Listado de la etiqueta: antía_cal

Mestra Antía Cal

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao pasamento de Antía Cal:

Ao comezo das súas memorias, Este camiño que fixemos xuntos (Galaxia 2006), Antía Cal relata o seu encontro, en 1936, co lingüista Aníbal Otero que percorría os camiños do país apañando palabras e nomes de lugares para o Atlas lingüístico da península ibérica. Bautizada moi nova polo seu irmán Armando como «Tita», a futura mestra e viguesa distinguida conta con retranca un episodio que tendo apenas trece anos resultou marcante para ela: a conversa que mantivo cando guiou polos vieiros de Muras a aquel mociño acabado de saír da Facultade que paraba durante uns días no Mesón da súa avoa. Memoriosa e con espírito didáctico natural, lembra que Aníbal preguntou que como tendo un nome tan xeitoso e antigo como Antía deixaba que a chamasen por outro que nada dicía, para explicarlle a seguir que Antía era un nome grego, que significa «flor montesía», chegado despois a Roma como nome de escravas orientais e máis tarde de libertas e mulleres libres. E abofé que aquel episodio onomástico, que confesa a amigou por vez primeira co seu nome, posto de forma fortuíta por nacer un 18 de abril, día da invocación da mártir siciliana Santa Antía, amosa o seu espírito de muller libre e teimosa que ao longo de noventa e oito anos procurou compartir as angueiras dos días felices.

Antía Cal Vázquez estudou as súas primeiras letras no Plantel Concepción Arenal, o Colexio do Centro Galego da Habana, cidade onde naceu e emigraran os seus pais, dende unha aldea do concello lucense de Muras. Tras o regreso a Galicia, a guerra colleuna estudando o bacharelato na Coruña, no Colexio Dequidt, un centro aberto e liberal, instalado daquela no edificio da Terraza. Despois de facer Maxisterio e estudos de Comercio, ingresará na Universidade de Santiago onde se licenciará en Filosofía e Letras (1945), especializándose en Xeografía. En 1955 viaxa a Xenebra e visita o Museo da Educación, onde coñece aos estudosos do legado Pestalozzi, o pedagogo que acuñou no século XIX as primeiras ideas coeducadoras. Aquela viaxe transforma a súa ollada sobre os temas educativos e muda a orientación da súa vida. De novo en Vigo, traballa na preparación d’ O libro dos nenos. Enciclopedia pro neno galego, voluminosa obra de 522 páxinas premiada en 1958 polo Lar Gallego de Caracas e publicada sesenta anos despois de ser conservada nunha caixa de zapatos.

Instalada xa en Vigo, Antía Cal, coincidindo coa nenez dos seus catro fillos, aos que na casa educou en galego, un feito inédito entón, madurou a posibilidade de aplicar na práctica aquelas novas ideas educativas europeas, recollidas pola UNESCO, que foi asumindo como propias: facer unha escola dinámica, aberta, plural e acolledora. Un modelo educativo alentado polo espírito galeguista e progresista do seu home, o oftalmólogo Antón Beiras, autor do primeiro traballo de tema médico que se publicou en galego e inventor do Vigoscopio, un sinoptóforo de televisión co que culminou a súa investigación sobre o estrabismo. Un proxecto de centro escolar privado laico e plurilingüe, no que se introducía de forma pioneira o ensino do inglés e estaba presente o galego, tinguido de cariño e afecto, que callou na realidade do Colexio Rosalía de Castro, instalado primeiro (1961) como unha escoliña familiar nun baixo da rúa Pizarro e ao curso seguinte como unha escola para crianzas de tres a nove anos nun edificio de tres andares ao pé da praza de España.

Dende o inicio o Rosalía contou coa colaboración de membros do British Council, como mister Mann e miss Dorothy Coombe, que idearon unha metodoloxía de ensinanza do inglés dende idade temperá, nun centro que educaba conxuntamente a nenos e nenas. Un colexio que Antía concibía como unha fábrica de pensamentos, de vías de razoamento, de creación e de tolerancia. Unha escola que funcionaba como unha comunidade, onde profesorado, familias e alumnado participaban e onde os éxitos e os fracasos eran responsabilidade compartida. Unha illa de liberdade na que se ensaiaron experiencias alborais de galeguización: impartíanse clases de galego os venres pola tarde, as aulas chamábanse polos nomes de personalidades como Bóveda e Castelao, sen esquecer a Concepción Arenal, figura tan admirada pola fundadora; celebrábase o Día das Letras Galegas e publicábase un xornal escolar; realizábanse saídas escolares e utilizábanse o cine, a música ou os contos dentro da aula… Sen esquecer que o Rosalía de Tita enlazou (xa en 1969) coa renovación pedagóxica catalá das Escolas de Estiu, organizadas polo movemento de mestres Rosa Sensat e emuladas despois nas primeiras Escolas de Verán organizadas en Vigo, referenciais para o desenvolvemento dos movementos de renovación pedagóxica, como Nova Escola Galega do que a mestra Antía Cal foi socia de honra. Lembrámola con recoñecemento e profunda admiración.

O reto da igualdade

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo comento a experiencia do Observatorio da Mariña pola Igualdade, que obtivo o Premio da Crítica Galicia 2016 na modalidade de Iniciativas Culturais e Científicas:

obaervatorio

Os últimos Premios da Crítica Galicia, outorgados hai dez días pola entidade presidida polo editor Bieito Ledo dende hai catro décadas, foron os da igualdade, tanto pola composición dos xurados das súas oito modalidades, correspondentes aos diversos eidos da cultura, como polos recoñecementos que recibiron a escritora e profesora María do Cebreiro, o equipo de investigadoras en literatura infantil e xuvenil dirixido por Blanca Roig, a cantante, compositora e produtora Uxía, a actriz e directora María Barcala do Teatro Atlántico e as compoñentes do Observatorio da Mariña pola Igualdade.

Cada unha destas creadoras, investigadoras, artistas e activistas premiadas, como salientou na súa intervención na cerimonia Carmela Silva, presidenta da Deputación de Pontevedra, protagoniza o esforzo das miles de mulleres que en Galicia traballan nos diversos sectores da nosa industria cultural e creativa, un labor inxustamente agochado e silenciado por un sistema que, a pesar dos chamamentos a prol da visibilización das mulleres, continúa sendo masculino e ás veces machista.

De todos os premios da crítica deste ano, probablemente foi o da modalidade de Iniciativas Culturais e Científicas, outorgado ao Observatorio da Mariña pola Igualdade, o que máis afondou no chamamento explícito a promover a igualdade real entre homes e mulleres de todas as xeracións e en todos os ámbitos da vida social. Un merecidísimo recoñecemento para unha asociación feminista integrada por mulleres das diversas localidades da Mariña lucense que se xuntan para acadar a igualdade social entre homes e mulleres, superando a discriminación por razóns de sexo.

Dende hai case unha década este grupo pretende xerar conciencia crítica e activar a participación das mulleres na transformación social que supón un proxecto de igualdade. Un movemento integrador, capaz de dinamitar calquera tipo de conformismo, que pretende mobilizar a todas as mulleres dispostas a traballar pola igualdade de xénero participando en actividades e campañas, xerando iniciativas novidosas ou presentando as denuncias necesarias, tendo sempre en conta as particularidades da situación social de mulleres e homes da comarca e os seus problemas e necesidades específicas.

Ademais de velar pola aplicación do principio de igualdade de xénero no conxunto das accións e políticas que se desenvolvan na comarca, o Observatorio da Mariña organiza cursos, charlas, obradoiros fotográficos, vídeo fórum de temática feminista nos centros educativos e cívicos da comarca, así como diversas actividades alternativas que pretenden contribuír a transformar, dende o eido local, unha sociedade patriarcal nunha sociedade igualitaria. Así participa cada ano no Ribadeo Tapeo, no que nos 55 bares participantes reparten 140.000 panos de mesa nos que está impreso o lema “desTAPA a igualdade”.

O Observatorio publicou o seu trivial feminista, unha versión coeducativa do coñecido xogo de preguntas e respostas, ou unha unidade didáctica sobre Antía Cal, a pedagoga de Muras, fundadora do vigués colexio Rosalía de Castro, á que rendeu unha homenaxe o pasado ano. Como particular interese ten a publicación da súa “Axenda Feminista”, sempre de coidada e moi fermosa edición, coa que cada ano o Observatorio pretende visibilizar o esforzo das mulleres galegas nos diversos campos da creación: en 2011 ás esquecidas da nosa historia, en 2012 ás músicas, en 2013 ás escritoras, en 2014 ás teatreiras, en 2015 ás poetas, en 2016 ás científicas…

Xaora, o Observatorio mantén unha denuncia teimosa da violencia machista, procurando que toda a sociedade se posicione en contra de todas as manifestacións de discriminación machista, dos que os asasinatos de mulleres constituén o caso máis extremo. O Observatorio denuncia os recortes persoais e sociais que se produciron nos últimos anos para loitar contra o feminicidio e contra a discriminación, consciente de que a solución á violencia machista, como tanto se ten repetido este 25 de novembro, está tanto no fomento dos valores coeducativos e da educación en igualdade, como en introducir na axenda pública utilizada polas administracións e os medios de comunicación a procura da igualdade como unha prioridade política e social. Eis un reto que a todas convoca.

Onte 1329: «O estranxeiro», poema inédito de Celso Emilio

/en , , , , , , /por

O-Estranxeiro

Luís Ferreiro, o director da Fundación Celso Emilio Ferreiro, publicou esta fin de semana un poema inédito do seu pai. Trátase do títulado «O estranxeiro», enviado dende Caracas no mes de febreiro de 1973 aos rapaces do Colexio Rosalía de Castro de Vigo, que dirixía a súa amiga Antía Cal. Composición de intención didáctica, Celso Emilio ofrécelles aos escolares vigueses unha viaxe polas vilas e cidades do país, así como dos símbolos da nación («patria»), a lingua e a literatura («unha cantiga de amigo / un cális con sete estrela»). Gustoume o alustre final do poema: «Onde está, que non a atopo, / esa patria tan ben feita?«. Non sería raro que o «O estranxeiro« fose decontado musicado, coma o foron moitas pezas do poeta de Celanova. A nosa gratitude a Luís pola descuberta. Celso Emilio manantío e fervenza.

Onte 1180: «Tita», o documental

/en , , , , , , , , , /por

antía_calMiguel Piñeiro está filmando en Muras Tita, un documental sobre a nosa admirada Antía Cal. A raíz da publicación hai uns meses d’ O libro dos nenos galegos, o que foi un material didáctico en galego, inédito dende 1958, utilizado nas aulas do colexio Rosalía de Castro de Vigo e no que Antía Cal contou coa colaboración de Antón Beiras, o seu home, Piñeiro desenvolve un proxecto de documental longo no que pretende recuperar a memoria e o pensamento crítico dunha das figuras emblemáticas da renovación pedagóxica en Galicia durante a segunda metade do século XX. O proxecto pode seguirse dende os seus perfís en facebook e twitter, nos que se publican testemuñas da gravación. Recomendo compartir unha vídeonadaliña sobre o idioma publicada onte. Xaora, Tita alerta que o galego sofre e en 2015  cómpre responsabilizarse, «faille na túa vida sitio ao galego».

Publicado by TITA. – O documental –.

Doutor Antón Beiras

/en , , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago unha homenaxe á figura do oftalmólogo galeguista Antón Beiras García.

Foi moi oportuna a homenaxe da Irmandade da Sanidade Galega e do Colexio Oficial de Médicos da provincia de Pontevedra en memoria da figura humana e intelectual do doutor Antón Beiras García. Dende o sábado, unha placa no número 22 da rúa Policarpo Sanz, onde tivo no primeiro piso a súa consulta, lembrará a figura deste oftalmólogo galeguista falecido hai corenta e cinco anos. Foi o doutor Antón Beiras un comprometido militante antifranquista nas filas do Partido Comunista, amante do deporte da vela na ría nosa a bordo do seu bote de madeira “Ultreia”, membro do primeiro consello de administración da editorial Galaxia, investigador destacadísimo no eido da Estraboloxía e creador do sinoptóforo de televisión, que bautizou con retranca como “Vigoscopio”. O mesmo Beiras a quen moitos vigueses lembrarán polo feito de ser o compañeiro da pedagoga Antía Cal, a fundadora do Colexio Rosalía de Castro, outra figura extraordinaria e irrepetible.

Pertencente á xeración das Mocidades Galeguistas, viviu Beiras durante a Guerra Civil e os anos de dura Posguerra o drama interior dos galeguistas organizados que nunca renunciaron ás súas conviccións. Instalado en Vigo dende o ano 1950, dúas iconas presidían a súa consulta no primeiro piso do edificio Sanchón (o mesmo onde no terceiro tiña as súas oficinas a revista “Industrias Pesqueras” de Valentín Paz Andrade), unha fotografía do doutor Nóvoa Santos e unha estatuíña de Castelao, que acabara de finar en Buenos Aires. Ambas pezas que amosaban as dúas angueiras que moveron a súa vida, o seu inequívoco afán como investigador médico e o seu compromiso coa lingua e cultura de Galicia. Actividades que Beiras soubo integrar con enorme coherencia no seu comportamento familiar, social e profesional. Emporiso, a familia Beiras-Cal foi, probablemente, a primeira en educar aos seus fillos en galego, como o doutor Beiras foi tamén o primeiro en publicar en galego un texto científico tras o alzamento franquista, un auténtica proeza para aquel ano 1958, no que Ramón Otero Pedrayo impartira a súa primeira clase en galego (dende 1936), no día da súa xubilación como catedrático da Universidade de Santiago.

Abraia hoxe a lucidez argumentativa daquel artigo, “Ensaios para mellorar os resultados terapéuticos no estrabismo”, publicado en “Referatas”, a revista da Academia Médico Quirúrgica de Vigo. Antón Beiras defendía no seu limiar a lingua galega como “vehículo axeitado para ser instrumento de todos os saberes”, ao tempo que salientaba as achegas dos médicos ao labor da súa promoción, citando a doutores como Pondal, Leiras Pulpeiro, Rodríguez Seoane ou ao propio Castelao. Neste artigo, o doutor Beiras propoñía que os médicos “honrasen a propia fala, escribindo nela as súas observacións e experimentos”, así como tratando de expresarse en galego cos seus pacientes coa intención de “identificarse e chegar ao pobo que pertencen, sen renunciar, ao senso universal da ciencia”. Ambas propostas normalizadoras para a nosa lingua que, transcorridos cincuenta e cinco anos, non perderon vixencia ningunha.

Outra grande proeza do doutor Beiras foi a creación do Vigoscopio, co que culminou a súa investigación do tratamento do estrabismo, a doenza do ollo virollo, mediante o tacto, seguindo as teorías do oftalmólogo polaco  doutor Starkiewicz, sen fármacos nin intervención cirúrxica. Unha achega relatada con todo detalle por Alejandro Otero Davila, un dos seus colaboradores máis achegados, en “Antón Beiras. La mirada certera” (2009), un libro esencial para profundizar na figura do oftalmólogo galeguista. Unha tarefa de investigación aplicada que iniciara coa creación doutros aparellos como o quinepleoscopio (1958) e que culminou cos diversos prototipos do sinoptóforo de televisión (Vigoscopio), o primeiro presentado en 1963 no Congreso de Telecomunicacións realizado en Madrid, o segundo no Congreso Internacional de Oftalmoloxía celebrado en París en 1965 e o terceiro e cuarto, o definitivo, nos anos 66 e 67, cando xa estaba instalado na Clínica-Taller do Colexio Hogar de San Roque. Os primeiros traballos desenvolvéronse nas instalacións da ETEA en Teis, daquela na punta do traballos das telecomunicacións, contando co financiamento da Caixa de Aforros de Vigo, que quedou coa patente e coa propiedade dos aparellos. Seguro que non debeu ser doado ao doutor Beiras convencer ao alcalde Portanet e aos responsables da caixa de que “a investigación non é un gasto, senón un investimento de futuro, imprescindible para o progreso da humanidade”, argumentos do investigador humanista que non perderon vixencia. Antón Beiras, o iluminado, como foi despedido agarimeiramente en “Faro de Vigo” por Darío Álvarez Blázquez, merece toda a nosa admiración.

A pelegrinaxe rosaliana de 1951

/en , , , /por


Moi interesante documental sobre a pelegrinaxe rosaliana de 1951. Interveñen Borobó, Antía Cal, Paco del Riego e Pura Vázquez. Os seguintes capítulos poden enlazarse aquí: 2, 3, 4 e 5.
Grazas a Xurxo Martínez González que divulgou os enlaces de tan interesante material.