Listado de la etiqueta: demografía

Onte 2065: «A morte de Galicia», ensaio sobre avellentamento e emigración

Resultou moi interesante o debate que arredor da aparición do libro A morte de Galicia (Xerais, 2019) mantiveron na bilioteca da EMAO o historiador Isidro Dubert, o editor da obra, e a socióloga Antía Pérez Caramés, unha das coautoras. No marco do ciclo «Repensar Galicia» organizado polo Ateneo Atlántico de Vigo propuxémoslles que reflexionasen arredor das cuestións do avellentamento demográfico e da emigración, os dous eixes dun libro que dende a historia e socioloxía críticas pon en cuestión as políticas natalistas e os discursos da apocalipse demográfica que dende hai unha década agoiran a morte de Galicia. Coincidiron Isidro Dubert e Antía Pérez Caramés en criticar que os discursos propagandísticos dos que detentan a hexemonía cultural en Galicia fixaron o problema demográfico como o principal do país, recuperando así a vella ideoloxía conservadora natalista, nacida en Francia a comezos do século XIX.

Pesimismo demográfico baseado nun aparente consenso sobre unha imaxe catastrófica da demografía galega, á que non é allea unha certa insidia sobre o fenómeno do avellentamento como unha ocultación do que para ambos os dous constitúe a quinta vaga migratoria da historia de Galicia, á que se ven producindo dende 2002, intensificada a partir de 2008, co inicio da crise. Dubert non dubidou en afirmar que «os datos históricos amosan que a sociedade galega sempre foi vella de seu, máis avellentada ca de España, o que non lle impediu medrar e ser unha sociedade moderna». «O título do noso libro é retranqueiro. A pesar das dificultades, do estancamento demográfico ou dos ciclos económicos, Galicia ten futuro.  O problema é hoxe porque se agocha a emigración de 360.000 galegas entre 18 e 35 anos, unha de cada dúas con estudos superiores. A quen beneficia a súa marcha?»

Pola súa banda, a profesora Antía Pérez Caramés atribuíu a intervención natalista a proposta polo Plan de Dinamización Demográfica de Galicia a un fenómeno de demogratización do social, mais tamén a unha certa ignorancia, xa que apenas unha cuarta parte do avellentamento é causado polas baixas taxas de fecundidade, mentres é o alongamento da esperanza da vida, a pesar de ser socialmente moi desigual, mesmo de seis a sete anos, a súa razón principal.

Onte 1364: As catro idades

54428836059Interesoume moito a análise que Enric Juliana publica en La Vanguardia ofrecendo unha explicación xeracional para a actual «triple crise española» (económica, dos partidos e de Catalunya). Seguindo os estudos demográficos e de análise electoral de Jaime Miquel, establece catro idades na poboación española cuxo comportamento político tería na actual coxuntura de confusión e mudanza unha clara compoñente xeracional. A alianza entre os «Reformistas» e  «Cidadans novos», as persoas menores de 56 anos, podería decantar o resultado electoral cara unha fragmentación que obrigase a «abrir unha nova etapa de reformas pactadas». Entendo que este esquema tamén é operativo en Galicia, a pesar de ser superior a porcentaxe de persoas maiores de 57 anos, identificadas como «Nenos da guerra» e «Nenos da autarquía». A existencia dunha forte pulsión de mudanza, inserida na estrutura demográfica, debería ser considerada como outro factor decisivo á hora de artellar a Candidatura de Unidade Galega.

O noso devalo demográfico

Ao fío da aparición do libro Galicia un pobo con futuro? promovido polo Museo do Pobo Galego, no artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o reto demográfico que debe afrontar o país.

XG00238801A medio e longo prazo un dos retos do futuro de Galicia é superar o actual devalo demográfico. Ao longo das dúas últimas décadas en Galicia morren máis persoas das que nacen, diminúe e envellece a poboación, o que provoca un severo déficit vital a un país que perde pulo, esmorecendo como comunidade. Unha situación alarmante para moitos, unha forma de lento suicido colectivo para outros, que en todo caso couta as posibilidades económicas e de benestar do país, que é tamén a súa xente, o seu pobo, a súa cidadanía. Unha hemorraxia poboacional que compromete a subsistencia da súa lingua e cultura e mesmo a súa viabilidade como suxeito político diferenciado e dono de seu.

O devalo demográfico, a pesar de ser un problema fulcral, non pasou aínda a formar parte das prioridades da axenda pública galega, manexada polos poderes públicos, medios de comunicación e axentes sociais, na que continúa primando a miopía curtopracista da próxima batalla electoral. Un libro colectivo recente, “Galicia: un pobo con futuro?” (Xerais 2014), coordinado por Manuel Blanco Desar e promovido polo Instituto Galego das Identidades, encadrado no Museo do Pobo Galego, pretende abrir un amplo debate social arredor do reto demográfico galego, desde a perspectiva dos estudos académicos e das achegas dos sectores da sociedade civil.

Dende a década de 1980, Galicia pasou dos 40.000 nacementos anuais aos 20.000 dos últimos anos. No mesmo período incrementou a súa renda por habitante até o 90 % da media da Unión Europea, mais foi reducindo a taxa de fecundidade (entre os 0,9 e 1,1 fillo/as por muller), moi por baixo da media da Unión (1,6) e de España (1,38). En cada un dos tres últimos anos, Galicia ten un saldo demográfico negativo de 8.000 persoas, o que de non modificarse polo incremento da fecundidade ou da mudanza dos fluxos migratorios, levaría a longo prazo a situar a poboación galega por baixo dos 2,5 millóns de habitantes. Se a iso engadimos a ventura de contar cunha elevada esperanza de vida, nas mulleres arredor dos 84 anos e nos homes dos 77, o escenario dunha poboación galega minguada e avenllentada semella o máis probable nas dúas vindeiras décadas.

Nin sequera para os demógrafos, economistas e sociólogos é doado explicar as causas desta ameaza, xa que non hai pobo que teña garantido o seu futuro sen contar coa enerxía do seu relevo xeracional. Xunto ás económicas, a incapacidade da nosa sociedade de asegurar emprego e estabilidade laboral ás novas xeracións, existen outras disfuncións que poden axudar a comprendela, vencelladas á modificación da valoración da familia, á falta de autoestima e mesmo a ausencia dun certo “patriotismo”, o que Manuel Blanco Desar considera un xeito de “instalación dunha normalidade ‘anómala’, onde o usual e intelixente é non ter fillos ou ter só un”. Galicia non é arestora un país amable para ter fillos e fillas, xa que existen atrancos para responder ás necesidades económicas e dedicación que isto exixe, unhas veces pola tardía incorporación das mozas ao mercado de traballo, outras polas dificultades de conciliación, polo elevado nivel de desemprego, pola emigración dunha parte significativa das postgraduadas ou pola inexistencia dunha rede de escolas infantís públicas e gratuítas.

De non acudir por ela, esta emerxencia demográfica tería consecuencias funestas para a sustentabilidade económica do país, debido a inevitable caída das rendas, desertizaría as provincias do interior, poñería en perigo o porvir dos sistemas públicos de pensións, sanidade e asistencia ás persoas maiores, e mesmo consolidaría un maior conformismo, cansazo ou escepticismo, o que afectaría á cohesión e solidariedade interxeracional da sociedade galega. De continuarmos con esta tendencia negativa, Galicia será un país máis pobre, máis desartellado territorialmente e máis dependente, o que constitúe unha tremenda ameaza para o seu futuro.

Que se pode facer para reorientar esta deriva? Sabendo que non hai receitas máxicas para cuestión tan complexa, a primeira é recoñecer a existencia dun problema que require unha abordaxe política estratéxica, esta é unha cuestión de país, coma a da reforma territorial ou a de preservar por xeracións o futuro da lingua galega. No marco dese debate aberto, semella imprescindible facilitar a incorporación de continxentes migratorios e a promoción de políticas de igualdade e protección da infancia e da mocidade, sexan medidas fiscais e de conciliación das vidas laboral e familiar, como do desenvolvemento dunha rede ampla de escolas de educación infantil públicas e outros servizos sociais e educativos. Xaora, a clave do repunte demográfico residirá na capacidade de deseñar un proxecto de país capaz de ilusionar ás novas xeracións, do que hoxe carecemos.