Onte 1956: “O trapecista da malla de rombos”, homenaxe a Benposta

/en , , , , /por

Onte a presentación no Liceo de Ourense da novela de Alberto Canal O trapecista da malla de rombos constituíu unha homenaxe a Benposta, a cidade e circo dos muchachos do padre Silva. A proxección de imaxes do circo, recuperadas da colección de Nodo, e as intervencións de Francisco Muradás e Jainer Barros, veteráns cidadáns benposteños e membros do circo, foron enfiándose coas do autor e o editor. Alberto Canal confesou que foran motivacións emocionais as que o levaron a escribir esta novela. “Lembro que o día que lin no xornal a noticia do falecemento do padre Silva foi o mesmo no que lin que o fundador do Circo do Sol acababa de mercar unha viaxe espacial. Ese impacto entre dous modelos tan diferentes de entender o circo e a vida leváronme a escribir esta novela”.

Canal recoñeceu que tamén influira na escrita desta novela o feito de que desde pequeno coñecia a experiencia da “gran aventura” e cando estudara no seminario coñecera tanto o circo como a cidade dos muchachos: “impresionárame o feito de ser un circo de nenos, ou o feito de ter que para entrar en Benposta había que pasar a alfándega, mudar as pesetas en coroas”; “naquela primeira visita todos  saímos namorados da trapecista do circo e a min espertoume a ilusión de facer malabares, algo do que nunca esqueces”. O autor expresou que “a novela ten unha escrita máis sinxela que as anteriores, pretendín mirar polos ollos dun neno de dez anos, cando xurde o conflito de Benposta, cando se atopa que aquela utopía de repente se transforma en distopía a causa da especulación urbanística, coa que loitará para tratar de salvar o circo”. A seguir o autor contou a emoción que lle producira o feito de que a irmá de Andrés Castro. un dos acróbatas que aparece na foto de cuberta, tomada en Australia, se puxera en contacto con el, expresándolle a importancia para ela da novela.

Rematou Alberto Canal afirmando que “o Circo de los muchachos” é unha das grandes empresas que deu Ourense e Galicia polo mundo. Aféctame hoxe como cidadán que un patrimonio material e inmaterial como o de Benposta non se lle dea o valor que merece. Benposta é susceptible de ter proxección cara o futuro. Hai a posibilidade de crear alí un gran centro de interpretación da que foi a última gran utopía do século XX protagonizada por nenos. Por fortuna o Poliedro segue en pé. Gustaríame que Benposta tivese futuro, mesmo a pesar do proceso xudicial en curso”.

Ferrín co Laxeiro

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao premio Laxeiro que recibiu Xosé Luís Méndez Ferrín:

O xoves na roda de prensa celebrada no concello de Vigo na que se anunciou a celebración o 24 de febreiro do xantar no que a Fundación Laxeiro entregou o seu premio de 2018 a Xosé Luís Méndez Ferrín, o autor de «Con pólvora e magnolias» confesou que o mestre Laxeiro, a quen coñeceu cando o pintor regresou da Arxentina na década de 1970, subministráralle material para a súa imaxinación en forma de soños. Desde que na súa adolescencia coñecera na sala de billar do café Moderno de Pontevedra aquel mural de Laxeiro titulado o «Outro Mundo», aquelas figuras grotescas que danzaban ao son dun laúde cuadrangular, Ferrín tivo numerosos soños dentro dos seus cadros, «nunca puiden saír fóra da súa pintura», xa que o artista de Lalín «ofrecía en cada cadro ou en cada mural unha mensaxe oculta, xa que en todos se agochaba algún misterio, xa que todos eran dunha ou doutra forma narrativos, xa que todos contan unha historia».

Unha débeda artística con Laxeiro que Méndez Ferrín xa recoñecera en 1996 nun texto moi fermoso incluído no catálogo publicado polo CGAC con motivo da exposición antolóxica dedicada á obra do lalinense, sendo directora artística do museo Gloria Moure, no que lembra aquel día pontevedrés no que descubriu o «Outro Mundo», mural que define como «festival transgresor de toda severidade, unha pintura que convocaba á transgresión e o riso universal, a un país de Ningures que Ninguén visitara». Unha noitiña de invernía na que Ferrín confesa sentiuse chamado a penetrar no interior do propio cadro, sentíndose «recoñecido polas máscaras a participar no folión». Unha experiencia marcante para o autor de «O crepúsculo e as formigas» xa que recoñece que «desde aquela festa nunca deixei de soñar, de vez en cando, imaxes ocres con figuras carnavalescas dotadas da capacidade de me alegrar o ánimo e, simultaneamente, de me amosar as extremas da loucura e as marxes do terror».

No xantar do sábado no que recibiu o seu merecido Laxeiro, Ferrín tivo moi presente aquela experiencia pontevedresa e orgullouse de que os cadros e os murais do pintor de Botos contribuíran á formación da súa sensibilidade estética contemporánea e do seu universo literario: «Teño pensado moitas veces que o meu traballo poético fundamental foi darlle nomes descomunais a algúns bonecos ideados por Laxeiro». Como recoñeceu a seguir que «as figuras, formas, cores, liñas, silencios ópticos que me atraían e desconcertaban sendo rapaz dos cadros de Laxeiro, formaban parte dos meus propios soños e se prolongaban nas miñas fantasías diurnas». Como escribira en 1996, «Laxeiro tamén me ensinou a aprezar as calidades da textura, a soñar nelas e, consecuentemente, a deixarlle paso a Burri, a Tápies e a Fautrier nos territorios dos meus pesadelos, facéndoos máis tráxicos, máis materiais, máis terrestres, máis sórdidos». Como tamén daquela gabara a capacidade de Laxeiro de entregarse á abstracción con idéntico espírito, «coa consciencia de pura procura plástica, co aviso permanente da fronteira e do medo que lle eu dera coñecido en Pontevedra cando entrei no seu cadro».

Moi emocionantes foron as palabras de Ferrín o sábado cando no seu discurso reivindicou a súa condición de «laxeirano militante» e a adscrición de Laxeiro ao Vigo literario e plástico, o que o autor de «Estirpe» ten acuñado nos seus artigos de «O confín dos espellos» de «Faro de Vigo» como o «Vigo de Manuel Antonio», outro dos compoñentes do ADN vigués, como o do Vigo obreiro que curta chapa de aceiro nos estaleiros de Beiramar. Laxeiro forma parte do Vigo plástico, como o pintor Serafín Avendaño, que asegurou estaba presente na sala en forma de «querido fantasma», e outros pintores «como Urbano Lugrís, Carlos Maside, Manuel Colmeiro, en diversas partes das súas vidas, con outros e outras, contribuíron a facer desta nosa cidade a capital artística de Galicia, labor que [enfatizou] continuarán algúns artistas aquí presentes». Unha referencia sutil á continuidade do protagonismo de Vigo na cultura galega contemporánea, sobre todo no eido das Artes Plásticas, cando está en perigo de desaparición o MARCO, como peza clave na promoción da súa creación e difusión.

Ademais de constituír un merecido recoñecemento a quen é figura cimeira da cultura e política galega contemporáneas, dun ourive da peza da esperanza resistente, desa alfaia de ouro coa forma dunha espiral ou dunha trabe, este premio Laxeiro a Xosé Luís Méndez Ferrín contribúe a reparar na relación entre dous dos mestres da cultura do noso tempo. Laxeiro e Ferrín son dous grandes narradores de soños, tamén, dúas figuras da creación que empregando as ferramentas de disciplinas artísticas distintas contribuíron a ampliar o relato da nación dos galegos e das galegas. Merecidas beizóns ao premio e á Fundación Laxeiro.

María Victoria, cidadá galega

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Luzes á concepción de cidadanía de María Victoria Moreno:

A María Victoria Moreno (MVM), a escritora homenaxeada o vindeiro 17 de maio, amoláballe ser considerada «unha autora estremeña que escribía en galego». Comentoumo anoxada en máis dunha ocasión no proceso de edición de Diario da luz e a sombra, o texto autobiográfico onde relatou a súa experiencia como enferma de cancro e onde reflexionaba sobre como unha doenza, por grave que fose, non muda a personalidade de ninguén, se non que apenas resalta os trazos característicos de cadaquén. E tiña razóns abondas a autora de Anagnórise, xa que ela nin era estremeña nin moito menos escritora alófona galega, como Federico García Lorca ou Carles Riba. María Victoria Moreno era cidadá e escritora galega por elección consciente e persistente.

Opción de cidadanía moi presente nas diversas biografías que sobre María Victoria apareceron estes días, dende a primeira, a das académicas Fina Casalderrey e Marilar Aleixandre, a outras posteriores como a dos seus amigos Xavier Senín e Isabel Soto e a da profesora Montse Pena Presas, que reconstrúen una peripecia biográfica e formativa pouco convencional, dende o seu nacemento en Valencia de Alcantara o 1 de maio de 1939 até a súa instalación definitiva en Pontevedra a mediados dos anos sesenta. Sabemos agora que MVM naceu na localidade cacereña por puro azar, xa que alí acudiu a súa nai Sara (mestra malagueña) que tiña o home, Vicente (militar de Toledo) na fronte de guerra, para dar a luz na casa do seu irmán, Antonio que traballaba de policía na fronteira con Portugal. Como sabemos que despois de apenas tres anos en Badaxoz, a familia trasladouse a Segovia, onde seu pai fora destinado como administrador do cárcere provincial, e máis tarde a Sepúlveda, onde a súa nai reingresou como mestra. Localidades segovianas nas que MVM cursou os estudos primarios, antes de vivir interna nun colexio da Sección Feminina de Barcelona onde fixo o Bacharelato e trasladarse máis tarde a Madrid onde cursou Filoloxía Románica na Complutense. Un periplo pola península que a futura escritora completará en 1963, cando despois de casar co valenciano José Luis Llacer, o matrimonio se instala en Pontevedra onde o seu home é destinado como profesor do colexio da actual ONCE.

Unha etapa de formación na que MVM adquiriu a súa condición políglota, xa que aprendeu catalán e francés, o que lle facilitará a partir de 1965, cando coñeceu a Xesús Alonso Montero como profesora do Instituto Masculino de Lugo, a súa rápida inmersión no galego e a súa adscrición posterior a nosa literatura, participando nos primeiros concurso de contos convocados pola agrupación Cultural O Facho da Coruña e publicando en 1973 en Ediciós do Castro o seu primeiro libro para crianzas, Mar adiante, o mesmo ano no que abre en Pontevedra con outros socios a mítica Librería Xuntanza. Unha opción de vida que á xove profesora do Instituto Feminino de Pontevedra lle custará máis dun desgusto, como a retirada do pasaporte en 1974 por dar clases de galego no Ateneo de Ourense, o que daquela constituía una actividade sospeitosa.

A biografía galega de MVM nada ten que ver coa súa nacenza galega nin sequera cunha posible orixe familiar galaica dos seus ancestros, xa que o seu ADN era andaluz e castela, nin tampouco pola súa formación superior e universitaria que fixo dacabalo de Barcelona e Madrid. María Victoria Moreno foi cidadá galega porque quixo, porque escolleu o galego de forma consciente para instalarse na súa vida cotiá e para ser a lingua na que educase aos seus fillos. MVM, como sinalan Casalderrey e Aleixandre, «é galega porque Galicia foi a terra onde máis tempo viviu e coa máis se identificou». Unha elección republicana de cidadanía galega que merece ser coñecida e que pode axudar a explicar un concepto de identidade galega e de elección lingüística, que nada ten que ver coa etnicidade nin coa orixe familiar. Cidadanía por querenza consciente, pola vontade de incorporarse á formación da comunidade galega. Roubándolle as palabras ao inacabable Celso Emilio, MVM foi galega «porque si, porque lle gustou, porque lle petou quixo e deulle a gaña». Eis a galeguidade cento por cento. Brava María Victoria Moreno!

Onte 1955: «Os Megatoxos e a Batalla de Rande» de Anxo Fariña

/en , , , , , , /por

A Casa do Libro de Vigo acolleu onte a presentación de Os Megatoxos e a Batalla de Rande de Anxo Fariña. Esta sexta entrega da que xa é a serie máis extensa da literatura infantil e xuvenil galega, dirixida ao lectorado na fronteira entre infancia e preadolescencia, viaxa aos acontecementos da Batalla naval de Rande que se produciron na ría de Vigo o 23 de outubro de 1703. Unha nova entrega na que os personaxes principais coñecen elementos da cultura maia e sofren un proceso de maduración obrigados a enfrontarse a unha serie de dilemas morais complexos e a unha reflexión sobre o alcance do amor e da amizade. Os catro Megatoxos (Faísca, Ruxe, Lúa e Serea), despois dunha excursión do instituto na que visitaron o faro e as instalacións de Cabo Silleiro, coñecen a existencia dun galeón, O Indomable, que non figuraba nos rexistros, que levaba un arma que podía facer mudar o rumbo da historia. Na súa viaxe no tempo deben responder ao dilema de se é posible e xusto modificar os acontecementos o pasado para mudar o presente?

Onte 1954: «As sete mortes de Leopoldo Pardo» de Jorge Emilio Bóveda en Ourense

/en , , , , , , /por

Resultou interesantísima a presentación de onte na Libraría Internacional de Ourense d´ As sete mortes de Leopoldo Pardo, a primeira novela de Jorge Emilio Bóveda no catálogo de Xerais e a terceira protagonizada por este «desheroe» ourensán tan singular, que se move na vida só baseado nos intereses económicos. Gustei das palabras do presentador, o poeta Eladio Medel, que foi enfiando cos seus poemas unha lectura da novela, na que caracterizou ao protagonista como «un desheroe, un monstro que aparece como un incordio non querido» e na que relacionou as sete vidas do gato de Leo, coa súa reencarnación en figuras como Curros Enríquez, Tomás Bóveda, Castelao, Eduardo Blanco Amor ou Breogán.

Pola súa banda, Jorge Emilio Bóveda salientou que nesta terceira entrega da serie de Leopoldo Pardo, despois de Asasinato no centro comercial e A morte vén en chancletas, desenvólvese un enredo sobre os comportamentos sociais e morais no ámbito da cultura galega. «Localicei a novela na nosa Auria e propoño unha reflexión fonda sobre o que aquí atopamos hoxe, aínda que corresponde ao lector identificar as refencias. As sete mortes de Leopoldo Pardo é unha novela de escarnio e maldizer, unha novela espello do que vemos, do que nos atopamos e do que somos nós. Pretendín ofrecer unha mestura dos xéneros populares coa cultura galega. Sei que nesta intención ten moito que ver o feito de que o meu pai nos permitise enfrontarnos ao cinema fantástico. Como escritor pretendo atopar a miña propia voz e creo que un xeito de innovar é combinando o xénero popular, neste caso o thriller, con obxectos icónicos da cultura galega. En definitiva, facer combinacións raras para conseguir unha voz propia capaz de ofrecer unha lectura amena e crítica da realidade».

Onte 1951: «Papusza»

/en , , , , , /por

Habia tempo que non vía unha película visualmente tan fermosa como Papusza, a obra dos polacos Joanna Kos-Krauze e de Krzysztof Krauze, un espectáculo fotográfico en branco e negro deslumbrante de Krzysztof Ptak tanto pola súa composición como pola súa tonalidade achegada ao pictórico. Un film que reconstrúe a peripecia biográfica de Bronislawa Wajs, chamada «Papusza» (1910-1987), a primeira poeta xitana poca que publicou os seus textos, mais que tamén recibiu os apupos e a incomprensión do seu rpopio pobo. Papusza é un fermoso poema visual, unha homenaxe marabillosa a un pobo ambulante e a unha paisaxesevera, tanto a campesiña como a urbana. Porén, a narración –na que se alteran os tempos e na que se fai presente a historia tráxica da Polonia do século XX, dende a invasión nazi aos rigores da sociedade stalinista que obriga a abandonar a itinerancia ao pobo romaní– non acada nin a emoción nin a beleza que a súa luz e textura visual agroman na pantalla.

No entanto, Papusza está tinguida da tristeza da protagonista, capaz de lamentar o feito de ter aprendido a ler como fonte da súa desgraza, mesmo a pesar de que ao longo de dúas horas se representan con rigor os ritos e as músicas do pobo xitano, un pobo sen patria, mais con forte identidade no seu permanente deambular. O dito, unha película moi fermosa visualmente, un documento etnográfico valioso. Para non perder.

Onte 1948: Na Casa das Hortas de Manuel María en Outeiro de Rei

/en , , , , /por

Visitamos onte devagariño a Casa das Hortas de Outeiro de Rei, onde está instalada a Casa Museo Manuel María. Foi unha visita de auténtico privilexio onde puidemos demorarnos na memoria literaria e no percorrido vital do autor de Terra Cha. Foi emocionante escoitar a voz do poeta recitar algúns dos seus textos máis emblemáticos (un recurso moi ben utilizado neste museo), como espertaron a nosa curisidade algunhas das coleccións de obxectos persoais, como a das navallas, plumas ou reloxos. Tamén foi de grande interese a consulta do arquivo fotogáfico dixital, organizado por persoas e localidades, así como a dun importante fondo bibliográficos, tanto da obra editada como da súa ampla biblioteca persoal. Unha visita interesantísima que moito recomendo, tanto polas súas posibilidades de aproveitamento didáctico como polo suxestivo da recuperación da propia casa e da accesibilidade dos seus fondos. Esta Casa das Hortas expresa a teimuda vontade da Fundación Manuel María de manter viva a memoria do poeta, editor e activista cultural, como de constituírse en dinamizador cultural da Terra Cha. Arelas que neste temos difíciles constitúen tamén unha proeza dos seus promotores. Reiteramos a nosa gratitude por tan calorosa acollida e os parabéns aos responsables da fundación.

Onte 1947: Premio Agustín 2017

/en , , , , , /por

A cerimonia de entrega no Auditorio de Vilalba do Iº Premio Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil pola igualdade, outorgado á novela Fóra do normal de María Reimóndez, constituíu unha gran homenaxe ao autor d’ O rastro que deixamos. Durante máis de dúas horas catrocentas persoas participamos nun acto organizado con moito agarimo polo Instituto de Estudos Chairegos (IESCHA) e polo concello de Vilalba, no que as intervencións musicais e lecturas de textos de Agustín se foron mesturando coas intervencions dos membros do xurado, dos organizadores e da gañadora, mentres no escenario a xove pintora vilalbesa Isabel Pardo creaba o que será a imaxe  do cartel da convocatoria da segunda edición. No entanto, foi a proxección dun vídeo de máis de corenta minutos de duración, preparado polo IESCHA, no que se achegaba a palabra do mestre Agustín, a cerna deste serán inesquecible e emocionante no que se salientaron os valores literarios e humanos do agustinismo. Non hai dúbida que esta cerimonia de entrega do Premio Agustín será, a partir de agora, unha referencia na angueira de manter viva a memoria do mestre de Vilalba.

María Reimóndez no seu discurso de aceptación (aquí en pdf) rescatou os fíos de vida enlazados con Agustín, dende o de Villaba, onde viviu tres anos da súa infancia, o que alimenta dúas das súas novelas, Dende o conflito e, a máis recente, As cousas que non queremos oír, que dedica a Agustín, até o de Vigo, onde gozou da xenerosidade e calidez humana de Agustín. Salientou Reimóndez que a obra de Fernández Paz “contén clave e mundo para facer deste un lugar mellor”. “Creou espazo para as rapazas, para a memoria, para o agromar do recordo; falounos en todas as emocións humanas; soubo escoitar como ninguén o corazón anoado que latexa naquelas as que ninguen escoita, e desenleou os fíos para que outras persoas puidesen entendelos”.

Reimóndez confesou que este premio tiña para ela “o vaor esencial de dar valor a unha literatura que non só debe ter todos os compoñentes que precisa para ser lida, senón que entende que a calidade literaria é tamén é un un servizo ao ser humano, á xustiza e á igualdade. Unha das leccións máis importantes que a min me deu Agustín como persoa e como escritora, é que toda literatura contribúe a conformar valores. A función da literatura de Agustín era non só amosar os fíos da súa propia vida, senón a través deses fíos poñer en evidencia os outros, os que disfrazan “estética” para falar en contra dunha ética”.

Rematou María Reimóndez expresando a súa convicción de que este premio de Agustín “permite por fin que as nosas obras se lean sen prexuízos. Iso é o que tentei con Fóra do normal, poñer no centro a quen de primeiras ficaría nas marxes, poñer en dúbida quen son os heroes e as heroínas, aquelas que loitan con puños e superpoderes para que o mundo volva estar como era, ou as que, como o meu amigo Eric Dopazo, teiman en ser quen son e conseguen, despois de humillacións e resistencias, un DNI co seu nome e a súa identidade”. “Nin esta historia, nin eu estariamos hoxe aquí sen Agustín. Este premio une o meu nome ao seu para sempre. Anóanos coma o nó intenso e emocionante que sinto neste momento, disposta a levar con orgullo e humildade o seu legado e desexando que moitos outros nomes veñan a unirse ao meu e que cos seus fíos todos construamos un mundo diferente, como o que Agustín nos suxeriu con cada obra e con cada acto na súa vida”.

Onte 1946: Fervenzas Literarias 2017

/en , , , , , , , , , , /por

Coa súa puntualidade característica o anuncio dos premios Fervenzas Literarias abriu onte a rolda de galardóns anuais á obra editada en lingua galega e ao recoñecemento do activismo no sector editorial e da lectura en lingua galega. Uns premios outorgados dende 2007 por esta pioneira revista dixital literaria en galego, á que non é allea a teimosía e o rigor do bibliotecario Nacho Alonso, que se foron consolidando tanto como referentes da popularidade na rede (nesta edición superáronse o medio millar de votacións) como pola súa influencia para marcar tendencias de escollas posteriores.

No que atinxe ao noso traballo como editores de Xerais quedamos ben satisfeitos polo feito de que catro das nosas obras fosen consideradas como “mellor libro do ano” nas modalidades de narrativa, A nena do abrigo de astracán de Xabier P. DoCampo; na de teatro, Suite Artabria de Manuel Lourenzo; na de libro infantil e mellor capa de LIX, A señorita Bubble de Ledicia Costas e Andrés Meixide; e na de mellor capa de adultos, Luns de Eli Ríos, sobre fotografía de Paula Gómez del Valle. Como tamén é unha satisfacción que Víctor Rivas fose escollido como “mellor ilustrador do ano”, ao que sabemos non foi alleo o seu traballo man con man con Ledicia Costas nas obras do proxecto Escarlatina. Como tamén nos orgulla o feito de que as obras de Xerais fosen elixidas nos postos relevantes de case todas as modalidades, o que constitúe un estímulo para os autores e autoras como para  cadro de profesionais da editorial. Xaora, tampouco pode negar que constitúe para min unha ledicia o feito de que outro ano máis Culturgal fose “o mellor acontecido en 2017”, o que supón un recoñemento para o labor discreto dos que nos responsabilizamos da asociación Culturgal e, sobre todo, do equipo de profesionais dirixido por Xosé Aldea.

Todas as persoas premiadas e todas as finalistas destas Fervenzas Literarias 2017 merecen os nosos parabéns pola excelencia do seu traballo e pola súa achega para ampliar a diversidade e a calidade do espazo da edición e da literatura galega. Como sinalabamos o pasado ano, esta nova colleita de Fervenzas expresa “a vitalidade do libro galego e a vontade de ampliar os seus públicos”. A pesar de que continuamos á intemperiem seguimos vivos e con azos anovados.

Onte 1945: «Tres anuncios nas aforas» de Martin McDonagah

/en , , , /por

O western é un xénero en constante revisión. Diciámolo ao fío de Comanchería e repetímolo agora con Tres anuncios nas aforas, o film de Martin McDonagah do que tanto se fala esta fin de semana de estrea. Un western moderno protagonizado por unha muller dura que pretende acelerar a investigación sobre o asasinato e a violación da súa filla nunha pequena cidade de Misuri, un deses tantos crimes nunca resoltos. Un guión excelente, no que se suceden as reviravoltas climáticas até os límites da verosemellanza; unhas interpretacións memorables, nas que destaca a de Frances McDormand (aspirante ao seu segundo Oscar, despois do de Fargo); unha utilización brillante dos recursos expresivos, sobre todo os diálogos moi afiados e a unha BSO marabillosa, alicerzan esta narración sorprendente e engaiolante. Ten mérito McDonagah, un autor teatral de quen se leva estreadas tres pezas en galego, cando modula no film sen maniqueísmo a ambigüidade existente entre a dor e o humor, o odio e o amor, a vinganza e a xustiza, as vítimas e os verdugos.

Sen dúbida está é unha peza sobre a gamma de grises da condición humana e dos propios xéneros da narración, situada dacabalo do drama, da comedia e do sarcasmo. Paga a pena reparar nela, deixando os dogmatismos e os prexuízos na casa.