Listado de la etiqueta: xeración_lamote

Polavila Docampo

/en , , , , , , , , , , , , /por

O editor Antonio Ventura incitou a Xabier P. DoCampo a que escribise un libro sobre o valor da lectura dirixido a persoas mediadoras. Tirando dese fío, Xabier, namorado do xénero epistolar como recurso creativo e de intervención política, escribiu unha das súas obras senlleiras, Catro cartas (Anaya, 2000; Xerais, 2020), na que reflexiona sobre a literatura como emoción compartida e os libros como un espazo de encontro. Dirixidas á amada, ao fillo, á mai e a Tusitala (R.L.S.), cun quinta peza, fóra de catálogo, a quen lese as anteriores, DoCampo reflexiona con lucidez e beleza sobre a lectura (tamén a escritura) como un traxe que lle senta ben a alma e fai a vida máis fermosa. Lectura e escritura, nas súas palabras, que desempeñan a función «de nos axudaren a nos coñecer e recoñecer», «dúas iniciativas individuais que nos axudan a indagar en nós e, ao mesmo tempo, se substancian no outro, por medio da entrega, da xenerosidade e do amor».

O vindeiro venres, 5 de abril, cando se fan 78 anos do nacemento do chairego, celebraremos no Fórum Metropolitano da Coruña a primeira edición do serán Polavila Docampo, unha iniciativa con vontade anual e itinerante das súas amizades para lembrar a súa figura e compartir e poñer en valor o seu extraordinario legado literario. Precedido de actividades nas bibliotecas escolares e coincidindo co ciclo de cine «Xabier P. DoCampo na memoria», abrirá o serán na biblioteca infantil unha sesión de contos, continuará coa lectura pública das Catro cartas por voces amigas, que darán paso á Gala Polavila Docampo, na que asistiremos a cerimonia máxica da narración da man de membros da Xeración Lamote, poetas, contadoras e cantoras, que participan todas de forma altruísta. Un serán para celebrar a Xabier, mais tamén para non esquecer, como el recordaba, a responsabilidade que como doadores de palabras adquirimos cada vez que alguén nos conta unha historia ou a ofrece para o gozo da súa lectura en alta voz. Beizón, mestre, por tan valiosa herdanza!

Publicado en Nós diario: 03/04/2024

DoCampo

/en , , , , , , , , /por

Tras cinco anos do pasamento do escritor Xabier DoCampo continúa emocionando escoitar a súa derradeira intervención, que unhas poucas semanas antes realizara no Teatro Principal de Compostela, cando na Gala do libro galego recibiu o premio ao mellor libro de narrativa por A nena do abrigo de astracán (Xerais 2017), a novela coa que homenaxeou ao cine clásico e a súa xeración de crianzas de posguerra, a derradeira que mamou a marabilla daquelas historias de medo ou de risa ao carón do lume. O mestre chairego defendeu coa voz crebada e afouteza e xenerosidade de seu un futuro digno para a nosa edición. «Queremos que o libro galego siga vivindo» foi a frase coa que rematou entre bágoas e aplausos rotos, despois de maldicir con toda a enerxía que xa lle faltaba, a aqueles que non o coidan, aqueles que non o celebran, aqueles que non o queren. Unha intervención tan breve como inesquecible que puxo colofón a toda unha vida de compromiso coa causa da lingua e cultura galega, que aquel serán brillaba na lapela da súa chaqueta, onde prendeu orgulloso a insignia de Prolingua, a plataforma apartidaria da que foi celme e motor, concibida en 2009 por el e por Agustín Ferñandez Paz, o seu compañeiro e cómplice da Xeración Lamote, tras o indigno Decreto de Plurilingüismo, como «un valado para nos defender e para reivindicar o esencial», para traballar por un idioma «que non é de ninguén porque é de todos; non é de onte nin de hoxe, porque é de sempre». Cinco anos despois do seu pasamento, coincidindo coa celebración do corenta aniversario de Nova Escola Galega, o movemento de renovación pedagóxica do que foi activista nas aulas lembramos a DoCampo como un militante de todas as causas da dignidade nosa, un mestre que como poucos soubo cultivar o valor da unión e da amizade. Certo é que choramos a súa perda prematura, mais temos a fortuna de contar cunha obra literaria súa que nos convida a gozar do pracer da lectura e do afán de facer da vida relato, como mamou dende o berce.

Publicado en Nós diario: 28-06-2023

Cuestionario Lamote de Gálix

/en , , , , , , , /por

Así respondín o cuestionario Lamote como socio de Gálix:

-. Ti es o socio número 162. Por que te asociaches a GALIX e continúas apoiando este proxecto?

-. Asocieime para contribuír a unha asociación que defende devezos que eu sempre compartín e continúo compartindo tanto como mestre e como editor en lingua galega: o da promoción da lectura en galego dende a idade máis temperá, o da formación do lectorado literario e o papel da mediación educativa, libreira e bibliotecaria como, sobre todo, o do desenvolvemento da literatura infantil e xuvenil como un xénero literario autónomo e a súa visibilidade e valoración no mal chamado sistema literario galego.

-. Que ou quen che axudou a achegarte á LIX galega?

-. Son mestre de educación infantil dende hai corenta anos. Dende entón estou comprometido coa causa da escola en galego e, moi especialmente, da lectura na nosa lingua. Desde hai catro décadas interesoume o desenvolvemento do xénero infantil e xuvenil, fose como mestre, despois como autor de textos, como editor e responsable de coleccións ou mesmo como pai e mediador da lectura.

-. Que libro marcou a túa infancia ou a túa mocidade?

-. Hai case cincuenta anos que comecei o bacharelato na Universidade Laboral da Coruña onde descubrín o cine e a lectura. Contabamos cunha biblioteca moi completa que nos permitía lecturas moi diversas, dende Cien años de soledad de García Márquez até os primeiros libros en galego, como Memorias dun neno labrego de Neira Vilas, Cousas de Castelao ou Vento ferido de Carlos Casares. E novelas policiais e de guerra da colección Reno coas que matábamos o tempo no internado.

-. Un libro de literatura infantil ou xuvenil galego que consideres imprescindible?

-. Non hai un libro só imprescindible. Hai libros moi valiosos que contribuíron a conformar a nosa biografía lectora e alimentar un catálogo do xénero, que na actualidade conta en galego con máis de cinco mil títulos. Emporiso non quero citar un imprescindible e, en todo caso, recomendar catálogos de imprescindibles onde aparecen títulos en galego, como Contos por palabras de Agustín Fernández Paz, Cando petan na porta pola noite de Xabier P. Docampo ou Das cousas de Ramón Lamote de Paco Martín, por lembrar aos tres fundadores chairegos da Xeración Lamote.

-. Con que personaxe da nosa LIX te sentes máis identificado?

-. Da literatura infantil e xuvenil galega da derradeira década o personaxe da Señorita Bubble de Ledicia Costas paréceme moi brillante, tanto polo contexto steampunk no que se move, como polo carácter afouto co que expresa a súa convicción polo valor da ciencia, o coñecemento e as tecnoloxías industriais. Unha marabilla!

-. A que ilustradora ou ilustrador galego escollerías para poñer imaxes aos teus soños ?

-. Pepe Carreiro ilustrou Dona Carme, o albunciño que publiquei en 1989, fixando a imaxe visual da protagonista e dos animais que durmían debaixo da súa cama. Con este libro aprendín que a ilustración é una creación moi complexa e obriga a afondar varias capas na lectura dos textos. Por ventura hoxe contamos cunha excelente nómina de ilustradores e ilustradoras capaces de dialogar coas autorías dos textos e das editoras dunha forma non subalterna, una expresión da madurez do propio sector en Galicia.

-. Sinala a maior fortaleza e a maior debilidade do libro infantil e xuvenil galego.

-. Nesta altura a maior fortaleza é a excelencia do catálogo conformado, un éxito colectivo das autorías de textos e ilustracións, das editoras como dun sistema de mediación, especialmente nas bibliotecas escolares. A maior debilidade é a magnitude reducida dos públicos infantís e xuvenís, que continúan minguando. É imprescindible vender dereitos de tradución e concertar coedicións de libros ilustrados, sen menoscabo de abordar a necesaria hibridación dixital que tamén chegará ao libro infantil.

-. Dende que ti te vinculaches ao LIXG ata a actualidade, que cambios destacarías na súa evolución

-. Sen dúbida, a calidade do libro infantil ilustrado, coa achega extraordinaria de Kalandraka, e a consolidación de coleccións graduadas como Merlín, Sopa de Libros, Fóra de Xogo, Costa Oeste, Oqueleo, á que non foron alleas a presenza dos autores e autoras nos centros escolares e a creación dunha modélica rede de bibliotecas escolares. Tamén foron importantes os premios nacionais, que contribuíron a reforzar autoestima do sector e a súa visibilidade, fendendo moitos prexuízos moi ancorados no sistema literario galego, de considerar a lix como xénero menor, escolar ou subsidiado.

-. Cal consideras que é o grao de coñecemento e respecto pola LIX galega?

-. Por ventura a LIX galega faise respectar cada vez máis e de forma máis visible. Con todo, aínda hai agra abonda que labrar, sobre todo no que respecta a visibilidade dos libros da LIX nas librarías xeralistas, nos xornais impresos ou na rede de crítica literaria galega, tanto na informal como na académica.

-. Apunta un par de iniciativas necesarias para promover a lectura de libros infantís e xuvenís galegos e para conseguir unha maior proxección fóra de Galicia.

-. Defendo dende hai tempo a creación dunha Oficina do Libro Galego, como entidade pública e privada, para proxectar o libro, a literatura e a lingua galega fóra de Galicia. Como defendo a elaboración dun Plan Galego de Lectura, previsto na incumprida Lei do Libro e a Lectura de 2006, como estratexia transversal e interxeracional de fomento da lectura entre toda a poboación. Dúas iniciativas que contribuirían a reforzar a LIX galega e o noso sector editorial.

Onte 2024: Xabier, activista do esencial

/en , , , , , , , , /por


Tarde moi emocionante a de onte na Coruña na que AELG e Asociación Cultural Alexandre Bóveda homenaxearon ao escritor Xabier DoCampo, primeiro ao pé da súa casa, onde se descubriu unha placa, e máis tarde cunha velada literaria no Teatro Rosalía de Castro. Un serán emocionante no  que puidemos escoitar a voz do mestre chairego, a lectura dalgúns dos seus textos, un conto ao xeito de Xabier da gran Paula Carballeira, tres cancións de Miro Casabella e diversas intervencións das amizades arredor das súas dimensións como profesor, activista e escritor. En palabras do seu amigo Martin Pawley «unha celebración xusta para un home xeneroso, inesquecible». Unha tarde na que se lembrou  tamén a Agustín Fernández Paz, no día do 72 aniversario do seu nacemento, exaltando a súa amizade e os días felices que ambos os dous compartiron cos membros da Xeración Lamote.

Na miña intervención lin unha parte do artigo, «Xabier, activista do esencial», incluído nas páxinas preciosas que o número 289 da revista CLIJ lle dedica, coordinadas con agarimo por María Xesús Fernández. Reproduzo a tradución galega do texto:

É difícil para min saber que non vou escoitar nunca máis a voz de Xabier ao teléfono ou gozar do seu abrazo cando viaxo a Coruña, el que foi sempre un activista da amizade, capaz de conxugar cunha xenerosidade desbordada o verbo compartir. Soubo cultivar a amizade e alentala nos xantares sorpresa que organizaba aos amigos cando necesitaban máis cariño ou asumindo o papel de editor creativo e executivo de libriños colectivos de benvida aos fillos das amigas, unha tradición laica que acuñou. Como sabiamos da importancia que lle concedía á creación das súas nadaliñas, as tarxetas que enviaba cada fin de ano, espazos para a beleza e os afectos, ou a publicación das súas cartas, xénero epistolar que utilizaba de forma maxistral para expresar as súas conviccións e a súa indignación necesaria. Coñecía o valor incalculable da amizade cando traballaba co ilustrador Xosé Cobas, con quen formou unha extraordinaria parella creativa, cando falaba todas as noites con Agustín Fernández Paz, a quen coñeceu como o seu titor de prácticas de Maxisterio, ou cando conversaba sen reloxo co seu veciño Óscar «Martin  Pawley», con quen compartía a súa devoción polo cine, a narración e o valor incuestionable da razón da ciencia.

Sabía do imán da amizade cando plantamos con Agustín un carballo na finca da súa casa de Vilarón, que medra e medrará indómito na memoria dos nosos afectos. Como era consciente de que formaba parte dunha xeración de mestres galeguistas, xunto a Agustín, Paco [Martín], Fina [Casalderrey], Xabier [Senín], Chus [Fernández], entre outros, á que nalgún momento bautizamos como «Xeración Lamote», activistas todos da «escola das pombas e as mazás», metáfora precisa para definir o modelo de escola pública galega polo que traballaron durante décadas. Foi tamén Xabier «activista do esencial» en todas as súas manifestacións, como a el lle gustaba xustificar o seu compromiso como primeiro promotor de Prolingua, plataforma apartidaria de defensa e promoción da lingua galega, ou coa renovación pedagóxica como fundador de Preescolar na Casa, Nova Escola Galega e a Revista Galega de Educación. Activista da literatura infantil como fundador de Galix e membro da OEPLI, como creador de fantasías marabillosas como Bloc, a revista de arte e literatura infantil, ou como conferenciante e contador incansable, sen esquecer que o compromiso de levar a radio, o cine e o teatro á infancia ocupou moito tempo das súas arelas.

Xabier foi un activista dos libros, que concibía como un lugar de encontro, aos que amaba como obxectos preciosos, consciente de que eran o mellor espazo para compartir coas persoas amadas. Foi activista da lectura e das bibliotecas e das escolas nas que se lía e se escribía como dúas iniciativas individuais que axudan a coñecernos e a recoñecernos, ao mesmo tempo que facilitan que todos poidamos converternos en narradores capaces de facer coma el, viaxeiro insubornable, da nosa vida relato. Non esquecerei aquel 13 de decembro de 2017, cando presentamos na librería Trama de Lugo A nena do abrigo de astracán, a novela longa para persoas adultas que miniou durante a última década; tarde na que defendeu ante un centenar de persoas emocionadas coa súa despedida que a literatura esfiañaba a vida. Comparto agora o que escribiu a súa nai en Catro cartas (2000), o seu libro máis testemuñal:

«Pensei moitas veces que o que ti facías era a máis precisa metáfora da lectura. Na costura pártese dun anaco de tea que hai que cortar e coser. Ler un libro tamén é construír unha historia a partir dun patrón. É o lector o que haberá de cortar e coser aquelas palabras para armar a historia. A lectura é un traxe que senta ben a alma e a embelece, como o vestido ao corpo».

Xabier, o fillo de Raimundo e Teresa

/en , , , , , , /por

Na edición en papel desta semana de SermosGaliza publico estoutra lembranza de Xabier P. DoCampo:

«Son fillo de Raimundo de Granda, o muiñeiro de Castro, que enfiaba sucedidos como quen fai un colar de zonchos. Deume moitas cousas na vida que compartimos, pero quero traer aquí dúas que se relacionan co meu oficio da escrita. Deume o desexo de contar, sen el non hai literatura, é algo que non se aprende, tense ou non se ten. Eu sempre pensei que se trata de algo que tampouco é xenético, algo que debe ser osmótico, que se che mete dentro por contacto íntimo con alguén que ama contar. Así mo pasou meu pai a min. E deume tamén un xeito de contar que resoa no máis afastado pasado deste pobo.

(…)

»E son fillo de Teresa DoCampo que cantaba cuplés e tangos e que recitaba o Cántico Espiritual de Juan de la Cruz cun dicir que te emocionaba até as bágoas. E explicábamo con máis acerto e verdade que calquera dos profesores de literatura que tiven máis adiante. Ela, contándome os libros que lera na súa vida e recitándome centos de versos, meteume no corpo e na alma o amor á literatura. Dela recibín o gusto pola palabra, o fascinio da palabra como experiencia literaria primeira.

O 21 de xuño de 2014, ao fío da homenaxe que AELG tributou a Xabier P. DoCampo, o seu compañeiro Agustín Fernández Paz rescatou estes dous textos autobiográficos do fillo de Raimundo de Granda, o muiñeiro de Castro, e Teresa DoCampo, a costureira que recitaba o Cántico espiritual. Confesións que identifican as raíces dun rapaz nacido nos anos difíciles da posguerra (1946) nunha vila chairega e descubríu a carón da lareira, cando o mundo aínda non estaba inzado de pantallas, a marabilla de escoitar historias de risa ou de medo, de crimes ou de aparecidos dos labios dos seus pais ou doutros veciños que frecuentaba a cociña da súa casa. Lembro que naquela fermosa chufada en Castro de Ribeiras de Lea Agustín identificou nas mañas do señor Raimundo e da señora Teresa, tan semellantes ás que Álvaro Cunqueiro puxo en boca do señor Elimas, a primeira fonte literaria do seu amigo Paco DoCampo: a do pracer de contar historias e o pracer escoitalas. Raimundo e Teresa deitaron en Xabier a experiencia literaria primeira, a de contar e a de ler, a fascinación polo valor e o eco da palabra.

E abofé que DoCampo bebeu con moito proveito desa fonte primixenia, convertíndose nun dos mellores contadores de historias que coñecimos, fosen reais ou imaxinadas, fosen orais ou escritas, xa que para el, como tantas veces expresou, contar era «o acto de amor máis sublime» que coñecía. Desa pulsión naceron algunhas das súas historias máis memorables como as recollidas en títulos como Cando petan na porta pola noite (Xerais 1994), libro polo que obtería o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil ou Un conto de tres noites (Xerais 2001) ou A decisión de Valerio (Xerais 2005). E contou sempre DoCampo dende a patria da lingua, o idioma no que asistiu a creación do mundo e no que descubriu o nome das cousas, ese galego da Chaira miniado despois en lingua literaria no seu medio cento de libros. Lingua que levou sempre nos beizos orgulloso, como na lapela prendida a insignia de ProLingua, a plataforma apartidaria da que foi celme e motor concibida en 2009 por el como «un valado para nos defender e para reivindicar o esencial», para traballar por un idioma «que non é de ninguén porque é de todos; non é de onte nin de hoxe, porque é de sempre». Unha lingua que para DoCampo nin sequera é patrimonio dos que a usan, xa que é un ben da humanidade enteira: «Patrimonio para preservar, coidar e estender no seu uso, e para entregar con xenerosidade e orgullo aos nosos fillos e aos nosos netos e que así se fagan responsábeis da cadea que tamén a eles haberá de transcender».

Ademais de contador, Xabier foi lector apaixonado e voraz dende a mocidade, amante d’ A illa do tesouro, o libro de Stevenson ao que homenaxeou despois en A illa de todas as illas (Xerais 2013), e entusiasta letraferido capaz de contaxiar o seu amor polos «mellores libros» en intervencións extraordinarias na radio, outro dos seus activismos, como o do teatro ou o do cinema amadores, que concibía como outras posibilidades de contar. Xaora, motivado pola súa condición de mestre, vinculado á renovación pedagóxica e a loita pola normalización da lingua (foi un dos fundadores de Nova Escola Galega e da Revista Galega de Educación), afondou na investigación arredor do fenómeno da lectura, desenvolvendo un traballo tan inmenso como discreto co profesorado e con outros mediadores. Froito da súa reflexión sobre o fomento da lectura e da formación da competencia lectora e do lectorado literario foi esoutro libro marabilloso, Catro cartas (Anaya 2000), que abriu o xénero epistolar como o seu preferido para intervir no debate social, cultural e político cando consideraba preciso.

DoCampo formou parte da Xeración Lamote, xunto cos tamén chairegos Paco Martín e Agustín Fernández Paz, a dos pioneiros que dende a década dos oitenta contribuíron tan decisivamente a conformar a Literatura Infantil e Xuvenil en galego. Títulos como O misterio das badaladas (Vía Láctea 1986), O Pazo Baleiro (Xerais 1997) ou A casa da luz (Xerais 2002) foron referentes de boas lecturas para xeracións de novos lectores e lectoras en galego. No entanto, Xabier tamén marcou cunha ollada ética toda a nosa narrativa contemporánea coa publicación de novelas moi literarias como O libro das viaxes imaxinarias (Xerais 2008), na que colaborou tan estreitamente con Xosé Cobas, o seu ilustrador irmao, e A nena do abrigo de astracán (Xerais 2017), a obra que culminou a súa viaxe, na que reconstruíu esfiañando a súa propia vida a violencia da sociedade do nacionalcatolicismo daquel Castro da súa infancia, e da que se sentía orgulloso e satisfeito nos seus últimos días difíciles.

Máis alá da súa extraordinaria figura literaria e do seu compromiso coa cultura e a lingua, Xabier DoCampo foi unha activista de todas as causas da dignidade nosa, como testemuñou na súa derradeira e inesquecible intervención o pasado mes de maio na Gala do Libro reclamando con toda a enerxía da que dispuña atención para o libro galego. Xabier DoCampo é un auténtico diamante da dignidade galega. «Compartir» foi o seu verbo preferido e a amizade un valor que cultivou, a pesar das maiores adversidades, cunha elegancia e xenerosidade desbordada. Choramos a súa perda, mais temos a fortuna de contar cunha obra súa que nos convida a gozar do pracer da lectura e do afán de facer da vida relato, como el aprendeu de Raimundo e Teresa. Beizón, mestre e irmao!

Agustín, o noso mestre

/en , , , , , , , /por

A pesar dos meus escasos azos para escribir, conseguín enviar a Faro de Vigo este artigo de urxencia sobre Agustín Fernández Paz:

Fernández-Paz-Agustín-Vilabarros-2008-61-656x403

Non é doado superar a desolación provocada polo pasamento de Agustín Fernández Paz o pasado 12 de xullo. A ondada de solidariedade recibida na súa despedida no Tanatorio de Pereiró e nas redes sociais será tan inesquecible como sempre emocionante. Unha resposta unánime de recoñecemento de milleiros de persoas de idades diferentes e posicións diversas que choramos a perda non só dun escritor fulcral da literatura galega actual, senón, e sobre todo, dunha figura humana excepcional, dun auténtico diamante moral no que espellarnos, dun militante infatigable dese inexistente partido galeguista pola unión, xa que cando e onde estivo Agustín procurou espazo para os acordos que permitisen enxergar horizontes de esperanza para o proxecto de construción da nación.

Vilalbés de orixe, chantou as súas raíces nas bidueiras do barrio das Fontiñas. Despois de traballar en Barcelona, A Coruña, Gernika, Mugardos e Pontedeume decidiu asumir a cidadanía viguesa no barrio do Areal, onde vivía dende comezos da década dos noventa. Doutor honoris causa pola Universidade de Vigo, era moi querido na nosa abella da ribeira, onde teceu unha ampla rede de amizades, exerceu como profesor de Lingua e literatura no Instituto Rosais, escribiu a maior parte da súa obra literaria e dedicou moitas horas a desenvolver un completo proxecto de edición educativa como colaborador principal de Edicións Xerais de Galicia. Unha pegada viguesa, que impregnou a ambientación dalgunhas das súas narracións con inequívoca fragrancia de marusía, mais que se transformaba en afervoado celtismo cando se trataba de valorar o xogo de salón de Nolito e do seus compañeiros da canteira da Madroa.

Porén, non se pode entender a figura deste auténtico coloso das letras galegas de entre séculos, o autor máis lido na nosa lingua e con máis títulos traducidos, sen reparar nos seus sete cursos de formación na Laboral de Xixón, onde acadou a titulación de Peritaxe Industrial, mais sobre todo onde forxou o seu carácter de traballador ordenado, rigoroso, paciente e entregado que mantivo, a pesar da súa longa doenza, até os seus días derradeiros. Dende aqueles anos, prolongados en Barcelona, onde acentuou a súa ansia literaria, coincidindo co entusiasmo do 68, cando a súa xeración quixo pór o mundo do revés, alumeando o facho da liberdade e da democracia, Agustín foi un enxeñeiro das letras, un humanista tecnolóxico, fascinado pola lectura e polo cinema, as súas dúas grandes afeccións ao longo da vida.

Como tampouco se pode comprender a súa obra literaria sen atender a súa decisión transcendental de regresar de Cataluña e comezar os estudos de Maxisterio na Normal da Coruña, o que lle permitiría acceder de forma directa ao Corpo de Profesores de EXB. Dende entón, dende o primeiro curso na Escola Fogar de Santa Margarita, onde amigará con Xabier DoCampo e Xavier Senín, máis tarde escritores e cómplices do que será a “Xeración Lamote”, Agustín formou parte desa xeración de mestres, que se incorporou á escola nos anos do tardofranquismo e da implantación da lei Villar Palasí, que bebeu nas fontes da pedagoxía de aires renovadores chegados de fóra e levou ás nosas aulas o modelo de traballo individualizado do Plan Dalton ou as técnicas da imprenta na escola de Celestin Freinet.

No seu discurso de agradecemento do Nobel, Camus utilizou unha frase que hoxe ven ao caso: “Cada xeración, sen dúbida, síntese condenada a reformar o mundo”. A xeración de Agustín foi fiel a esta condena. Como os seus compañeiros e compañeiras teimou en reformar o ensino por dentro e por fóra, iniciando o camiño da escola en galego e conseguindo a proeza de recuperar as luces da escola das bolboretas da República, reinventadas, co período autonómico, como os valores da escola pública galega e os da incorporación da nosa lingua como vehicular no ensino obrigatorio. E de aí agromou, xaora, a pulsión literaria do autor de “Contos por palabras”.

Sendo mestre no Colexio Público Unión Mugardesa escribiu os seus primeiros contos en galego para o seu alumnado, utilizando procedementos semellantes aos empregados por Rodari, Dahl ou Ende. Por ventura, algúns daqueles textos de aula, logo incluídos sen asinatura nos primeiros libros de texto de Xerais das series “O Noso Galego” e “Canles”, deron o salto e foron publicados, cando Agustín tiña 42 anos, no libro “A cidade dos desexos” (1989), un dos títulos da recén nacida colección Merlín de literatura infantil de Xerais, que coordinaba xunto con Lastra e Vázquez Freire. Nacía así o xenial narrador, que publicou máis de medio cento de títulos para todos os públicos, sempre escritos en galego, traducidos a todas as linguas da península, o premio nacional e premio iberoamericano de literatura infantil e xuvenil, e sobre todo, o escritor ao que dende unha estrela distante choramos milleiros de lectores e lectoras. Beizón, Agustín, o noso mestre.

Onte 1463: O premio de Ledicia

/en , , , , , , /por

1406078031-656x403A chamada de Ledicia Costas para dicirnos que lle concederan o Premio Nacional de literatura infantil por Escarlatina coincidiu cando estaba rematando a lectura do primeiro capítulo d’ O último día de Terranova, a novela de Manuel Rivas que publicaremos para Culturgal. A ledicia da noticia foi enorme xa que supón un importante recoñecemento para unha novela cuxo tema principal é como unha familia enfronta a morte e o duelo do avó. Mais tamén este premio é unha oportunidade para a visibilidade dos textos e autores e autoras da literatura infantil e xuvenil en galego como para o protagonismo dos milleiros de lectores e lectoras (moitos máis dos oito mil exemplares que levamos vendidos) que ao longo do último ano proporcionaron tantos azos e agarimo á autora cando visitaba os centros escolares. Este novo premio para Escarlatina é, tamén, o primeiro grande recoñecemento para unha autora da Xeración da Esperanza (ou do Novo Século), situando a Ledicia Costas cos grandes da  Xeración Lamote, Paco Martín con Das cousas de Ramón Lamote (1985), Xabier DoCampo con Cando petan na porta pola noite (Xerais, 1995), Fina Casalderrey con O misterio dos fillos de Lúa (1996) e Agustín Fernández Paz con O único que queda é o amor (Xerais, 2008), os únicos que até agora obtiveran este galardón con efectos canonizadores. Ademais, este novo nacional, o vixésimo segundo da literatura e edición galegas (cinco de lix, cinco de tradución, tres de narrativa, dous de textos dramáticos, dous de ilustración, un de cómic, un de ensaio, un de poesía, un de teatro e un ao mellor labor editorial) e o décimo para obras publicadas por Xerais, constitúe un aliciente para o conxunto da edición galega e para os profesionais do sector que, a pesar de tempos tan difíciles, non deixamos de teimar nesta fantasía. Xaora, non deixa de ser unha coincidencia explicable pola providencia laica (esas causalidades e causalidades das que fala Manuel Seixas) que a novela que comezaba a revisar de Manuel Rivas se desenvolva nunha libraría e estea protagonizada por unha familia de contrabandistas de libros e por editores defensores, como Ledicia Costas, da consistencia esférica do libro. Parabéns a Ledicia pola súa proeza que agardamos repita decontado a literatura e a edición galega.

Onte 999: Gratitude

/en , , , , , , , /por

Capitan_Nemo_San_Simon_07-06-14Nin o vento nin a chuvia puideron co entusiasmo das duascentas cincuenta participantes na cerimonia na que onte demos a coñecer o ditame dos Premios Xerais 2014. A miña primeira gratitude é para elas polo seu apoio xeneroso e fraternal, pola súa calor e ledicia contaxiosas ao longo de todo o serán, fose na velada literaria coma no convivio posterior. É o espírito dos Xerais de San Simón que se multiplica despois no feis. A miña gratitude para Xavier Senín, figura esencial para o desenvolvemento do libro galego entre séculos, pola súa brillantísima loanza da lectura e a súa homenaxe aos membros da Xeración Lamote, á que el pertence. Beizón para Xiana Lastra que conseguiu emocionarnos cos seus dous temas musicais. Gratitude para as quince lectoras que tomaron as decisións dos xurados, trece delas mulleres, que apostaron polo pulo irresistible da xeración de narradoras do novo século que toma a remuda. Beizón para o traballo extraordinario do equipo de profesionais de Xerais, que dende hai máis de catro meses ocupou a Celia Torres na organización de todos os detalles do premio e a Helena Pérez, Xosé Manuel Moo e Francisco Alonso nas secretarías dos xurados. A ledicia compartida onte é a confirmación de que os proxectos con futuro son os alicerzados no rigor do traballo e os que conservan o plano dos valores sempre sobre a mesa.

Manuel G. Vicente preparou esta fotogalería do serán de San Simón.

Xeracións, esperanza e continuidade

/en , , , , /por

Afondando na cuestión xeracional, publico no suplemento nº 500 do «Faro da Cultura» (excelente traballo o de Xosé Ramón Pena e o seu equipo) un artigo no que cito os nomes dos que entendo as catro xeracións da narrativa galega contemporánea. Pido desculpas por se queda algún nome fóra, algo inevitable nunha relación de máis de cincuenta persoas. A renovación xeracional e a feminización, a partir do inicio do século, no que aparecen case medio centenar de narradoras, é un xa un feito xeracional incuestionable, que debe ir reflectíndose no conxunto do catálogo da narrativa galega. Unha excelente noticia para celebrar as letras galegas.

 

antoniagamallo_1362227675_82 copiaA pesar das dificultades que supón definir unha xeración literaria, utilizando criterios cronolóxicos ou socioliterarios, estou convencido que é unha categoría util para identificar continuidades e descontinuidades. Máis aínda no caso galego, onde o esforzo colectivo por desenvolver un proxecto narrativo normalizado remóntase ao texto alboral de Francisco Álvarez de Nóvoa, Pé das Burgas, publicado en 1896.

No caso da narrativa galega contemporánea, aquela publicada nas tres últimas décadas, semella que son tres ou catro as xeracións que están contribuíndo en man común á consolidación dos xéneros e a creación de públicos, un feito inédito e gozoso que merece ser celebrado.

«Xeración de fin de século»

Coa metade da década dos oitenta, tras a aprobación da Lei de Normalización Lingüística, a creación dos premios de novela galega (o Blanco Amor e o Xerais) e doutros especializados (Café de Catro a catro, Cidade de Lugo), e das coleccións Narrativa de Xerais, Literaria de Galaxia, Negra de Cumio, Peto de Nigra, Medusa de Sotelo Blanco, Narrativa de Ir Indo, foi emerxendo a vizosa «Xeración de fin de século», a dos narradores (con escasa presenza de mulleres) que comezaron a publicar en galego arredor de 1985. Un grupo ao que pertencen, entre outros, Carlos G. Reigosa, Xosé Ramón Pena, Manuel Rivas, Suso de Toro, Xelís de Toro, Cid Cabido, Alfonso Álvarez Cáccamo, Manuel Forcadela, Ramiro Fonte, Román Raña, Gonzalo Navaza, Fran Alonso, Miguel Sande, Darío Xohán Cabana, Miguel Suárez Abel, Xosé Cermeño, Miguel Anxo Murado, Vítor Vaqueiro, Xavier Queipo, Xurxo Souto, Xosé Miranda, Manuel Lourenzo González, Antón Riveiro Coello, Francisco Fernández Naval, Ramón Caride, Xosé Carlos Caneiro, Anxo Angueira, Aníbal Malvar, Xurxo Borrazás, Bieito Iglesias, Antón Dobao, Luís Rei Núñez, Antón Lopo, Manuel Darriba, Marilar Aleixandre (a primeira muller gañadora dun premio Xerais de novela), Luís García Mañá, Ramón Loureiro, Xesús Marcos, Xavier Manteiga, Xerardo Quintiá, Manuel Núñez Singala, entre outros.

«Xeración Lamote»

Chamamos «Xeración Lamote» a aquel grupo de narradores e narradoras, vencellados co mundo educativo e cun inequívoco afán galeguizador, que entre séculos forxaron a literatura infantil e xuvenil en galego. Denominación tirada de Ramón Lamote, o inesquecible personaxe de Paco Martín, primeiro dos premios nacionais deste grupo, ao que se adscriben Xabier DoCampo, Agustín Fernández Paz e Fina Casalderrey. Xeración moi vinculada premio Merlín de literatura infantil e xuvenil e coa colección homónima de Xerais e coa Árbore de Galaxia, da que forman parte tamén Miguel Vázquez Freire, Antonio García Teijeiro, Gloria Sánchez, Xosé Antón Neira Cruz, Xoán Babarro, Ana María Fernández, Helena Villar Janeiro, Antón Cortizas, Antonio Reigosa, Concha Blanco, Silvestre Gómez Xurxo, entre outros.

«Xeración do novo século»

Á que o crítico Manuel Rodríguez Alonso bautizou nos seus traballos como «Xeración do novo século» é a daquelas persoas que publicaron o seu primeiro libro en galego arredor do inicio do século XXI. Pertencen a ela narradoras como Medos Romero (2000), Beatriz Dacosta (2000), Rosa Vidal (2001), Dolores Ruíz (2002), Anxos Sumai (2003), An Alfaya (2003), Chelo Suárez (2003), Carmen Blanco (2004), Teresa Moure (2004), Begoña Paz (2004), Rexina Vega (2007),  Mariña Perez Rei  (2007), María Solar (2008), Mar Guerra (2008), Elena Gallego (2010), Goretti Fariña (2011), Cris Pavón (2012) e Mercedes Leobalde (2014), entre outras.

Outrosí sucede con narradores como Manuel Veiga (1998), Xabier López López (1999), Carlos Quiroga (1999), Xesús Fraga (2000), Hixinio Puentes (2000), Kiko Neves (2001), Alberto Fortes (2002), Xabier Quiroga (2002), Xosé Monteagudo (2002), Miguel Anxo Fernández (2002), Xesús Constela (2003), Xerardo Agrafoxo (2003), Adolfo Caamaño (2004), Xavier Franco (2004), Daniel Ameixeiro (2004), Sechu Sende (2004), Jacobo Fernández Serrano (2005), Marcos Calveiro (2006), Xurxo Sierra Veloso (2006),  Agustín Agra (2006), Rafael Laso (2006), Domingo Villar (2006), Héctor Carré (2007), Carlos Freire (2007), Silverio Cerradelo (2007), Xosé Manuel Pacho Blanco (2007), Xabier Paz (2008), Alberto Canal (2008), Jorge Llorca (2009), Manuel Portas (2010), Iván García Campos (2010), Xaime Toxo (2011), Antonio Piñeiro (2011), Fernando Díaz-Castroverde (2011), Fernando Méndez (2011), Manuel Iglesias Turnes (2012), Pemón Bouzas (2012), Ignacio Vidal Portabales (2013), Xosé María Lema (2013) e Pere Tobaruela (2013), entre outros.

«Xeración da esperanza»

Porén, se ademais do criterio de publicar o primeiro libro tras o inicio da pasada década engadimos o feito de contar con menos de corenta anos, o que supón ter nacido na metade da década dos setenta ou ao longo da dos oitenta e ser alfabetizadas xa en galego na escola primaria, conformamos outra relación de narradoras novas da que forman parte Antía Nara (1974), María Reimóndez (1975), Teresa González Costa (1975), Iolanda Zúñiga (1975), Rosa Aneiros, (1976), Mónica Góñez (1977), María Canosa (1978), Inma López Silva (1978), Enma Pedreira (1978), Patricia Janeiro (1978), Ledicia Costas (1979), María Lado (1979), Eva Moreda (1981), Iria López Teixeiro (1981), Sabela González (1981), Alba Payo (1981), Alva Martínez Teixeiro (192), Patricia Casas (1983), María Lorenzo (1986), Adelaida Vidal (1986), Berta Dávila (1987), Andrea Maceiras (1987), Iria Morgade (1988), Elena Veiga Rilo (1991), entre outras.

Xaora na listaxe de narradores con estes mesmos criterios están Santiago Lopo (1974),  Pedro Feijoo (1975), Alberto Lema (1975), Xabier Cid (1975), Juan Tallón (1975),  Diego Ameixeiras (1976), Antonio Fraga (1976), Alberto Momán (1976), Manuel Gago (1976), Anxo Fariña (1977), Roberto A. Rodriguez (1977), Ignacio Silva (1978), Mario Regueira (1979), Xosé Díaz (1980), Roque Cameselle (1981), David Pobra (1981), Samuel Solleiro (1982), Pablo García Martínez (1985), e Alberto Ramos (1986), entre outros. Unha xeración de idade na que por vez primeira na literatura galega o número de narradoras é superior ao de narradores. En todo caso unha longa nómina de cen persoas, das que corenta e unha son narradoras, o que supón unha profunda renovación da nómina da narrativa galega actual.

Máis alá das diferencias estilísticas e de xénero abordados como das afinidades estéticas entre elas, tanto a «Xeración do novo século» como a «Xeración da esperanza», como o pulo creativo que manteñen os membros da «Xeración de fin de século» e da «Xeración Lamote», aseguran a continuidade e diversidade da narrativa de noso. Unha excelente noticia para celebrar as letras galegas.

Onte 668: A experiencia dos nacionais da Xeración Lamote

/en , , , , , , /por

Máis dun cento de participantes no curso de formación continua de LIJMI moito celebraron cos seus aplausos cada unha das intervencións de Agustín Fernández Paz, Fina Casalderrey, Paco Martín e Xabier DoCampo na mesa redonda sobre a súa experiencia como «premios nacionais» galegos de literatura infantil e xuvenil. En cadanseu parladoiro, os membros da Xeración Lamote (Xavier Senín estaba entre o público) expresaron con moita ironía o chimpo de xigante que supuxo para a nosa incipiente LIX a concesión de tan importantes recoñecementos que a cada un deles, sen excepción, pillou por sorpresa (e traballando na escola). En tardes tan divertidas (e emocionantes) como as de onte, comprobamos a xenerosidade e grandeza destas catro persoas amigas capaces de forxar un éxito colectivo (para a nosa lingua e cultura literaria) e continuar sentíndose partícipes e corresponsables dunha tarefa inacabada nas súas angueiras vitais como educadores, escritores e militantes do idioma. Unha marabilla, a dos mestres da Xeración Lamote!

Beizón, á parte, merece a profesora Blanca Roig e o seu equipo de LIJMI capaces de consolidar (e mesmo ampliar agora ao ámbito iberoamericano) este espazo formativo e a publicación anual que recolle os seus contidos (xa son nove os volumes editados). É de xustiza salientar que grazas ao esforzo deste equipo de investigadoras, Galicia é, tamén, unha referencia no eido da investigación e mediación sobre as literaturas infantís e xuvenís.