Onte 481: ROM

/en , , , , , /por

Dedicamos unhas cantas horas á vista do ROM (Royal Ontario Museum), un antigo museo de historia natural reconvertido en museo das culturas para o goce dun público familiar e escolar. Na primeira ollada, semella un museo moi ecléctico, cunha moi potente e atractiva colección de dinosauros (quizais das mellores do mundo), mais na que tamén teñen certo interese as salas dedicadas ás civilizacións antigas, sobre todo no que atinxe ás artes decorativas e o vestiario. Mais o ROM semella tamén un museo dinámico, en clara transformación da súa identidade de vello museo de bioloxía e xeoloxía cara un modelo que poña en valor a diversidade das culturas. Eis todo unha nova planta dedicada a expoñer obxectos que representan as tradicións artísticas e culturais de pobos autóctonos de varias partes do globo, con particular atención á cultura dos primeiros pobos norteamericanos. Idéntico obxectivo proxectan exposicións non permanentes (magníficas) sobre o Carnaval («a emancipación da celebración») ou a desacougante mostra fotográfica sobre o xenocidio dos khmeres vermellos en Camboia. Con todo, máis alá do indubidable valor das coleccións, no ROM destaca o seu interese por conquistar ao público familiar, sobre todo aos picariños, e o forte peso do voluntariado na xestión destas actividades. Mención á parte merece a impactante arquitectura capaz de harmonizar un edificio de clásica liña vitoriana cunha peza de cubismo poliédrico. A pesar dos esforzos de modernización e de aproveitamento didáctico, o futuro deste tipo de museos de orixe decimonónica, coma o ROM torontino  (ou no caso galego como o Museo do Pobo Galego ou o Luis Iglesias de Historia Natural da USC) é incerto, a menos que sexan capaces de transformar a visita nunha experiencia auténtica de coñecemento que se prolonga nos soportes dixitais. Museos en tránsito.

Onte 476: #IdleNoMore

/en , , , , , /por

Margaret Atwood, a nosa admirada narradora canadiana, veciña de Toronto, apoia dende o seu moi activo perfil de Twitter a difusión do hashtag #IdleNoMore a prol da defensa das comunidades indíxenas das primeiras nacións canadianas. O pasado 10 de decembro, milleiros de persoas mobilizáronse nas rúas das principais cidades canadianas baixo o lema «Idle No More» para protestar polos efectos das políticas actuais sobre os pobos índíxenas. Estas manifestacións, que tiveron ampla difusión nas redes sociais e moi escasa nos medios de comunicación, foron as máis importantes das celebradas en Canadá dos últimos anos, até ser consideradas como «native winter», á semellanza das das chamadas «primaveras árabes». O episodio máis impactante das mobilizacións está sendo protagonizado pola xefa Attawapiskat Theresa Spence que comezou unha folga de fame que pretende alongar até que o primeiro ministro Harper e a raína Sabela II acepten reunirse cos líderes das «primeiras nacións». A xefa Attawapiskat confesou «estar disposta a morrer até conseguir maior respecto para os membros do seu pobo». O movemento Idle No More xurdíu a raíz dos acontecementos do 4 de decembro, cando se impedíu acceder aos representantes das primeiras nacións ao parlamento de Ottawa onde se debatía a Lei C45, que eles entenden debilita protección da terra e das augas, ademais de violar tratados xa existentes. #IdleNoMore configúrase como un movemento cidadán de empoderamento, promovido dende a rede, que achega novos puntos de vista no eido político, ao tempo que é capaz de mobilizar a sectores mozos e outros até agora pouco representados. Pode seguirse a evolución deste interesante movemento cidadán dende o seu blog e espazo en Fb.

Na foto a xefa Theresa Spence.

Onte 432: Chapapote Prestige 10

/en , , , , , , /por

Cando se cumpren dez anos da xornada do afundimento do Prestige, coincidindo coa declaración do capitán Mangouras no xuízo, non podo evitar acudir ao meu arquivo (daquela aínda non abrira estas brétemas) e comprobar o que sobre o asunto escribira no Campo de Granada do Faro. A verdade é que lembro aqueles días de outono, no que acompañamos a Manuel Rivas nas presentacións d’ As chamadas perdidas, con enorme desacougo, mais tamén como alborais dun tempo de mudanza, un engrama na nosa historia colectiva que marcaría (como así foi) un antes e un despois. Reler aqueles textos de urxencia, escritos a golpe de serena indignación, é inevitable que produza certa melancolía. Como hoxe provoca indignación e vergonza que os responsables  e incompetentes políticos da catástrofe ecolóxica dos que pediamos a demisión non sexan nin chamados a declarar na causa. Recupero, pois, en formato pdf, sen cambios ningúns, aqueles textos publicados nas páxinas de Faro de Vigo ao longo de cinco domingos consecutivos:

  1. “Chapapote Prestige” (24 de novembro)
  2. “Nunca Máis” (1 de decembro, coincidindo coa manifestación dos paraugas de Santiago)
  3. “Somos mariñeiros” (8 de decembro)
  4. “A flota da esperanza” (15 de decembro)
  5. “Corenta días alteza” (22 de decembro)

 

Onte 416: Mudanza de hora

/en , , , /por

Cada ano entendo menos a conveniencia das mudanzas de hora, unha medida de obrigado cumprimento en todos os países da UE coa que se pretende «aproveitar mellor a luz solar« e consumir así menos enerxía. Segundo os datos do INEGA, en Galicia o atraso de hora provocará unha diminución de consumo enerxético do 0,4 %. Non obstante, todos os datos amosan que o máis conveniente para o noso aforro enerxético sería adoptar a hora do meridiano Greenwich e non a chamada «peninsular» que Franco mudou en 1940 para homologar a hora española coa alemá. En todo caso, sen entrar no espiñento debate sobre a autodeterminación horaria de Galicia, o cambio de hora que vivimos onte supuxo a chegada real das rotinas do inverno, coincidindo co tempo de Samaín e co inicio da tempada de cocidos e magostos. A partir de agora, hai que abrigarse.

A balea negra

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a exposición «A balea negra» instalada no Marco con motivo do seu décimo aniversario, tamén do accidente do Prestige.

Foi grande o impacto que na memoria da miña xeración supuxo o incendio o 5 de maio de 1970 do “Polycommander”. O petroleiro noruegés (230 metros de eslora) tocou fondo nun baixo da illa norte de Cíes, á altura da Punta Meixueiro, ás catro e vinte da madrugada, cando pretendía abandonar a ría de Vigo tras desembarcar unhas horas antes no porto a Karin Alstad, unha camareira que precisaba axuda médica. O erro na manobra, probablemente provocado por unha dificultade de entendemento entre o capitán e o práctico do porto, provocou unha fendidura por babor, que afectou aos tanques 5 e 6, e despois un incendio cuxas lapas vimos atónitos durante día e medio dende Vigo, ademais dun verquido de 15.000 toneladas de petróleo. Á marea negra conseguinte, da que quedaron algunhas pegadas nas illas Cíes e na costa de Panxón a Baiona, uníuse a morte de vinte e tres dos tripulantes do enorme petroleiro.

As impresionantes fotografías que o afouto Magar realizou dende unha lancha de oito metros, publicadas no “Faro de Vigo” do día seguinte, quedaron como testemuño dos labores de extinción do incendio e da contención da marea negra, que con medios tan precarios como artesanais dirixíu o guardés Laureano Galiñanes Vega, como xefe do negociado de Pesca e Carburante da Comandancia de Mariña de Vigo. Nestes traballos foi decisiva a participación dos bombeiros vigueses e das tripulacións de dez pesqueiros, chegados dos diferentes portos da ría, que conseguiron tender unha teas que serviron de barreira para conter o verquido.

Coa traxedia do “Polycommander” iniciouse a xeira de cinco mareas negras que dende entón estragaron a costa galega. No mes de maio de 1976 o “Urquiola” derramou 100.000 toneladas sobre a ría da Coruña, que volvería ser castigada só dous anos depois polo “Andros Patria” e en 1992 polo “Mar Exeo”, que verqueu 80.000 toneladas diante da Torre de Hércules. A catástrofe máis recente foi, como todos lembramos, a do “Prestige”, que verqueu 63.000 toneladas desque se accidentou o 13 de novembro de 2002, mentres que as 14.000 restantes que transportaba permanceron nos seus tanques até que se afundíu no abismo a 260 km da nosa costa, despois de esgazarse ao medio, o 19 de novembro. Esta terrible xeira de traxedias ecolóxicas no litoral galego constitúe o pretexto temático da exposición “A balea negra”, aberta no Marco con motivo do décimo aniversario da súa inauguración, coincidente co día no que se producíu o accidente do “Prestige”. Unha moi interesante exposición na que a partir da de sinistros como os do “Polycommander”, mais e sobre todo do “Prestige”, se propón animar o debate e a reflexión arredor das relacións do ser humano coa natureza.

Roubándolle o título a unha expresión que Man o alemán de Camelle acuñou nun soño premonitorio, “A balea negra” presenta dous relatos, a detallada reconstrución documental dos acontecementos do outono de 2002 e da posterior marea de máis de cen mil voluntarios e das protestas de Nunca Máis de 2003, xunto coas lecturas críticas, épicas ou poéticas xeradas dende as diversas artes. Mestúranse así nas instalacións do museo de Príncipe as visións obxectiva e subxectiva dun fenómeno aparentemente local como foi o do “Prestige” e Nunca Máis transformado en mito universal, expresión de solidariedade e defensa dun modelo ecolóxico sostible.

Destacan entre as pezas da exposición as fotografías de Manuel Sendón de “Cuspindo a barlovento”, a reportaxe “Marea negra” de Allan Sekula publicada en “La Vanguardia”, a mítica foto de Xurxo Lobato do afundimento do “Prestige”, como unha serie de cinco viñetas de El Roto (recente Premio Nacional de Ilustración), nas que probablemente se condensa a intencionalidade de toda a mostra: “¡Hay que impedir que el derrame de petróleo llegue a las conciencias!”. Sen esquecer o impacto que provocan o cráneo de cetáceo procedente da casa museo de Man de Camelle ou os dous óleos de grande formato de Antón Patiño de 1987, agoirando o que sucedería na Costa da Morte quince anos despois.

“A balea negra”, unha exposición cuxa visita recomendo moi vivamente, coincide co inicio do tan agardado xuízo do “Prestige”. Mágoa a incredulidade que provoca na cidadanía un proceso xudicial onde non responderán no banco dos acusados os responsables políticos da xestión da crise, precisamente os que fixeron que un accidente dunha barco en mal estado se convertise na maior catástrofe ecolóxica da nosa historia. Con todo, é de agardar que tanto o xuízo como as actividades previstas con motivo deste décimo aniversario do “Prestige” contribúan a impedir que se repitan este tipo de catástrofes, cuxa orixe non é outra que a obsesión e a cobiza por obter o maior lucro, como lle sucedía ao capitán Ahab de “Moby Dick” na procura incansable da balea. Mareas negras, nunca máis!

A foto destacada é de Magar.

Onte 357: Camiño do Ézaro

/en , , , , /por

A etapa da Vuelta que rematou no Mirador do Ézaro foi espectacular. Despois de xantar, apampei diante do televexo (como dícían Manuel María e Celso Emilio Ferreiro) seguindo un dos meus percorridos preferidos do país, o que vai dende os vieiros da ría de Muros, para logo pasar por Louro, Lira, Carnota e subir ao Pindo, paisaxes de beleza desbordada, máis aínda nunha tarde tan luminosa como a de onte. Dende a ollada do helicóptero, esta Galicia atlántica é unha auténtica golosina visual. Unha marabilla! Coa excepción da lamentable utilización partidista dalgúns políticos, especialmente de Rafael Louzán pillando cámara canto pode, as etapas da Vuelta desta semana contribúen á promoción turística de Galicia. No entanto é unha mágoa que a transmisión do treito final dunha etapa moi dura e moi emocionante quedase un chisco ensombrecida por algúns comentarios pouco afortunados, froito dos escasos coñecementos xeográficos e dos prexuizos dos comentaristas de TVE. Como tamén é de lamentar a ausencia nas estradas de ciclistas galegos, debido á inxusta sanción de Ezequiel Mosquera (a quen se lembrou nas rampas do 25% camiño de Ézaro) como á desaparición do equipo profesional galego, liquidado a comezos da lexislatura de Feijoo. Ademais, a etapa foi unha oportunidade ideal para reivindicar outra vez o Monte Pindo como Parque Natural. Ben feito!

Onte 346: Nas Fragas do Eume

/en , , , , , , , /por

Foi unha xornada marabillosa a que gozamos nas Fragas do Eume. Ao mediodía visitamos a primeira edición do ETNOeume, unha feira de cultura tradicional xenuína, de auténtica estirpe, cunha importante presenza dos xogos populares e das actividades económicas artesanais. Unha organización comunitaria, baseada na participación veciñal, que constitúe unha alternativa ao modelo neofolclórico das chamadas «feiras medievais» que abrollan no país como cogomelos franquiciados de chourizos á grella e licor café. Esta feira forma parte do proxecto do Museo Etnográfico da Capela, promovido dende hai décadas polo incansable Secundino García Mera, sendo un dos modelos museísticos máis potentes de posta en valor da memoria da cultura tradicional agraria que coñecemos no país. A súa organización e contidos lembráronme os museos folk ingleses, que tanto sempre me gustaron. Merece unha visita moi demorada. Á tarde fixemos unha abraiante camiñada polas Fragas, seguindo o Eume dende os Altos de Fortandión até o Mosteiro de Caveiro, regresando monte arriba pola congostra de Ventureira. É innegable que o incendio da pasada semana santa deixou unha pegada desoladora nalgunhas zonas das fragas, sobre todo nas máis elevadas, onde é probable que afectase de forma irreversible a algún dos endemismos; mais tamén o é que a densidade do dosel arbóreo protexou os espazos de ribeira onde sentimos todas as fragrancias. Mágoa que non exista aínda un proxecto de protección integral dunha das alfaias dos noso patrimonio natural, como tampouco unha vontade de integración do parque natural nas actividades económicas e no desenvolvemento da comarca. Non esqueceremos este día nas fragas nin acollida tan agarimeira de Xabier, María Xesús e Daniel.

Onte 271: Mareas vivas

/en , , , /por

Cando Venus pasea diante do Sol nestes días achegados ao solsticio de verán, as mareas vivas están a piques de asolagar o peirao do Náutico. Dúas moi fermosas imaxes para conservar.  O xeito no que a natureza se fixo presente onte en Vigo no Día Internacional do Medio Ambiente.

A fraga queimada

/en , , , , , /por

No artigo semanal de Faro de Vigo volvo sobre a tremenda catástrofe das fragas do Eume.

A historia explicará as razóns polas que Galicia sofre cada década unha catástrofe de grandes dimensións do seu patrimonio natural. En 1992 a marea negra provocada polo fundimento do Mar Exeo estragou a vida mariña nas rías de Ares, Ferrol e A Coruña. En 2002 o chapapote do Prestige conmocionou o planeta con aquela negra sombra que alagou a costa atlántica galega. Agora neste durísimo 2012 da crise financeira e do desemprego brutal, como se dun inevitable ciclo de destrución se tratase, arden a fins de marzo as fragas do Eume, un dos nosos seis parques naturais, espazo da Rede Natura onde se agocha un dos redutos do bosque atlántico europeo. Nunhas horas perdeuse unha parte do paraíso que a natureza desenvolveu de forma paciente durante séculos. Outra catástrofe natural tremenda que, a pesar da falta de choivas, puido ser evitada.

As 9.000 hectáreas do parque natural das fragas do Eume son só unha parte do ecosistema artellado ao longo de 80 km polo río Eume, desque xorde no Xistral, onde se atopa o considerado como mellor bosque do arco atlántico entre Galicia e Irlanda. Chano Eiroa, un dos mellores coñecedores deste espazo, salienta que na malla de camiños, corredoiras, pistas, rozas e pasos de gando existente entre os concellos de Monfero, A Capela e As Pontes dorme a pureza do bosque atlántico. Alí medran fentos e brións, o loureiro e o acivro, alindando centos de regatos, fontes, cruceiros, lugares ou aldeas con nomes fermosos: Goente, Murixoso, Teixedelos, O Reboredo, Eiravella, Pía da Leña, Rebordille, Armada de Cando, A Maceira, Os Casás…

As fragas do Eume son un bosque mixto formado por carballeiras, soutos, piñeirais, prados, toxeiras queirogais, herbais, uceiras… Unha festa da natureza vexetal. Nas beiras dos ríos e regatos os bosques de ribeira forman corredoiras de ameneiros, salgueiros e freixos, aparecendo detrás delas as poboacións de abeleiras, bidueiras e castiñeiros. Con todo, os reis da fraga eumesa son os carballos, fendidos, poderosos que ocupan as apertadas encostas. Nas fragas viven o corzo e o xabaril, entre as matogueiras elevadas as vacas, cabalos salvaxes e mesmo a lenda do lobo. Nos regatos e zonas húmidas asexa a londra e algunhas especies de anfibios e réptiles endémicas como a saramaganta. Son numerosísimas as aves do ceo da fraga dende rapaces como o lagarteiro ao merlo rieiro nos seus cursos de auga. Outrosí sucede coa fauna de invertebrados, onde está moi presente a vacaloura, o maior escarabello existente no continente europeo. O mosteiro de San Xoán de Caaveiro no concello da Capela, o impresionante mosteiro de Santa María no concello de Monfero e unha longa lista de ermidas (San Miguel de Breamo, San Vitorio de Cambás, San Roque de Fragachá…)  son pezas principais do patrimonio arquitectónico deste extraordinario espazo natural e histórico, visitado cada ano por milleiros de senderistas e turistas.

As dimensións espectaculares do incendio desta fin de semana –cando escribimos este texto, segundo a Consellaría de Medio Rural afectou a 750 hectáreas, aínda que outras estimacións, como a do alcalde da Capela duplican a cifra– provocan desolación tanto polas perdas irreparables neste patrimonio da humanidade, como e sobre todo polo seu perigo para os veciños e concellos das fragas e para as súas formas de vida. Sobre este incendio pairan algunhas cuestións polémicas que deberán ser aclaradas diante do parlamento e da opinión pública: se tras a diminución orzamentaria dos fondos destinados a políticas de prevención e extinción, existiron medios suficientes para atacar o incendio; se houbo coordinación axeitada na súa utilización entre a Xunta de Galicia e o Goberno; se a autorización en 2010 da apertura dunha mina a ceo aberto de andalucita, ás portas do parque natural, un proxecto que fora rexeitado polo goberno de Pérez Touriño, puido ter algunha influencia.

É moi dificil atribuír que as causas do incendio do Eume, como o que provocou a pasada semana a morte en Castro do Val dun brigadista, como esoutro do parque natural do Xurés, sexan fortuítas ou meteorolóxicas. Todos os tres son froito diso que denominamos co eufemismo de “terrorismo forestal”, un cancro relacionado coa ausencia en Galicia de políticas integrais para o desenvolvemento do medio rural e de aproveitamento sostible dos seus recursos forestais, como da existencia dunha certa permisividade social coas condutas incendiarias. Como é innegable que o modelo de extinción dos incendios do Goberno de Núñez Feijóo amosouse insuficiente e incapaz para enfrontar unha situación extrema que unha vez máis requiríu contar co auxilio da Unidade Militar de Emerxencia ubicada en León. Non abonda con lamentarmos polas perdas ocasionadas por catástrofes coma estas nin facer rogativas para que mude a dirección do vento ou chova axiña. Non.

 

Onte 207: Ardeume

/en , , , /por

As dimensións espectaculares do incendio desta fin de semana nas fragas do Eume –segundo a Consellaría de Medio Rural afectou a 750 hectáreas, aínda que outras estimacións, como a da Consellaría de Medio Ambiente chegan as mil e a do alcalde da Capela as 1.500– provocan desolación tanto polas perdas irreparables neste patrimonio da humanidade, como polo seu perigo para os veciños e concellos das fragas e para as súas formas de vida. Sobre este incendio pairan algunhas cuestións polémicas que Núñez Feijoo, Rosa Quintana, Agustín Hernández ou sequera do director Xeral de Montes (do que nada se sabe nesta crise) deberán aclarar diante do parlamento e da opinión pública galega: se tras a diminución orzamentaria dos fondos destinados a políticas de prevención (20 millóns de euros) e extinción (2 millóns), existiron medios suficientes para atacar o incendio; se houbo coordinación axeitada na súa utilización entre a Xunta de Galicia e o Goberno; se a autorización en 2010 da apertura dunha mina a ceo aberto de andalucita, ás portas do parque natural, un proxecto que fora rexeitado polo goberno de Pérez Touriño, puido ter algunha influencia. Non abonda con lamentarnos polas perdas ocasionadas por semellante catástrofe nun dos nosos paraísos naturais nin facer rogativas para que mude a dirección do vento ou chova axiña. A cidadanía galega ten dereito a saber.