG, como a convocatoria do foro de partidos, foron finalmente vítimas do choque de dúas estratexias do seitarismo florentino, esa doenza crónica que dende hai catro décadas padecen a esquerda e o nacionalismo galego. Tras a ruptura, o sucedido foi apenas teatralización e xestión comunicativa pre-electoral da imposibilidade dun acordo unitario.

U-la orixe de tan decisivo fracaso? Faltou máis xente que exixise a unidade e condicionase aos partidos. Faltou intelixencia colectiva para enxergar o futuro dun país en declive, case ao borde do abismo. Faltou xenerosidade por parte de liderados emblemáticos para asumir no proceso un papel facilitador. Faltou transparencia nos (escasos) contactos institucionais entre os partidos. Faltou afouteza no BNG para acudir ao foro da Marea Galega e denunciar alí as exclusións inxustificable doutras forzas. Mesmo faltou humildade, agarimo e o emprego de sintagmas de afecto e simpatía, actitudes, comportamentos e palabras tan necesarios en xentes que procuran acordos sinceros.

De confirmarse, este fracaso sería outra oportunidade perdida para a reconstrución do proxecto de Galicia como suxeito político. Mais se quedase algunha mínima posibilidade de reconducir o proceso de diálogo, por cativa que fose, habería que apostar por intentala. Se non fose posible, agardo que polo menos unha nova xeración da cidadanía galega, máis cedo ca tarde, substitúa ás persoas e ás organizacións que de forma tan desintelixente impediron un acordo posible e necesario para que todos os partidos nacionalistas e non nacionalistas comparecesen nunha única lista galega. Insisto, non renunciemos á esperanza.

Onte 1468: Fito esperanzador

logosO comunicado de Encontro Cidadá pola Marea Galega e Iniciativa pola Unión convocando de forma conxunta aos partidos a participar nun foro onde debater sobre a formación dunha candidatura unitaria galega constitúe un fito moi esperanzador. A posibilidade desta única candidatura sen exclusións, alicerzada sobre estas dúas iniciativas cidadás, queda agora en mans do acordo dos partidos nacionalistas e non nacionalistas que compartan o compromiso de presentarse baixo unha fórmula de unidade popular que conciba Galicia como suxeito político e defenda os intereses xerais da cidadanía galega, Sexa cal sexa o resultado deste proceso, que dende onte e a pesar das diferenzas entre os partidos semella cada máis factible de concluír con éxito, o papel das dúas plataformas está sendo sendo decisivo para facilitar os acordos, superar resistencias e, sobre todo, para xerar sintagmas de entusiasmo e compromiso na cidadanía que acredita no soño de que Galicia conte de vez cun grupo parlamentario soberano.

Onte 1446: Caligrafía pola unión

unionA hora e media de debate na Radio Galega sobre o proceso de confluencia arrefriou o meu optimismo sobre as posibilidades dunha candidatura unitaria galega para as Xerais do 20 de decembro. Unha decepción que compartín onte con moitas amizades que expresaban o seu fastío por non ter identificado nas intervencións dos participantes a actitude cooperativa e a determinación necesarias para rematar un proceso de unión, que todos sen excepción ningunha, afirmaron compartir. O fracaso do debate, pois, non foi tanto polo que se dixo ou se agochou, que tamén, máis sobre todo polas escasas doses de afecto e complicidade expresadas por uns e por outra. No entanto, a pesar desta falta de claridade argumental e frialdade relacional, identificamos outras liñas a salientar. A primeira, para mín a máis desacougante, a intención dos membros do Encontro Cidadán por unha Marea Galega de ralentizar o proceso de confluencia con Iniciativa pola Unión, agardando polo «acordo dos partidos». A segunda, para min a máis clarificadora, a posición compartida polos representantes de A Nova e Podemos Galicia, priorizando sobre calquera outros obxectivos o discurso da «creba democrática no estado co réxime do 78».

Xaora, a pesar de que o debate manifestou as importantes diferenzas e resistencias existentes nesta confluencia, inevitables nos procesos de converxencia e mudanza, nin esta todo estragado nin perdimos a esperanza. Madia leva! Por riba das posicións xerárquicas dos partidos e dos seus liderados emblemáticos debe estar a vontade de confluencia dunha cidadanía que para defender os intereses da maioría social galega e da existencia de Galicia como suxeito político non entende outra linguaxe que a manuscrita pola caligrafía da unión. Trabúcanse gravemente aqueles que consideren meramente instrumental esta posición cidadá.