Listado de la etiqueta: o_lapis_do_carpinteiro

Facer lectores

/en , , , , , , , , /por

Xosé Ramón Pena, coordinador de Faro da Cultura, convidoume a participar no número que celebra o viséximo aniversario do suplemento cultural e artístico de Faro de Vigo:

O 9 de maio de 2002 publicábase o primeiro número de Faro da Cultura (FdC), o suplemento de oito páxinas, coordinado polo escritor e catedrático Xosé Ramón Pena, que durante dúas décadas e de forma ininterrompida publica todos os xoves Faro de Vigo (FdV). Oitocentas corenta e dúas entregas, 6736 páxinas en lingua galega inseridas no Decano, nas que se realizou un seguimento amplo e plural da actualidade literaria (protagonista, pero non en exclusiva) e artística galega. Unha auténtica rareza no noso feble panorama cultural, tamén unha proeza a contracorrente, que contou co compromiso e amparo das diversas direccións de FdV, dende a de Pedro Pablo Alonso (2002-2006), Juan Carlos Da Silva (2006-2019) á actual de Rogelio Garrido (dende 2019), así como coa teimosía e independencia de Xosé Ramón Pena e do seu cadro de colaboradores, que termaron do proxecto contra vento e marea e actualizaron periodicamente os formatos e os contidos desta publicación única na prensa galega contemporánea, tanto polo seu carácter monolingüe como pola súa antigüidade e continuidade.

O precedente de Faro das Letras

O Faro da Cultura tivo o seu precedente máis próximo nas cento trinta e unha entregas de Faro das Letras (FdL), un suplemento literario de catro páxinas publicado entre abril de 1993 e setembro de 1996, coordinado tamén por Xosé Ramón Pena, sendo director de FdV Ceferino de Blas. Unha publicación literaria que dalgún xeito tomaba o relevo de Galicia literaria, o suplemento de Diario 16 de Galicia dirixido por Manuel Forcadela e o propio Xosé Ramón Pena, coincidindo cun dos períodos de máis intenso desenvolvemento da edición en lingua galega que precisaba como auga de maio do acompañamento e visibilidade proporcionada pola crítica literaria xornalística. Contando cun consello de redacción, en certa medida tamén un grupo literario xeracional vigués, formado, ademais do coordinador, por Xosé María Álvarez Cáccamo, Carlos L. Bernárdez, Estro Montaña, Gonzalo Navaza, Ramón Nicolás e o tan prematuramente desaparecido Ramiro Fonte, Faro das Letras acuñou un modelo de crítica literaria xornalística de libros galegos que recollida por FdC cumpriu as funcións de informar das novidades editoriais, ser testemuño da recepción e valoración das obras e constituír un índice das mudanzas valorativas dun tempo histórico determinado.

O primeiro número de Faro da Cultura

Abría os contidos do primeiro número de Faro da Cultura unha páxina do tradutor Moisés R. Barcia sobre «Os eidos de Tolkien», coincidindo coa publicación na colección Fóra de Xogo de Xerais das dúas primeiras entregas d’ O señor dos aneis, tradución que daquela supuxo un fito para a edición galega. Ademais de dar ampla noticia biográfica do autor, Barcia ofrecía unha novidosa nota tradutolóxica sobre as escollas da versión galega do texto tolkieano, abrindo o que sería unha das singularidades máis atractivas do FdC as reportaxes de divulgación metaliteraria. Tratamento que se ampliaba cunha entrevista con quen este texto escribe, entón director da editora de Doutor Marañón, abrindo a sección de entrevistas literarias e editoriais que non faltou en semana ningunha, o que supón a creación dun arquivo de voces de autores e autoras, mais tamén de editoras e críticas, extraordinario e de consulta obrigada. Un número alboral que dedicaba o seu amplo repertorio crítico a novela Ganga (Xerais 2002) de Antón Lopo, reseñada por Francisco Martínez Bouzas, o libro de relatos Un rabaño de ovellas brancas (Galaxia 2002) de Xerardo Quintiá, comentado por Joaquim Ventura, e o poemario Eclipse (Espiral Maior 2002) de Xabier R. Baixeras, lido por Román Raña. Textos críticos de tres dos colaboradores máis habituais ao longo das dúas décadas de FdC que sen renunciar a presentación atractiva das obras ofrecían valoracións literarias e establecían relacións con outras.

O primeiro FdC inauguraba unha páxina de Literatura Infantil e Xuvenil, entón un tratamento novidoso para un subxénero que adoitaba ser infravalorado e considerado menor, prexuízo aínda non superado na súa totalidade. Páxina na que no apartado de críticas María Navarro se ocupaba da novela O faro de Arealonga (Xerais 2002) de Uxía Casal, Domingo Tabuyo d’ As aventuras de Said e Sheila (Xerais 2002) de Ramón Caride, mentres que no «Andel de novidades», sección da que ocupaba o meu admirado M. Blanco Rivas, aparecía Gracias a Win-Dixie de Kate di Camillo, un dos títulos máis orixinais da primeira Kalandraka, editora infantil galega creada en 1998. Suplemento que dedicaba tamén unha páxina a lembrar ao escritor e editor Carlos Casares, falecido apenas uns meses antes, cun texto referencial do profesor Manuel Rosales, no que repasaba a obra narrativa casariana, abrindo outra das liñas características do FdC, a da memoria literaria.

Vinte ano despois volvo sobre a miña resposta á pregunta de Ramón Nicolás sobre o papel que para un editor galego tiña un suplemento como Faro da Cultura. Reitérome sobre o que dixen entón: a razón principal deste tipo de suplementos culturais dos xornais é contribuír a facer lectores, a formar un criterio e itinerario lector singular e renovado e a de seducir a novos lectores e lectoras para que se atrevan coa literatura galega. Naquela entrevista contáballe a Nicolás unha anécdota que continúa emocionándome, acababa de recibir a fotocopia do suplemento literario de Washingtohon Post, onde se comentaba a edición inglesa d’ O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas. O contido da crítica sinalaba que o autor era un dos máis importantes escritores europeos. Un comentario, sen dúbida, extraordinario para vencer os prexuízos que na edición galega tantas veces tinguiron de sospeita os libros literarios na nosa lingua. Lembro que remataba saudando entusiasmado a aparición de FdC expresando que agardaba fose unha magnífica embarcación para perderlle o medo a navegar ou voar coa literatura galega. Abofé que a pesar das dificultades o conseguiu. Azos para continuar a longa e venturosa travesía para o Faro da Cultura.

Onte 2069: «O Chispas», o novo libro infantil de Manuel Rivas

/en , , , , , , , , , , /por

Cando comecei as lecturas dos días de confinamento volvendo sobre O lapis do carpinteiro (1998), a traxedia curativa de Paco Comesaña e Chonchiña, que dúas décadas despois comprobei mantiña toda a viveza dun clásico, non imaxinaba que os remataría gozando coas páxinas d’ O Chispas, a entrega máis recente da ourivaría de Manuel Rivas. Velaí unha novela macanuda de ficción científica de Rivas protagonizada por O Chispas, un músico cósmico nacido en Estrelampo, onde mana a Fonte da Fala que foi secando sen que apenas ninguén o avisara. A historia engaiolante dunha estrela do firmamento do rock, o Chispas, a quen lle puxeron o sobrenome d’ O Tic do Demo, debido a que o seu primeiro éxito foi a canción «Somos o demo», nacida grazas a memoria manancial da Fonte da Fala. Éxito sorprendente polo que será convidado ao festival de Salvaterra, ao que acudirá na súa vella Montesa e coa guitarra Electra en bandoleira. Mais despois de actuar perderase na noite e aí comezara outra viaxe.

Tras os éxitos de Bala Perdida (1997, 2016) e O raposo e a mestra (2013), Manuel Rivas ofrece n’ O Chispas a súa aventura infantil máis audaz, imaxinativa e trangresora. Botando man dos recursos do xénero da ficción científica constrúe o universo de Mutandi, un planeta externo ao sistema solar, habitado polos craks, seres capaces de fabricar un círculo da realidade onde non hai estacións como na Terra, mais que tolean por imitar o que está de moda. Construída como unha ucronía, utilizando o procedemento narrativo dunha road movie e o recurso da música como enganche temático e visual, Rivas ofrece unha novela de poderoso carácter simbólico, elevada carga literaria e gran diversidade temática. Unha novela de ideas que propón ao lectorado enfrontarse ao conflito entre a liberdade persoal e creatividade e a escravitude do consumismo das modas efémeras.

Singular carga metafórica ten na novela a creación da figura da Fonte da Fala, un dos achádegos da obra que perdurará, como lugar de encontro entre a natureza e a cultura humana. En palabras do propio Rivas: «cando a fonte seca, cando a natureza é maltratada, tamén nós secamos. Cómpre coidar a vida das palabras como a vida nos espazos naturais». A fluencia de palabras, dicires, frases feitas, cancións é unha forma de preservar a natureza, como a conservación dos espazos naturais é un xeito de conservar a diversidade das linguas e o seu patrimonio léxico.

Destaca no libro o diálogo que a ilustradora, Sonia Díaz, a quen admiramos dende Sementes, aquel seu extraordinario primeiro álbum de hai tres anos, establece co texto de Rivas tanto na recreación dos espazos ucrónicos como na súa versatilidade na figuración de personaxes humanas, animais como seres extraterrestres. Un traballo espectacular que a confirma como unha das novas ilustradoras galegas máis orixinais e de traballo gráfico máis concienciudo.

Con esta edición d’ O Chispas, a veterana colección Sopa de Libros (superando os 75 títulos), gaña para o seu catálogo outro título con vontade de clásico do xénero. Como sucede cos máis grandes textos literarios infantís, este O Chispas de Rivas require dun lectorado (posiblemente a partir xa dos dez anos en diante) disposto a asumir a lectura como unha conquista individual e irrepetible. Este esforzo pagaralle moito a pena na súa construción como lector ou lectora literaria. Velaí o papel de títulos imprescindibles como O Chispas.

Onte 1900: O estado da nosa tradución

/en , , , , , /por

 Por fin tiven acougo para debullar «La traducción literaria gallega contemporánea. Intratraducción y Extratraducción», o traballo da profesora Iolanda Galanes Santos  incluído no libro La traducción literaria. Nuevas investigaciones (Comares 2016). Iolanda Galanes presenta un panorama completo do estado da tradución literaria galega contemporánea, mesmo afondando nos seus antecendentes históricos, utilizando como fonte principal o Catálogo da Tradución Galega do Grupo Bitraga da Universidade de Vigo do que forma parte. Identifica no período 1980-2015, coincidindo coa institucionalización do galego, co desenvolvemento profesional do sector da edición e dos estudos universitarios de tradución e interpretación, 4.603 traducións, das que 1.540 son extratraducións (obras galegas verquidas a outras linguas), sendo a LIX o motor da tradución galega e a narrativa, máis en concreto o subxénero da novela, o tipo de texto máis traducido neste período.

Entre outros datos salientables, Galanes sinala que até agora foron 43 as linguas que entraron en contacto coa galega a través da tradución sendo no caso da intratradución o español (795), inglés (683), francés (428), alemán (234) e italiano (161) as de orixe máis traducidas; mentres que no caso da extratradución o maior volume foi para o español, catalán e éuscaro, feito que para a autora «non é alleo o importante papel da lix na historia da tradución galega na súa fase comercial».

Por último, Galanes ofrece dous cadros esenciais para comprender o estado da nosa tradución. No primeiro, referido a Intratradución, aparecen como os autores máis traducidos ao galego para público adulto Arthur Conan Doyle, Shakespeare e Poe, mentres que para o publico de LIX, son Grimm, Alcantara e Andersen, ademais dos cómics de Tintín e Astérix. No segundo, no caso da Extratradución, os autores galegos para público adulto máis traducidos son Manuel Rivas (a 25 linguas), Rosalía de Castro (a 16), Suso de Toro (a 13) e Xosé Neira Vilas (a 13); mentres que Agustín Fernández Paz (115 traducións) e Fina Casalderrey (103) son os que contan con máis tradución dirixidas ao publico LIX.

Debullando no artigo, insisto moi vizoso e ben traballado, sabemos que a obra galega máis traducida a outras linguas (25) é O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas, mentres o título que conta probablemente con maior número de edicións é Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz.  Entre as conclusións do artigo destaco o feito de que para Iolanda Galanes a pesar de que «o aumento de referencias e espazos [de tradución] foi exponencial, non podemos considerar que se producira un diálogo con todas as culturas nas que se entrou en relación, ainda que se realizasen importantes avances, especialmente nos últimos anos». O dito, un traballo de referencia sobre o estado da tradución galega, ao que cómpre volver.

Mención á parte merece o conxunto do volume, La traducción literaria. Nuevas investigaciones, do que son editoras a propia Iolanda Galanes, e as súas compañeiras do grupo Bitraga, Ana Luna Alonso, Silvia Montero Küper e Áurea Fernández Rodríguez, no que se inclúen outros traballos de grande interese para o coñecemento da edición galega. Singular importancia ten o capítulo asinado pola profesora María do Cebreiro Rábade Villar «Lecciones de economía poética. La traducción de poesía en Galicia, Euskadi y Cataluña (2010-2015)».

Onte 1231: Longsellers

/en , , , /por

Morning_star_17Onte anunciamos en Twitter a chegada da imprenta de catro reedicións de títulos veteranos no catálogo de Xerais Narrativa: a 18ª d’ O crepúsculo e as formigas de Ferrín, a 17ª de Morning star, a 9ª d’ O club da calceta de María Reimóndez e a 5ª de Peaxes de Santiago Lopo. A curiosidade de Martín Pawley levouno a preguntar cal era o top de reedicións de Xerais. Non está de máis coñecer a relación dos nosos títulos con maior número de reimpresións encabezada coas 32 edicións das Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz, as 28 d’ O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas, as 25 de Tristes armas de Marina Mayoral, as 21 de Erros e Tánatos de Navaza e Contos por palabras de Agustin e as 20 de Galván en Saor de Darío Xohán Cabana. Estes longsellers do noso catálogo, a maior parte deles utilizados como lecturas no sistema educativo, constitúen un fito no noso sistema literario.

Onte 1080: Manuel Rivas en Celanova

/en , , , , , , , , , , , /por



Rivas_le_asinatura_no_libro_da_casa_dos_poetas

Acompañamos a Manuel Rivas no acto de entrega do Premio Celanova Casa dos Poetas. Foi unha velada artística na que estiveron moi presentes as figuras de Curros e Celso Emilio Ferreiro, ás que se uniu a do autor d’ O lapis do carpinteiro como outro xornaleiro máis do porvir. As melodías contemporáneas de Zoar ensemble abríronlle a xanela a unha intervención absolutamente memorable de Xurxo Souto que chufou ben chufado a Rivas como «o escritor da épica dos humildes e da rebelión da realidade na procura do inefable«. No seu discurso Rivas, despois de agradecer o premio, referiuse á concepción anticipatoria da poesía de Curros, a de ver outro lado das cousas, utilizando información e emoción. Insistiu na necesidade de facer de Galicia un espazo de vida, desexo e creación, ao tempo que denunciou a situación de emerxencia da lingua, na que se cruzou a liña vermella, reclamando para a lingua «un rescate de pleno dereito, entre todos, coa intención de construír un espazo de simpatía e biodiversidade». Rematou a súa palabras Rivas convidando a brindar por un novo rexurdimento literario e popular.

Escoita a gabanza de Xurxo Souto (12 minutos).

Escoita o discurso de Manuel Rivas (13 minutos).

Onte 1016: «All Is Silence»

/en , , , , /por

all_is_silenceA recensión de Eileen Battersby no The Irish Times de All Is Silence (Todo é silencio) testemuña a proxección e o prestixio acadado pola obra de Manuel Rivas en lingua inglesa, ademais da xenerosidade coa que se expresa a crítica irlandesa (como a inglesa), moito menos contida na gabanza e na utilización dos cualificativos ca galega. «Novela marabillosa», «unha novela case irlandesa», «un “tour de force” coas obras narrativas publicadas en calquera lugar e calquera idioma», «posúe unha ollada errante e algunha das mellores liñas da ficción contemporánea» son algunhas das valoracións dunha crítica que gaba tamén o traballo de tradución de Jonathan Dunne e relaciona a novela con outras anteriores de Rivas, The Carpenter’s Pencil (O lapis do carpinteiro) e Books Burn Badly (Os libros arden mal). Para non esquecer. Grande!!!

Onte 533: Galician Songs

/en , , , , , , , , /por

Saber de libros da literatura galega traducidos a outras linguas é para min unha das noticias profesionais máis estimulantes. A carencia dun programa público ou dunha estratexia país de proxección da literatura e da edición galega no mundo (cuxa necesidade teño reiterado aquí até o aborrecemento) é suplida, até hoxe, unhas veces por iniciativas illadas de editores internacionais de curiosidade entusiasta e outras polo azar ou polos vieiros da providencia laica. Concibo cada unha destas edicións traducidas coma un milagre que debemos celebrar.

A comezos desta semana recibín un exemplar de Galician Songs, a edición de Small Stations da tradución de Erín Moure de Cantares gallegos. Un fito na nosa historia literaria, que coincide por riba coa celebración do cento cincuenta aniversario da proeza de Compañel, xa que se trata do primeiro libro completo en inglés de Rosalía de Castro. Onte recibín a imaxe da cuberta e contracuberta da edición coreana d’ O lapis do carpinteiro, publicada pola editorial Illusionist, coa que esta novela de Manuel Rivas acada as trinta linguas traducidas. Outro fito extraordinario para a nosa historia literaria, o do libro máis traducido da nosa lingua. Coreana tamén é a fermosísima edición da última tradución d’ O único que queda é o amor, o libro de relatos polo que Agustín Fernández Paz recibíu o seu premio nacional. Tres milagres que celebramos con fachenda na alborada da festa rosaliana.