Onte 2136: «Marxes. Guía ilustrada do Vigo rebelde»

/en , , , , , , , , , , /por

Os amigos Xurxo Martínez González e David Rodríguez Rodrígiez, autores de Marxes. Guía ilustrada do Vigo rebelde (Xerais 2021), solicitáronme o prólogo dunha obra que me entusiasmou e recomendo vivamente:

Lendo nas páxinas destas Marxes. Guía ilustrada do Vigo rebelde non puiden evitar que as lembranzas xurdisen sen procuralas no pouso deste relato protagonizado por varias xeracións dos vigueses e viguesas máis humildes. Textos literarios e fotografías punxentes e activadoras capaces de iluminarnos, emocionarnos e implicarnos nesa tarefa colectiva de construír memoria e facer de forma efectiva cidade (comunidade) e nación. Lembrei de forma insistente aquela escena na cociña da bufarda de Pi e Margall na que miña nai, chegada da praza do Progreso onde traballaba a avoa Maruja, contáballe baixiño a nosa veciña señora Angelita que os obreiros de Citroën e Barreras, onde traballaban o tío Suso e o padriño Eduardo, chegaran a Porta do Sol, nunha daquelas manifestacións lóstrego coas que aqueles días mareaban aos grises. Creo que naquela lembranza dos meus doce anos, cando en setembro de 1972 comezaba 4º de bacharelato, o meu último curso no colexio salesiano, fun cando acuñei a miña toma de conciencia como parte do Vigo obreiro e rebelde. Un recordo familiar que continuaba poucos días despois cando soubemos que Pedro, un dos curmáns da miña nai, que traballaba na grada de Barreras, marchara de forma para nós inesperada para Barcelona, cidade da que nunca regresaría.

Vigo obreiro do que xa me sentía parte cando o tío Suso me mostrou aquel chaveiro precioso de Comisións Obreiras no que aparecía gravada unha espiral de brazos prendendo cadansúa ferramenta, unha alfaia familiar desaparecida que hoxe me gustaría rescatar como o entusiasmo daqueles anos no que todo nos semellaba posible. O chaveiro do meu admirado tío Suso, que falecería no Pirulí poucos anos despois de forma moi prematura, quedou tamén fixado como a chave icónica do conflito na factoría de Tomás Alonso, no que volveu tremer a familia, cando Barreras pasou a mans do INI, como tamén as fábricas de cerámica e louza de GEA de Cabral, Coruxo e Ponte Sampaio, abrindo as duras loitas obreiras viguesas da Reforma Política e da reconversión industrial da década de 1980 obrigada pola incorporación á Comunidade Europea.

Da atmosfera da conversa de mamá coa señora Angelita e do espírito do chaveiro do tío Suso vai este libro dos meus admirados Xurxo Martínez González e David Rodríguez Rodríguez, un libro de historias familiares de viguesas e vigueses, a maior parte anónimos, que fixeron daquela abella da ribeira, como a bautizou o escritor comunista Manuel Lueiro Rey, o volcán de dinamismos e cidade estrépito de entusiasmo contaxioso inmortalizada por X.L. Méndez Ferrín no testamento do ghebo. Unha achega documentadísima que retrata a cidade puro milagre de Celso Emilio Ferreiro, o manifesto atlántico que nos guía da escritora María Xosé Queizán, aquela cidade aínda durmida de Xela Arias, a quen este ano lembramos brincando coa rapazada da rúa Zamora e do camiño de Riobó entre as fincas e os solares abertos no que fora o Camiño dos anxos, que unía Travesas e o Couto, onde en tardes longas de verán xoguei co meu irmán Eduardo a penaltis mentres non pasaba algún coche ou aparecía o carro dos xitanos itinerantes.

Nese celme do Vigo humilde e popular, a cidade de guindastres e sirenas, a cidade industrial de barcos, conservas e automóbiles, está concibida esta guía na que se propón en corenta entregas reconstruír o mellor da historia viguesa, a do Vigo humilde, loitador e solidario. Unha viaxe no tempo, dende a revolta irmandiña, representada polo Castelo do Penço, pasando polos numerosos episodios de terror do 36, como os do bou Eva e a resistencia dos fuxidos, a folga do 72 e a resistencia na Asociación Cultural de Vigo, até as mobilizacións no anfiteatro cívico de Urzaiz, ocupado pola cidadanía en momentos decisivos como aquel 4 de Nadal de 1979 contra o Estatuto da Aldraxe, durante as tres folgas xerais de 1984 en solidariedade con Ascón, cando na comarca o desemprego superaba o 33 %, ou hai apenas dúas décadas polas manifestacións de Nunca Máis e o non a guerra.

Unha viaxe, tamén, no espazo polo territorio dunha cidade en bisbarra (metropolitana dicimos agora), dende os espazos portuarios do Berbés, a Laxe e a Estación Marítima, a primeira porta de saída da Galicia emigrante, pasando polo Vigo vello e as edificacións pétreas do seu ensanche modernista, até os espazos do periurbano do Val do Fragoso, onde aínda perduran os últimos vestixios da cultura popular agraria. Unha guía protagonizada por viguesas anónimas dende aquelas mulleres do motín da fame de marzo 1847, os canteiros e marmoristas da primeira folga en 1894, pasando polos labradores que protagonizaron as loitas agrarias da Sociedade de Agricultores de Lavadores, até as empacadoras lideradas en 1931 por María Araújo na loita polo seguro de maternidade e as obreiras de Álvarez que en 1946 se mobilizaron desesperadas pola situación de fame e miseria daqueles anos difíciles.

Unha guía dun Vigo galego, orgullosamente galeguista, que asumiu a responsabilidade histórica de ofrecerse como a Barcelona atlántica soñada por Castelao e Pedrayo ou polo arquitecto Manuel Gómez Román, secretario do Partido Galeguista. O Vigo no que estudou na súa Escola de Náutica o poeta Manuel Antonio e no que Xosé Velo fundou a súa academia. A cidade fotografada por Cándida Otero, a viúva de Prósperi, na que exerceu durante décadas a doutora Olimpia Valencia, a primeira médica galega. O Vigo no que escribiu a poeta Xohana Torres, no que xogou o futbolista Pahiño, no que pintou Urbano Lugrís, no que filmou o cineasta Chano Piñeiro, no que Francisco Fernández del Riego alicerzou a Biblioteca Penzol, a de maior fondo galego e sobre Galicia do planeta. O Vigo no que traballaron o Padre Seixas, Antón Beiras García, Xosé Ramón Reboiras Noia, Camilo Nogueira. O Vigo onde se fundou Galicia Socialista e o Partido Galego do Proletariado…

Benvida esta guía única e singular da cidade atlántica de ferro e mel, da cidade portuaria acolledora, celme e cifra da Galicia contemporánea, amante da ansia perdida. Benvida esta guía do Vigo rebelde como instrumento para construír memoria dunha cidade unha miga esquecediza. Benvida esta obra por afondar en episodios e biografías viguesas até agora agochados, ocultos ou velados nunha cidade de xenerosidade concisa. Parabéns a Xurxo e David pola proeza de ofrecer tan completa e veraz cartografía do Vigo máis alternativo e popular. Un libro para ler e reler devagariño, para consultar e repasar con camiñadas compartidas polos vieiros vigueses da memoria.

Onte 2135: «santoamaro», o magnífico Premio Jules Verne de Antonio M. Fraga

/en , , , , , , , , , /por

Consegue Antonio M. Fraga con santoamaro (Xerais 2021), premio Jules Verne de literatura xuvenil 2020, darlle unha volta de porca literaria á chamada «novela de instituto» mesturando de forma natural á narración e o teatro. A orixinalidade na escolla dunha estrutura hibridada entre a novela e peza dramática, a localización espacial e temporal precisa,  a praia urbana de Santo Amaro do coruñes barrio de Monte Alto durante as madrugadas dos sábados dun mesmo verán, así como a fidelidade de espírito naturalista dos rexistros das voces dos personaxes, incluídas as textualidades das conversas dos grupos de WhatsApp e as súas preferencias musicais, permiten contar con enorme credibilidade e contundencia, froito dunha prosa clara e traballada, exenta de retórica lírica e tópicos didácticos, a historia dramática dunha ducia de estudantes que acaban de rematar 2º de Bacharelato e deben enfrontarse, antes de que os seus camiños se afasten, ás violencias, conflitos e miserias que foron adiando ou agochando nos anos de instituto.

santoamaro é unha novela de formación contemporánea logradísima e de excelencia, tanto no seu achegamento temático como formal, que aventuro marcará un fito na literatura xuvenil galega e na traxectoria do propio autor. Parabéns ao meu admirado Antonio.

Onte 2134: «Cadernos persoais» no 25 cabodano de Lois Pereiro

/en , , , , , , , /por

Tras a celebración do ano Lois Pereiro (2011) quedara pendente a edición dos cadernos de viaxe e das notas do diario dos seus derradeiros meses. Asumido inicialmente por Xerais, que encargara a Héctor Cajaraville a transcrición, edición e anotación dos textos, culmínase agora o proxecto editorial da man da editorial Chan da Pólvora, cando este 24 de maio se cumpren 25 anos do pasamento do poeta monfortino. Unha fermosa edición que recolle o texto das notas de viaxe que escribiu en cinco pequenas libretas entre 1989 e 1993, nas viaxes que fixo por Europa, ademais das anotacións realizadas na axenda que lle agasallara Isabel Romero, muller do seu irmán Josito, que constitúen un diario dos derradeiros días da súa vida, entre xaneiro e abril de 1996.

Edición completada por unha escolma de imaxes dos cadernos e por dous excelentes textos epilogais: o primeiro do profesor monfortino Fernando Saco, amigo de Lois Pereiro dende a adolescencia e compañeiro de moitas das súas viaxes; o segundo de Inés Pereiro, a súa irmá, tamén outra das súas compañeiras de viaxe. Cadernos persoais é un libro híbrido, entre a axenda de viaxe e o diario persoal, onde LP ensaia textos de futuros poemas, ideas para relatos, aforismos, citas musicais e literarias, ou sinxelamente relata con brevidade vivencias e aconteceres de viaxe. Na súa maior parte escrito en galego, aínda que LP incorpora outras linguas (castelán, francés, inglés e alemán), estes textos de espírito íntimo expresan a súa paixón pola vida concibida como unha viaxe compartida, mais tamén da viaxe (preferiblemente en tren e acompañada) como experiencia de goce e descuberta, como expresa Inés Pereiro, «a viaxe como unha forma de somerxerse na vida». Páxinas moi emocionantes, unha marabillosa exaltación da amizade e do amor, algunhas excepcionais, como as do diario que pecha o volume. Un libro escrito con toda a forza e a paixón de quen nunca se rendiu. Paga moito a pena. Sempre Lois!

Onte 2133: «Xela Arias. Os territorios da liberdade», a biografía de María Xesús Nogueira

/en , , , , , , , , , /por

A profesora da USC e crítica literaria María Xesús Nogueira, editora da Poesía reunida (1982-2003) de Xela Arias (Xerais 2018), é autora de dúas da semblanzas literarias máis completas da autora homenaxeada este 17 de maio: a incluída nesa decisiva recompilación poética e as (auto)rreferencias e contornas que introducen e pechan os textos da antoloxía Xela Arias. De certo, a vida ía en serio (Chan da Pólvora 2021) que ela tamén escolleu. Dous textos moi influíntes na documentación didáctica e informativa da homenaxe a Xela Arias aos que habería que engadir as numerosas entrevistas e conversas nas que participou nos últimos meses, singularmente as publicadas nos monográficos das revistas Luzes e Tempos novos e as da serie documental A palabra esgazada, nas que con rigor documental, afán didáctico e compromiso feminista Nogueira perfila o retrato dunha escritora activista, implicada nos movementos sociais e artísticos do seu tempo que escolleu a independencia como primeira regra vital e procurou os territorios da liberdade.

Retrato que agora desenvolve con maior amplitude no libro Xela Arias. Os territorios da liberdade (Xerais 2021), a biografía literaria referencial e divulgativa da autora das Letras Galegas 2021. E faino reconstruíndo a voz de Xela Arias a partir das entrevistas, autopoéticas, conferencias e outros textos escritos por ela en primeira persoa, ao tempo que a vai enfiando con versos e outras prosas, especialmente as dos días de infancia, recollidas en Non te amola! (Galaxia 2021). Un arriscado exercicio de prosa autoficcional, resolto por Nogueira con mestría e contención, que traza un retrato humano e literario veraz de Xela Arias, fuxindo tanto dos perigos haxiográficos das vidas de galeguistas exemplares, un clásico no xénero, como do reconto de feitos cronolóxicos e anécdotas das amizades.  Como particular interese ten a lectura integral da obra poética de Arias no seu contexto persoal, xeracional e político, que axuda a entender o carácter transgresor e pioneiro da poeta, editora, tradutora e profesora viguesa.

Parabéns a Chus Nogueira por texto tan traballado e logrado como polas súas incansables e xenerosas achegas que contribúen de forma decisiva á recuperación da figura da escritora Xela Arias. Recomendo moi vivamente.

Vigo, porta dourada de Galicia

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da nova edición do libro Un verán en Galicia, ás viaxeiras que visitaron Vigo:

Desde que George Borrow a tarde do 27 de agosto de 1937 chegou a Vigo, moitos foron os viaxeiros que escribiron marabillas sobre a súa visita a cidade nosa, a súa badía e a súa vizosa contorna campesiña. Impresións do vendedor de biblias inglés recollidas no seu libro «The bible in Spain» (1843), traducido ao castelán por Manuel Azaña e do que existe versión en galego de Salvador García Bodaño dos capítulos referidos a nosa terra no libro «Viaxe por Galicia» (Xerais 1990, 2015), no que a pesar do fraco negocio que fixo en Vigo e de que a cidade contase apenas cunha libraría atendida por un barbeiro, non renuncia a salientar que a beleza da súa ría «non podía compararse con ningunha outra do mundo».

Afirmación que non emendaría o bretón Jules Verne, que visitou a cidade en 1878 e 1884 a bordo do seu iate «Saint Michel III» e mesmo antes de facelo lle dedicara, o que semella incrible, o capítulo 8º da 2ª parte de «Vinte mil leguas baixo os mares», titulado «A badía de Vigo», converténdose hai 150 anos no primeiro publicista literario de Vigo, ao tempo que facendo da nosa unha das principais cidades vernianas. Visitas que repetirían outras celebridades como Mata Hari, a mítica bailarina e espía neerlandesa que seguindo o relato dos xornalistas Manuel de la Fuente e Ceferino de Blas atracaría en Vigo até en catro ocasións, a derradeira en 1916, hospedándose no hotel Continental cando era seguida polos servizos secretos francés, inglés e alemán naquel Vigo portuario de referencia internacional.

Como tamén visitaría Vigo durante un par de días o inventor boloñés Guillermo Marconi que o 11 de maio de 1928 desembarcaría na Laxe a bordo do seu iate «Elettra». Crónica dunha visita, recuperada por Xosé María Álvarez Blázquez no libro «A cidade e os días» (Monterrey 1960, Xerais 2008), na que o inventor da radiotelefonía e a súa dona visitarían acompañados dos señores de Massó a factoría de Bueu e onde lles suxeriu a idea de formar un museo e biblioteca do mar. Visita que quedaría inmortalizada na segunda páxina do libro de outro da cidade e daría pé á polémica sobre o peche da estación de radiotelegrafía do monte Vixiador denunciada polos seus traballadores nas páxinas de «Faro de Vigo».

Particular interese publicitario para Vigo tivo a visita que hai un século fixo a fotógrafa norteamericana Ruth Matilda Anderson, recollida en centos de fotos e textos do seu libro «Pontevedra and La Coruña» (The Hispanic Society of America, 1939), documento bibliográfico extraordinario (do que non existe edición traducida) para recuperar as vistas do Vigo pétreo dende a propia ría e, sobre todo, a crónica do funcionamento da cidade e o retrato das xentes populares fotografadas na reportaxe do 17 de agosto de 1924 da festa de San Roque. Como tamén é moi valiosa a testemuña do escritor inglés Aubrey Fitz Gerald Bell recollida no libro «Spanish Galicia» (1922), traducido para o galego por Xosé María Gómez Clemente como «Galicia vista por un inglés» (Galaxia 1994), na que máis alá de gabar a beleza do emprazamento e as vistas da ría dende o pequeno santuario da Virxe da Guía sobre Os Canos, «unha das vistas máis bonitas de España», salienta daquel Vigo que a súa felicidade consiste «no traballo feito como arela» nas súas actividades industriais e portuarias.

Con todo, considero que é o libro de Catherine Gasquoine Hartley, «Spain Revisited. A Summer Holiday in Galician» (1911), traducido tamén por Xosé María Gómez Clemente como «Un verán en Galicia» (Galaxia 1999, Rinoceronte 2021), o que mellor retrata dende unha ollada externa tanto o Vigo contemporáneo de comezos do XX como en xeral a Galicia de hai un século. A diferenza doutras viaxeiras, Hartley non queda na epiderme da crónica das impresións dunha viaxe iniciada na entrada do barco correo «Hilary» «na fermosa ría de Vigo ao empardecer» cando no luscofusco se adiviñaba o trebón. Paseando polas empinadas rúas e escaleiras viguesas, nunha cidade na que se «sentía a vida por todos os recunchos», a escritora británica comprende que «está noutra España» ben distinta á que imaxinara e que precisa coñecer a historia e a orixe da súa xente (especialmente das súas mulleres), a cultura, incluída a lingua e a literatura do vello reino de Galicia.

Hartley define a Vigo como «porta dourada de Galicia», «unha cidade activa, fermosa e viva», mais tamén como «cidade inzada de contrastes», sendo o «vello Vigo a vila máis retorcida e incoherente que vin» e o «Vigo moderno a viva imaxe do renacemento de Galicia». Un retrato certeiro que salienta a actividade industrial viguesa como celme que conforma «un brillante mosaico entre os zafiros xemelgos do mar e o ceo».

É a de Hartley unha ollada literaria sobre Vigo que non perdeu actualidade ningunha e que recomendo vivamente visitar neste tempo de confusión.

As miradas de Isaac

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición e publicacións con motivo centenario de Isaac Díaz Castro:

O pasado domingo pechou «As miradas de Isaac», a exposición instalada no Museo Centro Gaiás da Cidade da Cultura con motivo do centenario de Isaac Díaz Pardo (1920-2020). Comisariada polos seus fillos Camilo e Xosé Díaz Arias, a mostra ofrece un retrato moi revelador dunha figura tan poliédrica na creación artística e na iniciativa empresarial e política como ascética na súa forma de vida, un auténtico leonardo renacentista da cultura galega do século XX. Concibida co espírito didáctico e documental (memorioso) que Díaz Pardo imprimía a todas as súas realizacións e seguindo o fío da peripecia vital e dos espazos polos que transitou (dende o nacemento en Compostela, o exilio e o regreso posterior de Arxentina), a exposición reconstrúe o seu pensamento de vontade exemplarizadora  ao tempo que rescata fragmentos moi significativos da historia recente de Galicia por incómodos que fosen. E a pesar de non empregar os recursos dixitais da museografía actual, apenas unha tripla pantalla na que Isaac vai debullando as súas lembranzas, pensamentos e reflexións, a experiencia para a visitante é tan sorprendente e emocionante como instrutiva.

Ademais do valor extraordinario da súa obra artística, tanto a pictórica da mocidade nos difíciles anos da década dos corenta, a cerámica, gráfica e deseñística da maior parte da súa vida, como da literaria, sen esquecer nin a súa pegada industrial extraordinaria nas cerámicas do Castro, da Magdalena e de Sargadelos nin o seu modelo como editor da memoria en Ediciós do Castro e na Biblioteca do Exilio nin o seu activismo cultural a fronte do Museo Carlos Maside e o Instituto Galego da Información, probablemente Isaac deixou como herdanza máis valiosa a da súa inquebrantable posición moral, esa pegada ética que os seus fillos definen como o seu «libro de estilo para andar pola vida con decencia e afouteza» utilizado até o derradeiro salaio da súa vida. Unha forma de estar e camiñar no mundo sobria e austera, propia dos ascetas. Unha vida enteira comprometida coas ideas progresistas, antifascistas e galeguistas da xustiza social, xa dende os primeiros carteis asinados aos dezaseis anos como Xalo a prol do Estatuto no estudio do seu pai o tamén polifacético Camilo Díaz Baliño. Un combate contra a desmemoria das inmoladas e a recuperación das exiliadas, acollidas cos brazos sempre abertos, quizais a primeira causa da súa vida. Unha batalla na defensa dunha Galicia soberana dos seus recursos naturais. Unha procura de formas creadoras con capacidades identitarias, proxecto que no Laboratorio de formas (de ideas) compartiu co sempre cómplice Luís Seoane e o arquitecto Andrés Fernández Albalat.

Legado de Isaac Díaz Pardo que quedou impreso na súa obra literaria en lingua galega, até agora practicamente ignorada, na que visitou tanto a narrativa e a dramaturxia, con tres libros publicados no exilio pola editorial Citania na Arxentina durante a década de 1950, como o ensaio, o xornalismo e a poesía, eidos que por ventura comezan a ser recuperados nos últimos anos. Velaí a publicación do volume «O ollar clarividente de Isaac Díaz Pardo» (Andavira 2019), no que o Xosé Ramón Fandiño recompila cincocentos daqueles artigos perennes publicados dende 1963 a 2009 como «Crónicas inconformistas» en «La Voz de Galicia» ou baixo outros epígrafes no «Faro de Vigo», «El Progreso», «El Correo Gallego» e «La Región». Velaí a aparición recente do libro «A mensaxe entre as sombras. Obra poética de Isaac Díaz Pardo» (Xerais 2021) en edición e estudo crítico de Esperanza Luz Mariño Davila estudosa da súa obra literaria que reivindica a importancia e singularidade destoutra faciana artística de quen «merece, como poucos, o nome de poeta no senso etimolóxico da Grecia clásica como un “facedor” ou “transformador do mundo”».

Unha recompilación excepcional de textos poéticos dispersos publicados por Díaz Pardo ao longo de medio século no que destacan os catro carteis de cego, «A nave espacial« (1970), «O Marqués de Sargadelos» (1970), «O crimen de Londres» (1977) e «Castelao» (1985). No entanto é o libro «Tentando construir uma esfinge de pedra» (Ediciós do Castro 2007), subtitulado de maneira significativa, ˝Desassosegos de Isaac Díaz Pardo”, o que pecha o seu círculo artístico, «lembrando a meu pai que me deixou o alcamote» (o martelo na xerga dos arxinas) e reflexionando moi doído sobre o paso implacable da vida cando ve destruído o seu proxecto do Grupo Sargadelos do que fora apartado da dirección e administración uns anos antes.

A figura de Isaac Díaz Pardo, de quen se escribiu é «o home máis querido da Galicia actual», merece non ser esquecida. Quizais un futuro Día das Letras Galegas actualice para as novas xeracións a nobre causa que a pesar de tantas adversidades defendeu.

Onte 2130: «As mellores tendas de Madrid» de Manuel Veiga

/en , , , , , , , /por

Hai apenas tres meses que reseñabamos A parte queimada (Aira 2020), un texto a medio camiño entre a novela breve de intriga e o ensaio político no que Manuel Veiga exploraba o ADN dos totalitarismos e da utilización da violencia como estratexia política. Agora volve cunha novela máis extensa, As mellores tendas de Madrid (Xerais 2021), na que aborda un dos temas fulcrais da Galicia da derradeira década: a fusión das caixas de aforro galegas durante a última crise financeira. E para facelo Veiga aposta por utilizar os recursos da ficción paródica (rigorosamente documentada) como xeito máis directo e eficaz de achegarse á verdade dunha cuestión agochada nos mal chamados medios de referencia e sometida aínda a un longo proceso xudicial.

Valéndose da atmosfera dos primeiros anos da crise financeira iniciada en 2008 e da man de Fredy e Mónica, un avogado e unha empregada da caixa de aforros, unha parella convencional instalada na comodidade amoral da clase media urbana, que importaba os modos de vida de Madrid, Veiga reconstrúe unha crónica desoladora do que foron aqueles anos da estafa das preferentes, da venda das caixas a prezo de saldo e dos casos de corrupción do Partido Popular, que coincidiron coa chegada á Xunta de Alberto Núñez Feijoo.  Con todo, será o director xeral de Caixatlántico, unha mestura dos trazos daqueles Gayoso e Méndez, ese que voa a Madrid en clase turista, o protagonista dun relato político que se cingue a axenda daqueles días como unha luva. Un preciso exercicio de memoria recente, como recomendaba Isaac Díaz Pardo, que demostra a utilidade da novela, mesmo mellor co ensaio sociolóxico ou político, para resolver enigmas aparentes ou para achegarse á verdade que nos foi ocultada.

Como fixera en Lois e Helena Buscándose nun día de tormenta (Galaxia 2006), Veiga volve polos vieiros da novela cen por cen viguesa, tanto na escolla do amplísimo elenco de personaxes secundarias, algunhas con retratos memorables, como os do alcalde Escudero, o subdirector submiso, o sindicalista Constantino Sanmiguel, o responsable da Ágora Cultura de Caixatlántico Gregorio Mármol, o xornal El Sol que más calienta… como das localizacións de negocios e establecementos (o ximnasio do Financial Club, La Gota Malaya, a Business Insider School…) que dan para un itinerario urbano polo Vigo señorito de comezos de século. Como mención merece o rexistro humorístico e paródico no que está escrita a novela, que lle permite ao autor perfilar un retrato corrosivo desa clase media viguesa tan viaxada cos ollos postos en Madrid.

Onte 2129: Chegan os Hematiños do Hematocrítico e Alberto Vázquez

/en , , , , , , , , , /por

Unha das mellores novas da nosa lix recente foi a incorporación ao seu catálogo do Hematocrítico e de Alberto Vázquez, dous xenios desbordantes,  autores da deconstrución retranqueira dos contos clásicos. Mellor noticia aínda é a publicación das dúas primeiras entregas da serie Os Hematiños, Un can e O meu irmono, creadas para incorporarse ao catálogo do prelectorado de Xerais.

O dereito a ser diferente e as diversas formas de ver ao mundo son as temáticas destes albumciños acartonados e de cantos curvados onde cada escena ofrece á prelectora variados e sorprendentes estímulos para a súa lectura visual e textual. Nestes dous primeiros hematiños, o Hematocrítico e Alberto Vázquez xogan no seu territorio máxico preferido, tamén para eles o máis estimulante, o da ambigüidade sensorial, onde abrolla o humor sen correccións e onde se facilita a construción do pensamento crítico. Un territorio onde os que semellan ovellas poden ser cans, e onde os que parecen humanos non o son tanto.

A edición moi coidada, tanto no que atinxe ao formato, a escolla tipográfica con intencionalidade didáctica como a de materiais e acabamentos, os textos e as ilustracións urdidos en idéntica intencionalidade comunicativa, con presenza de onomatopeas e palabras chave, así como as secuencias narrativas sempre significativas fan destes hematiños un dos mellores proxectos de colección para o neolectorado que lembro na edición galega da última década. Parabéns á editora polo coidado da edición e a Miguel e Alberto por tan excelente resultado creativo.

Onte 2128. «Cocotibur», recreación do mito da Coca de Rafael Fernández Lorenzo

/en , , , , , , , /por

Gratísima sorpresa que Rafael Fernández Lorenzo volva publicar na colección Merlín onde hai dúas décadas o fixera con As flores do meu amigo (Xerais 2000), novela de fondo histórico na que recreaba o mundo de trobadores e xograres. Faino con Cocotibur (Xerais 2021), novela na que reinterpreta con grande acerto o mito da Coca de Redondela, criatura fantástica de corazón duro coma unha rocha ca ninguén puido derrotar, o único animal que non sabe o que é o medo, tarasca monstruosa con cabeza de dragón, cola de serpe e catro patas con gadoupas, chegada polo mar capaz de devorar a sete mozas da vila. Adoptando a estrutura do conto marabilloso, Rafael Lorenzo recrea o mito da tarasca na ría de Vigo nun tempo histórico impreciso, seguindo o fío da desaparición inicial de tres rapazas que semella foran engulidas polo mar, feito que mobiliza á comunidade mariñeira toda a desfacer o meigallo de semellante encantamento.

Lorenzo ofrece unha narración engaiolante, ilustrada con sobriedade por Esteban Souto, onde flúen con naturalidade todos os episodios do mito choqueiro por excelencia, dende as espadas dos setes metais coñecidos ao carballo das cen pólas de Reboreda, cerca onde se baña a serea, sen esquecer o territorio máxico da illa de San Simón no illó da ría á orixe do baile de penlas e burras e danza de espadas o día de Corpus. Unha óptima mestura de mitos e costumes que fan desta novela de Rafael Lorenzo un referente na nosa narración do marabilloso. Mención merece a coidada lingua literaria de todo o texto, con enfase na fraseoloxía mariñeira da ría, onde Lorenzo homenaxea ao mestre Bernardino Graña, e na recuperación do cancionaieor popular. Recomendo vivamente Cocotibur. Parabéns moitos ao autor.

Onte 2127: «Contos de obxectos» no celme do mestre Xabier P. DoCampo

/en , , , , , , , , /por

Previsorciño que era, Xabier P. DoCampo deixou nun cartafol preparados para a edición oito relatos dos que más gustaba recrear nas súas contadas para maiores. Contos todos nos que algún obxecto (unha máscara, un chapeu, un cravo, unha moeda…) convértese nalgún momento en motivo do trama. Textos, case todos inéditos en formato libro, recollidos en Contos de obxectos (Xerais 2021), precedido dun limiar da académica Fina Casalderrey e ilustrados polas fotos precisas de Daniel Puente Bello, que recrea cada obxecto no contexto ficcional onde foi utilizado. Un libro no celme da obra do mestre Xabier P. DoCampo, esencial para entender a súa querenza pola narración oral literaria, que enlaza temática e formalmente cos relatos de Cando petan na porta pola noite (Xerais, 1994) e Un conto de tres noites (Xerais 2001), así como coa novela A nena do abrigo de astracán (Xerais 201/).

Contos nos que habita a memoria e a lingua da infancia, aquelas cicatres que Xabier herdou de Raimundo, o pai muiñeiro de pucha enfariñada. Textos orais, revisados na escrita, nacidos da memoria daquela cociña de Castro, onde o pai contaba historias e a nai costureira contos mentres debullaba nun cesto de fabas. Nese berce literario naceu o mestre Xabier , o contador e o narrador natural que neste volume recrea contos da estirpe do conto popular, uns marabillosos, como «Os tres cabelos de Aldara» ou «O chapeu», capaces de explicar que ningún castigo merece ser eterno e ningunha culpa é imperdoable, outros de medo ou de exploración do descoñecido, como «A proba», «A máscara» ou «O cravo», nos que latexa a cerna da conservación da vida e da propia identidade. Contos, outros, nacidos dunha encarga para ser contados oralmente, como «Santo André Teixido», ou para unha publicación con utilidade didáctica, como «O habanero», o conto xenial dos galos de pelexa, unha auténtica marabilla, que aparecería nun dos libros da campaña de Renfe e Caixa Galicia (1997).

Estes Contos de obxectos foron reescritos co código secreto dos grandes contadores lucenses, mestres da memoria oral, como Ánxel Fole e Álvaro Cunqueiro, dos que DoCampo foi destacado continuador. Nestas páxinas a lingua popular brilla e escintilea de forma asombrosa, utilizando unha primeira persoa, a voz do contador experto, capaz de engaiolar á lectora coas súas viradas do relato e algún que outro engano narrativo. Contos de obxectos ofrécese así como un dos libros máis literarios e gozosos para entender o conxunto da obra dun dos grandes do noso tempo. Parabéns a Xerais e a familia de DoCampo por publicar libro tan excelente coincidindo coa celebración do 75 aniversario do nacemento (5 de abril) de Xabier. Unha boa contada, si señor!