Onte 846: Castelao con Bagaría

O sesenta e catro aniversario do pasamento de Daniel de Rianxo é unha oportunidade para volver sobre algúns dos seus textos menos coñecidos. Así o fixen no serán de onte relendo as quince entrevistas que Manuel Rosales recolleu no primeiro volume de Para ler a Castelao. Entre todas elas, sen dúbida, foi sempre a miña preferida a conversa que mantivo con Bagaría publicada por El Sol o 19 de xuño de 1936. Cando o humorista catalán (autor dunha das máis famosas caricaturas de Daniel) lle pregunta sobre se está contento co Estatuto, que sería plebiscitado semanas despois (o día 28), a resposta de Castelao é tan lírica coma retranqueira:

–Eu non teño culpa de que Galicia posúa as caracerísticas dunha nacionalidade, mais creo que debe renunciar a parte dos seus dereitos naturais. Con que poida respirar libremente abóndalle. A Galicia abóndalle con poder resolver os seus problemas vitais e eu gostaría dunha Galicia coas portas abertas, sen carabineiros. Somos internacionalistas por convencemento e universalistas por natureza. Lembra que no ceo quedou un camiño de estrelas para sinalar a nosa comunicación co mundo antigo e no fondo do Atlántico debe existir un camiño de esqueletes galegos para marcar a nosa comunicación co mundo novo. Aspiramos que Galicia sexa simplemente un paraíso. Oe, Bagaría, non cres ti que cómpre crear pequenos paraísos?

Subscribo a afirmación de Castelao, «abóndanos con poder respirar libremente» e a súa aspiración de facer de Galicia simplemente un paraíso. Non desistiremos en tan produtivo afán.

As caricaturas que reproducimos son ambas as dúas de Lluís Bagaría. A da esquerda corresponde á conversa que os dous humoristas sostiveron en 1936, en vésperas do alzamento militar, á que facemos referencia na anotación. A da dereita, á primeira intervención parlamentaria de Castelao en 1931, «co corazón esgazado e sangrante polo seu pobo, condenado á emigración».

Onte 843: Efemérides literarias 2014

Ramón Nicolás publicou onte no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia un artigo excelente lembrando as efemérides literarias deste 2014 recén iniciado. Ademais do ano Díaz Castro, pareceume oportuno que Nicolás reparase nos cincuentenarios do pasamento de dúas figuras galeguistas a recuperar, a do político e xornalista Ramón Suárez Picallo (o 14 de outubro) e a do arquitecto Manuel Gómez Román (o 11 de novembro), así coma tamén nos centenarios do nacemento de Avelino Pousa Antelo (o 14 de maio) e Ramón de Valenzuela ( o 3 de outubro), o autor de Non agardarei por ninguén. Efemérides moi a ter en conta na planificación do noso traballo editorial e na súa utilización didáctica.

Eu quero galego

Encantoume esta peza titulada «Verbas» de Andrea Maseda Prado, participante no concurso de curtas sociolóxicas da UDC. Unha peza para compartir.

Onte 780: «A miña primeira Rosalía»


Neste Samaín de vento e chuvia, atrevémonos a coller a autoestrada esvaradía para asistir no serán de onte ao concerto compostelán d’ A miña primeira Rosalía. A pesar da violenta bategada, sobre todo ao regreso na noitiña, moito pagou a pena a viaxe. Unha ducia e media de artistas, convocados pola teimosía de Xosé Lastra, o argalleiro deste proxecto, continuidade do iniciado o pasado ano con O meu primeiro Celso Emilio, desenvolveron no escenario dun Principal petado as doce cancións do libro disco homónimo de Xerais.

A hora e cuarto do concerto foi de exaltación da poesía rosaliana a ritmo de música galega de raíz, coa presenza de inequívocos momentos jazzísticos: Unha excelente combinación á que non foron alleos os arranxos de Xurxo Varela e Nani García, sobre once temas rosalianos e a famosa homenaxe de Curros á autora de Follas novas. Como era de agardar, no concerto inundouno todo a voz excepcional de Xiana Lastra, que acada cotas memorables en temas como «O ceo azul clarísimo» de Rodrigo Romaní e, sobre todo, en «A xusticia pola man», unha canción composta e arranxada por Pablo Sebio expresamente para este proxecto. A interpretación excepcional de Xiana Lastra (dificilísima pola escala tonal na que se ten que mover) deste primeiro poema galego de rebelión, apoiada pola narración de Mini, foi un dos momentos máis emocionantes e aplaudidos do serán. Magníficas foron todas as interpretacións de María Manuela, ilustradora tamén do libro, bordando os temas populares como a xoldra de «Imos bebendo», con todos os músicos e os bailaríns sobre o escenario. Potentes e clarísimas, como é adoito, as de Mini e Mero, dous grandes mestres da nosa música popular, nas que merece unha mención á parte «Lévame a aquela fonte cristaíña», composta polo propio Mero, canción chamada a se converter nun novo himno rosaliano. Un concerto que sempre foi a máis, co apoio que nas pezas finais achegaron aos músicos deste proxecto artístico dirixido por Xurxo Varela o gaiteiro Anxo Lorenzo, a pandereteira Olga Brañas e os bailaríns Marcos e Gabriela.

O proxecto «A miña primeira Rosalía», que ten o seu corazón no libro cedé de Xerais, que chegará ás librarías galegas nos vindeiros días, amosa tanto o talento artístico deste excepcional grupo de músicos como o seu afán de homenaxear a unha Rosalía sempre viva, moderna e rebelde. «A miña primeira Rosalía» continuará por outras localidades do país. Aconsello non perder este concerto, é unha marabilla!

 

Onte 772: Día da biblioteca

Ademais da exitosa folga en defensa do ensino publico galego de calidade, non esquezamos que onte foi tamén o Día da Biblioteca. Unha efeméride para poñer en valor a que debera ser considerada como a primeira institución cultural de cada comunidade local. As bibliotecas son servizos públicos de primeira necesidade, como as escolas, os hospitais e os centros de saúde; as bibliotecas son o garante do acceso de toda a cidadanía en condicións de igualdade á información, á lectura e á creación literaria.

Comprendo nesta xornada a euforia dos responsables da Consellaría de Cultura presentando o aumento de usuarios e préstamos da rede de bibliotecas nodais, un feito que se produce na maior parte das comunidades autónomas, probablemente asociado ás dificultades da crise. Porén tamén hai que denunciar, como fixo Olimpia López, a presidenta de ANABAD Galicia, os recortes brutais que sofre a rede de bibliotecas públicas en Galicia. Entre 2012 e 2013 os orzamentos da Xunta para bibliotecas reducíronse nun 40 %, recortes que para o 2014 serán do 12%, o que supón unha rebaixa dos recursos dispoñibles en dous anos en máis do 50 % (e non queremos comparar estas cifras coas que en 2008 destinaba o goberno bipartito). Redúcense todas as partidas, mais sobre todo a de adquisición de fondos bibliográficos (ao que non e alleo a decisión do ministro Wert de suprimir esta partida, xa por segundo ano consecutivo, nos orzamentos xerais do estado) e a dos recursos destinados ao fomento da lectura. Con máis usuarios e menos recursos é moi dificil para os bibliotecarios (outros heroes anónimos) poder manter a calidade do seu servizo.

Tanto en tempos de crise coma de bonanza, o papel das bibliotecas e esencial para desenvolver altos niveis de cohesión interxeracional, convivencia social e participación cívica. Moito máis no momento actual, onde ademais de incrementarse a desigualdade social, cómpre suturar a fenda dixital aberta polo acceso ás novas tecnoloxías da comunicación. As bibliotecas teñen un importante papel neste proceso de alfabetización informacional, no acceso de toda a poboación a estas novas tecnoloxías (que non son só cousas das xeracións mozas), contribuindo ao proceso de formación permanente e alfabetización informacional.

De bibliotecas e do seu futuro dabaterase no Simposio «O libro e a lectura» que organizamos os membros da Asociación Galega de Editores o vindeiro 14 de novembro. Unha xornada que pechará o escritor Suso de Toro cunha conferencia titulada: «En defensa da biblioteca pública». Un tema sobre que volveremos.

Onte 766: Cara de cospedal

Diante da excelente foto de Carlos Barajas na que aparece Dolores de Cospedal seguindo no xulgado as declaracións no plasma de Luís Bárcenas, que a acusaba de recibir dous sobres de 7.500 euros entregados por el mesmo nos despachos do partido e do Senado, os lexicógrafos acuñarán a frase «cara de cospedal» para as actualizacións futuras dos seus dicionarios. A nova frase será unha excelente exemplo didáctico para expresar a suficiencia e o poderío de quen se sabe moi por riba de acusacións e das penalidades que sofren os cidadáns do común: «Non, non recibín sobre ningún, díxolle ao maxistrado con cara de cospedal». A foto é tamén un excelente recurso didáctico para utilizar na nova materia de «Valores éticos e civicos», que o partido de Cospedal incluíu na LOMCE para o alumnado que non curse Relixión.

Onte 761: A lectura xuvenil como pasarela

Sigo dende hai tempo o excelente blog no que a profesora Gemma Lluch dedica atención ás narrativas dirixidas aos adolescentes e ás prácticas na web de promción da lectura. A raíz da publicación hai un mes dunha anotación que respondía á pregunta «a lectura xuvenil é unha pasarela para a educación literaria», xerouse un debate moi interesante ao que os editores educativos e de coleccións e titulos da denominada «literatura xuvenil» non podemos quedar alleos. Neste debate é sempre útil diferenciar entre lectura e lectura literaria, como tamén entre relatos de características paraliterarias e textos literarios, nos que se encadrarían aqueles da tradición literaria, dende as obras clásicas aos textos fundacionais das nosas culturas. Comparto a análise de Gemma Llluch de que nalgúns contextos educativos a lectura xuvenil pode ser unha pasarela para acceder a unha educación literaria; mais tamén poderiamos afirmar que hai razóns para todo o contrario. Seguindo este debate, semella esencial a secuencia e as características do traballo de aula preparado polo profesor ou profesora de lingua e literatura. A clave, en definitiva, estaría en como se traballan as competencias de comunicación e expresión oral e escrita, nas que a lectura ten un peso decisivo, como na abordaxe da literatura como a súa gozosa expresión artística. Recomendo as anotacións e o blog de Gemme Lluch, guieiros nun debate que non está moito menos pechado.

Onte 743: Des-normalización

Valentina Formoso pon o dedo na chaga. No artigo publicado na sección «Voces» de Prolingua denuncia as políticas sibilinas con función des-normalizadora sobre a cultura galega e para a lingua en particular. Unha choiva morna que vai enchoupando de prexuízos a valoración da cultura e linguas de noso. Este é, entre outros, o caso dalgúns contidos de libros de texto de Lingua castelá e literatura que negan a nosa lírica medieval galego-portuguesa, incluíndoa no corpus da «literatura castelá». Outrosí sucede cos contidos referidos á sociolingüistica e as escasas e prexuizosas referencias ás linguas cooficiais recoñecidas na propia Constitución. Probablemente nesas páxinas de materiais curriculares de importante difusión en todo o sistema educativo español, incluído o galego, poidamos atopar algunhas das raíces dos prexuízos e actitudes desgaleguizadoras tan presentes no actual ensino secundario, como as actitudes anticatalás ou antivascas, por fortuna só presentes en sectores minoritarios. Recomendo o excelente artigo de Valentina Formoso.

Onte 735: Unha historia literaria de referencia

Para os editores sempre é motivo de fachenda e satisfacción a chegada ás librarías de obras que consideramos de referencia, as chamadas a perdurar e a gañar importancia co paso do tempo, eses títulos que engalanan o noso catálogo durante anos e anos. Obras arriscadas para autores e editores neste tempo de tránsito da edición, onde a fraxilidade do dixital envellece o soporte escrito no momento da súa publicación. Esa mesma fachenda e convicción foi a que sentimos onte coa chegada do primeiro volume (dos catro previstos) da Historia da Literatura galega de Xosé Ramón Pena, máis de catrocentas páxinas nas que se reconstrúe con detalle o relato da produción literaria galega dende a Idade Media até os inicios do Rexuridmento, coincidindo coa publicación d’ A Gaita Gallega de Xoán Manuel Pintos. Sei que  cómpre agardar a publicación dos tres volumes restantes, prevista a un ritmo dun por ano, mais creo non equivocarme considerando que as achegas metodolóxicas, historiográficas e bibliográficas do proxecto de Moncho Pena están á altura das grandes (tamén escasas) historias literarias de noso, como a do seu mestre Ricardo Carballo Calero. Foi e continuando sendo o de Pena un esforzo individual enorme, teimoso, constante, diario, propio dun gran maratoniano da nosa investigación literaria. Unha actitude que merece a nosa maior gratitude como editores. Tanto polo seu enfoque comunicativo e polo novidoso de moitas das súas interpretacións e lecturas (onde creo está a cerna da obra) como pola importancia concedida ao estudo das circunstancias políticas e sociais sobre o feito literario e sobre o devir da lingua galega, esta obra de Xosé Ramon Pena posúe ese carácter perdurable, dunha historia literaria de referencia, por riba de soportes impresos e dixitais. Agardamos con expectación a recepción deste primeiro volume por parte da comunidade académica e polo conxunto do noso sistema literario.