Vigo – Páxina 72

Martes lardeiro

5 de Marzo de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Etnografía, Gastronomía, Recurso_didáctico, Vigo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo falo sobre a festividade do Martes de Entroido.

Non foi doado este ano correr o Entroido. As choivas, que non nos abandonan dende Nadal, impediron que merdeiros e mascaritas corresen en Vigo diante do Meco dos recortes chantado na Porta do Sol, obrigando a adiar o desfile de comparsas para o vindeiro sábado, o que por fortuna alonga uns días o Entroido xa en tempo de Coresma. Porén, os ballóns e babuxadas non impediron que as farturas e excesos do Entroido se estean celebrando nas mesas nosas con cocidos, laconadas e enchentes de larpeiradas deste tempo, as froitas da tixola ou do ferro, que así bautizamos ás orellas, filloas, follas de limón e flores.

Non debemos esquecer que dentro do calendario do Entroido tradicional galego é data principal para cumprir co rito da comida carnavalesca a de hoxe, a do Martes de Entroido ou “Martes lardeiro”, chamado así xa que é o derradeiro día para gozar dos praceres do “lardo”, que ese é o nome da graxa do touciño, tanto en galego coma castelán. Connotación da xornada coa cultura do porco que, por certo, se mantén en portugués como “Terça-Feira Gorda” ou en francés como “Mardi Gras”, nome que recibe tamén todo o período dos carnavais en Nova Orleáns no estado estadounidense de Luisiana onde hoxe se celebra un dos desfiles carnavalescos máis famosos do mundo.

No xantar do Martes lardeiro a carne de porco é a grande protagonista, sobre todo presentada no que Picadillo chamaba “cocido alegre”, ese onde é maior a proporción de carnes ca de verduras (mellor repolo ca grelos), garbanzos e patacas. O cocido galego é, sen dúbida, o prato forte deste día, mentres no norte de Portugal o é a orelheira de porco, acompañada de feijoada branca e doutras carnes de porco. No entanto, sabemos que hai mesas galegas que para hoxe prefiren o lacón con grelos, prato considerado por Cunqueiro como “rei da cociña galega”, que algúns aconsellan servir en dúas fontes, unha para os grelos e as patacas e outra para o lacón e o chourizo; aínda que hai cociñeiras que lle engaden orella e cachucha (chamada noutros lugares cachola ou cacheira), a cabeza de porco salgada citada no século XVIII polo Padre Sarmiento no seu “Coloquio en duascentas coplas galegas” entre outros ingredientes da cociña do noso Entroido: “E tamén estaban / os bufetes cheos / de lenguas, chourizos, / perniles, codelos, / de lacós, cachuchas, / fociños de cerdo, / nuns pratos moi anchos / e todo friento”. Noutras mesas galegas, como as do Cebreiro, os Ancares e o Bierzo, o pote do Martes lardeiro está protagonizado polo botelo ou butelo, chamado androlla na comarca do Bolo, embutido preparado coa tripa máis gorda do porco que se enche con pequenos cachos de carne con óso (de costela e soá) picada e adobada con allo, pemento picante e loureiro.

Na sobremesa do Martes lardeiro non poden faltar as froitas da tixola. Entre elas a raíña son as filloas –bautizadas como marruchos no Val Miñor, freixós na Mariña de Lugo, “filhoses” no norte de Portugal, “frisuelos” en Asturias, “crêpes” na Bretaña ou “pancaques” no Mar de Prata–, unha larpeirada na que ovos, fariña e sal se mesturan cun líquido que pode ser caldo, auga, leite ou mesmo sangue (no tempo de matanza). Tan queridas son as filloas na terra nosa que Cunqueiro sentenzou que non se “debería permitir que ningún restaurante se cualificase como galego sen ter pasado antes a proba da filloa e sen ofrecer este produto na carta cada semana”.

No Martes lardeiro non poden faltar, tampouco, as crocantes orellas de entroido –orellas de frade no norte de Lugo, chaolas en Cariño–, cuxa composición coincide coa das filloas, aínda que se lle incorpora a reladura de limón, anís, lévedo e manteiga. Nalgunhas familias en Martes lardeiro ofrécense follas de limoeiro, unha auténtica delicia culinaria galega a recuperar, como as flores, feitas cun ferro en forma de flor que se molla no amoado e somérxese logo en aceite quente, onde a pasta fritida conservará a forma da flor de ferro. Larpeiradas fritidas todas do Martes lardeiro nas que o etnógrafo portugúes Ernesto Veiga de Oliveira identifica un acto cerimonial que “representa unha práctica máxica de expulsión de demos ou forzas anímicas nocivas”. Tamén son sobremesas desta xornada os buñuelos de Beluso, o bandullo ou “mixtura gallega” da que falaba Picadillo, que aínda se prepara nalgunhas casas do Morrrazo, o tripón dóce de Sober, a bica de Laza, os sapos da Limia de Xinzo e a torta do Cigarrón de Verín, larpeiradas propias do triángulo máxico do entroido tradicional ourensán.

Aproveitemos as horas deste Martes lardeiro para gozar das larpeiradas salgadas e dóces do entroido, ben sabemos que tras delas continuarán os rigores e penalidades deste tempo ruín. Ben o adianta a sabedoría do refraneiro popular galego: “Adeus, martes de Entroido, es valente gandul: tres días de boa vida, sete semanas de xexún”.

Fenómeno Rosalía

25 de Febreiro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Autores, Efemérides, Feminismo, Galeguismo, Música, Poesía, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo o Día de Rosalía.

A pesar de non ser incluído no “Calendario do Libro e da Lectura 2014” da Consellaría de Cultura e Educación, a celebración do Día de Rosalía foi un éxito cívico. Ademais da tradicional ofrenda floral en Compostela, lembrando o seu nacemento no Camiño Novo o 24 de febreiro de 1837, precedida dunha alborada gaiteira instituída o pasado ano pola Fundación Rosalía de Castro (FRC), numerosos actos de lectura pública de poemas rosalianos, recitais poéticos, conferencias sobre a vida e obra da autora, realización de grafitis en espazos públicos educativos na súa homenaxe, roteiros, concertos ou accións virais en internet, promovidas pola FRC, Asociación de Escritores en Lingua Galega, por outras asociacións e colectivos culturais e feministas de base, por editoriais, librarías e panadarías (en Ourense) e por algúns concellos (como os de Vigo e Pontevedra), ás que habería que engadir as actividades organizadas polos centros educativos no seu horario lectivo, amosaron que a memoria rosaliana e o interese polos seus textos mantéñense moi vivos e presentes na sociedade civil galega. Rosalía de Castro interesa e mobiliza.

Tras o pulo que supuxo a celebración do sequiscentenario da publicación de “Cantares Gallegos” no prelo de Juan Compañel na viguesa rúa Real, o que podemos chamar “fenómeno Rosalía” tinguiuse coas trazas do século XXI. Á publicación da extraordinaria edición anotada de “Cantares Gallegos” (Xerais), tanto en formato impreso coma dixital, realizada por Anxo Angueira, actual presidente da Fundación RC, uniuse a publicación da edición ilustrada (El Patito editorial) preparada por Pepe Barro e da tradución inglesa (Small Stations Press) de Erin Moure, ademais da tradución dalgúns dos seus poemas a 27 linguas, cos que se engalanaron algunhas rúas do Casco Vello de Vigo. Ademais, Rosalía presentouse nunha modélica web da súa fundación e dialoga con éxito nas redes sociais xa que está presente en Twitter, Facebook e Youtube. As autofotos con algún motivo relacionado con ela (un dos seus libros, unha das súas camisolas ou outros obxectos nos que esta presente a súa imaxe), coñecidas en internet como “selfie”, compartíronse onte a centos nas redes coa etiqueta #euRosalia. Outro fito xaora para unha autora sempre rabiosamente moderna e avanzada.

Outrosí sucedeu coa publicación no último ano de media ducia de libros cedé de temática rosaliana, unha colleita moi vizosa con froitos tan logrados como “Rosalía pequeniña” (Galaxia) de Uxía, “A miña primeira Rosalía” (Xerais) de Xiana e Xosé Lastra, “Nas tardes escuras” (El Patito editorial) de Narf, “A Rosa d’Adina” (Músicas de Salitre) de aCadaCanto, “Cantares para Rosalía” (Consello da Cultura Galega) no que nove poetas galegas de hoxe dialogan con ela, até o recentísimo “De Cantares hoxe” (“Diario Cultural” da Radio Galega) no que 36 poetas recrean na súa voz os poemas de Rosalía. Sen esquecer a achega que para a popularización da autora supuxeron as exposicións de carácter didáctico e divulgativo, sendo especialmente importante a instalada en Vigo pola Fundación Barrié sobre “Rosalía de Castro e o seu tempo”, preparada por Pepe Barro e visitada por milleiros de persoas.

E entre os libros de temática rosaliana publicados no último ano destacan “Cantares gallegos, hoxe. Unha lectura actualizada de Rosalía de Castro” (Alvarellos) da profesora da Universidade da Coruña Pilar García Negro, “O epistolario de Rosalía de Castro”, que se pode consultar na web do Consello da Cultura Galega, e a biografía plurilingüe de Manuel Lorenzo Baleirón, “Vida de Rosalía de Castro” (FRC) na que se recollen os avances que nas últimas décadas se produciron na investigación sobre a autora de “Follas Novas”.

Particular interese para entender o “fenómeno Rosalía” ten “Rosalía de Castro. Imaxe e realidade” (Xerais 2014) no que Fernando Pereira Bueno, profesor do IES Carlos Casares, analiza a representación icónica da autora a partir de pinturas, debuxos e outras técnicas artísticas. Tras estudar máis de duascentas pezas nas que aparece Rosalía (dende as sete fotografías conservadas e o retrato que en vida lle realizou Modesto Brocos, cedido hai pouco pola Deputación da Coruña á Fundación Rosalía de Castro, pasando pola presenza da poeta nos billetes de 500 pesetas, nos selos e nas vitolas de puros, até os carteis e as camisolas deseñadas por Rei Zentolo), Fernando Pereira considera que Rosalía de Castro é “a icona máis popular de Galicia”, “a primeira marca galega” e mesmo “a imaxe máis universalizada de Galicia”, o que non deben de estrañarnos tratándose do “personaxe predilecto dos galegos” segundo algunha enquisa. Esa unanimidade interxeracional explica o éxito dunha data literaria con vontade de converterse en efeméride nacional.

Onte 891: «Os Gotten« en Andel

22 de Febreiro de 2014/en Autores, Humor, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Vigo/por bretemas

Na presentación d’ Os Gotten en Andel esmendrellámonos con Alfonso Álvarez Cáccamo e Gonzalo Navaza. As intervencións do autor e do chufador foron divertidísimas, un prodixio de creatividade lingüística e erudición literaria que nos deixou abraiados e abriu unha grande expectativa sobre a obra presentada.

No seu discurso inicial, Navaza definiu o libro como «once relatos independentes, autónomos, empaquetados polo marco común dunha familia, os Gotten, xa que todos os personaxes das historias son membros desta familia, parodia dunha estirpe vencellada coas letras, a dos Cáccamo». «En todos os relatos proponse ao lector a resolución dunha incógnita familiar, ademais de contar como un dos seus ingredientes cun humor que xoga co absurdo e co espazo do fantástico». «Todos teñen en común, tamén, estar escritos en primeira persoa, ben sexa polo narrador autorial ou por ser textos a el remitidos, o que lle achega máis verosimilitude». Foi debullando despois Gonzalo cada un dos relatos. Do primeiro, «Adiccion« sinalou que constituía unha sátira sobre o propio gozo da literatura. De «Temperatura corporal» que mesturaba o fantástico co humorístico. De «Labirinto« que abordaba as leis de irreversibilidade do tempo e da morte, constituíndo modelo de relato fantástico. De «Tres andares» que lembraba a algún conto de Cortázar, xente que vive en tres andares diferentes dun mesmo edificio e constrúe unha historia común. De «Tanto tempo sen verme» que homenaxeba a outro de Borges, parodia daqueloutro personaxe que se encontra a si mesmo, «un relato no que Alfonso xoga coa primeira e coa terceira persoa, realizando un exercicio de grande habilidade lingüística». De «A carta ás fillas» a súa ambientación na primeira Guerra Mundial. De «Patadas ás pedras», salientou o seu carácter desconcertante, «podería ser considerado unha parodia do conto de Poe protagonizado polo orangután». Concluíu referíndose a «O anano invisible», un relato nas liñas clásicas do fantástico, «un libro, pois, construído sobre as incógnitas que non debemos desvelar na presentación».

No seu discurso, Alfonso Álvarez Cáccamo homenaxeou ao escritor Cid Cabido, «foi el quen espertizou este libro, compartimos moitas risas, xa que a el lle gustan coma min o humor provocado polos xogos de palabras o que eu defino como “frases con nata”». A partir de aí comezou un memorable diálogo entre Cáccamo e Navaza onde se debullaron cento e unha destas frases do seu elucidario.

Onte 888: Día Verne

19 de Febreiro de 2014/en Autores, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Onte, Premios, Recurso_didáctico, Traducións, Vigo/por bretemas

Celebramos onte en Vigo o Día Verne lembrando aquel 18 de febreiro de 1868 no que entrou na ría o Nautilus do capitán Nemo. Unha efeméride de ficción que desta volta non foi esquecida pola prensa local, grazas ao esforzo dos vernianos vigueses. Excelente foi o artigo no Faro do mestre Carlos Núñez «Le vieux» equiparando o espírito innovador e modernizador da cidade nosa co acuñado polo novelista bretón. Como atinada foi a proposta de Antonio Giráldez Lomba, secretario do Instituto de Estudos Vigueses, solicitando o irmanamento («jumelage») con Nantes, a primeira cidade verniana, trazando unha autoestrada do mar literaria entre ambas as dúas fisterras atlánticas, unha iniciativa que axudaría a sacarnos da rotina cultural que padecemos en Vigo. Pola nosa banda, celebramos o Día Verne poñendo en marcha a edición d’ A illa misteriosa na colección Xabaril, a primeira das grandes novelas de aventuras que recomenda DoCampo na súa Illa de todas as illas, na que utilizaremos a tradución que Ánxela Gracián prepararou para Bivir. Deste xeito o capitán Nemo volverá á illa de San Simón onde presentaremos o libro coincidindo co ditame dos Premios Xerais o 8 de xuño de 2014.

Onte 884: Do Catro ao Uf

15 de Febreiro de 2014/en Cultura, Onte, Persoal, Presentacións, Sociedade, Vigo/por bretemas

A presentación de Retallos daquela infancia de Bautista Álvarez levoume onte ao Café de Catro a Catro, o emblemático local de Travesas no que había tempo non entraba. Levei unha grata sorpresa tanto polo arranxo actual do café, que continúa mantendo a sua elegante fasquía orixinal, coma, e sobre todo, pola intensa actividade cultural e cívica que promove. Recupérase así o pulo daquel Catro a Catro dos revolcados anos oitenta e comezo dos noventa, que mesmo convocaba un certame de noveliña galega, referente na narartiva daquel tempo. Outrosí sucede en Vigo co Café Uf, sempre un dos meus preferidos, que celebrou hai dous anos o seu trinta aniversario; un local o da rúa Pracer que mantén o seu pulo como espazo de lecer e cultura alternativa e insurxente. O Catro a Catro e o Uf demostran que os cafés son tempo compartido e soñado, espazos que por esta razón, ademais de contar cun proxecto empresarial, precisan dunha estrela que guíe a súa comunidade. Quizais por iso sempre volvemos a aqueles que a posúen.

Vigo e Jules Verne

11 de Febreiro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Autores, Cultura, Historia, Narrativa, Recurso_didáctico, Traducións, Vigo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo falo das relacións de Jules Verne con Vigo ao fío da publicación do libro do historiador Eduardo Rolland Verne en la bahía del tesoro.

Xa temos salientado as relacións de Vigo e da súa ría con Jules Verne. A publicación do traballo de investigación do historiador Eduardo Rolland Etchevers “Verne en la bahía del tesoro” (Ediciones Paganel 2013) aclara, cremos que de forma definitiva, o que foron as dúas visitas do escritor bretón a Vigo (a primeira en 1878 e a segunda en 1884) e a presenza destacada da nosa cidade na novela “Vinte mil leguas baixo os mares”.

O chocante do caso é que Verne escribiu de Vigo antes das súas visitas, ao que dedicou o capítulo oitavo da segunda parte de “Vinte mil leguas baixo os mares” titulado “A baía de Vigo. Segundo o seu relato, o “Nautilus” entrou na ría de Vigo o 18 de febreiro de 1868 (data para a historia de Vigo) coa intención de acceder aos galeóns da Frota de Prata fundida na batalla de Rande do 22 de outubro de 1702. Mentres os mergulladores accedían ao tesouro, Nemo narraba ao profesor Aronnax como a frota anglo-holandesa arrasara á escuadra franco-española abrindo a páxina da lenda dun tesouro baixo os mares. E será o 19 de febreiro cando o “Nautilus” chegue á Atlántida, o lendario continente baixo os mares que Verne sitúa preto das nosas illas Cíes. Cando escribiu isto Verne non visitara aínda a nosa ría, que na novela pintou con “augas impregnadas de luz eléctrica”, xa que se foi publicando por entregas entre o 20 de marzo de 1869 e o 20 de xuño de 1870 no “Magasin d’ Education et de Récréation”. Mais o que si coñecía polos diarios europeos, segundo o traballo de Rolland, eran os procedementos utilizados polo banqueiro Hipólito Magen en 1867 na enseada de San Simón durante as primeiras expedicións de rescate do tesouro dos galeóns, nas que ensaiou o funcionamento de escafandros semiautónomos inventados por Rouquayrol e de lámpadas eléctricas para ser utilizadas baixo a auga deseñadas por Ruhmkorff.

O libro de Rolland permite coñecer a transcrición do “diario de viaxe” de Jules Verne desvelando o sucedido nas dúas visitas a Vigo. Sabemos que chegou a Vigo por vez primeira o sábado 1 de xuño de 1878 na primeira viaxe do “Saint Michel III”, prolongando a súa escala até o martes, 4 de xuño. Grazas a unha carta do deputado Raoul Duval, un dos seus acompañantes, sabemos que coincidiu coa festa da Reconquista e coa procesión do Cristo, que daquela se celebraban no mes de xuño. Verne tivo a oportunidade de visitar Rande nun bote a vapor do “Flore”, un buque militar francés fondeado na ría aqueles días, e ser convidado a vestir o escafandro para se mergullar na enseada dos galeóns. O novelista e o seus acompañantes ruaron por Príncipe, participaron en bailes organizados polas sociedades recreativas do Casino e La Tertulia, entrevistáronse cos xornalistas e autoridades locais, acougaron no café Suízo da praza da Constitución, pasearon en coche pola bisbarra, onde o escritor reparou nas laranxeiras e nos hórreos (para el “graneiros de millo”). Verne regresaría seis anos despois, o día 19 de maio de 1884, desta volta procurando na ría viguesa (para Verne “un verdadeiro fiordo”) refuxio tras unha avaría da máquina de vapor do “Saint Michel III”, que foi reparada nos talleres de La Industriosa de Sanjurjo Badía. Nesta segunda escala, Verne permaneceu en Vigo outros catro días, no que foi recibido polo cónsul de Francia, subiu ao Castro, onde quedou admirado polas vistas sobre a ría e sobre o val do Fragoso, volveu ao café Suízo, visitou o Hotel Continental na Laxe, sen que no seu diario de viaxe conste que mantivese relación ningunha con Sanjurjo, coa excepción dunha difusa referencia (“agardando ao caldereiro para a reparación”) que deixa a porta aberta á lenda da amizade entre ambos os dous promotores do progreso.

Transcorridos máis dun século de todo aquilo, Jules Verne é un dos máis importantes propagandistas internacionais de Vigo como cidade portuaria atlántica. Hoxe podemos por ventura reconstruír un calendario e unha rota verniana viguesa (porto, praza da Constitución, Castro, Rande, San Simón…). No entanto, cómpre preparar un plan para reconciliar Vigo coa figura do bretón. Bautizar a ponte de Rande co seu nome, como leva proposto dende hai décadas Méndez Ferrín; incluílo no rueiro noso; popularizar a súa obra entre a nosa cidadanía, sobre todo entre os máis novos; bautizar co seu nome a futura biblioteca pública do estado; homenaxealo nas súas efemérides literarias e biográficas; preparar un roteiro didáctico lembrando a súa estadía e a súa obra máis viguesa…

Vigo é unha cidade verniana, tanto polo feito de estar presente de forma destacada na novela protagonizada polo capitán Nemo, unha das máis traducidas da historia, coma polo feito de asumir os valores e o espírito do xenio de Nantes, no seu tempo adaílde da tecnoloxía, da ciencia, da industria e do progreso. Vigo ten aínda unha débeda con Jules Verne.

Onte 879: Afouteza e corazón

10 de Febreiro de 2014/en Celta de Vigo, Deporte, Fútbol, Lingua, Onte, Vigo/por bretemas

Non é un detalle sen importancia que nas novas lonas da Tribuna de Balaídos colocadas onte se poida ler «AFOUTEZA CORAZON». A pesar de faltarlle un til (mágoa!), a reprodución a grande tamaño destas dúas palabras claves na gramática do fútbol celeste consolida a liña normalizadora asumida polo Real Club Celta de Vigo. É unha beizón que o emprego da nosa lingua como a vehicular na megafonía do estadio de Balaídos –unha práctica que se remonta a finais dos anos oitenta, ao abeiro do marco creado pola Ordenanza de Normalización Lingüística do concello de Vigo (pioneira e nunca derogada)– fose capaz de contaxiar amodiño novos usos que contan co apoio e simpatía da masa social celeste (vinte mil socios e socias). Así queremos ao noso Celtiña, coidadoso coa formación da súa canteira, afouto, firme e agarimoso na promoción da nosa lingua.

Medio inverno fóra

4 de Febreiro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Efemérides, Etnografía, Festas, Vigo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo falo da «festa da luz» que celebramos os días da Candeloria e San Brais.

Un amigo lembroume un refrán ben acaído para estes días de ballóns e sarabiadas: “Cando a Candeloria chora, medio inverno vai fóra”. Tras máis de dous meses rachando o ceo nesta nosa terra anfibia, o meu amigo procuraba animarnos(se) anunciando uns días de tregua despois de tantos outros de chuvieiras e borralladas. Acudín ao “Refraneiro galego básico” de Xesús Ferro Ruibal, un daqueles títulos da Biblioteca Básica da Cultura Galega publicada por Galaxia, para comprobar na biblia da paremioloxía galega a exactitude do prognóstico meteorolóxico popular. Porén, quedei un chisco confundido, xa que alí atopei outros refráns que matizan ou mesmo contradín abertamente o recitado polo meu amigo: “Pola Candeloria, metade do inverno vai fóra: se chora ou venta, inda entra”, como semella pode suceder este ano. “Se a Candeloria vén mal, o inverno está caroal”, outro xeito popular de expresar que á altura do 2 e 3 de febreiro (currusqueiro), datas nas que se celebran as festas de Candelas e Braises, o inverno e os seus rigores están apenas mediados, o que debería constituír motivo abondo de celebración: “Se a Candeloria chora, vai o inverno fóra; se ri, o inverno quere vir; mais cal chorar, cal rir, medio inverno está por vir”.

No entanto, a sabedoría do refraneiro galego lembra outros feitos deste tempo duro no que “a auga fai palleira”. O 2 de febreiro, tamén é popularmente o día de encantamento das cobras: “Santa Candeloria ampárame esta cobra” era a pregaria campesiña para manter lonxe calquera tipo de serpe do eido. Mais tamén, “Pola Candelaria casan os paxariños e vaise a galiñola”, xa que “de Candelaria en diante ningunha ave voa soa”, dous refráns que animan a enxergar xa os primeiros gromos da primavera e a preparar os trouleos do entroido. Luís Amado Carballo versificou fermosamente no seu libro “Proel” (1927) esta profecía popular: “Na catedral do abrente / hoxe casan os paxariños, / con nubes de neve e ouro / está o ceo galanado”.

A da Candeloria é unha festa da relixión católica, pero como tantas outras, ten unha orixe pagá que se remonta a tempos anteriores á romanización. No día da Candeloria os cregos beicen nas igrexas as candeas que os fieis manteñen acesas durante e misa e que logo serán empregadas nos oficios de xoves santo; candeas ás que a tradición atribuía a capacidade de alumar o camiño das almas dos moribundos e que, ao tempo, servían para calmar as máis estrondosas treboadas. A conmemoración cristiá da Candeloria parece que ten a súa orixe nunha festa romana do lume, a dos “Lupercales”, unha procesión de candeas acendidas na noite na que se facían pregarias a Proserpina, a deusa que daba forza ás sementes, procurando a fertilidade dos eidos. Celebración que os romanos quizais tomaron da “Festa da luz” dos pobos celtas, exhaltación de “Brigantia”, o “Candlemas” ou “Imbolc”, festexo do lume sagrado que liberaba a terra, propiciando a fertilidade e o espertar do sol. Xa que logo, na cultura popular galega a da Candeloria é “a festa da luz”, xa que comezan a medrar os días e a estreitarse as noites, o comezo do ciclo dos traballos agrícolas, a festa das mimosas, xa que comezan a abrollar nas beiravías das estradas, e mesmo tamén o “día do amor”, anticipándose o “san Valentín” que nos pretenden vender os centros comerciais.

Este primeiro pulo que supón superar a metade do inverno celébrase na área metropolitana viguesa coas primeiras romaxes do ano. Pasado o 15 de xaneiro co San Mauro de Matamá, a primeiriña de todas elas, Castrelos homenaxeou o 2 de febreiro a Candeloria no seu templo románico, unha das marabillas do patrimonio vigués, e ao viño novo e as larpeiradas do porco. O día seguinte, Bembrive celebrou a Brais de Sebaste, o avogoso armenio das gorxas, patrón da croata cidade de Dubronick, con pasecorredoiras, cocidos e polbadas nos furanchos (algún xa conta con páxina de Facebook) de toda a entidade menor. Outrosí sucedeu co San Brais en Budiño, a parroquia do Porriño, ao pé do pétreo monte Faro, onde ademais das canteiras de granito está “O Catabún”, unha pedra vertical que cando se batía creaba un son grave capaz de escoitarse en todo val da Louriña.

Mais a da Candeloria, chamada no norte de Portugal, “a señora da Luz”, é festa de seu tamén noutras parroquias de Galicia, como en Faramontaos no concello de Carballeda de Avia, en Rivas de Araúxo no concello arraiano de Lobios ou no de Cabanas nas terras do Eume. En Cordeiro, a parroquia do concello de Valga, onde naceu a Bela Otero, realízase unha procesión cos santos da igrexa parroquial e logo unha poxa cos lacóns que os fieis deixaron como exvotos; un costume gastronómico-relixioso que ten a súa orixe no pago dunha ofrenda por unha praga que tivo lugar no século XIX. Moi diversas formas de celebrar que medio inverno e as súas chuviñadas van fóra.

Carlos Oroza, poeta maior

28 de Xaneiro de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Autores, Homenaxes, Poesía, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao poeta Carlos Oroza con motivo da homenaxe que recibiu en Mondariz Balneario.

Na noite do pasado venres no Balneario de Mondariz máis dun cento de persoas abeizoamos a Carlos Oroza con motivo do seu noventa aniversario e da publicación dunha edición popular de “Évame” (Editorial Elvira, 2013). Convocados por Xavier Romero, o editor, amigo e apoio vital do poeta, expresamos a nosa admiración a quen o granadino Tomás Paredes Romero, presidente da Asociación Española de Críticos de Arte, cualificou de “poeta enteiro, integral e universal”, tanto pola “universalidade do que comunica” coma pola “intensidade coa que o fai, dende unha claridade e creación léxica únicas, imprimindo un alento, un ritmo no verso que ningún outro poeta utiliza nin promove coma el”. Foi unha velada literaria pechada por Oroza recitando con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, “Évame” e “América”. Inesquecible.

Desde a súa chegada a Vigo, hai máis de tres décadas que coñecemos a Carlos Oroza (nacido en Viveiro o 13 de maio de 1923), o noso eterno poeta peripatético, un camiñante anónimo polas rúas viguesas na procura da inocencia, da grinalda e do poema. Oroza camiña polo rueiro noso coa ollada á espreita, longa e profunda, a propia dun tuareg urbano disposto a abraiarse e sorprenderse. Carlos fixo do paseo conversa e abrazo, lección moral e reflexión política intensa e fugaz. Do Calvario a Príncipe, da Porta do Sol á Laxe, de Beiramar a Bouzas, Carlos Oroza sobe e baixa amodiño, caligrafando cos seu pés un camiñar por Vigo insatisfeito e preciso, vangardista e demorado, coma tamén é o seu poema. “Todas las tardes paseo mi derrota por las calles de Vigo, alguna vez me paro en la orilla y espero algún barco” declarou unha vez para expresar a razón do seu deambular ás ceibas pola nosa cidade revolcada, a quen considera a súa cidade luz, a súa paisaxe nutricia, cidade de cristal, “o lugar máis semellante a miña idea infantil de Galicia”. Afirmacións que expresan a súa pertenza á cidadanía viguesa, a pesar de ser poeta declarado sen patria nin bandeira, a voz de todos nós, capaz de facernos sentir co alento dos seus versos en “Alicia” (1985) o arrecendo da maruxía naquel recital memorable que deu hai dez anos con motivo da inauguración do museo Marco de Príncipe.

Bandido errante, definiuno o poeta Manuel Forcadela, Oroza deixou nos sesenta as súas pegadas de poeta maldito no madrileño Café Gijón, onde fundou a revista “Tropos”, xunto a Víctor Lizárraga e Victoria Paniagua. Da súa estancia en Ibiza en 1969 naceron os versos de “Malú”, máis tarde “Évame Malú”, creando as palabras que faltan, iniciando un proceso de creación léxica e reescrita permanente, dicindo o que non se di, tocando o intocable, achegando o afastado, escribindo cos pés e mans, obsesivo na procura da cerna, da esencia e da finitude. Tras a súa viaxe a Nova York, a primeiros dos setenta, para recoller o premio internacional de poesía underground abrollaron os versos de “América”, unha homenaxe a Poe, mais tamén unha tsunami de palabras medidas, exactas, que expresan a súa concepción da poesía como exercicio físico, respiración e silencio, melodía, cadencia e ritmo, canto e oración, concibido para ser pronunciado e escoitado. Foi Lawrence Ferlinghetti, outro membro da xeración beat, á que se adscribiu a Oroza, quen definiu a poesía como o que “berramos ao espertar nun bosque escuro en medio do camiño da nosa vida” e o poema como “instante fosforescente iluminando o tempo”. Nesa exaltación sitúase Carlos Oroza, cando as palabras soñan que el as nomea (autopoética), escribindo en voz alta, procurando a outredade, organizando o caos, procurando sentido o absurdo da existencia.

Coma segrel camiñante, regresou a Galicia, “En el norte hay un mar que es más alto que el cielo”, asumindo a tradición dos trobeiros galego-portugueses. Coma Mendiño e Martín Codax, desque vive nesta porción de terra gris do Norte, Oroza reside no mar que foi escrito, dignificando a comunidade na que vive, apostando por unha poesía que enxerga futuro, por un texto que anuncia, que avanza o que está por vir, o que escribe unha liña que soña, que pon no pé no aire para ver dende aquel outeiro a nosa cidade iluminada.

Autor dun poema único, escrito a xeito de rolo, miniado coma un códice, corrixido até a extenuación, Carlos Oroza fixo da poesía a súa vida. Pasou necesidades, mais nunca se queixou nin nunca se dobregou. Renunciou a todo, confesou a Rogelio Garrido nunha longa entrevista en “Faro de Vigo”, que “decidiu perder para gañar”. Nunca se rendeu. “No es el orden ni es el tiempo el que nos da el placer”. Con noventa anos continúa reclamando que “o trigo medre nas fronteiras”, sabe que axiña “comenzará a chover e non haberá portais nin recantos para nós”. Carlos Oroza é un poeta maior que merece a nosa gratitude, admiración e afecto. O concello de Vigo débelle unha gran homenaxe.

Onte 861: Editorial Cartel

23 de Xaneiro de 2014/en Edición, Editores, Historia, Onte, Vigo/por bretemas

Grazas ao bibliófilo Guillermo Escrigas soubemos onte da existencia da editorial Cartel, que funcionou en Vigo durante a Guerra Civil, sendo probablemente un precedente daquela exitosa editorial Cíes de Eugenio Barrientos. líder da edición popular en España durante as primeiras décadas de posguerra. Instalada no número 8 da rúa Velázquez Moreno, a editorial Cartel publicaba nos anos 37 e 38 diversas coleccións de novelas breves e contos infantís ilustrados, distribuídos por correo por medio dun sistema de subscrición mensual a 50 céntimos. As présas puidemos manexar nove títulos que trouxo Escrigas, todos eles de formato peto (estimo 9 x 13 cm) e de 24 a 36 páxinas, incluindo nos interiores media ducia de ilustracións a liña (algunas ben xeitosas) e portadas a dúas cores. Anotamos as présas títulos e autores. Na colección «Cuentos de la niñez» (na que identificamos nunha das contracubertas unha relación de dez títulos): Marta y el príncipe azul, El misionero y las botas de cien leguas, La maldición, Marina y sus tremendas aventuras, La estatua de los ojos azules. Baixo o epígrafe de colección «La novela nueva»: Leyenda del fuego (1938) de Federico Mendizabal, y Leyendas de mi aldea (1937) de Jose Sanz Díaz. Na colección «Cuentos de Calleja», La murga gaditana; na colección «Cuentos de Jub», El malvado Ivanof e sen epígrafe Los poetas. Canciones extraviadas de Julio Sigüenza. tempo haberá para procurar máis datos destoutro capítulo da historia da edición en Vigo, cidade cunha actividade editorial ininterrumpida dende hai 150 anos.

A descuberta da exisencia de Cartel produciuse no marco dunha longa sesión de traballo celebrada dentro das actividades do magnífico proxecto de investigación da Universidade da Coruña «Produción editorial na Galiza durante a etapa franquista (1939-1975)», dirixido pola profesora Carmen Fernández Pérez-Sanjulián. Un proxecto que leva catalogados até o momento arredor de 4.800 títulos editados en Galicia durante este período, dos 718 foron publicados en galego. Un proxecto de investigación que moito axudará a reconstruír a memoria da edición en Galicia e na nosa lingua, un capítulo tan fulcral (coma até agora case inexistente) na nosa historia cultural. A miña beizón e os mellores azos para o grupo Illa da UDC e para as persoas participantes en tan importante achega para a edición galega.