Artigos Faro de Vigo – Páxina 62

A forza dos públicos

2 de Decembro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cine, Cultura, Culturgal, Música, Premios, Presentacións, Promoción do libro, Teatro/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío dos éxitos recentes de produtos culturais galegos e da celebración de Culturgal 2014, reflexiono sobre a importancia dos públicos na industria cultural galega.

Do 23 ao 25 de novembro de 1989, tres noites de estrea no desaparecido cine Fraga mudaron a historia do cine galego e marcaron un fito na cultura e lingua galegas. Foron as de “Sempre Xonxa”, a película do admirado Chano Piñeiro, protagonizada por Uxía Blanco, “Continental” de Xavier Villaverde e “Urxa” de Carlos López Piñeiro. Tres longametraxes que iniciaban a fantasía de contar cunha industria cinematográfica propia, proxecto polo que apostou economicamente a Xunta de Galicia entón presidida por Fernando González Laxe e da que era conselleiro de Cultura Alfredo Conde. Dende aquelas estreas gloriosas que encheron a platea do Fraga producíronse en Galicia 160 longametraxes, sendo o período do máximo fulgor o primeiro lustro, no que se chegaron a estrear case trinta películas, como repasa a exposición “Cinegalicia25”, inaugurada hai poucos días no terceiro andar do Museo Centro Gaiás da Cidade da Cultura.

Nun contexto moi diferente, mais con idéntico entusiasmo do público, produciuse a semana pasada a estrea comercial da nova película de Ignacio Vilar, “A esmorga”, que adapta o clásico homónimo de Eduardo Blanco Amor. Un éxito rotundo de público para unha película en galego, producida ao cen por cen no país, capaz de convocar (e emocionar) na primeira fin de semana a dez mil persoas nas diferentes salas galegas, o que supuxo fose a segunda con maior recadación media por copia en toda España. Éxito do que goza tamén “Costa da Morte”, a película documental de Lois Patiño, que durante o último ano leva participado en máis de setenta festivais nos cinco continentes, recibindo unha interminable relación de premios, iniciada no Festival de Locarno, e consolidando o fenómeno artístico do “Novo cinema galego”, termo utilizado por revistas como “Cahiers du Cinéma” para referirse á xeración de cineastas á que pertencen Xurxo Chirro, Oliver Laxe, Eloy Enciso, Xacio Baños, Peque Varela, Marcos Nine, Ángel Santos, entre outros.

Mais o do cinema non é o único caso de éxito da produción cultural galega actual. O grupo Chévere obtivo esta semana o premio nacional de teatro, o máximo galardón do Ministerio de Cultura, recoñecendo así a súa traxectoria na que ofreceron unha proposta artística potente de creación colaborativa, innovadora e crítica, na que tanto os seus espectáculos na sala Nasa como os máis recentes en distribución, como “Citizen” ou “Eurozone” (que o venres agotou as entradas no Auditorio do concello de Vigo), sempre contaron co apoio do público. O mesmo sucede coas funcións doutras compañías teatrais galegas como Voadora ou Abapalabra creacións escénicas, a promotora da celebradísima “As do peixe”, ou dos monólogos de Cándido Pazo, Celso Sanmartín e Carlos Blanco, acompañado por Luís Davila, o creador do Bichero de “Faro”, debuxando en directo, que triunfan por Galicia adiante. Outrosí sucede nas presentacións das últimas novidades literarias, como as de Fina Casalderrey, Ledicia Costas, María Reimóndez, Suso de Toro, Diego Ameixeiras, Francisco Castro ou Pedro Feijóo, que convocan o interese de centos de persoas, ou os concertos de música infantil de Magín Blanco, Paco Nogueiras, María Fumaça ou Mamá Cabra, esoutro fenómeno creativo no que a industria cultural galega abre novos vieiros. Sen esquecer a potencialidade da creación de produtos dixitais como “creAPPcuentos”, unha aplicación para android e ios que permite aos pequenos a creación de contos e historias de forma intuitiva, desenvolvida por unha empresa tecnolóxica viguesa e recoñecida internacionalmente. Nin por suposto a vizosa diversidade da actual produción musical galega, que nas últimas décadas abriu públicos máis alá da música tradicional, con propostas recentes tan interesantes como as do Taller Atlántico Contemporáneo, Germán Díaz, Caxade, Guadi Galego ou a dos compositores Fernando Buíde e Juan Eiras…

Espectáculos, artistas e produtos que por ventura contan co apoio dos seus públicos (nuns casos máis amplos ca noutros) nun tempo moi adverso no que, a pesar da importancia económica e o elevado nivel de emprego do sector cultural, practicamente se derrubaron as políticas públicas de apoio á creación e difusión desenvolvidas ao longo do período autonómico. Neste entorno de ruína das políticas públicas e de tránsito entre os soportes da distribución dos contidos, o futuro da industria cultural galega xógase na súa capacidade en gañar espazos de visibilidade e prestixio e na de fidelizar de forma corresponsable aos seus públicos. Eis a importancia de eventos potentes como Culturgal, a feira das industrias culturais, que se celebrará nesta fin de semana no Pazo da Cultura de Pontevedra, onde se atoparan creadores, produtores, distribuidores e os públicos diversos da nosa industria cultural.

O noso devalo demográfico

25 de Novembro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Economía, Goberno Feijoo, Política, Recurso_didáctico, Sociedade, Socioloxía/por bretemas

Ao fío da aparición do libro Galicia un pobo con futuro? promovido polo Museo do Pobo Galego, no artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o reto demográfico que debe afrontar o país.

A medio e longo prazo un dos retos do futuro de Galicia é superar o actual devalo demográfico. Ao longo das dúas últimas décadas en Galicia morren máis persoas das que nacen, diminúe e envellece a poboación, o que provoca un severo déficit vital a un país que perde pulo, esmorecendo como comunidade. Unha situación alarmante para moitos, unha forma de lento suicido colectivo para outros, que en todo caso couta as posibilidades económicas e de benestar do país, que é tamén a súa xente, o seu pobo, a súa cidadanía. Unha hemorraxia poboacional que compromete a subsistencia da súa lingua e cultura e mesmo a súa viabilidade como suxeito político diferenciado e dono de seu.

O devalo demográfico, a pesar de ser un problema fulcral, non pasou aínda a formar parte das prioridades da axenda pública galega, manexada polos poderes públicos, medios de comunicación e axentes sociais, na que continúa primando a miopía curtopracista da próxima batalla electoral. Un libro colectivo recente, “Galicia: un pobo con futuro?” (Xerais 2014), coordinado por Manuel Blanco Desar e promovido polo Instituto Galego das Identidades, encadrado no Museo do Pobo Galego, pretende abrir un amplo debate social arredor do reto demográfico galego, desde a perspectiva dos estudos académicos e das achegas dos sectores da sociedade civil.

Dende a década de 1980, Galicia pasou dos 40.000 nacementos anuais aos 20.000 dos últimos anos. No mesmo período incrementou a súa renda por habitante até o 90 % da media da Unión Europea, mais foi reducindo a taxa de fecundidade (entre os 0,9 e 1,1 fillo/as por muller), moi por baixo da media da Unión (1,6) e de España (1,38). En cada un dos tres últimos anos, Galicia ten un saldo demográfico negativo de 8.000 persoas, o que de non modificarse polo incremento da fecundidade ou da mudanza dos fluxos migratorios, levaría a longo prazo a situar a poboación galega por baixo dos 2,5 millóns de habitantes. Se a iso engadimos a ventura de contar cunha elevada esperanza de vida, nas mulleres arredor dos 84 anos e nos homes dos 77, o escenario dunha poboación galega minguada e avenllentada semella o máis probable nas dúas vindeiras décadas.

Nin sequera para os demógrafos, economistas e sociólogos é doado explicar as causas desta ameaza, xa que non hai pobo que teña garantido o seu futuro sen contar coa enerxía do seu relevo xeracional. Xunto ás económicas, a incapacidade da nosa sociedade de asegurar emprego e estabilidade laboral ás novas xeracións, existen outras disfuncións que poden axudar a comprendela, vencelladas á modificación da valoración da familia, á falta de autoestima e mesmo a ausencia dun certo “patriotismo”, o que Manuel Blanco Desar considera un xeito de “instalación dunha normalidade ‘anómala’, onde o usual e intelixente é non ter fillos ou ter só un”. Galicia non é arestora un país amable para ter fillos e fillas, xa que existen atrancos para responder ás necesidades económicas e dedicación que isto exixe, unhas veces pola tardía incorporación das mozas ao mercado de traballo, outras polas dificultades de conciliación, polo elevado nivel de desemprego, pola emigración dunha parte significativa das postgraduadas ou pola inexistencia dunha rede de escolas infantís públicas e gratuítas.

De non acudir por ela, esta emerxencia demográfica tería consecuencias funestas para a sustentabilidade económica do país, debido a inevitable caída das rendas, desertizaría as provincias do interior, poñería en perigo o porvir dos sistemas públicos de pensións, sanidade e asistencia ás persoas maiores, e mesmo consolidaría un maior conformismo, cansazo ou escepticismo, o que afectaría á cohesión e solidariedade interxeracional da sociedade galega. De continuarmos con esta tendencia negativa, Galicia será un país máis pobre, máis desartellado territorialmente e máis dependente, o que constitúe unha tremenda ameaza para o seu futuro.

Que se pode facer para reorientar esta deriva? Sabendo que non hai receitas máxicas para cuestión tan complexa, a primeira é recoñecer a existencia dun problema que require unha abordaxe política estratéxica, esta é unha cuestión de país, coma a da reforma territorial ou a de preservar por xeracións o futuro da lingua galega. No marco dese debate aberto, semella imprescindible facilitar a incorporación de continxentes migratorios e a promoción de políticas de igualdade e protección da infancia e da mocidade, sexan medidas fiscais e de conciliación das vidas laboral e familiar, como do desenvolvemento dunha rede ampla de escolas de educación infantil públicas e outros servizos sociais e educativos. Xaora, a clave do repunte demográfico residirá na capacidade de deseñar un proxecto de país capaz de ilusionar ás novas xeracións, do que hoxe carecemos.

Vigo alemán

18 de Novembro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Historia, Narrativa, Xerais/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a pegada que a colonia alemá deixou en Vigo na primeira metade do século XX, ao fío da publicación recente de catro libros.

Catro obras recentes salientan o carácter de Vigo como cidade internacional durante a primeira metade do século XX, con especial importancia durante a Segunda Guerra Mundial. Así o testemuñan dúas das últimas publicacións do Instituto de Estudos Vigueses, “Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial”, o primeiro dos volumes da monumental triloxía na que traballa o historiador Antonio Giráldez Lomba sobre Vigo e a Segunda Guerra Mundial, e “Vía Vigo. El Cable Inglés. El Cable Alemán” de José Ramón Cabanelas, nas que se pon en evidencia a importancia da colonia alemá en Vigo e o seu papel na industrialización da cidade e no desenvolvemento do comercio marítimo e comunicación transoceánica.

Como así tamén recollen esta dimensión cosmopolita dúas obras literarias en lingua galega de lectura engaiolante, a de Carlos G. Reigosa, “A vinganza do defunto” (Xerais 2014), e a de Fran P. Lorenzo, “Cabalos e lobos”, premio Blanco Amor de novela longa 2014, outorgado a pasada semana no concello de Redondela. Outras grandes novelas de Vigo que dende perspectivas ficcionais moi diferentes recuperan farrapos de memoria dun tempo no que nas rúas e cafés de Vigo competían os servizos secretos británicos e os da Xestapo. Unha cidade na que desfilaban as tropas da Lexión Cóndor, a forza de intervención alemá que viñera en auxilio do bando franquista, da que formaban parte os pilotos da Lufwaffe que bombardearon Gernika, e se homenaxeaba ao General Aranda. Aquel Vigo, como relata Fran P. Lorenzo na súa novela, onde a orquestra filharmónica de Berlín tocaba a terceira de Bethoven no teatro García Barbón, pouco antes do seu derradeiro concerto en Viena, para unha colonia alemá numerosa e aínda poderosa. Unha cidade onde se dirimía episodios decisivos da guerra económica do volframio e da batalla submarina atlántica.

Dende 1873 e durante setenta anos, como relata no seu libro José Ramón Cabanelas, Vigo convertiuse en referente das telecomunicacións internacionais, grazas ao establecemento da compañía do Cable Inglés primeiro e, máis tarde, a partir de 1896, do Cable Alemán, que compartían oficinas no edificio da casa Bárcena de Policarpo Sanz e a estación do cable de Roade en Alcabre. Dúas cableiras que puxeron a Vigo no mapa internacional como unha das tres bases europeas atlánticas e, tamén, como espazo de loita dos espionaxes dos seus países nos períodos das guerras mundiais e no de entreguerras. Unha presenza que deixou fortes pegadas na identidade viguesa, dende os edificios racionalistas de Francisco Castro Represas, na liña das vangardas europeas da arquitectura moderna da década de 1930, até a chegada dos deportes como o fútbol e o tenis, traídos polos telegrafistas, que nalgúns casos arraizaron na cidade.

Pegadas de familias de industriais e comerciantes alemáns radicados en Vigo, como os Künne, Vorkauf, Böhme (que colaborou co farmacéutico Rubira no instituto bioquímico Miguel Servet), Kruckenberg, Meyer, Emil von Jess, Steinbrüggen, entre outras, reconstruídas con detalle por Antonio Giráldez no seu libro, como a do Colexio Alemán instalado no edificio que o Cable Alemán construíu en Pi e Margall como residencia para os seus empregados solteiros. Unha institución educativa na que se formaron milleiros de vigueses durante medio século e na que chegou a impartirse toda a docencia en alemán e onde se utilizaba o sistema Fröebel no seu famoso Kindergarten.

Como confesou o xornalista Celso Collazo a Carlos Reigosa, “Vigo era nos anos corenta a única cidade do norte de España na que había luz e os pintores como Laxeiro ou Maside podían vender algún cadro”, unha afirmación coa que expresaba as posibilidades para uns poucos de facer aquí fortuna en anos tan difíciles da fame. O que abondaría na convicción do historiador Antonio Giráldez da importancia do papel militar de Vigo na Segunda Guerra Mundial. Testemuñan o protagonismo daquela cidade de máis de cen mil habitantes, tras a integración do concello de Lavadores, o feito da existencia de grupos do servizo secreto británico, capaces de perturbar a alza o prezo do volframio, que precisaban os alemáns para endurecer o seu armamento, como o papel xogado polo porto, primeiro nas perigosas operacións de rescate e salvamento de xudeus e, despois, de fuxida de nazis, cando a deriva da guerra xa agoiraba a derrota de Hitler, acontecementos destacados na citada novela de Reigosa e presentes tamén noutra magnífica de Luís García Mañá, “As plumas do moucho” (Ir Indo, 1999).

En cidade tan desmemoriada coma a nosa, cando se inauguran no porto de transatlánticos uns xardíns nos seis silos da antiga base de cableiros, ben é salientar o contido de todos estes libros que recuperan aquel Vigo alemán cosmopolita e abeizoar a todos os seus autores.

Corrupción e ética do servizo público

11 de Novembro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Goberno Feijoo, Goberno Rajoy, Política, Xustiza/por bretemas

No artigo de Faro de Vigo da semana reflexiono sobre o problema da corrupción e as alternativas para facerlle fronte.

Non era previsible, mais a corrupción desbordou e entrou a formar parte da axenda pública. A administración de xustiza traballa arreo nos diferentes casos e os medios de comunicación abren coas novidades das investigacións. Respiramos unha atmosfera política noxenta provocada pola malversación de fondos públicos, branqueo de capitais ou cobro de comisións, entre outros graves delitos, que están sendo xulgados en diversas instancias e comunidades, que afectan a membros da propia familia de El-Rei, dos principais partidos sistémicos (PP, PSOE e CIU) e organizacións empresariais e, nalgún caso, sindicais.

A longa lista de casos xudiciais abertos como Gürtel, Noos, Malaya, Eres, Palau. As operacións anticorrpución como Púnica, Pokemon ou Zeta, por citar algunha das que se desenvolven en Galicia. Os escándalos políticos como os da familia Pujol e a súas contas millonarias no estranxeiro, o de Bárcenas e os seus sobres en be, o caso Baltar e as súas contratacións familiares ou o recente caso Monago e as súas viaxes pagadas polo Senado. As xubilacións millonarias dos responsables das caixas de aforro galegas e o emprego das tarxetas negras de Caja Madrid por parte das persoas que promoveron dende as súas poltronas as estafas das participacións preferentes… Casos todos que conforman un cadro desolador de corrupción, unha auténtica catástrofe para a ética do servizo público, identificada pola cidadanía, como un dos principais problemas, no máis recente barómetro do CIS, o mesmo que sitúa a Podemos como primeiro partido en intención directa de voto.

Casos e comportamentos que aparecen vencellados ao modelo de financiamento irregular dos partidos, arrastrado dende a mal chamada “Transición”, ou ás prácticas dun réxime clientelar dalgunhas adxudicacións públicas, artellado sobre un sistema de amizades, conseguidores e comisionistas profesionais. Por non falar daqueles servidores públicos que aproveitaron os impostos dos contribuíntes ou os aforros dos impositores para pagarse vidas a corpo de rei, onde non faltaron as viaxes pola cara ou os caprichos máis sofisticados. Todo feito diante nosa, mesmo neste período máis recente de austericidade, cando foron máis duros os recortes para os máis humildes, sen que apenas, con honrosas excepcións, se falase desta vergonza nos xornais, tertulias e columnas de opinión.

A corrupción é un síntoma dun problema máis profundo, o do funcionamento deficiente das institucións públicas, transformadas en obxecto de saqueo por unha minoría de políticos e empresarios sen escrúpulos, alleos a calquera principio ético do servizo público. Como tamén é sintoma da ausencia ou ineficacia de controles internos e externos na xestión dos servizos e administracións públicas. Sen desbotar a existencia dunha certa pasividade social e complicidade cultural sobre estes comportamentos corruptos ou irregulares, tan frecuentes en feitos como aceptar “a mentira en lexítima defensa”, non exixir factura dos traballos pagados, percibir cobros en negro ou considerar aos corruptos apenas coma pillos moi afortunados.

Rematar coa corrupción require tolerancia cero con ela, considerala como e unha lacra para a convivencia democrática, asumindo unha ética do servizo público alternativa, baseado na transparencia, austeridade e control cidadán. Un código ético que debería afectar tanto aos servidores públicos, sexan os elixidos como os funcionarios, coma aos empresarios e ao conxunto da cidadanía. Rematar coa corrupción require modificacións nos sistema de financiamento dos partidos, de retribución dos cargos públicos e de adxudicación de contratos e servizos. Mais tamén, coa intención de axilizar os procesos e que ningún caso de corrupción quede impune, dotar de máis medios as administracións que a perseguen, sobre todo as de xustiza, a inspección de facenda e a policía xudicial. Sabemos que os procedementos penais son lentísimos e nalgúns casos cando se dita unha condea, tras un gran esforzo xudicial prodúcese un indulto que deixa todo en auga de castañas.

No entanto, se os partidos sistémicos queren facerlle fronte ao anunciado tsunami de Podemos de novembro de 2015, deberán asumir dende xa que a responsabilidade política debe ser moito máis exixente ca penal, xa que estas condutas corruptas non prescriben politicamente. Razón pola que a presunción de inocencia non é aval abondo para manter a un imputado no seu cargo público, xa que, neste caso, cómpre protexer o interese xeral.

Acadar un comportamento político inserido nunha ética do servizo público é síntoma dunha democracia avanzada. Se non se erradica a lacra da corrupción, non sería descartable que estivese en moi serio perigo o réxime monárquico instaurado tras a Reforma Política.

Campo do Fragoso CLVIII

10 de Novembro de 2014/en Artigos Faro de Vigo, Campo do Fragoso, Celta de Vigo, Fútbol/por bretemas

EFECTO CAPARRÓS

Despois dunha semana de gloria, na que se xuntaron a proeza histórica no Camp Nou e a chamada a selección de Nolito, que supón un recoñecemento de Vicente del Bosque ao noso extremo artista, mais tamén á calidade do xogo do cadro celeste, na noite chuviosa do pasado sábado o Celta reduciu unha marcha a súa velocidade fronte a un durísimo Granada baixo os beneficios do “efecto Caparrós”.

O veterano adestrador andaluz soubo tecer outra vez con éxito o seu farrapo táctico capaz de dificultar o xogo combinativo celeste e mesmo poder levar os tres puntos como froito dalgún contragolpe. Nada que poida sorprender de quen como adestrador do Deportivo, Sevilla, Mallorca e Levante só perdeu nunha ocasión en Balaídos, naquel derbi de abril de 2007, na tempada do último descenso, sendo adestrador celeste o efémero Stoichkov, grazas a aquela bóla máxica de Gustavo López que Baiano soubo matar na área pequena.

Dende o inicio, Caparrós intentou gañar a partida no encerado táctico. Dispuxo de dúas liñas de catro moi xuntas, capaces de entremesturarse coa facilidade dos fíos dun nobelo, que impedían a Krohn-Dehli e Hernández abrir xogo sobre os seus extremos ou enviar sobre Larrivey, que libraba unha durísima batalla física cos centrais visitantes. Con ese farrapo táctico, executado con enorme disciplina e sen desbotar o contacto físico ao límite do regulamento e as condutas antideportivas no gume do “fair play”, Caparrós creou un valado moi difícil de superar. Con todo o Celta, soubo ser paciente, non perdeu a confianza, iso si, deixando a maior responsabilidade a que fosen Hugo Mallo e Orellana os que dende as bandas abrisen algunha fenda. Nas accións do internacional chileno chegaron as mellores ocasións. Roberto, o porteiro chantadino do Granada, agasallou unha pelota que Hernández, a porta baleira, non soubo aproveitar. Mágoa, tamén doutra clarísima, a gran cabezada de Sergi Gómez nun saque de recanto de Nolito ao pao longo que quedou frouxa. Caparrós renunciaba ao ataque conformándose con enviar globos por riba do seu valado sobre Sissoko e Córdoba, dúas torres adiantadas, que obrigaron a un gran Radoja a facilitar as axudas aos seus centrais.

Tras a reanudación, Caparrós continuou levando a iniciativa táctica. Fixo os tres trocos decontado procurando sorprender á defensa galega. Como xa é adoito, Berizzo tardou moito en introducir cambios. Fíxoo con escaso acerto, cando o equipo recuaba, amedrentado por dez minutos máxicos do Granada nos que Rochina, un dos recén incorporados, errou dous remates que ben puideron levar ao Celta á lona. Só nos dez minutos finais, o Celta recuperou o pulo, grazas ao paso atrás de Caparrós, para quen o empate era un bo resultado, como tamén pola entrada de Álex López, un xogador fulcral para upar ao equipo sobre a área rival, hoxe por hoxe moi por diante en forma e determinación ca Pablo Hernández. Mágoa que nin os barullos na área nos seis minutos do desconto nin o derradeiro remate de Orellana que Roberto despexou de milagre modificasen o resultado. Aí estiveron dous puntos.

A pesar do difícil que é contrarrestar en Balaídos o “efecto Caparrós”, o Celta puido e debeu gañar o partido. Desta volta, a Berizzo faltoulle a intuición necesaria para introducir antes na lameira a Álex López e a Fontás, e mesmo a Santi Mina ou Charles, que quizais puideran ter creado outras superiorades en ataque e evitado algúns disgustos defensivos froito do inevitable cansazo de enfrontarse a un rival fisicamente superior. Xaora, este empate constitúe apenas unha mudanza a unha marcha máis corta que pode axudar a introducir máis rotacións no cadro, imprescindibles para afrontar con garantías unha competición da que faltan por xogar aínda case tres cuartas partes.

Onte 1131: Entrega do Premio Fernández del Riego

29 de Outubro de 2014/en Artigos Faro de Vigo, Lingua, Onte, Persoal, Premios, Sociedade, Vigo, Xornalismo/por bretemas

Emocionoume moito que a miña familia e tantas das miñas amizades me acompañasen onte en Pontevedra no acto de entrega do Premio Fernández del Riego de xornalismo en lingua galega. Na miña intervención (pode descargarse aquí en pdf) expresei palabras de gratitude para os convocantes do certame (Afundación e Ámbito Cultural El Corte Inglés), para os membros do xurado, para Luís Ventoso (gañador do premio Julio Camba) e para Faro de Vigo, o xornal decano que leva máis de trinta anos publicando os meus artigos. Lembrei o compromiso de Don Paco coa defensa da lingua galega e expresei tamén cales foron as miñas intencións cando publiquei «Illa soidade», a pasada Noiteboa. Para rematar propuxen que os xornais con difusión en Galicia aumentasen o espazo en lingua galega e utilizasen o galego cando esa é a empregada polas persoas entrevistadas ou consultadas pola redacción. Un serán que recordarei.

A reforma de Balaídos

29 de Outubro de 2014/en Arquitectura, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Celta de Vigo, Deporte, Fútbol, Política, Vigo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre os criterios que entendo deben respectarse na reforma integral do estadio de Balaídos.

O anuncio da reforma integral do estadio municipal de Balaídos, tras o acordo entre o concello de Vigo e a deputación de Pontevedra para entre as dúas entidades achegar a partes iguais os dous terzos dun orzamento dunha obra de case trinta millóns de euros, merece ser comentado. Unha reforma necesaria para renovar unhas instalacións envellecidas, e nalgúns casos perigosas, utilizadas por milleiros de persoas para as que cómpre garantir a súa seguridade e maior comodidade.

Sei que neste tempo fraco para as arcas públicas, onde tanto se resinten os servizo sociais básicos, non vai ser doado xustificar o gran esforzo económico que ambas as dúas administracións locais anuncian para os dous ou tres próximos exercicios (arredor de dez millóns de euros cada unha) na reforma dunha instalación municipal utilizada por unha empresa privada. No entanto, sei que será defendido polos seus promotores pola importancia do Celta como expresión dun sentimento compartido de forma unánime pola cidadanía, mais tamén pola súa capacidade de xerar actividade noutros sectores económicos. Argumentos pouco cuestionables xa que todos os equipos históricos de fútbol son máis ca un club, expresións de identidades locais e nacionais. E como tal, o Celta non é só unha institución deportiva nonaxenaria, é tamén o mascarón de proa de Vigo, o seu primeiro embaixador internacional, o vínculo sentimental para os milleiros vigueses e viguesas da diáspora.

Mais como non somos inocentes, non e difícil identificar que o anuncio desta reforma de Balaídos forma parte do espírito de gran coalición que motivou o acordo orzamentario asinado por PSOE e PP no concello de Vigo, xusto cando entramos nun período preelectoral no que Abel Caballero e (previsiblemente) José Manuel Figueroa competirán pola alcaldía viguesa. Tras a denuncia xudicial, presentada polo secretario local do PSdeG-PSOE de Pontevedra, sobre o sobrecusto das obras da reforma do estadio de Pasarón (valoradas en 7,2 millóns de euros, mais que tras tres modificacións superaron os 17 millóns), froito tamén dun convenio entre Deputación e concello de Pontevedra, semella que os dous socios vigueses pretenden con este convenio blindar a reforma de Balaídos dos litixios da campaña.

Xaora, é moito menos entendible no marco dun convenio, do que se descoñece a súa redacción e no que se anuncia está prevista, mais aínda non comprometida, a participación doutras administracións públicas (Xunta, Consello Superior de Deportes e Zona Franca), a achega pecuniaria do Real Club Celta de Vigo S.A.D., apenas 2,2 millóns de euros, menos do 10 % do orzamentado. Unha achega moi cativa para a beneficiaria directa da actuación que recibiría unha valiosa axuda indirecta que para así quixeran nun momento crítico outras sociedades culturais e deportivas emblemáticas (como o Náutico ou o Mercantil) e mesmo outras empresas tamén estratéxicas para a economía e o emprego na área metropolitana e para a conformación do tecido civil da sociedade viguesa. Por moito que sintamos como propias ás cores celestes, debemos recoñecer que hoxe o Real Club Celta de Vigo, como sociedade anónima deportiva participante nas competicións da Liga Española de Fútbol Profesional, ten un valor económico non desprezable no mercado global do fútbol, onde se moven moitos intereses e millóns de euros, dos que son só beneficiarios e responsables os seus accionistas. É imprescindible, pois, coñecer as condicións e contraprestacións da participación do Celta neste tan custoso proxecto.

Ademais do reparto das achegas e responsabilidades, entre as administracións públicas e o club, non é cuestión menor para a cidade coñecer o impacto urbanístico que esta reforma do estadio terá sobre o barrio de Balaídos e sobre as instalacións industriais da Zona Franca. Máis alá da muda de pel do estadio e da prevista construción de novas gradas nos fondos, é imprescindible solucionar a cuestión do aparcamento que hoxe estrangula o acceso ao recinto deportivo e incomoda a veciñanza nos días de partido. Como tamén o é contemplar a necesidade de remodelación das pistas de atletismo, hoxe moi deterioradas, e dos espazos de uso público, valorar o impacto da actuación sobre o funcionamento de Citröen e a renovación das infraestruturas que eviten novas inundacións do Lagares.

A reforma integral do estadio municipal de Balaídos é necesaria mais non pode facerse a calquera prezo. Require un proxecto integral de actuación arquitectónica e urbanística moito máis preciso que as maquetas presentadas até agora na prensa. Como tamén pechar unha memoria económica na que apareza unha valoración detallada dos custes das obras e do seu financiamento, onde as diferentes achegas sexan redistribuídas de forma equitativa entre os participantes.

Campo do Fragoso CLVII

26 de Outubro de 2014/en Artigos Faro de Vigo, Campo do Fragoso, Celta de Vigo, Fútbol/por bretemas

LARRIVEIRAZO

Ao Celta non lle fixo falta a intensidade de partidos anteriores para gañar con claridade ao Levante, un deses ósos sempre moi duros de roer en Vigo. O equipo noso consolida na táboa de marcas un inicio de tempada marabilloso. Con 16 puntos na primeira cuarta parte da competición, semella posible aspirar a unha campaña acougada na que poidamos gozar dun Celta situado nese grupiño intermedio de equipos xeitosos que á altura da primavera soñan con ter posibilidade de acceder ás prazas da Europa League.

Estreouse Lucas Alcaraz no banco levantino dispoñendo dúas liñas de muralla, un sistema de contención co que pretendía reducir a mobilidade de Krohn-Dehli, o director de xogo do Celta, que coma Xavi Hernández no Barcelona, marca os tempos e inicia o despregue das diversas variantes do noso ataque. E a verdade que ao Celta custoulle máis de vinte minutos abrir espazos para as carreiras do internacional dinamarqués. Notou a ausencia de Fontás e o seu decidido paso adiante en cada unha das aperturas de xogo, como sufriu a timidez de Mallo e Jonny para atravesar a liña do medio campo, máis pendentes de pechar aos levantinos polos laterais.

A pesar destas dificultades, o Celta non perdeu a paciencia e as aparicións intermitentes e de grande calidade de Pablo Hernández foron abrindo os primeiros furados. Da luva esquerda do Tucu naceu a primeira gran chegada celeste. Pouco despois, o primeiro larriveirazo, froito dunha longa xogada combinativa. Dende o centro, Krohn deliñou unha diagonal de trinta metros que Santi Mina recibiu á altura do recanto dereito da área grande; o canteirán caneou co tacón ao seu marcador para entregar a pelota a Hernández que cun só toque da súa esquerda a pasou entre os defensas para que Larrivey marcase ao límite do fóra de xogo. Un gol marabilloso.

Coa táboa de marcas por diante, o Celta tivo os seus mellores minutos. Nolito, na plenitude da súa confianza, ensaiou unha das súas xogadas, a entrada en diagonal polo recanto da área para filtrar dentro o balón que Larrivey cruzou en carreira uns centímetros de máis sobre o pao dereito. Outra xogada fantástica polo seu deseño execución.

Fose pola escasa resposta atacante do rival coma pola dificultade da defensa propia para a apertura do xogo ao pé, os de Berrizzo foron perdendo o seu fulgor e caeron nunha longa fase de apatía que se prolongou até ben entrada a segunda parte. Cando o partido esvaraba nos territorios do aborrecemento, a fortuna aliouse cos galegos. O formidable cacheirón de Ivanschitz bateu no longueiro. Unha xogada decisiva que puido levar ao empate mais que serviu para sacar ao Celta da súa rotina. A entrada de Álex López na lameira foi decisiva para a recuperación do entusiasmo atacante. Do ferrolán naceu o segundo larriveirazo, outra marabilla combinativa. Na liña de medio campo un dos nosos defensas recuperou co peito o balón sobre o ferrolán quen sen deixalo caer se inventou un globiño para que Nolito ensaiase outras das súas fantasías preferidas e máis gabadas pola bancada de Balaídos: carreira, parede e xute envelenado dende a esquerda sobre o pao longo. Unha secuencia de xogo que nesta ocasión provocaría un rexeitamento in extremis de Diego Mariño aproveitado polo oportunísimo Larrivey para marcar a pracer. O terceiro gol, tamén de fermosa fasquía coma os larriveirazos anteriores, chegou co rival vencido, froito da confianza de Álex que ensaiou un xute lonxano dende a frontal que se lle embarullou nas mans ao desafortunado gardarredes vigués do Levante.

Este Celta de Berizzo ilusiona pola súa vontade de desenvolver un xogo combinativo e fermoso, mais tamén polos seus resultados, froito dunha boa capacidade competitiva, tanto en casa coma fóra, onde continúa invicto. Saímos de Balaídos contentos.

Foto: Marta G. Brea.

Berrogüetto sempre

22 de Outubro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Autores, Cultura, Música, Recurso_didáctico, Vídeos, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Berrogüetto con motivo do seu premio da Crítica Galicia na modalidade de Música.

Entre os recoñecementos á excelencia na creación e promoción da cultura galega, entregados na trixésimo sétima edición dos Premios da Crítica Galicia, foi moi significativo o de Berrogüetto na modalidade de música. Un premio aclamadísimo que chega, quizais, un pouco tarde cando o grupo vigués decidiu disolverse a pasada primavera “cun sorriso e coa satisfacción do traballo realizado”, o que non evitou a a decepción e tristeza saudosa dos que somos os seus incondicionais seareiros.

Tras o inesquecible derradeiro concerto de despedida no García Barbón do 29 de xuño, Berrogüetto deixa unha herdanza importante para a cultura galega: os máis de sesenta temas de cinco discos memorables, “Navicularia” (1996), “Viaxe por Urticaria” (1999), “Hepta” (2001), “10.1” (2006) e “Kosmogonías” (2010); ademais dun gran libro disco biográfico con gravación de concerto ao vivo, “Berrogüetto. O pulso da Terra” (2011). Como salientou o xurado dos Premios da Crítica Galicia no seu ditame recoñeceuse por fin a Berrogüetto “pola súa excelente traxectoria artística de case vinte anos constituíndose nunha referencia imprescindible da música de raíz galega e un conxunto de prestixio no panorama internacional que deixa un legado permanente na nosa cultura”.

A prehistoria de Berrogüetto está en Matto Congrio, que publicou o seu único disco en 1993, mais que, como sinalou o crítico Óscar Losada, “marcou o signo dos tempos modernos no folk do país” e abriu para el dous vizosos vieiros. Dous membros da formación que vestiu cun traxe moderno o folk galego, Pancho Álvarez (baixo) e Diego Bouzón (guitarra) acompañaron a Carlos Núñez (gaita) na súa nova banda, a que gravaría “A irmandade das estrelas” (1996). Os outros tres compoñentes, Santiago Cribeiro (acordeón), Isaac Palacín (percusión) e Anxo Pintos (gaitas e zanfona) decidiron crear un novo grupo, ao que convidaron a Quico Comesaña (harpa) de Fía na Roca, Paco Juncal (violín) de Armeghin e Guillermo Fernández (guitarra) de Fol de Niu.

Dende os seus primeiros concertos no verán de 1995, a nova formación, bautizada como Berrogüetto –un nome que significaría “berro dos oprimidos”, mesturando un berro positivo saído da nosa estirpe cunha vontade de afastarse de calquera “ghetto” ou “apartheid”– non deixou de asombrar ao público galego (e despois ao internacional da chamada “world music”) pola súa proposta musical innovadora, experimentando novas sonoridades e instrumentos que permitisen enxergar horizontes contemporáneos para a música galega de raíz. A aparición de Berrogüetto significou, pois, unha aposta pola innovación, que o grupo levou a todos os eidos da súa actividade, con atención especial ao coidado gráfico e presentación de todas as súas producións e a súa vontade para dedicarse profesionalmente á música, o que constituíu unha novidade no folk galego. Tras a marcha de Juncal, Berrogüetto incorporaría en 1999, a partir do seu segundo disco, a voz de Guadi Galego e o violín de Quim Fariña, consolidando un septeto no que, tras a saída de Guadi en 2010, se integrou o cantante Xabier Díaz.

Cada un dos temas de Berrogüetto constitúe unha pequena alfaia sonora labrada por estes alquimistas de soños, navegantes que viaxaron en cada disco ou en cada concerto, onde sempre foron tan sútiles como enérxicos, polos océanos musicais máis diversos (intelixentes que son, ningún mar sonoro lles foi alleo). Sete músicos que aproaron a súa nave entre os ritmos da muiñeira, do vals, da polca, do alalá e o das linguaxes musicais contemporáneas, nunha travesía na que nunca perderon a súa raíz galega. A calidade instrumental, a rigorosidade compositiva e a afouteza para asumir riscos creativos fixeron de Berrogüetto unha das representacións máis acaídas da identidade cultural galega contemporánea, desa fantasía de traducir a tradición milenaria na expresión do noso tempo.

Rosa Aneiros escribiu que “Berrogüetto foi a nosa propia voz feita música. Eles fannos soñar que outra música, outra orde cósmica é posible”. E abofé que así foi até que a severidade desta crise coa cultura galega arrasou o seu proxecto modernizador e a súa incipiente presenza nos mercados internacionais. Neste entorno, a imposibilidade da continuidade de Berrogüetto co seu proxecto primixenio é un síntoma do fracaso do conxunto do sector cultural galego. O “Alalá da noite”, canción composta por Quico Comesaña e Xabier Díaz, incluída en “Kosmogonías” (2010), ten como letra un poema que Manuel Rivas enviou ao grupo tras o concerto de presentación de Díaz como o seu cantante. Difícil é resumir mellor o que supuxeron os anos de traballo do grupo vigués que neste retrouso: “Eu non sabía que había / tanta alegría nas bágoas / nin neve nas bidueiras / nin esperanza nas mágoas”. Berrogüetto sempre!

Manuel Gómez Román

14 de Outubro de 2014/en Arquitectura, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cultura, Galeguismo, Historia, Homenaxes, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a figura de Manuel Gomez Román, con motivo do cincuenta aniversario do seu pasamento:

Na Casa Galega da Cultura inaugúrase mañán a exposición “Manuel Gómez Román. Arquitecto e Galeguista” na que, coincidindo co cincuenta aniversario do seu pasamento, o 11 de novembro de 1964, se homenaxea a unha das figuras viguesas do século XX que deixaron maior pegada na cidade. Nacido en Vigo o 24 de xullo de 1875, fillo dun construtor e irmán do tamén arquitecto Benito, ao longo de cinco décadas desenvolveu como arquitecto máis de dúas mil obras (edificios, monumentos, chalés e instalacións industriais), a maior parte delas na cidade de Vigo e nos seus arredores. Unha actividade profesional que non lle impediu manter unha intensa acción política –chegou a ser concelleiro e aspirante á alcaldía pola Frente Popular– como membro do Partido Galeguista, do que foi o seu último secretario xeral na clandestinidade. Como non foi alleo Gómez Román ao activismo cultural fose como presidente da sociedade La Oliva en 1910, como integrante do Seminario de Estudos Galegos e da Real Academia Galega, ou como cofundador e vicepresidente da editorial Galaxia e da Fundación Penzol, xa nos últimos anos da súa vida.

Non se pode entender o Vigo do ensanche pétreo sen os edificios deseñados e construídos por Gómez Román. Antes de contar coa titulación, que obtería de forma serodia, xa era un consumado arquitecto de xínea modernista. Deseñou o edificio Mülder (1910), obra modernista con pegadas de art nouveau, a primeira das súas numerosas esquinas viguesas, entre Montero Ríos e Pablo Morillo; o edificio Simeón (1911), a actual alfaia arquitectónica da Porta do Sol; o monumento a Concepción Arenal (1912) do cemiterio de Pereiró, asinado polo seu amigo Antonio Palacios; a sede da Sociedade de Agricultores de Lavadores (1911) da rúa Ramón Nieto;e a Casa do Pobo (1913) da rúa García Barbón, derrubada despois da Guerra Civil.

Ao seu regreso de Madrid, onde completou en apenas tres anos a carreira, desenvolveu unha actividade arquitectónica frenética na que recuperou certo clasicismo evoluíndo cara o estilo rexionalista. Colaborou con Jacobo Esténs nos pavillóns do Hospital Municipal (1917) do Regueiro; na construción da sede do Banco de Vigo (1923), actual edificio do Banco Pastor, unha edificación clasicista que dialogaba de fite co edificio Rubira de Jenaro de la Fuente; o edificio de Correos (1928) na praza de Compostela; a sede da Caixa de Aforros de Vigo (1926) na Ronda; o edificio do Mercantil (1926) da rúa do Príncipe. Corresponden a ese mesmo período edificios de vivendas empoleirados nas costas viguesas fose en Urzaiz, Lepanto, Uruguai, Velázquez Moreno, Colón, Luís Taboada, Loriga, Ecuador, Doutor Cadaval, Marqués de Valladares… Sen esquecer que é autor do proxecto das Casas Baratas de San Roque (1932) e de tres das máis importantes pezas da nosa arquitectura industrial: a fábrica de cervexas da Barxa (1925), o edificio da Panificadora (1926) e o de Conservas Alfageme (1930). Ocupouse tamén da arquitectura funeraria, da que hai numerosas mostras no cemiterio de Pereiró, sendo tamén seu o proxecto do Monumento de Monteferro (1926) aos mariños e o da Capela da Guía (1952).

Dentro da súa obra non poden ser esquecidan nin a súa extraordinaria arquitectura de papel (merecente dunha gran exposición) nin as súas casas rurais e chalés, como o desaparecido Agarimo de Peniche, construcións de estilo rexionalista nas que recolleu mellor ca en ningunhas outras o seu proxecto de humanizar a arquitectura en diálogo coa cerna da paisaxe. Xaora, foi ese o tema do discurso de ingreso na Real Academia Galega (“Encol dunha arquitectura galega”), que pronunciou no Casino de Vigo o 30 de decembro de 1951, no que José Solís, daquela gobernador civil, prohibiu utilizar o galego. Unha prohibición de uso público da lingua galega, denunciada na UNESCO en 1954, que obrigou tamén a Otero Pedrayo a dicir en castelán unha resposta memorable escrita en galega na que definiu a Gómez Román como “mente saudosa e ao tempo matemática”, “arquitecto e escultor, ao tempo que mestre canteiro”, subliñando afoutamente que “a súa arte dialogaba coa de Castelao”.

Na soidade do seu ocaso, cando se sentía “viúvo da vida”, este “conspirador de novas Compostelas” apoiou a don Paco del Riego na creación do Día das Letras Galegas (1963) e nos afáns da Fundación Penzol, a institución organizadora desta exposición necesaria na súa lembranza. “Fillo amante que soubo en formas ledamente tradicionais abranguer o pneuma moderno de Vigo” para Ramón Otero Pedrayo; “testemuño de fe nun tempo de salvación en nome de Galicia” para Francisco Fernández del Riego ou “inventor da arquitectura galega actual” para Alejandro de la Sota, a figura xigante de Manuel Gómez Román (non só pola súa gran estatura) merece ser recuperada do esquecemento.