Onte 1935: Culturgal 2017, un culturdez

/en , , , , , , , /por

Tras case unha semana moi intensa de traballo, o domingo rematou o Culturgal 2017, a décima edición da Feira das Industrias Culturais. Os organizadores quedamos satisfeitos xa que os públicos volveron acudir de forma masiva ao Pazo da Cultura de Pontevedra, a pesar de que percibimos unha lixeira diminución da participación, sobre todo na tarde do sábado. Lembraremos este Culturgal pola mudanza da nosa imaxe corporativa (un acerto rotundo do mestre Pepe Barro), pola participación institucional de Portugal, que pretendemos se consolide en futuras edicións, como polo éxito tan rotundo e inagardado do novo espazo de Arte Contemporánea, onde se celebrou na tarde do domingo un acto en lembranza do pintor Manuel Moldes.

Sei que tamén lembremos este Culturgal 2017 polas asinaturas interminables da cantora Ses e da escritora Ledicia Costas, que convocaron a centos de persoas, así como o éxito dos diversos «photo call» distribuídos pola feira, un fenómeno ao que tampouco foi allea a importante proxección de Culturgal nas redes sociais. Como tamén foron un éxito as actividades profesionais do venres, tanto as organizadas por Escena Galega, AGEM e a Asociación Galega de Xestores Culturais, que abren un vieiro a explorar por outros gremios. Como foi un acerto celebrar o domingo o Día Internacional da Descapacidade, expresando a vontade de Culturgal de apostar pola cultura inclusiva como outro dos seus eixos transversais nos que afondar no futuro.

Non teño dúbidas que Culturgal está consolidado como espazo de mediación entre creadores, empresas, administracións e públicos das industrias culturais en Galicia e en galego. Xaora, como levo expresado cada ano, este modelo comeza a expresar algunhas debilidades que obrigan a repensar tanto o seu programa de actividades como o seu modelo de xestión e financiamento. E entre estas feblezas para min a principal é o seu reducido financiamento, insuficiente para manter con dignidade un evento da fasquía do actual, o que obrigará na vindeira edición a reconsiderar as achegas corresponsables de cada unha das administracións públicas participantes como a procurar no patrocinio publicitario das empresas privadas unha vía para incrementar os ingresos.

Como tamén é unha febleza do Culturgal actual as súas dificultades para incorporar de forma máis potente e atractiva a cultura dixital, tanto na organización de actividades como na propia comunicación cos seus públicos, sobre todo o adolescente e xuvenil, hoxe moi afastados da feira. Outrosí sucede coa excesiva dependencia de Culturgal da rexión urbana Compostela-Vigo, o que obriga aos organizadores a procurar fórmulas de integración territorial dunha feira que naceu con vontade inequivocamente galega no que atinxe a procedencia xeográfica de expositores e dos seus públicos.

Despois de catro anos, sei que vou lembrar cun chisco de saudade este Culturgal 2017 como o derradeiro no que fun presidente dun proxecto mancomunado tanto na súa concepción como na execución. Hoxe a miña gratitude é maior para o medio cento de profesionais que fixeron, unha vez máis, posible a fantasía de Culturgal, dende Xosé Aldea, o director do equipo, Cecilia Carballido e Arancha Estévez, responsables de Produción e Comunicación, até Antón Sobral e Paula Caballeiro, comisarios do espazo de Arte Contemporánea. En todo caso, expreso as miñas desculpas polos erros que puideramos ter cometido e os meus parabéns a todas e cada unha das persoas que achegaron o seu pulo de orgullo e entusiasmo para facer deste un auténtico Culturdez (roubándolle a palabra ao admirado Ramón Rozas). Longa vida a Culturgal!!!

Onte 1927: Corenta Premios da Crítica de Galicia

/en , , , , /por

Lembraremos a XL edición dos Premios da Crítica de Galicia pola emoción que supuxo escoitar a Luís Emilio Batallán, premio na modalidade de Música, de que celebramos tamén as catro décadas do seu mítico disco Ahí ven o maio. A voz dun Batallán minguadiño encheu de saudade un salón que con anterioridade ovacionara a Antonio Manuel Fraga, autor de Querido H.P. Lovecraft, merecidísimo premio de Creación Literaria, a Xosé María Palmeiro, que recolleu o premio de Investigación, en nome de Marcos Pérez Pena, autor de A prensa en Galicia na Transición e a Jorge Mira, responsable do Programa Conciencia, premio de Iniciativas Culturais e Científicas. Como inesquecibles foron a intervención rabuda de María Luisa Sobrino, premio de Artes Plásticas, e a comprometida de Flor Maceiras, directora da Escola de Teatro de Narón, premio de Artes Escénicas. Como tampouco esqueceremos a de Beli Martínez, que recolleu en nome dos responsable do Festival S8  o premio de Cine e a de Alberto González Prelcic, o cociñeiro do restaurante Silabario de Tui, que recolleu como membro do Grupo Nove o premio de Cultura Gastronómica. Como non esqueceremos as intervencións de Noelia Otero, a presentadora da cerimonia, lembrando a importancia de non darlle tregua á violencia machista contra as mulleres. O feito de que fose esta a cuadraséxima edición dos Premios da Crítica de Galicia desbordou o número de participantes, probablemente o maior da historia, aínda que por ventura mantendo como en edicións anteriores o pluralismo transversal que caracteriza esta singular convocatoria.

Poemar o mar

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a Antonio García Teijeiro, recente gañador do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil polo seu libro Poemar o mar.

Coma se fose outro milagre laico ou serindipia inesperada a noticia da concesión do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil a Poemar o mar (Xerais 2015), o libro escrito polo poeta vigués Antonio García Teijeiro e ilustrado por Xan López Domínguez, produciuse cando o Pergamiño Vindel, que atesoura as sete cantigas de Martín Codax, estaba xa para orgullarnos depositado temporalmente no Museo do Mar de Alcabre.

Dúas obras protagonizadas polo mar que coa diferencia de oito séculos comparten a ría de Vigo como espazo poético. Dúas pezas escritas en galego que arrecenden a marusía, senllas exaltacións da nosa admiración polo mar coma suxeito protagonista e fonte de vida: “Ai, ondas que eu vin mirar!, / se me saberedes contar”; “E bañarnos hemos nas ondas!”, cantou a finais do XIII Martín Codax, o fundador literario da cidade de Vigo. “Quero chegar ao mar para abrazalo”, “Quere o mar o que non ten / os seus soños / non se ven”, “Eu quero en silencio / perderme no mar”, canta Teijeiro, a comezos do XXI.

Outro nacional –o máximo premio que unha obra literaria editada en galego pode recibir–, o vixésimo primeiro que recibe a literatura e edición galegas desde que 1978 comezaron a ser convocados estes premios polo Ministerio de Cultura, o undécimo para unha obra publicada por Edicións Xerais de Galicia, e o terceiro no que se premia un libro de poesía infantil, que recoñece tanto a excelencia dun libro memorable como a traxectoria de máis de tres décadas dun autor que concibiu a creación poética e a formación do lector de poesía como idéntica tarefa.

Xaora, o nacional de Antonio García Teijeiro, o sexto obtido por un libro infantil editado orixinalmente en galego –tras os de Paco Martín (1986), Xabier DoCampo (1995), Fina Casalderrey (1996), Agustín Fernández Paz (2008) e Ledicia Costas (2015)–, constitúe outro éxito colectivo da nosa vizosa e potente literatura infantil e xuvenil, un recoñecemento da excelencia dos seus textos e creacións editoriais, mais tamén nestes tempos difíciles para a nosa lingua un formidable exemplo do valor da diversidade acuñada polas minorías.

Un nacional que lle chega a Antonio García Teijeiro no momento máis acaído, o da súa madurez autoral, coincidindo coa súa xubilación como docente do Colexio Possumus, cando conta con máis de medio cento de libros individuais publicados en galego e mobiliza todo o seu fulgor creativo como activista poético. Un catálogo de autor o seu extraordinario que supera con moito o cento de obras, se incluímos as edicións dos seus poemarios en castelán, as súas obras de narrativa, ensaio, as súas edicións de poetas como Rosalía e Celso Emilio ou a súa participación sempre xenerosa en libros colectivos. Un labor literario comezado en 1980 nas páxinas de “Artes e Letras” do Faro de Vigo, que entón compaxinaba coa súa actividade docente e deportiva (non esquezamos que Teijeiro foi porteiro do Academia Octavio e do Teucro en categoría nacional). Un traballo continuado a partir de 1984 no suplemento “A Pizarra”, tamén de Faro de Vigo, onde se ocupaba da crítica de literatura infantil e onde publicou entrevistas inesquecibles con figuras como Rafael Alberti, con quen tanto amigaría.

Dende 1988 iniciou o seu camiño como autor de tres libros fundacionais para a nosa poesía infantil, publicados na colección “Tartaruga” de Galaxia: Nenos, Coplas e Aloumiños. Textos nos que empregou os recursos da raíz popular e comezou a súa depuración da sonoridade como ferramenta necesaria para contaxiar a emoción da palabra poética. Son algúns dos seus moitos libros imprescindibles: Cacarabín, cacarabón (Edelvives 1991), Na fogueira dos versos (Xerais 1996), premio Merlín, premio Pier Paolo Vergerio e Lista de Honra do IBBY; Paseniño, paseniño (2003); Chove nos versos (Xerais 2004) e Un rato díxolle a lúa (Xerais 2013), antoloxía da súa obra, que inclúe un disco no que canta tres poemas, entre eles o xa mítico “Que ocorre na terra?”, aos que lles puxo música o seu amigo Paco Ibáñez.

“Poemar o mar”, o libro co que Antonio obtivo o nacional, forma parte da súa Triloxía do Mar, formado tamén por En la cuna del mar (Creotz 2015) e Palabras do mar (Embora 2015), un proxecto poético no que demostra que o emocional é compatible cun discurso crítico que afonda na complexidade da innovación estética. “En cada libro que escribiu, –sinala o seu antólogo o poeta Fran Alonso– o seu verso foi medrando, como un mar de escuma, como un mar de prata, como un mar de bruma”. Aí atopamos o ADN da obra deste poeta vigués do mar, pacifista comprometido, amante da música, seguidor de Bod Dylan e Luis Eduardo Aute, que entende a poesía como unha chave expresiva capaz de transformar as persoas. Parabéns, Antonio. Que continúen chovendo versos e palabras azul celeste!

Onte 1919: O Vindel en Vigo

/en , , , , /por

O feito de que onte o Pergamiño Vindel fose amosado no Museo do Mar de Alcabre durante apenas dous minutos e baixo unha luz moi tenue constitúe un fito histórico. Grazas á teimosía dos membros de Pertenza, unha asociación cultural galeguista viguesa, e da dispoñibilidade e sensibilidade da Universidade de Vigo poderemos contar durante seis meses cunha peza senlleira do noso patrimonio que constitúe unha das iconas da lingua galega e da identidade do propio país como tal. Un fito, mais tamén un modelo de cooperación do que convén tirar partido, moito máis nunha cidade como Vigo, sometida a un triste (como inducido) devalo cultural. O regreso do Vindel demostra que a iniciativa do asociacionismo cultural é capaz de mobilizar do seu conformismo ás institucións culturais públicas. Para tomar boa nota.

Onte 1918: Panorámica da edición en galego 2016

/en , , , /por

Deuse a coñecer onte a Panorámica de la edición española de libros 2016, o informe elaborado a partir dos datos xestionados pola Axencia Española do ISBN. Publicado dende 1988, nos dous últimos anos introduciu importantes mudanzas, como a non contabilización das reimpresións na cifra de libros, o que dificulta a posibilidade de facer comparacións da serie estatística. Con todo, mesmo a pesar de que neste informe de 2016, identificamos a ausencia dos datos dalgún importante editor educativo, a Panorámica ofrece a posibilidade de fixar tendencias sobre o volume de edición en galego, complementando os estudos anuais de Comercio interior do libro, elaborado pola Federación de Gremios de Editores. Adianto que o primeiro que chamou a nosa atención foi que mentres o sector editorial español incrementou en 2016 o número de títulos publicados nun 8,30 % (86.000 títulos) e en Galicia a cifra reduciuse até o 5,40 % 2.388 títulos), a edición en galego, pola contra, reduciuse un 13,10 % (1.211 títulos).

A edición en galego realizada en Galicia (1.117 títulos), que supón o 91,58 % da publicada en galego, supón o 46,77 % da realizada en Galicia (2.388 títulos), o que supuxo por vez primeira unha cifra inferior ao do 50,00 %. No que respecta a edición en galego realizada por institucións públicas supuxo o 7,10 % (86 títulos), mentres a asumida por editores privados o 92,89 % (1.125 títulos), porcentaxes semellantes ao do sector en Galicia, onde a edición pública supuxo o 8,00 %. Chama moito a atención comparar o número de títulos publicados en galego no ano 2010, 2.544, quedase reducido en 2016 a 1.211, o que supón unha merma do 52,39 %.

A edición en galego retrocede, mentres se incrementa o número de títulos publicados en castelán nun 7,5 % (67.212 títulos), en catalán nun 7,2 % (7.873 títulos) e en éuscaro nun espectacular  34,5 % (1.644). Unha oferta editorial cada vez máis hibridada, tanto no conxunto do sector, onde o 70,66 % foron libros impresos (60.763 títulos) e o 29,34 % dixitais (25.237), como na edición en galego, onde o 68,46 % foron libros impresos (829 títulos) e o 31,54 % dixitais (382). Chama a atención que a diminución interanual do libro impreso en galego sexa do 14,44 %, o que supón unha certa aceleración do proceso de hibridación.

Unha oferta editorial en galego na que en 2016 a obra traducida supuxo apenas o 11,0 % (133 títulos), mentres que no conxunto do sector español está cifra foi do 16,1 % (13.867). No entanto, mentres no caso galego o 36,8 % da obra traducida foino do castelán e o 23,3 % do inglés, no conxunto do sector español o 50,7 % traduciuse do inglés. Na tradución para o galego, as obras infantís supuxeron o 35,3% das traducidas e o 33,8 % as de creación literaria.

No que atinxe a edición en galego por ámbitos temáticos, os Libros de texto co  34,68 % (420 títulos) continuaron sendo os que encabezan esta táboa, seguidos polos de Creación literaria, que supuxeron o 28,98 % (351 títulos), os de Literatura Infantil e Xuvenil, 16,68 % (202 títulos), os de Ciencias Sociais e Humanidades, 14,2 % (172 títulos), mentres que os libros Científicos e Técnicos foron o 2,06 % (25 títulos). O que supuxo que a edición destinada de forma explícita a canle parescolar fose do 51,36 % (626 títulos).

Por último, apenas como curiosidade, a táboa dos cinco primeiros editores en galego en 2016 por número de rexistros inscritos de ISBN estivo encabezado por Ediciones Obradoiro (269 títulos), seguida por Edicións Xerais de Galicia (153), Editorial Galaxia (146), Rodeira (51) e Ediciones Bolanda (41). No que atinxe a editores públicos, a táboa foi encabezada polo Servizo de Publicacións e Intercambio Científico da USC (36 títulos), seguido do Consello da Cultura Galega (9), Editorial Deputación de Pontevedra (9), Parlamento de Galicia (8) e Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo (8). Chama poderosamente a atención que non apareza entre os vinte e cinco primeiros editores en galego a Xunta de Galicia.

Despois do Vindel

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á chegada do Pergamiño Vindel a Vigo:

A data de hoxe, 26 de setembro de 2017, na que procedente da Pierpont Morgan Library de Nova York chega a Vigo o “Pergamiño Vindel” quedará fixada na cronoloxía histórica desta cidade fundada hai séculos polo poeta Martín Códax. A nosa primeira alfaia bibliográfica, onde quedaron recollidas, dende finais do século XIII, as sete cantigas de amigo do trobeiro vigués, coa notación musical de seis delas, será exhibida no Museo do Mar de Alcabre durante os vindeiros seis meses no marco da exposición “Berce da nosa cultura”. Unha oportunidade única para que a cidadanía metropolitana coñeza in situ este documento literario excepcional, onde se identifica tanto o ADN da nosa lingua como a propia existencia da nosa cidade no territorio sagrado da ría de Vigo.

Como reflectiu a recente serie de artigos de “Faro de Vigo” non foi doado conseguir este histórico regreso á ría de Vigo do Vindel da man da Universidade de Vigo e da Consellaría de Cultura da Xunta de Galicia. Foi decisiva a xestión da Asociación Cultural Pertenza de Vigo que puxo en marcha en 2010 o proxecto “Monumento as Cantigas de Martín Códax. Cantor do Mar de Vigo” coa intención de celebrar o centenario do descubrimento do pergamiño polo libreiro conquense Pedro Vindel nun forro dun exemplar dunha obra de Cicerón copiada no século XIV. Xaora, foi a visita que fixo en marzo de 2015 á Biblioteca Morgan de Nova York un dos membros de Pertenza, o psiquiatra e vigués distinguido Cipriano Jiménez Casas, a que iniciou o proceso tan felizmente culminado hoxe. Unha iniciativa privada amosaba como era posible o soño de que o pergamiño viaxase a Vigo, mesmo a pesar do desleixo das institucións culturais viguesas e galegas que en 2014 nada fixeron e deixaron pasar sen pena nin gloria o ano do centenario.

Tamén foi decisivo para este regreso o compromiso incondicional asumido pola Universidade de Vigo, tanto polo Departamento de Filoloxía Galega e Latina como pola súa reitoría, como institución académica independente, asumindo así a primeira das condicións establecidas pola Fundación Morgan, ademais de aceptar despois tanto as condicións esixidas de custodia e conservación da peza, como as referidas ás actividades de promoción da súa exposición, entre elas a celebración dun congreso internacional sobre o pergamiño e a cultura literaria a el asociada. Unha responsabilidade que a institución universitaria viguesa compartiu coa Consellaría de Cultura e Educación, que cedeu as instalacións do Museo do Mar de Galicia e asumiu os gastos da exposición, despois de que o concello de Vigo, a primeira institución á que a Universidade de Vigo fixo a proposta, declinase liderar institucionalmente esta exposición nas instalacións do Marco, aducindo razóns económicas, o que tamén pasará ás páxinas da nosa historia local.

Pola relevancia deste tesouro, única mostra conservada do cancioneiro profano galaico portugués, xunto ao “Cancioneiro Sharrer”, que recolle sete pezas do rei Don Dinís, como polo interese das corenta pezas artísticas que o acompañan, entre pinturas, documentos e esculturas, na súa maioría do século XIII, a exposición do Vindel convertirá a Vigo durante uns meses na capital literaria galega portuguesa. Unha iniciativa cultural internacional que proxectará a Vigo no incipiente mercado do turismo literario, con especial relevancia para o público portugués, tanto o portuense como o lisboeta (favorecido pola conexión directa entre os aeroportos de Peinador e Portela). Mais a exposición debería ser tamén unha posibilidade de popularizar entre a cidadanía metropolitana, sobre todo entre os seus escolares, mesmo por medio dunha figura escultórica, a presenza urbana do poeta Martín Códax como o primeiro publicista da cidade nosa no mundo.

A exposición do Vindel debería axudar a que Vigo, unha cidade aínda con precaria dotación bibliotecaria, cunha feira do libro cativa e moi escaso apoio municipal á creación e difusión literarias, recuperase parte do terreo perdido na promoción das letras e da lectura. Un paradoxo inaceptable nunha cidade creada por un poeta, que por ventura continúa sendo a capital editorial de Galicia e que con intelixencia e vontade municipal podería consolidarse como capital mundial da poesía galego-portuguesa. Despois do Vindel e con este obxectivo, deberían estudarse pór en marcha iniciativas como a convocatoria anual dun premio internacional de poesía galego-portuguesa (bautizado como Martín Códax ou como Ría de Vigo) ou a realización de residencias poéticas internacionais na illa de San Simón. O regreso do Vindel constitúe un exercicio de autoestima e orgullo cidadán, mais non debería desaproveitarse a oportunidade que achega de proxección internacional do Vigo literario.

Máis quioscos, por favor

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reivindicar o quiosco:

Non me pasou desapercibida unha nota que lin na edición dixital do “Faro de Vigo” da pasada fin de semana na que informaba da festa sorpresa que un cento de veciños organizaron para celebrar a xubilación de José Manuel Rodríguez Sequeiros, que se retiraba despois de trinta e cinco anos tras o mostrador do quiosco Sequeiros da rúa Camelias 103. Unha anotación escrita coa emoción e o agarimo necesarias para comunicar as noticias relevantes, que debería formar parte dun capítulo heroico da historia do xornalismo vigués, a protagonizada polos humildes quiosqueiros e repartidores que nos achegan cada mañán o faro con todo o seu arrecendo de esperanza da tinta fresca. Sequeiros foi un deses heroes anónimos, que se erguían de madrugada, capaz de abrir o mesmo día do seu casamento até media hora antes da voda e, o mesmo día, regresar ao serán para facer a caixa. Unha historia da que os nosos narradores poderían tirar do fío para tecer un relato moi suxestivo.

Por ventura, Vigo soubo homenaxear aos quiosqueiros e repartidores de prensa coa escultura que dende 2011 lembra a Manuel Castro, o quiosqueiro peripatético e malabarista, peza encargada unha década antes polo goberno do alcalde Lois Pérez Castrillo ao artista Jandro Rodríguez. Unha estatua de bronce de tamaño natural, chantada en Príncipe, onde Castro tiña a súa “sede”, nas escaleiras de Alfredo Romero ou nos corredores de La Norma, e dende onde iniciaba cada xornada o seu percorrido, que dende a madrugada deica ben entrada a noite o levaba até a Porta do Sol e as Avenidas voceando “Faro”, “La Noche”, “Pueblo” e outros xornais da prensa de Madrid. Xaora, lembraremos todos a Castro pola súa arte de precisión, recollida maxistralmente por Magar nunha instantánea tomada en 1971 na rúa Reconquista: a de erguer un faro sobre o dedo índice (en galego tamén podemos chamalo mostreiro ou furabolos) mentres no brazo esquerdo suxeitaba un fardo de exemplares e varios décimos de lotería. Toda unha icona do que foi a prensa no mundo ao longo do século pasado.

Xaora, o papel de quioscos como o de Sequeiros foise devaluando nas últimas décadas, ao fío das mudanzas no mundo da comunicación e do seu imparable proceso de hibridación dixital. Para o noso abraio foron pechando quioscos vigueses emblemáticos como os da Porta do Sol, Pizarro ou o “Perrete” (“Prensa Mundial”), o histórico establecemento de Velázquez Moreno, instalado durante case oito décadas no edificio do Cable Inglés e bautizado popularmente así polo mal carácter do seu fundador. Non é esaxeración ningunha afirmar que durante o século XX o Perrete foi auténtico templo da cultura máis cosmopolita da cidade, tanto polo feito de que alí se amoreaban as publicacións de procedencia máis diversa, como pola posibilidade que proporcionaba de acceder á festa das linguas, das curiosidades e das afeccións máis insólitas.

Como grande foi a pegada que a cadaquén deixou o quiosco do seu barrio, no meu caso o quiosquiño de Maruja, na entrada do Barrio do Cura (aínda felizmente aberto), onde o meu pai collía o “Faro”, a miña nai cambiaba as novelas e nós mercabamos algúns dos primeiros tebeos e as “estampillas” dos álbums de “Vida y color”. Como imprescindible foi na miña formación como lector literario o quiosco de Pepiño, instalado no bulevar do Paseo de Afonso, outro templo da cultura popular no celme do solpor vigués, onde fixemos a colección de libros de RTVE, e anos despois o quiosco de Amparo en Pi e Margall, onde fixemos a Enciclopedia Gallega e a biblioteca xuvenil de Salvat e Alfaguara, que tanto nos marcou. Para a nosa xeración o quiosco, ademais de canle de distribución da prensa, representou unha vía esencial de acceso á cultura impresa.

Mais este papel fulcral do quiosco na nosa cultura popular mudou nesta década coa irrupción disruptiva que supón internet no mundo da comunicación, que afecta tanto aos sectores da prensa impresa como ao da edición de fascículos e coleccionables que nestes días, coincidindo co inicio de curso, realiza os seus lanzamentos. Calcúlase que durante os anos máis crus da crise (2010 a 2015) reducíronse en toda España o número de quioscos nun 10,00 %, diminución á que, ademais da irrupción dixital e o impacto que no seu día provocaron as publicacións gratuítas, tampouco semella allea a crise alarmante do pequeno comercio de proximidade, unha grave doenza que en Vigo está arrastrando a todo tipo de establecementos, dende os de alimentación aos de vestiario.

Non deberiamos admitir sen rechistar a desaparición dos quioscos que, como as librarías e os cines, constitúen células esenciais do tecido urbano e espazos de encontro e socialización. Non esquezamos que a quiosqueiros como o felizmente retirado Sequeiros debemos unha parte do que somos como lectores.

Onte 1912: O libro en catalán medra

/en , , , /por

O inicio da 35ª edición da Setmana del Llibre Català, que como é adoito coincide coa Diada do 11 de setembro, é unha oportunidade para tomarlle o pulso a saúde a un sector editorial que dende 2014 continúa medrando, tanto en vendas como en número de títulos editados. As vendas incrementáronse en 2016 no 3,60 % con respecto ao ano anterior, até chegar aos 236,65 millóns de euros (dez veces máis ca as do libro en galego), como tamén o número de título editados (11.343). Un libro en catalán que supón o 45,50 % do vendido en Cataluña (o libro en galego supón arredor do 15,00 % do vendido en Galicia), a pesar de que, se descontamos o libro de texto, a porcentaxe baixa até o 25,40 %.

Na información que leo en Ara chama a atención a importancia que Montse Ayats, presidenta da Associació d’ Editors en Llengua Catalana, concede aos títulos traducidos (o 20,00 % do total), á presenza de autores internacionais na Setmana, na que Paul Auster presentará a edición en catalán de 4 3 2 1, como á visita de dezaseis editores estranxeiros que manterán reunións coas editoras catalás. Estudar o modelo desta Setmana paga moito a pena para a angueira galega de refundar as nosas feiras do libro.

Onte 1900: O estado da nosa tradución

/en , , , , , /por

 Por fin tiven acougo para debullar «La traducción literaria gallega contemporánea. Intratraducción y Extratraducción», o traballo da profesora Iolanda Galanes Santos  incluído no libro La traducción literaria. Nuevas investigaciones (Comares 2016). Iolanda Galanes presenta un panorama completo do estado da tradución literaria galega contemporánea, mesmo afondando nos seus antecendentes históricos, utilizando como fonte principal o Catálogo da Tradución Galega do Grupo Bitraga da Universidade de Vigo do que forma parte. Identifica no período 1980-2015, coincidindo coa institucionalización do galego, co desenvolvemento profesional do sector da edición e dos estudos universitarios de tradución e interpretación, 4.603 traducións, das que 1.540 son extratraducións (obras galegas verquidas a outras linguas), sendo a LIX o motor da tradución galega e a narrativa, máis en concreto o subxénero da novela, o tipo de texto máis traducido neste período.

Entre outros datos salientables, Galanes sinala que até agora foron 43 as linguas que entraron en contacto coa galega a través da tradución sendo no caso da intratradución o español (795), inglés (683), francés (428), alemán (234) e italiano (161) as de orixe máis traducidas; mentres que no caso da extratradución o maior volume foi para o español, catalán e éuscaro, feito que para a autora «non é alleo o importante papel da lix na historia da tradución galega na súa fase comercial».

Por último, Galanes ofrece dous cadros esenciais para comprender o estado da nosa tradución. No primeiro, referido a Intratradución, aparecen como os autores máis traducidos ao galego para público adulto Arthur Conan Doyle, Shakespeare e Poe, mentres que para o publico de LIX, son Grimm, Alcantara e Andersen, ademais dos cómics de Tintín e Astérix. No segundo, no caso da Extratradución, os autores galegos para público adulto máis traducidos son Manuel Rivas (a 25 linguas), Rosalía de Castro (a 16), Suso de Toro (a 13) e Xosé Neira Vilas (a 13); mentres que Agustín Fernández Paz (115 traducións) e Fina Casalderrey (103) son os que contan con máis tradución dirixidas ao publico LIX.

Debullando no artigo, insisto moi vizoso e ben traballado, sabemos que a obra galega máis traducida a outras linguas (25) é O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas, mentres o título que conta probablemente con maior número de edicións é Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz.  Entre as conclusións do artigo destaco o feito de que para Iolanda Galanes a pesar de que «o aumento de referencias e espazos [de tradución] foi exponencial, non podemos considerar que se producira un diálogo con todas as culturas nas que se entrou en relación, ainda que se realizasen importantes avances, especialmente nos últimos anos». O dito, un traballo de referencia sobre o estado da tradución galega, ao que cómpre volver.

Mención á parte merece o conxunto do volume, La traducción literaria. Nuevas investigaciones, do que son editoras a propia Iolanda Galanes, e as súas compañeiras do grupo Bitraga, Ana Luna Alonso, Silvia Montero Küper e Áurea Fernández Rodríguez, no que se inclúen outros traballos de grande interese para o coñecemento da edición galega. Singular importancia ten o capítulo asinado pola profesora María do Cebreiro Rábade Villar «Lecciones de economía poética. La traducción de poesía en Galicia, Euskadi y Cataluña (2010-2015)».

60 anos de Follas Novas

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo, coincidindo co 25 de xullo, a lembrar a experiencia de Follas Novas, iniciativa que hai sesenta anos promoveron Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda:

O 15 de xullo de 1957, aniversario da morte de Rosalía de Castro, o matrimonio de escritores Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda inaugurou no seu propio fogar de Buenos Aires, na rúa Asunción 3035, o que bautizaron como Follas Novas, unha empresa editorial galega concibida para reunir todo o que se publicaba en galego e sobre Galicia en calquera lugar do mundo. Pepe e Anisia, daquela uns mozos recén casados, presentaron a iniciativa como “feira permanente do libro galego”, unha organización editorial e libreira continuadora do labor a prol do libro galego que viñan desenvolvendo sociedades e centros galegos e o activista e polifacético Luís Seoane que, contando coa colaboración de Arturo Cuadrado, impulsou edicións de libros galegos nas coleccións Hórreo e Dorna da arxentina Emecé Editores e máis tarde nos selos propios como Nova (1944), Botella al mar (1946) ou Citania (1957).

Un esforzo de resistencia da edición galega no exilio destinado tamén a facerse oír na propia Galicia interior, nos tempos difíciles do franquismo feroz onde os exemplares das edicións destes libros e revistas (como Galicia emigrante) chegaban de matute nos fondos das maletas emigrantes, sendo distribuídos despois de forma discreta nalgunhas librarías comprometidas, como a famosa anticuaria Monterrey de Pi e Margall 14, aberta dende 1948 por Luís Viñas Cortegoso e Xosé María Álvarez Blázquez.

Segundo confesou Xosé Neira Vilas no se discurso de ingreso na Academia Galega, «A cultura galega en Buenos Aires: 1950-1960», no seu primeiro ano de actividade Follas Novas comezou a distribuír as edicións de autor e os fondos de Emecé e Nova dispoñibles, aos que se engadiron os que chegaban de Galicia, os primeiros publicados por Galaxia, Bibliófilos Gallegos e a colección de poesía Benito Soto, que comezaban a reiniciar a actividade editorial galega no interior. Imprimiu catálogos, creou un sistema postal de novidades, que se distribuía entre asociacións de emigrantes, exiliados e universidades, ademais de instalar vitrinas en oito sociedades galegas da capital arxentina, onde se expoñían os libros galegos máis recentes.

Follas Novas organizou actos culturais, como a grande homenaxe a Otero Pedrayo, que chegara a Buenos Aires invitado polo Centro Galego para ditar conferencias e tomar parte nos actos do Día de Galicia de 1959. Entre o 22 de xullo e o 5 de agosto de 1960 preparou a primeira exposición de prensa galega na arxentina, ademais de tres exposicións do libro galego, a do Centro Lucense de Buenos Aires; a de Montevideo, inaugurada por Lois Tobío; e a de Caracas, que contou coa participación de Emilio González López e Pura Vázquez. Cada sábado celebraba unha xuntanzas de mozos galegos e arxentinos nas que se comentaban os libros que ían chegando e se lían poesías e narracións. Follas Novas vendía libros nos actos públicos da comunidade galega, para o que contaba coa axuda de mozos vencellados ás asociacións.

Follas Novas anunciaba as súas actividades nas revistas da comunidade e contaba cunha emisión radiofónica, «Mirador bibliográfico galego», unha iniciativa pioneira onde semanalmente Elsa Fernández, unha colaboradora principal do proxecto, comentaba un libro. Ademais de establecer filiais e núcleos de colaboradores en Caracas, Montevideo, Santiago de Chile e Nova Iork, e na Arxentina en Mar del Plata, Santa Fe e Rosario. Tamén pola súa iniciativa, o 10 de outubro de 1959, creouse en Follas Novas a Asociación Arxentina de Fillos de Galegos, que editaba a revista «Alén mar» e mantería por anos unha fecunda actividade relacionada coa cultura e a historia dos seus ancestros.

Follas Novas tivo tamén actividade editorial iniciada coa publicación de Itinerario galego (1958) de Víctor Luís Molinari, ao que seguiron Terra aluciada (1959) do porriñés Xosé Conde e Esta es Cuba, hermano (1960) de Anisia Miranda, ademais do primeiro poemario de Xosé Neira Vilas Dende Lonxe (1960) e da súa novela fulcral Memorias dun neno labrego (1961). O propio Pepe Neira confesoume que dentro do programa editorial de Follas Novas estaba previsto facer unha segunda edición de Sempre en Galiza (1944) de Castelao, que xestionaran co Rodolfo Prada e Virxinia Pereira, «na que estaba en proceso de análise a posibilidade de incorporar dous novos capítulos que o autor non incluira na primeira». Non foi posible. Como tampouco a publicación da revista «Letras galegas», que deseñaran. O devalar da vida e os seus accidentes, o que Neira Vilas definiu como «problemas técnicos», obrigou a pechar en 1961 a aventura patriótica de Follas Novas, coincidindo coa marcha de Anisia e Neira a Cuba. Un capítulo heroico da nosa edición no exilio que seis décadas despois merece non ser esquecido.