A dimisión recente de 25 xefes de servizo da área sanitaria de Vigo para denunciar o deterioro da Atención Primaria (AP) abriu outro capítulo no libro da crise da sanidade pública en Galicia. Un novo conflito que engadir á folga de hai uns meses do persoal dos Puntos de Atención Continuada (PAC) denunciando a precariedade das súas condicións de traballo (falta de persoal especializado, ausencia de criterios para a súa dotación, xornadas maratonianas, turnos de 36 horas, contratos fraccionados…). Sen esquecer o provocado polas mobilizacións do pasado verán das familias de Coruxo, Saiáns e San Andrés de Comesaña, obrigadas a desprazar ás súas crianzas a Lavadores, demandando a reposición de Pediatría no seu centro de saúde; un episodio máis do caos desta especialidade en Galicia na que en AP traballan apenas 327 pediatras (60 menos que en 2004), un servizo con déficit estrutural, que xa non existe no 60% dos concellos galegos.
Unha dimisión do 80% dos directivos vigueses de AP moi valente, que abriu os telexornais das emisoras estatais (na TVG mereceu unha discreta terceira posición), provocada pola excesiva carga asistencial á que están sometidos os médicos e as médicas de familia da nosa área sanitaria, auténticos heroes que chegan a consultar a 50 pacientes en sete horas (20 máis que hai unha década), o que segundo eles denunciaron provoca «esgotamento e falta de motivación», ao tempo que «falta de fidelización dos profesionais novos á sanidade pública e xubilacións anticipadas de profesionais con grande experiencia». Unha situación á que tampouco son alleas as condicións laborais precarias dos médicos e médicas substitutos de AP que en apenas dous meses poden encadear até 56 contratos (a veces de duración dunhas poucas horas), unha mostra de como o Sergas (un servizo público) aproveita até o límite do límite a actual normativa sobre contratación laboral para non cotizar polos días de descanso dos facultativos interinos.
Crise que os colectivos e sindicatos médicos atribúen aos recortes feroces efectuados a partir de 2012 polos gobernos de Feijoo, que non dubidou tampouco en aparcar sine die as medidas de transformación da AP pactadas polo Sergas co sector durante o goberno de Touriño. Dende entón, os orzamentos foron minguando, sendo a Atención Primaria a grande prexudicada na asignación de recursos. E hoxe, a pesar de ser recoñecida por todos como columna vertebral do sistema, a AP supón pouco máis dun terzo do presuposto previsto para a Consellaría de Sanidade (3.987 millóns de euros), que en 2019 incrementará catro veces máis os fondos para a atención hospitalaria que os destinados aos centros de saúde, a pesar de que todas as directrices internacionais de saúde pública recomendan que canto máis eficiente sexa a AP, máis eficaz será a atención hospitalaria de media ou alta complexidade.
Unha crise da AP que ten unha dimensión organizativa tanto no que atinxe á distribución dos recursos e mellora das condicións de traballo dos médicos como ás previsións da súa xubilación e relevo ao longo da próxima década, na que a demanda sanitaria medrará (como xa ven sucedendo na área sanitaria de Vigo dende 2014) cunha poboación cada vez máis envellecida e máis consumidora de actos sanitarios. Os datos do informe do Consello Xeral de Colexios Oficiais de Médicos chaman a reflexión: o 43,4% dos médicos e médicas galegas teñen máis de 55 anos, sendo a nosa a segunda comunidade con maior porcentaxe de profesionais maiores. Situación que afecta a todas as especialidades, pero de forma máis intensa á de AP e á Pediatría, ámbito onde un de cada catro pediatras ten máis de sesenta anos. Ou noutras cifras, hai que atender a que o 40% dos médicos e médicas galegos xubilarase ao longo dos próximos dez anos. Cadora as xeiras de novos facultativos, menores de 45 anos, supoñen apenas un terzo dos cadros de persoal médico en Galicia, o que obriga a planificar decontado unha importante remuda xeracional do persoal médico e de enfermería.
Con todo, neste conflito chama a atención a falta de autocrítica dos directivos do Sergas e da Xunta (tanto do concelleiro Almuíña como do presidente Feijoo) incapaces de rebater as denuncias dos sindicatos e colexios médicos ou, no mellor dos casos, atribuír á responsabilidade da «falta de médicos» ao Ministerio de Sanidade polo sistema de formación dos MIR. Un clásico nos gobernos de Feijoo sempre máis dispostos a botar balóns fóra que en asumir as consecuencias das súas políticas de privatizacións e recortes. Como noutros conflitos, cuxa saída obriga a unha negociación sobre a reasignación de recursos, temo que no entorno preelectoral actual o goberno galego pretenda agocharse tras o valado da propaganda. Sería unha mágoa. Na AP xogámonos un dos alicerces do noso modelo de igualdade e benestar.
Degoxo os libros galegos que xuntan textos publicados na prensa como crónicas ou columnas de opinión. Páxinas de xornalismo literario entre as que se atopan algunhas das mellores publicadas na nosa lingua nas últimas catro décadas. Velaí títulos como Na marxe de cada día (1994) de Carlos Casares, No fondo dos espellos (2020-2022) de X.L. Méndez Ferrín, Toxos e flores (1992) de Manuel Rivas, A carreira do salmón (2001) de Suso de Toro, Libro das columnas (2005) de Luisa Villalta ou Si home si (2001) de Xosé Manuel Pereiro, entre outras das miñas preferencias. Libros dun xénero editorial híbrido, entre o ensaio, a non ficción e o memorialismo autobiográfico ou o dietario, no que unha voz vindicativa defende posicións ou achega testemuños capaces de conmover, explicar ou facer escarnio. Utilizando este formato, Martiño Noriega recolle no libro Os médicos tamén enferman (Alvarellos 2025) os relatos médicos publicados en Nós diario, entre as primaveras de 2021 a 2024, que conforman unha crónica do seu reingreso á medicina de familia, coincidindo coa pandemia e despois de doce anos en primeira liña do activismo como voceiro de Anova e alcalde de Teo e Compostela. Medio cento de columnas que zumegan talento narrativo e vontade de estilo, nos que se recuperan as voces baixas dos pacientes, nun exercicio de escoita activa e de acompañamento de conmovedora empatía de quen sabe estar nos silencios e respectar os ritmos emocionais precisos nos coidados. Columnas que constitúen unha brillante e lúcida denuncia –dende a consulta, epicentro onde repousan dores e fatigas dos sanitarios nunha situación límite– da precariedade da atención primaria do Sergas nun momento crítico para a vida de millóns de persoas. Testemuño de mortes estremecedoras, para as que se reclama dignidade, máis tamén libro de instrucións dunha esperanza ameazada por un presente que ule a derrota. Lectura recomendabilísima, que forma parte das mellores obras literarias publicadas en galego no primeiro trimestre do ano.
