Onte 1602: «De las librerías», Fray Diego de Arze

/en , , , , /por

De_las_librerias_Museo_Masso

No Museo Massó de Bueu, onde presentamos onte O dobrón de a oito, a magnifica novela de aventuras de Alberto Fortes, atopei nunha porta un bronce no que se reproduce un texto de Fray Diego de Arze sobre as librarías. Chamou moito a miña atención atopar un texto tan interesante sobre bibliofilia barroca nunha sala onde se expoñen algunhas maquetas de embarcacións da armada española do século XVIII, que o historiador Xosé Fortes Bouzán nos situou á altura das mellores do Museo Naval de Madrid.

9788490011997_frontcoverFedellando despois na rede comprobo que o texto de Diego de Arze pertence a un libro escrito a finais do XVII polo franciscano murciano e publicado pola Biblioteca Nacional en 1988,  cuxo longuísimo título expresa as súas intencións:

De las librerías, de su antiguedad y provecho, de su sitio, de la estimación que de ellas deben hacer las repúblicas, y de la obligación de los príncipes, assi seglares como eclesiasticos, tienen de fundarlas, augmentarlas y conservalarlas.

En todo transcribo o texto do bronce de Massó que, salvando algunhas distancias sobre o papel da relixión, non perdeu miga de interese sobre o papeldos poderes públicos na promoción das librarías (e bibliotecas):

Si es vuestro, como de buenos padres de la patria, juntad thesoros, ensilar trigo, proveer armas, ordenar ferias para las necesidades públicas y menester de los pobres, y tiempo de guerra y comodidad de la contratación, no pongais en olvido las librerías, pues son los thesoros de los ingenios, los graneros del pan de la sabiduría, las armerías contra los enemigos de la religión, las ferias de la contratación de las letras.

Biblioteca en Travesas

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a posibilidade de ubicación da nova Biblioteca Pública de Vigo nos terreos do Chouzo:

imgresNeste espazo levamos reclamando dende hai máis de quince anos que o Ministerio de Cultura construíse en Vigo unha Biblioteca Pública de Estado, instalación coa que contan todas as capitais de provincia españolas e outras grandes cidades como Santiago de Compostela. Unha infraestrutura comunitaria imprescindible para asegurar o acceso á información e promover o fomento da lectura e a alfabetización informacional da poboación dunha rexión urbana de máis de medio millón de habitantes, que arrastra un dos máis elevados déficits de dotación bibliotecaria de España. Unha biblioteca pública de nova xeración, ademais, capaz de constituírse en nodo e referente para unha rede bibliotecaria metropolitana capaz de facilitar acceso a todo tipo de información (textual, sonora e audiovisual) e a toda clase de documentos e soportes, sexan impresos, dixitais ou ofrecidos en liña.

Unha xusta reivindicación que despois de moitas tirapuxas políticas foi recoñecida polo Goberno de España presidido por Zapatero, incluíndo dende entón en diversos Orzamentos Xerais do Estado unha cantidade próxima aos dez millóns de euros para o proxecto, coa única condición de que o concello de Vigo cedese os terreos para a súa construción. Dende entón, os gobernos municipais barallaron diversas opcións para a súa ubicación, máis ou menos desaxeitadas, dende o edificio da Escola de Artes Oficios, pasando por unha das plantas do Auditorio Mar de Vigo até a proposta máis ilusionante de recuperación da Panificadora, a nosa catedral laica, cada vez máis arruinada, mais até agora todo quedara en auga de castañas, o que supuxo a paralización do proxecto por parte do goberno de Rajoy e a desaparición da partida do orzamento.

Por ventura, tras a acertada iniciativa da Xunta de Galicia de propoñer a ubicación de todas as infraestruturas xudiciais viguesas no edificio do Hospital Xeral, o que achegará un importante pulo ao barrio de Casablanca, no tapiz municipal vigués podería producirse unha carambola milagrosa que permitiría contar co soar do Chouzo, adquirido polo concello para ubicar o terceiro edificio xudicial, para construír alí a Biblioteca Pública do Estado e contar cunha nova zona verde. Unha posibilidade pola que aposta o alcalde Abel Caballero, que pretende ademais que a Xunta ceda ao concello os actuais edificios xudiciais, para a súa utilización como dotacións culturais e sociais.

Unha solución que redundaría no incremento da actividade comercial, hosteleira e cultural da zona de Travesas, Coia e Torrecedeira, onde están cinco dos máis antigos institutos públicos Secundaria e os dous primeiros centros universitarios da cidade, ao tempo que convertiría ao barrio do Chouzo, onde xa está o Colexio Público de Primaria e o Instituto Municipal de Educación, na auténtica factoría cultural e educativa viguesa do século XXI. Unha posibilidade moi atractiva que os informes técnicos de urbanismo deberían avalar e os acordos políticos interinstitucionais rubricar mais que nunha primeira ollada semella redonda, xa que despois de máis dunha década desbloquearía dous dos asuntos municipais urxentes de máis difícil saída, o da construción da Biblioteca Pública e a instalación da Cidade da Xustiza.

Desbloquear o proxecto da biblioteca do estado, que non esquezamos sería construída con fondos estatais, mais xestionada despois pola Xunta de Galicia dentro da súa rede de bibliotecas nodais, obrigaría a retomar o proxecto da creación dunha auténtica rede municipal de bibliotecas de Vigo como a que conta o concello da Coruña, un bo modelo no que referenciarse. Unha rede da que formarían parte como trabes a actual Biblioteca Central de Vigo do Casco Vello e a Biblioteca Municipal Xosé Neira Vilas, ambas as dúas de propiedade municipal, aínda que xestionadas de forma ben distinta, así como as novas bibliotecas municipais que se deberían instalar en Bouzas, Teis e Navia.

Rede bibliotecaria á que sería moi conveniente engadir unha Biblioteca Municipal de Estudos Vigueses García Barbón, cuxa creación ben podería comezar pola dotación bibliográfica e hemerográfica que sobre a historia da cidade se conserva na Biblioteca da Escola de Artes e Oficios, unha desoutras alfaias descoñecidas da cidade. Rede bibliotecaria que debería colaborar coa montada pola Universidade de Vigo, que conta cunha biblioteca na rúa Torrecedeira, e coa que a UNED puidese instalar na súa futura sede do Auditorio Mar de Vigo. Con todo, o reto principal desta rede bibliotecaria é asumir a súa condición de servizo metropolitano, tanto pola posibilidade de utilización dos seus fondos como da programación das súas actividades por parte de bastante máis de cen mil persoas asociadas. Ilusionan as posibilidades que abriría a gran Biblioteca de Travesas.

Onte 1588: Na Biblioteca de Verín

/en , , , , , /por

Por_que_as_sombras_Verin

Dende aquela apoteósica presentación de Carrilanos, hai case dez anos, non volvéramos ás terras de Monterrei. Fixémolo onte para presentar na Biblioteca de Verín Por que as sombras non teñen ollos, a novela arraiana do escritor e senador galeguista Luís García Mañá, Máis de setenta persoas participaron nun acto que formaba parte da programación da Biblioteca Pública Municipal de Verín, instalada nun edificio neoclásico, o antigo colexio dos irmáns La Salle, recuperado na súa integridade para usos culturais. Unha biblioteca modélica, tanto polas súas instalacións como polo seu funcionamento, da que coñeciamos estaba asociada á rede de Bibliotecas da Unesco e mantiña unha actividade intensa a prol da lectura pola que foi recoñecida en 2011 co premio á Mellor Iniciativa de Fomento da Lectura, outorgado pola Federación de Gremios de Editores, e en 2014 co premio María Moliner polo seu programa de «Voluntariado cultural para o fomento da lectura» que leva os libros dende a rúa á piscina.

Como puidemos comprobar onte in situ, a de Verín demostra o papel da Biblioteca Pública como corazón (e polo tanto motor) das políticas culturais no eido local, sexa polo seu carácter de punto de encontro interxeracional para o fomento da lectura e alfabetización informacional, como pola súa capacidade para aglutinar as diversas iniciativas referidas ao patrimonio, a memoria ou as festas da súa comunidade. Os nosos parabéns por este traballo aos bibliotecarios Vicente Rodríguez Justo e Aurora Prieto Tarrio, que nos recibiron cos brazos abertos. Prometimos volver a Verín.

Onte 1566: Rivas homenaxea a David Bowie na Biblioteca de Carballo

/en , , , , , , , /por

Biblioteca_Carballo_28-01-2016

Dos interesantísimos comentarios que Manuel Rivas fixo onte na lectura de fragmentos na Biblioteca de Carballo d’ O último día de Terranova chamáronme moito a atención os referidos á relación de Vicenzo Fontana, o libreiro de Terranova, tamén a voz da novela, co David Bowie. Advertiu Rivas que para el «na escrita todo ten unha relación e o aparentemente casual pode ser causalidade». «Durante a escrita da novela escoitei moito a Satie, mais de cando en vez aparecía o Bowie de “Starman“, creo que como unha manifestación da realidade intelixente.» «Vicenzo Fontana síntese un dobre de Bowie, identifícase co seu transformismo, coa súa capacidade de estar aquí e de fuxir, referénciase coas súas cancións, sobre todo con “Starman”. A novela publicouse cando Bowie estaba gravando o seu derradeiro disco. Mais por que aparece Bowie?» Confesou Manuel Rivas que a morte recente de Bowie fora para el como «un cruch», «igual que a escrita, un cros á mandibula, como sinalaba o escritor arxentino Roberto Alt. Para min a escrita dunha novela é un proceso de descuberta, unha loita contra a ignorancia, contra as propias convencións. A escrita da novela só é posible cando os personaxes comezan a contar cousas que o autor descoñece, compartindo a súa información.»

Onte 1558: Usuarias das bibliotecas

/en , , , /por

Celebrouse onte o Día dos usuarios das bibliotecas públicas, unha efeméride que pretende render homenaxe a todos os socios e socias da rede de lectura pública galega, ao tempo que dar a coñecer os seus servizos e actividades. Sen dúbida unha boa iniciativa, xa que moi poucas veces se salienta na nosa axenda política e cultural a importancia das bibliotecas públicas e do elevadísimo número de persoas que utiliza os seus servizos. Se botamos man dos datos publicados polo INE, correspondentes a 2014, chama moito a atención que en Galicia este colectivo de usuarias de bibliotecas supere o millón de persoas, das que 877.616 son adultas e 145.567 menores. O 37,40 % da poboación galega é usuaria do servizos bibliotecarios, unha porcentaxe que se sitúa dez puntos por baixo da media española, mesmo moi lonxe do 75,2 % de Catalunya ou do 55,5 % da Comunidade de Madrid. No conxunto do estado o número de usuarias é case de 22 millóns, o 47,0 % da poboación, incrementándose ao longo dos útimos anos, coincidindo cos da crise e, paradoxicamente, coa diminución dos recursos públicos destinados ao funcionamento e dotación das bibliotecas. Nunca insistiremos abondo na importancia da biblioteca como a primeira institución cultural pública de cada comunidade local especializada en lectura e acceso á información en todos os soportes e formatos. Apostar pola mellora da rede das bibliotecas públicas é un dos investimentos máis rendibles.

Onte 1444: Principio de Arquímedes

/en , , , , , , , /por

porlaputaLeo con interese unha entrevista que un medio colombiano fixo a Manuel Gil, unha das persoas que reflexiona sempre con maior radicalidade sobre o proceso actual de hibridación da lectura e da industria editorial. Gil resume o seu diagnóstico/prognóstico no que denomina «Principio de Arquímedes da industrial editorial»: «Conforme emerxa o libro dixital, o libro en papel vai desaparecer». Sei que esta profecía ten o seu fundamento, xa que hai contidos (como os enciclopédicos) que os editores xa non imprimimos, sendo substituídos polo soporte dixital. Mais tamén sabemos que hai tipos de edición impresa que están coñecendo un momento excelente, como o álbum ou a banda deseñada. Gil entende que a solución para evitar que o libro en papel desapareza pasa pola creación por parte das editoras dunha rede de comercialización baixo demanda en cada país, na que os lectores e lectoras que prefiran este soporte poidan solicitalo. Un modelo de negocio semellante ao que o Grupo Arnoia propón en Kalaiki, no que se integran a impresión e distribución baixo demanda sen tirada mínima.

Xaora, Gil non sabe cal vai ser o ritmo desta hibridación disruptiva do sector editorial, en definitiva, responder á pregunta de cando vai desaparecer o libro impreso, aínda que semella que vai padecer unha longa agonía. Cremos que este proceso de hibridación non vai ser alleo ás políticas de lectura e alfabetización informacional que os poderes públicos poidan desenvolver na súa rede de bibliotecas como tampouco ao modelo de dixitalización adoptado nos sistemas educativos. Bibliotecas e políticas educativas dixitais convértense así en dous dos lados do triángulo dos futuros do libro. Nas características desa intervención pública pode radicar a validez deste Principio Arquimedes para o sector do libro.

Que facemos co Pirulí?

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo o futuro do Hospital Xeral e doutras instalacións da área sanitaria de Vigo.

ResidenciaCase coincidindo co sesenta aniversario da súa inauguración, nas vindeiras semanas “O Pirulí” pechará as súas portas para dar paso ao novo hospital Álvaro Cunqueiro de Beade. Un acontecemento que non pode pasar desapercibido xa que todos sabemos que o sucedido nos cuartos e dependencias da residencia viguesa quedará na nosa memoria máis íntima e na historia de cada unha das nosas familias, dende os días felices dos nacementos (máis de douscentos mil ao longo da súa historia) coma das longas noites de espera nos días das doenzas e das perdas dos seres queridos. Para a cidadanía viguesa, o Pirulí non é un espazo calquera.

Construída, a partir de 1949, ao pé da desaparecida capela de Santa Rita, no corazón do Couto, nun espazo concibido no plan de Cominges como a zona verde de Casablanca, con dezanove plantas e duascentas cincuenta camas a residencia viguesa tiña vontade de converterse no edificio máis alto de España e no seu maior centro sanitario. Porén, recortado o proxecto polas súas moitas alturas e o custe elevado, cedeu esta primacía á madrileña Torre España e, dez anos, despois á bautizada como “Ciudad Sanitaria La Paz”. Deseñada polo arquitecto José Marcide Odriozola –na súa pioneira estrutura de formigón interviu tamén o enxeñeiro e construtor vigués Ramón Beamonte– o edificio, que sobresae en trinta e tres metros á cota do Castro, foi inaugurado por Franco o 16 de setembro de 1955, recibindo o nome de “Residencia Almirante Vierna”, na honra de Manuel Vierna y Belando, o contralmirante do “Crucero Baleares”.

Da fasquía primixenia exterior daquel templo da saúde do Instituto Nacional de Previsión franquista e do seu plan de residencias e ambulatorios, coa excepción da luminaria frontal do corpo central, pouco quedou. A harmonía da construción simétrica racionalista da súa planta cruciforme e a impoñente escalinata sobre a rúa Pizarro, a que daba acceso á entrada principal presidida por seis columnas graníticas entreveradas, desapareceu polas sucesivas ampliacións do edificio, que medrou, desde a década dos setenta, coa mesma intensidade e desorde ca propia cidade.

As sucesivas ampliacións, invadindo o espazo dispoñible arredor do Couto e da rúa Pizarro, os colapsos periódicos dos servizos de urxencias e hospitalización, o dinamismo do seu cadro de persoal (protagonista dalgunha das primeiras folgas por “un convenio xusto”, mesmo antes da morte do ditador), as melloras asistenciais dos últimos vinte e cinco anos (coincidentes co seu traspaso ao Servizo Galego de Saúde) e, finalmente, a súa integración dende 2002 na rede formativa do CHUVI correspondéronse coa dinámica do crecemento revolcado da propia cidade. Xaora, o Pirulí, bautizado como Hospital Xeral dende 1983, ofreceu unha imaxe moi nítida do que foi Vigo e a súa área metropolitana nas últimas seis décadas.

Moitos somos os que nos preguntamos que sucederá coas instalacións do Pirulí unha vez pechadas o 3 de setembro. Como tamén coas do Policlínico Cíes, importante construción circular de 1967 do arquitecto Xosé Bar Boo, coas do hospital do Rebullón e coas dos centros de especialidades da Doblada e de Coia, que tamén quedarán fóra do servizo na reestruturación da área sanitaria de Vigo. Edificios de titularidade pública, que como no caso do Hospital Xeral volverán a depender da Tesourería Xeral da Seguridade Social do Ministerio de Emprego que deberá decidir o seu futuro, sexa a reutilización para novos usos públicos, a súa venda ou mesmo a súa demolición. Cinco importantes edificacións públicas cuxo futuro debe ser obxecto de debate cidadán e dun acordo interinstitucional entre as catro administracións que operan na cidade.

Os edificios do Pirulí ou do Cíes non pode quedar abandonados, como sucedeu coas instalacións residenciais, educativas e deportivas da ETEA, hoxe case arruinadas, para a vergonza de todos. Sen dúbida que o concello de Vigo debe ser a institución que lidere a elaboración dunha proposta de novos usos para o que noutrora foron instalacións sanitarias, tendo en conta as necesidades de espazos dotacionais para novas escolas infantís, centros de maiores, centros de carácter sociocomunitario e outro tipo de servizos públicos dos que Vigo carece. Sen esquecer que neste plan debe estar contemplada a ubicación definitiva da nova Biblioteca Pública do Estado, que como temos xa proposto, podería se construída no magnífico soar da Metalúrxica de García Barbón, propiedade tamén da Tesourería da Seguridade Social, ou nun exercicio de audacia instalada nalgunhas plantas da torre do Pirulí, transformando o edificio de Marcide na luz dos libros e dos lectores e lectoras vigueses. O alcalde Caballero debería valorar estas posibilidades no marco da axenda de negociación aberta co goberno central.

Vigo le

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do ránking publicado por Amazon sobre as cidades máis lectoras, reflexiono sobre as posibilidades que ten Vigo de acadar o rango de cidade lectora.

Biblioteca_Xosé_Neira_Vilas,_VigoCon motivo da Feira do libro de Madrid, Amazon publicou o seu ránking das dez cidades máis lectoras. Unha clasificación que elabora o xigante estadounidense da distribución cultural relacionando a poboación das cidades de máis de cen mil habitantes coas súas vendas alí de libros, tanto impresos como electrónicos, entre os meses de marzo de 2014 e 2015. Por vez primeira, Vigo aparece neste taboleiro, ocupando a sexta posición, por debaixo de Alcobendas, Madrid, Granada, Valencia e Oviedo, e por riba de Palma de Mallorca, Santander, Salamanca e Logroño. Máis alá da fiabilidade que poida ter esta clasificación, elaborada a partir dos datos dos libros comprados “on line” polos clientes vigueses de Amazon, non podemos negar que constitúe unha nova sorprendente, mais tamén un magnífico aliciente do que tirar doses de autoestima nunha cidade que nas últimas décadas ocupou posicións precarias en cuestión de índices de lectura, de compra de libros, de número de librarías e dotación bibliotecaria. En todo caso, quedémonos coa hipótese de que Vigo é a cidade galega que máis le, ou polo menos a que máis libros compra ao primeiro distribuidor mundial de libros en internet.

Esta sexta posición no ránking de cidades lectoras é idéntica a que Vigo ocupa na clasificación das cidades editoras, despois de Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia e Sevilla, un dato que non se ten destacado como merece. Vigo é a cidade galega onde os editores privados publican máis libros. Dende finais dos anos corenta, cando Eugenio Barrientos creou a editorial Cíes e Galaxia se instalou en Reconquista 1, Vigo é a indiscutible capital editorial de Galicia. En Vigo teñen a súa sede Galaxia, Ir Indo e Xerais, como a tivo até hai uns anos Edicións A Nosa Terra, as editoriais xeralistas en lingua galega nas últimas tres décadas. En Vigo manteñen o seu pulo outras prestixiosas editoras de referencia: Nova Galicia Edicións, especializada en libros de arte, con importante actividade exportadora; Xerme Edicións, o selo editorial do grupo educativo SM en galego; Ideaspropias Editorial, cun catálogo no eido da formación, especializado en materiais didácticos e e-learnig; Editorial Trymar, cun catálogo formativo, que se extende aos clásicos da literatura universal; MSC Sport, a primeira editora de España en contidos de formación futbolística; Editorial Elvira, con atención preferente á edición literaria, singularmente poética; Ediciones Cardeñoso, enfocada sobre os temas locais… Un sector editorial vigués que achega un número significativo de empregos, tanto nos seus cadros de persoal como nos das empresas de servizos gráficos e impresión, e nos estudios de deseño.

Vigo é, ademais, cidade literaria, onde se localizan algunha das obras de ficción en galego máis populares. Os itinerarios literarios seguindo os pasos por Vigo dos protagonistas de novelas como Amor de tango de María Xosé Queizán, Os fillos do mar de Pedro Feijoo ou Ollos de auga de Domingo Villar xa forman parte da nosa memoria local. Como axiña se engadirán os doutras novelas máis recentes como Cabalos e lobos de Fran P. Lorenzo ou Tes ata as 10 de Francisco Castro, nas que Vigo, máis alá de localizacións en edificios e espazos urbanos das súas tramas, funciona como un excepcional coprotagonista.

Xaora, mesmo a pesar destas potencialidades e de contar cun alcalde como Abel Caballero, autor de catro novelas, Vigo soporta déficits no eido da lectura pública, sobre todo no que atinxe a súa precaria infraestrutura bibliotecaria. Vigo non conta aínda cunha rede de bibliotecas públicas municipais como tal, xa que polo momento foi incapaz de estender a outros barrios como Bouzas, Navia ou Teis, o programa iniciado coa Biblioteca Xosé Neira Vilas do Calvario. Como xa aborrece reiterar a incapacidade do concello para ofrecer un espazo dotacional onde construír a tantas veces prometida Biblioteca Pública do Estado, a trabe sobre a que organizar esa rede bibliotecaria metropolitana e virtual do século XXI. Como é imprescindible que, máis alá dalgunhas valiosas actividades promovidas pola Concellaría de Normalización Lingüística, como a Quedada Literaria das Bibliotecas Escolares en Castrelos ou os exitosos Paseos literarios, o concello de Vigo conte cun plan municipal de fomento da lectura, onde figuren todas as súas accións lectoras e de fomento da creación literaria e apoio ao sector do libro (premios, participación en feiras do libro, apoio a rede de librarías culturais e de proximidade, actividades didácticas, clubs de lectura para persoas maiores…). Vigo le e edita, mais precisa incorporar a lectura a axenda municipal para ser considerada como auténtica cidade lectora. O inicio dun novo mandato é unha oportunidade magnífica para intentalo.

Onte 1352: Vigo cidade lectora

/en , , , , /por

lectoresvigoChamáronme onte de Faro de Vigo para solicitar a miña valoración sobre a enquisa de Amazon que sitúa a Vigo como a sexta cidade lectora de España. Non puiden agochar a miña sorpresa sobre o caso dunha cidade que até agora, tanto polos seus índices baixos de uso de bibliotecas públicas como polos datos da súa rede libreira, ocupaba posicións precarias en temas de lectura. Xaora, a pesar de que quizais sexan interesados os datos da multinacional estadounidense da distribución cultural, constitúen un aliciente para tirarlle partido, máis aínda cando facilitan que a lectura se incorpore como unha das preocupacións da axenda pública cidadá utilizada polos medios de comunicación e poderes públicos. Sempre acreditei que Vigo ten posibilidades de incorporarse á rede de cidades lectoras, sexa polo volume da súa poboación urbana, fose polo seu carácter de capital editorial de Galicia e cidade literaria onde se localizan hoxe algunhas das obras literarias en galego que contan con maior número de lectores e lectoras. Desta volta, aínda que sexa de forma excepcional, facémoslle caso a Amazon.

Onte 1347: Agustín premiado polos clubs de lectura

/en , , , , , , /por

premio_clubs_de_lectura_2015

Foi un acto moi emocionante o de onte cando recollín en nome de Agustín Fernández Paz o premio que os clubs de lectura lle outorgaron como o autor máis lido nas bibliotecas escolares galegas. Nun longúisimo aplauso sentín o afecto e o recoñecemento intenso que varios centos de profesores e profesoras implicados nesa revolución lectora silenciosa, por ventura en marcha nas escolas e institutos galegos, expresaron á figura do mestre Agustín. Sei que este premio é dos máis valiosos que pode recibir un autor como Agustín que desenvolveu toda a súa obra coa intención de contribuír á formación do lectorado literario en lingua galega e a consolidar as comunidades de lectores e lectoras arredor das bibliotecas e comictecas escolares, fose de aula ou de centro. O das bibliotecas escolares en Galicia é un traballo compartido fecundo, probablemente a experiencia de innovación didáctica máis relevante introducida no sistema educativo público. As nosas beizóns para a Consellaría de Educación, para as profesionais responsables da Asesoría de BE e para todo o profesorado comprometido nos seus proxectos.