Onte 586: “Do estigma á estima”

/en , , , , , /por

Enviamos ás librarías Do estigma á estima, un importante ensaio de Valentina Formoso, no que se realizan propostas para un novo discurso lingüístico. Partindo dunha investigación cualitativa sobre o discurso arredor da lingua galega do alumnado de Educación Secundaria, Formoso ofrece unha reflexión conducente a formular alternativas destinadas a frear o que semella imparable tendencia desgaleguizadora. É unha beizón poder editar obras sobre a lingua que asuman este enfoque proactivo fomentador de representacións positivas para a lingua. Formoso arrisca e propón novas estratexias de planificación lingüística para actuar no ensino, mais tamén para mudar as representacións negativas e reforzar as positivas, xa que para ela a clave do futuro da lingua reside en “atender de xeito urxente ao imaxinario social sobre a lingua galega, en especial ao que posúen os galegofalantes”. O futuro da lingua galega non está fixado, como pretende facernos crer as posicións negacionistas. O futuro do galego depende de nós, das persoas galegofalantes que decidamos conservar a lingua propia e traballemos para mudar as actitudes negativas e prexuízos sobre ela instalados no imaxinario galego. Como salienta a autora nas páxinas finais “no camiño da normalización do galego chegamos a un treito que se presenta duro, mais non debemos parar”.

Onte 581: Sobre o 17 de maio

/en , , , , , /por

Convidado pola Liga Estudantil Galega de Filoloxía da USC participei, xunto a María do Cebreiro e O Leo, nun debate sobre o futuro do Día das Letras Galegas. Coincidimos todos os tres na necesidade de darlle un novo pulo á efeméride. Propúxose abrila a outras expresión artísticas –citáronse candidaturas como as do cineasta e escritor Chano Piñeiro– e a outras expresións culturais galegas, con atención especial á economía e á ciencia –citáronse persoas a recoñecer como Manuel Colmeiro Penido ou Isidro Parga Pondal–. Propúxose a posibilidade de despersoalizar a efeméride, abríndoa a creacións culturais como «O banquete de Conxo» ou ao recoñecemento conxunto de xeracións ou movementos. Propúxose recuperar o carácter de festa cívica laica e día do libro galego, que tivo antes da súa institucionalización coma festivo (que eu creo na actual coxuntura debería ser conservada). Sinalouse o papel do asociacionismo cultural, da iniciativa das empresas e dos centros educativos como principais alicerces organizativos da xornada («semana» ou «mes das letras»). A emulación de iniciativas como as comitivas cívicas, «Bares e letras» ou da «Rede de música ao vivo», o vencellamento coa celebración do Día Mundial da Sociedade da Información (#díadeinternet), que tamén se conmemoran o 17 de maio, deberían terse tamén en conta. Foi unha mesa inusualmente rica en propostas e análises, ademais dun chamamento á corresponsabilidade civil. Grazas aos membros da Liga de Filoloxía por tan interesante convocatoria.

Onte 579: Medios en galego

/en , , , , , /por

Convidado pola Asociación Cultural O Castro participei, xunto a Carme Adán e Manuel Mera, na presentación en Vigo de Sermos Galiza. Gustei moito que acto constituíse unha defensa da necesidade dos medios en galego e da súa pluralidade. A consideración de Galicia coma un espazo informativo propio; a necesidade de facer visible o pensamento nacionalista e a diversidade do noso pobo; o fomento da lectura e da escrita en galego como comportamentos en defensa da lingua e da nación; a corresposnabilidade cidadá no desenvolvemento de proxectos como Sermos Galiza, Praza Pública ou Galicia Confidencial foron algunhas das cuestións que propuxen na miña intervención. Como tampouco quedaron fóra as dificultades destes medios no momento actual, provocadas pola devaluación que sofrimos e polas incertezas do tránsito entre os paradigmas comunicacionais analóxico e dixital. Unha situación difícil para os medios en galego, como tamén para o conxunto do sector editorial, xa que a pesar de que a edición é híbrida (ese é o caso de Sermos Galiza, que apostou por un modelo de edición expandida, diferenciando algúns dos contidos impresos e dixitais), o modelo de negocio (polo momento) é analóxico, baseado na venda de exemplares e de insercións publicitarias (cunha tendencia á baixa). Pechou as intervencións Manuel Mera, membro do consello da administración de Sermos Galiza, chamando a gañar suscritores para permitir normalizar un proxecto apoiado por un milleiro de accionistas. Interesante este tipo de presentacións.

Unha lección e unha carta

/en , , , , /por

Na edición dixital de Sermos Galiza publico este artigo animando a continuar co compromiso da escola de fala galega:

O 5 de marzo de 1958 xublilouse Ramón Otero Pedrayo como catedrático de Xeografía da Universidade de Santiago. Aquel día impartiu a súa derradeira lección na facultade de Filosofía e Letras, que foi tamén a súa primeira clase en galego, tras o alzamento militar. Xesús Alonso Montero, daquela un catedrático mozo da Escola Normal que seguiu en pé a sesión, conta que tras os saúdos protocolarios Pedrayo anunciou: “Hoxe vou falar na lingua de Pondal e Rosalía”. A intervención do cabezaleiro foi seguida polo alumnado e profesorado que ateigaron o Paraninfo nun silencio emocionante roto só ao seu remate por unha longa ovación. Os participantes sabían que estaban participando nunha xornada histórica na que o galego volvía á tribuna académica tras vinte e dous anos ausente.

Aquel xesto sociolingüístico de don Ramón Otero Pedrayo, moito máis ca un xesto retórico, non lle pasou desapercibido ao doutor Antón Beiras García, oftalmólogo galeguista residente en Vigo, que apenas dous días despois escribiu a don Ramón unha carta para abeizoalo. Un texto sociolingüístico no que expresou a emoción coa que recibiu un feito até entón insólito (en diversas ocasións foran prohibidas as intervencións públicas en galego, mesmo nas “Festas Minervais”), mais que tamén tiña unha relevancia simbólica, que non se lle escapou ao creador do Vigoscopio: “Pense nos labregos e nas crases populares todas sabendo a súa fala no Paraninfo da Universidade na boca do maior Petrucio do noso pobo”. Como tamén a dimensión política do feito, salientada na carta polo doutor Beiras coa maior claridade: “Ao falar en galego facemos política galega (no senso máis nobre) e demostrámoslle ‘a quien corresponda’ que non basta a forza para esmagar a un pobo que conta con dirixentes bariles”.

Unha lección e unha carta de dúas figuras galeguistas que tras 55 anos non perderon nin vixencia nin actualidade. Fender o silencio coa nosa voz galega conscientes da súa dimensión política, eis a tarefa cívica á que continuamos convocados.

Onte 544: O galego, materia troncal

/en , , , , , /por

Por moito que lamentemos o inicio dos trámites por parte da Xunta de Galicia para recorrer diante do Tribunal Supremo a sentenza do TSXG sobre o decreto de plurilingüismo, non podemos esquecer o risco que supón que no anteproxecto da LOMCE a lingua e literatura galega non sexa considerada como materia troncal no currículum da ESO e do Bacharelato. Na última versión da chamada «Lei Wert», presentada a ditame do Consello de Estado, as linguas cooficiais na Educación Secundaria quedan incluídas dentro do bloque de «asignaturas de libre configuración autonómica», perdendo a súa condición de materia troncal, que pola contra conservan a lingua castelá e a primeira lingua estranxeira. De non modificarse no trámite parlamentario esta consideración, podería ter importantes consecuencias á hora da realización das reválidas ao remate da ESO e do Bacharelato, onde para o alumnado só sería obrigatorio examinarse das materias troncais, contando con posibilidades de elección entre o resto das materias específicas e optativas. Non hai dúbida de que a lingua e literatura galega debe formar parte do núcleo de materias obrigatorias nestas probas finais de etapa. O contrario, a pesar de contar coas mesmas horas lectivas ca o castelán, provocaría outro gravísimo retroceso no estatus educativo da lingua galega.

Publicado en Galicia Confidencial.

Doutor Antón Beiras

/en , , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago unha homenaxe á figura do oftalmólogo galeguista Antón Beiras García.

Foi moi oportuna a homenaxe da Irmandade da Sanidade Galega e do Colexio Oficial de Médicos da provincia de Pontevedra en memoria da figura humana e intelectual do doutor Antón Beiras García. Dende o sábado, unha placa no número 22 da rúa Policarpo Sanz, onde tivo no primeiro piso a súa consulta, lembrará a figura deste oftalmólogo galeguista falecido hai corenta e cinco anos. Foi o doutor Antón Beiras un comprometido militante antifranquista nas filas do Partido Comunista, amante do deporte da vela na ría nosa a bordo do seu bote de madeira “Ultreia”, membro do primeiro consello de administración da editorial Galaxia, investigador destacadísimo no eido da Estraboloxía e creador do sinoptóforo de televisión, que bautizou con retranca como “Vigoscopio”. O mesmo Beiras a quen moitos vigueses lembrarán polo feito de ser o compañeiro da pedagoga Antía Cal, a fundadora do Colexio Rosalía de Castro, outra figura extraordinaria e irrepetible.

Pertencente á xeración das Mocidades Galeguistas, viviu Beiras durante a Guerra Civil e os anos de dura Posguerra o drama interior dos galeguistas organizados que nunca renunciaron ás súas conviccións. Instalado en Vigo dende o ano 1950, dúas iconas presidían a súa consulta no primeiro piso do edificio Sanchón (o mesmo onde no terceiro tiña as súas oficinas a revista “Industrias Pesqueras” de Valentín Paz Andrade), unha fotografía do doutor Nóvoa Santos e unha estatuíña de Castelao, que acabara de finar en Buenos Aires. Ambas pezas que amosaban as dúas angueiras que moveron a súa vida, o seu inequívoco afán como investigador médico e o seu compromiso coa lingua e cultura de Galicia. Actividades que Beiras soubo integrar con enorme coherencia no seu comportamento familiar, social e profesional. Emporiso, a familia Beiras-Cal foi, probablemente, a primeira en educar aos seus fillos en galego, como o doutor Beiras foi tamén o primeiro en publicar en galego un texto científico tras o alzamento franquista, un auténtica proeza para aquel ano 1958, no que Ramón Otero Pedrayo impartira a súa primeira clase en galego (dende 1936), no día da súa xubilación como catedrático da Universidade de Santiago.

Abraia hoxe a lucidez argumentativa daquel artigo, “Ensaios para mellorar os resultados terapéuticos no estrabismo”, publicado en “Referatas”, a revista da Academia Médico Quirúrgica de Vigo. Antón Beiras defendía no seu limiar a lingua galega como “vehículo axeitado para ser instrumento de todos os saberes”, ao tempo que salientaba as achegas dos médicos ao labor da súa promoción, citando a doutores como Pondal, Leiras Pulpeiro, Rodríguez Seoane ou ao propio Castelao. Neste artigo, o doutor Beiras propoñía que os médicos “honrasen a propia fala, escribindo nela as súas observacións e experimentos”, así como tratando de expresarse en galego cos seus pacientes coa intención de “identificarse e chegar ao pobo que pertencen, sen renunciar, ao senso universal da ciencia”. Ambas propostas normalizadoras para a nosa lingua que, transcorridos cincuenta e cinco anos, non perderon vixencia ningunha.

Outra grande proeza do doutor Beiras foi a creación do Vigoscopio, co que culminou a súa investigación do tratamento do estrabismo, a doenza do ollo virollo, mediante o tacto, seguindo as teorías do oftalmólogo polaco  doutor Starkiewicz, sen fármacos nin intervención cirúrxica. Unha achega relatada con todo detalle por Alejandro Otero Davila, un dos seus colaboradores máis achegados, en “Antón Beiras. La mirada certera” (2009), un libro esencial para profundizar na figura do oftalmólogo galeguista. Unha tarefa de investigación aplicada que iniciara coa creación doutros aparellos como o quinepleoscopio (1958) e que culminou cos diversos prototipos do sinoptóforo de televisión (Vigoscopio), o primeiro presentado en 1963 no Congreso de Telecomunicacións realizado en Madrid, o segundo no Congreso Internacional de Oftalmoloxía celebrado en París en 1965 e o terceiro e cuarto, o definitivo, nos anos 66 e 67, cando xa estaba instalado na Clínica-Taller do Colexio Hogar de San Roque. Os primeiros traballos desenvolvéronse nas instalacións da ETEA en Teis, daquela na punta do traballos das telecomunicacións, contando co financiamento da Caixa de Aforros de Vigo, que quedou coa patente e coa propiedade dos aparellos. Seguro que non debeu ser doado ao doutor Beiras convencer ao alcalde Portanet e aos responsables da caixa de que “a investigación non é un gasto, senón un investimento de futuro, imprescindible para o progreso da humanidade”, argumentos do investigador humanista que non perderon vixencia. Antón Beiras, o iluminado, como foi despedido agarimeiramente en “Faro de Vigo” por Darío Álvarez Blázquez, merece toda a nosa admiración.

Onte 538: Temperanza

/en , , , , , /por

Tras a tempestade provocada polo anuncio da demisión de Ferrín, e a súa inevitable xeira de artigos e declaracións interpretativas e algúns disparates galegófobos, urxe recuperar a temperanza, ben como «capacidade ou virtude de moderar os instintos, desexos ou paixóns» ou como «equilibrio na forma de actuar». Sexa entendida como moderación ou como equilibrio, esta actitude é indispensable para os membros da Academia á hora de reorientar e modernizar en profundidade o seu modelo organizacional, mais tamén para todas as persoas que opinamos sobre o acontecido (con máis ou menos criterio e fundamento). Os numerarios da RAG teñen a responsabilidade e a obriga moral de continuar construíndo este proxecto da nación a partir dos numerosos logros de Ferrín e do seu equipo directivo, dende o compromiso inequívoco co idioma, a consecución dun financiamento xusto á altura doutras entidades semellantes até a actualización da institución ao paradigma da comunicación dixital e a súa interlocución interxeracional coa sociedade. Non esquezamos que estes días está en xogo o prestixio e credibilidade dunha das nosas primeiras institucións nacionais.

Onte 536: Ferrín

/en , , , , , /por

A demisión de Ferrín provocoume unha sensación moi agre de melancolía e profunda tristeza. Admiro e respecto unha decisión tomada dende unha convicción moral e patriótica, na que é probable tamén influíse a decepción sobre as diferenzas existentes dentro da institución centenaria. A demisión, por moito que nos custe aceptala, non pode agochar os éxitos da xestión modernizadora que encabezou o equipo directivo de Ferrín. Como tampouco se pode esquecer que foi a oportunísima e valente presentación do recurso da Academia contra o Decreto de Plurilingüismo a clave deste periodo no que a entidade intensificou tamén a súa presenza na sociedade galega coma nunca até agora o fixera. Con Ferrín na presidencia a RAG comezou a estar presente na web e nas redes sociais, apostou pola elección de figuras como Lois Pereiro ou Roberto Vidal Bolaño ou celebrou en colaboración con outras entidades profesionais o cincuentenario do 17 de maio. Como tamén se debe valorar o esforzo tremendo de Ferrín e do seu equipo para colocar a RAG a idéntica altura (orzamentaria) co resto das institucións académicas, coa dignidade que merece a nosa lingua e a nosa cultura. Non descarto que esta inesperada demisión de Ferrín sexa un síntoma das dificultades dos proxectos culturais e políticos que neste tempo conformista enxergan o futuro e a súa construción colectiva, desprazados polas premuras curtopracistas daqueloutros que o fan apenas polo mañán. Todos os meus abrazos e admiración para Ferrín.

Campo do Fragoso CXXXIV

/en , , , , , /por

MILAGRES VELLOS

En tarde de alborada rosaliana, o Celta demostrou que no fútbol continúan existindo os “milagres vellos” dos que falaba a autora de “Cantares gallegos” á que se homenaxeou en Balaídos durante o descanso. Os celestes puxeron en evidencia que para gañar un partido non cómpre acreditar o mellor xogo nin sequera contar con máis oportunidades de gol co rival; abonda só con marcar un tanto máis ca el. Puro evidencialismo, un comportamento estritamente práctico, adobiado con pequenas doses de fortuna (que tamén contan), ao que probablemente o debutante Abel Resino deberá recorrer en máis ocasións nesta difícil angueira de conservar a primeira categoría.

Non é doado atribuír aínda a Abel todo o mérito desta importante vitoria, a primeira dende aqueloutra do día de Reis, que rompe coa xeira de derrotas que situaron ao Celta no abismo e levaron a destitución do entrañable Paco Herrera. De saída, o novo adestrador non mudou o once clásico desta liga, no que quedou fóra só Túñez, aínda tocado. Con todo, o toledano sen mudar nin o debuxo táctico nin o estilo de xogo, atreveuse a adiantar a súa defensa, o que lle permitiu xuntar un pouco máis as tres liñas e obrigou a Oubiña e Álex López a incrementar a súa participación no xogo de ataque. Porén, a agardada intensidade que semellaba podería activar o xenio de Resino apenas se notou nun equipo no que se continúan identificando síntomas de apatía e esgotamento, coa excepción, iso si, dos excelentes minutos finais, moito mellor xestionados polos nosos, tanto na lameira coma no banco, ca en partidos anteriores. Quizais foi aí e na xestión acertada dos trocos onde estiveron as claves da vitoria e do primeiro éxito do novo adestrador.

O Celta comezou o partido con moito pulo. Prometía. Nos sete primeiros minutos tivo tres boas ocasións. Primeiro, Orellana disparou frouxo dende a área pequena, tras un estupendo pase interior de Oubiña. Aos cinco minutos, Augusto debeu marcar, fose no cacheirón que enviou sobre Toño ou no remate de cabeza posterior aproveitando o rexeitamento do porteiro. Unha mágoa. Despois foi Iago quen se asociou con Orellana procurándolle as costas aos defensas granadinos. Mais os de Lucas Alcaraz amosaron decontado que non viñeron a Vigo a probar nécoras e axiña responderon, chegando polas bandas con grande facilidade cos seus laterais moi longos, especialmente Nyom. Porén, a pesar de que xa non contaba co control do balón, no minuto vinte e cinco, os ventos fóronlle favorables ao Celta. Álex López xutou forte dende a frontal da área. Aspas recuperou o rexeite preto da área pequena, case ao chou, e realizou despois un control incrible, un globiño co que superou aos defensas e o porteiro. Unha fantasía de auténtica figura que moito celebrou cos seareiros de fondo.

O Granada non se resignou e dous minutos despois marcou outro gol extraordinario, un fermoso remate de volea de Ighalo, tras un centro perfecto dende o recanto dereito de Nyom. Unha marabilla que deixou abraiados aos defensas celestes. Co marcador igualado, os visitantes comezaron a controlar a un Celta que amosaba síntomas de febleza e desorientación. Tras a reanudación o monólogo andaluz intensificouse e as continúas chegadas dende as bandas agoiraban o peor para os galegos. Porén, cando o Celta parecía máis perdidiño, faltando apenas dez minutos, nun ataque que semellaba inocente, Iago conseguiu servir de cabeza a Bermejo, que rematou en semifallo, mais conseguindo que a pelota entrase na portería. Incrible! Un deses milagres vellos do fútbol que nos permite continuar na pelexa. Os minutos finais foron moi ben defendidos polos nosos e mesmo Quique de Lucas nun contragolpe no desconto puido marcar o terceiro. Saímos felices cantando o himno celeste a capela.

Onte 533: Galician Songs

/en , , , , , , , , /por

Saber de libros da literatura galega traducidos a outras linguas é para min unha das noticias profesionais máis estimulantes. A carencia dun programa público ou dunha estratexia país de proxección da literatura e da edición galega no mundo (cuxa necesidade teño reiterado aquí até o aborrecemento) é suplida, até hoxe, unhas veces por iniciativas illadas de editores internacionais de curiosidade entusiasta e outras polo azar ou polos vieiros da providencia laica. Concibo cada unha destas edicións traducidas coma un milagre que debemos celebrar.

A comezos desta semana recibín un exemplar de Galician Songs, a edición de Small Stations da tradución de Erín Moure de Cantares gallegos. Un fito na nosa historia literaria, que coincide por riba coa celebración do cento cincuenta aniversario da proeza de Compañel, xa que se trata do primeiro libro completo en inglés de Rosalía de Castro. Onte recibín a imaxe da cuberta e contracuberta da edición coreana d’ O lapis do carpinteiro, publicada pola editorial Illusionist, coa que esta novela de Manuel Rivas acada as trinta linguas traducidas. Outro fito extraordinario para a nosa historia literaria, o do libro máis traducido da nosa lingua. Coreana tamén é a fermosísima edición da última tradución d’ O único que queda é o amor, o libro de relatos polo que Agustín Fernández Paz recibíu o seu premio nacional. Tres milagres que celebramos con fachenda na alborada da festa rosaliana.