Onte 547: Cea Literaria en Sanxenxo

Despois da intensa xornada no Consello da Cultura Galega sobre «A cultura impresa na Rede», acompañei a Pedro Feijoo na Cea Literaria do Hotel Justo de Sanxenxo. Con  este encontro do autor d’ Os fillos do mar cun medio de cento de lectores e lectoras, iniciábase en Sanxenxo o programa de «Noites literarias» nas que se pretende gozar da gastronomía, da lectura e doutras expresións creativas. Un traballo en man común entre un cociñeiro, un adegueiro e un libreiro que funcionou á perfección. A cociña de Casa Justo presentou algúns dos novos pratos da tempada de primavera (como as filloas recheas de grelos e o polbo á grella con alioli de pistacho, excelentes!!!), a Adega Eidos puxo o seu albariño (xenial!), mentres que a Libraría Nós promoveu durante tres semanas entre os seus lectores e lectoras a novela coa que debutou o autor vigués. Un modelo que se amosou moi exitoso xa que na sobremesa a conversa co autor alongouse máis dunha hora, con algunhas intervencións moi analíticas, detalladas, entusiastas e, sobre todo, emocionantes por parte tanto dos lectores e lectoras coma do propio Pedro Feijoo nunha noite moi brillante. Beizóns ao noso admirado Xaime Corral por crear esta actividade chamada a converterse nun modelo da acción proactiva da libraría coa comunidade de lectores á que serve.

Onte 546: A toda máquina!

Acompañamos a Jacobo Fernández Serrano no obradoiro de banda deseñada que impartiu no Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra. O veterano salón pontevedrés é desas convocatorias que sabemos nunca decepciona. A pesar da considerable rebaixa do seu orzamento e da mudanza do seu equipo de xestión, mantén un máis que aceptable nivel e número de actividades de animación e de presenza de público familiar. Chamoume moito a atención as exposicións arredor do tema das máquinas («A toda máquina!» é o monográfico desta edición) e, sobre todo, a excelente mostra biográfica arredor da nosa admirada Marilar Aleixandre, a autora que será homenaxeada, tan merecidamente, esta edición, na sesión matinal do sábado 21 de marzo.

A pesar de que cultural e educativamente resulta incomprensible a falta de colaboración institucional doutras administracións públicas, como a Xunta ou a Deputación, é unha ventura que esta décimo cuarta edición do Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra, a pesar de contar con menos recursos, manteña o seu pulo e a súa capacidade para sorprender e innovar. Parabéns ao concello de Pontevedra por manter aceso este facho de ledicia infantil e esperanza para toda a comunidade lectora.

Onte 545: Lectura en alta voz

Celebrouse onte o Día Mundial da lectura en alta voz, unha iniciativa concibida para amosar ao mundo que o dereito á lectura e á escritura pertence a todas as persoas. Celebrada en 2012 en sesenta e cinco países, os organizadores desta iniciativa pretenden “motivar aos nenos, adolescentes e ás persoas adultas para celebrar o poder das palabras, sobre todo daquelas transmitidas [compartidas] de forma presencial e capaces de crear unha comunidade de lectores e lectoras, ao tempo que reclamar o dereito de cada neno ou nena a unha educación segura e o acceso aos libros e a tecnoloxía. “Erguendo as nosas voces, neste día, amosamos aos nenos do mundo que apoiamos o seu  futuro: que teñen o dereito a ler, escribir e compartir as súas palabras para cambiar o mundo”, afirman os promotores no texto do seu chamamento. A lectura en voz alta é unha práctica de comunicación oral baseada na lectura, capaz de socializar o texto e engadirlle emocionalidade. É unha moi interesante estratexia de animación e formación lectora, por fortuna en vías de recuperación. O programa “Ler e escoitar”, un concurso de lectura en alta voz incluído no programa “Hora de ler” da Asesoría de Bibliotecas Escolares, amosa o éxito e o valor desta estratexia de animación. Ler en alta voz para compartir e formar lectores e lectoras.

Onte 544: O galego, materia troncal

Por moito que lamentemos o inicio dos trámites por parte da Xunta de Galicia para recorrer diante do Tribunal Supremo a sentenza do TSXG sobre o decreto de plurilingüismo, non podemos esquecer o risco que supón que no anteproxecto da LOMCE a lingua e literatura galega non sexa considerada como materia troncal no currículum da ESO e do Bacharelato. Na última versión da chamada «Lei Wert», presentada a ditame do Consello de Estado, as linguas cooficiais na Educación Secundaria quedan incluídas dentro do bloque de «asignaturas de libre configuración autonómica», perdendo a súa condición de materia troncal, que pola contra conservan a lingua castelá e a primeira lingua estranxeira. De non modificarse no trámite parlamentario esta consideración, podería ter importantes consecuencias á hora da realización das reválidas ao remate da ESO e do Bacharelato, onde para o alumnado só sería obrigatorio examinarse das materias troncais, contando con posibilidades de elección entre o resto das materias específicas e optativas. Non hai dúbida de que a lingua e literatura galega debe formar parte do núcleo de materias obrigatorias nestas probas finais de etapa. O contrario, a pesar de contar coas mesmas horas lectivas ca o castelán, provocaría outro gravísimo retroceso no estatus educativo da lingua galega.

Publicado en Galicia Confidencial.

Onte 543: Pescanova



O pasado ano con motivo da homenaxe a Valentín Paz Andrade lembrouse en diversas ocasións como en 1961 zarparon de Vigo o Lemos e o Andrade, os dous primeiros arrastreiros conxeladores do mundo. Poñíase en marcha o proxecto de Pescanova, a que se convertería na primeira empresa transnacional galega e, despois de cincuenta anos, unha das dez primeiras empresas pesqueiras do mundo especializada na captura, cultivo, produción e comercialización de produtos do mar. Porén, as cousas non pintan ben para a empresa creada polos Fernández. A noticia do seu preconcurso de acreedores, motivada pola súa elevada débeda bancaria e a posterior perda dun 60% do valor das súas accións pon en perigo o control galego desta empresa estratéxica para o país. Unha situación á que non é allea a debacle das nosas caixas, xa que foi decote Caixa Galicia quen refinanciaba a débeda da empresa, como no proceso da súa bancarización se eavaporaron os paquetes de accións dunha empresa que continúa dando beneficios e aumentando a súa facturación. Non é descartable que unha situación de fraxilidade da cotización coma a actual puidese ser aproveitada para que algúns falcóns se fixesen a moi bo prezo cunha empresa que conta con 10.500 traballadores en todo o mundo. Outra noticia moi preocupante para os intereses de Galicia. O seu futuro é unha cuestión de fe?

Onte 541: #QueSeLixeATroika

As grandes manifestacións de onte en Portugal amosan a indignación dunha maioría social farta da política de austeridade imposta pola Troika e polo goberno de Passo Coelho. Convocados apenas por internet –utilizando  un blog, Fb e Twitter, baixo o hastag #QueSeLixeATroika e os lemas «Queremos as nossas Vidas» e «O povo é quem máis ordena»–, o millón e medio de persoas que ocuparon as rúas das cidades portuguesas, probablemente nas máis importantes manifestacións da súa historia recente, aprobaron unha Moción de Censura Popular, un chamamento á romper coas políticas nefastas de devaluación interna que empobrecen aínda máis aos humildes e remata coa democracia. O que sucedeu onte en Portugal amosa, ademais, a crise da lexitimidade dos partidos de goberno que minten á cidadanía e incumpren sistematicamente o que prometeron. Neste triste proceso, Portugal vai un ano por diante nosa. Aconsello reparar nas fotos e nos vídeos, identificando os textos das pancartiñas, onde non aparecen (ou polo menos eu non os vin) emblemas e insignias dos partidos de esquerda tamén presentes na convocatoriaEmociona escoitar outra volta  «Grândola vila morena» no Terreiro do Paço. Dá moito que pensar, un pobo que non se resigna.


Onte 540: Paco Porrúa, editor emigrante

Cando esta semana viaxei a Ferrol, Nicolás Vidal agasalloume un exemplar de Ferroláns de seu. 43 entrevistas en Diario de Ferrol, un libro publicado por Edicións Embora, que preparou co seu compañeiro José Gómez Fandiño. Aproveitando algúns ocos duns días moi intensos e atafegados, comecei o libro pola lectura das entrevistas co intelectual galeguista Fernando Pérez Barreiro-Nolla e co editor Francisco Porrúa. Unha marabilla! Estas dúas pezas magníficas demostran que é posible facer xornalismo cultural de calidade en xornais locais, para o que cómpre contar cunha ollada inequivocamente glocal e unha paixón e paciencia abondas para seguir os fíos máis longos das historias.

A entrevista de Vidal e Fandiño co editor arxentino nacido en Corcubión en 1922 e formado en Ferrol durante o inicio da súa adolescencia constitúe unha auténtica lección do que se entendía por edición cultural no século XX. Nunha ducia de páxinas o grande Paco Porrúa sintetiza as ideas fulcrais da nosa profesión: «O editor xenuíno é un home que ten por unha banda como paixón os libros, e pola outra ten moi en conta os cartos, e esas cousas son contraditorias». Asumindo esta dobre dimensión, o sabio Porrúa defende o seu compromiso inequívoco coa edición literaria, concibida como «unha indagación do mundo e da linguaxe», «un xeito de poñer un pouco de orde no caos». Tamén aposta Porrúa pola lectura literaria como «un desciframento do mundo e un enriquecimento do pensamento». «Un lector sabe que pode pensar en termos doutro, doutro autor, doutro home. Na entrevista non deixei de anotar esta frase memorable sobre a función ética da literatura e da edición literaria: «Entendo a literatura coma unha sorte de entusiasmo case pedagóxico, de dar felicidade aos lectores no sentido de darlles unha comprensión do mundo, unha maior sutileza, un maior axuste das palabras nun mundo no que a linguaxe está completamente terxiversada, onde as palabras se empregan en sentido contrario: dise paz cando hai guerra e diose violencia cando hai afecto, todo ao revés».

A figura deste editor galego emigrante merece ser reivindicada en Galicia, coma el fixo coa contribución doutros editores galegos emigrantes da xeración anterior a súa, Seoane, Dieste e Lorenzo Varela, os que promoveron proxectos como os de Ediciones Botella al mar. Non esquezamos que Paco Porrúa foi o editor na editorial Sudamericana do Rayuela de Julio Cortázar e o que apostou pola publicación de Cien años de soledad de Gabriel García Márquez. Fundador da editorial Minotauro, foi o primeiro editor en castelán de Tolkien e de Bradbury, de quen traduciu Crónicas marcianas, baixo o pseudónimo de Francisco Abelenda (F.A.), o seu apelido materno, libro que editaría cun prólogo de José Luis Borges. Hoxe vive xubilado en Barcelona, despois de vender en 2002 Minotauro ao Grupo Planeta. Beizóns, mestre!

 

Onte 539: «A punta de pistola»

Acompañei a Fran Alonso na presentación no IES de Teis de A punta de pistola, a súa novela máis recente, gañadora do Premio La Voz de Galicia de novelas por entregas 2012. Tras unha presentación moi didáctica do autor sobre o proceso de escrita desta obra, unha ducia de alumnos e alumnas de 3º de ESO mantiveron con el unha conversa arredor da novela que se alongou durante case unha hora.

Fran Alonso desvelou que novela nacera hai anos dunha noticia que lera en Faro de Vigo sobre o secuestro duns rapaces a cargo dos seus pais. «Daquela escribín un artigo de opinión sobre aquel feito tan estraño». Preguntado sobre se os personaxes ou os feitos da novela eran reais, Fran contestou que «se ben, a maioría dos personaxes, non existían como tales, todos tiñan algo real. No obstante, si é real a figura de Celia Rivas, a primeira muller que sacou o carné para conducir camións en 1932». «Como tamén foi real o secuestro dos xemelgos co que se inicia a novela. O que facemos os escritores é reescribir a realidade, reinventámola, cuspímola sobre o papel e cando o facemos a realidade xa non é a mesma. Sometémola a nosa mirada e distorsionámola».

Preguntado sobre cal consideraba o personaxe máis chamativo da novela, Alonso non dubidou en «que o máis lle custou traballar foi a parella de pais, Varas e Rica, lévanse mal, discuten, mais están indisociablemente unidos. Tratei de retratalos nos seus diálogos, que fosen moi vivos. Definir esa parella foi o maio reto da novela».  Sobre os nomes de Pixie e Dixie, a parella de xemelgos, confesou «que en todas as miñas obras quero que os nomes dos personaxes expresen algo. «Pixie» e «Dixie» son nomes que amosan o comportamento impulsivo dos seus pais, escasamente reflexivo, que se deixan levar polos medios de comunicación. Ningún dos nomes das miñas obras pretendo que sexa arbitrario».

Alonso tamén foi interrogado sobre a utilización da segunda persoa nalgúns capítulos da novela. «Ao longo da novela utilicei as tres persoas. A terceira para os capítulos protagonizados pola parella dos pais, coa intención de ser o máis obxectivo posible. A primeira para os capítulos protagonizados pola camioneira, para facer o relato máis intimista. E noutros, a segunda persoa, xa que permite un achegamento á intimadade da primeira, ao tempo que axuda a diferenciar as voces narrativas, un recurso técnico que guía ao lector». A cuestión da brevidade do texto tamén foi suxeito de curiosidade doutro dos lectores: «Tiven que respectar unha extensión de 3.500 caracteres en cada un dos trinta e cun capítulos, xa que así o exixían as bases do premio de novela por entregas. Foi unha auténtica tortura, mais tamén unha beizón para escritor, xa que debe incluír o máximo contido coas mínimaspalabras posibles. É unha beizón para depurar o texto». Tamén foi consultado sobre a relación entre as distintas historias da obra, que Fran xustificou no «traballo de ensamblaxe das diferentes pezas. Como a novela parte dunha fuxida moi tola nun coche foi un pouco máis doado introducir a historia dun camión».

Cando foi preguntado sobre se pretendía denunciar a situación dos nenos que viven en centros de menores, Alonso reflexionou sobre a intencionalidade do traballo do escritor. «A literatura ten que entreter, enganchar ao lector para que pase un bo rato. É un reto. Mais tamén o é que a novela obrigue a pensar, a reflexionar, a vivir situacións que doutra forma nunca viviría. Podemos vivir a través dos personaxes. Nesta novela quixen que os lectores puidesen meterse na pel dunha persoa que viviu o maltrato. Quixen axudar a reflexionar sobre o maltrato, machismo, quixen propoñer un camiño cara un mundo mellor. A literatura permite utilizar a panorámica de altura, global, coma a que temos cando vemos dende un avión».

Concluíu o que foi unha sesión moi intensa, seguida con grande atención por máis de douscentos alumnos e alumnas, falando sobre outros temas como a condición de Fran Alonso como escritor galego («tomei a conciencia da lingua na adolescencia»), sobre a importancia da lectura («a lectura achéganos criterio, coñecemento, para tomar decisións en liberdade»), sobre o carácter autobiográficos das súas obras («todos os meus libros teñen un pouso que ten que ver coa propia vida, mais ningún é autobiográfico»), coas súas obras favoritas («por todos os meus libros teño unha querenza especial») e polos proxectos nos que está traballando («estou cun libro infantil, mais teño abertos arredor de vinte proxectos en distinto estado de evolusión. Son moi disperso, non son capaz de concentrarme cun proxecto até que está moi avanzado»).

Foi esta do IES de Teis unha presentación literaria de gran interés. Un modelo a ter moi en conta. A nosa gratitude para todas as persoas que participaronn, os lectores e lectoras que protagonizaron a conversa con Fran, aos seus compañeiros e compañeiras que a seguiron con atención e respecto e ao equipo docente que preparou con todo detalle o evento. Beizóns para todas elas.

Onte 538: Temperanza

Tras a tempestade provocada polo anuncio da demisión de Ferrín, e a súa inevitable xeira de artigos e declaracións interpretativas e algúns disparates galegófobos, urxe recuperar a temperanza, ben como «capacidade ou virtude de moderar os instintos, desexos ou paixóns» ou como «equilibrio na forma de actuar». Sexa entendida como moderación ou como equilibrio, esta actitude é indispensable para os membros da Academia á hora de reorientar e modernizar en profundidade o seu modelo organizacional, mais tamén para todas as persoas que opinamos sobre o acontecido (con máis ou menos criterio e fundamento). Os numerarios da RAG teñen a responsabilidade e a obriga moral de continuar construíndo este proxecto da nación a partir dos numerosos logros de Ferrín e do seu equipo directivo, dende o compromiso inequívoco co idioma, a consecución dun financiamento xusto á altura doutras entidades semellantes até a actualización da institución ao paradigma da comunicación dixital e a súa interlocución interxeracional coa sociedade. Non esquezamos que estes días está en xogo o prestixio e credibilidade dunha das nosas primeiras institucións nacionais.

Onte 537: A noite branca

Incorporeime onte en Ferrol a xeira de presentacións que dende o pasado mes de novembro Chisco Fernández Naval realiza d’ A noite branca, a súa novela máis recente e, probablemente, a máis importante da súa traxectoria. Unha obra de gran calado na que a recuperación da memoria familiar e colectiva (desta volta a dun grupo de galegos da División Azul) ten un peso decisivo. Unha novela de grande alento na que tamén volve sobre o Ourense literario, compartindo personaxes e paisaxes con O bosque das antas, pola que obtivera hai vinte e cinco anos o Premio Xerais de novela.

No inicio da súa intervención o xornalista Nicolás Vidal fixo un completo percorrido pola obra de Fernández Naval, “un dos escritores galegos máis versátiles, xa que tocou todos os xéneros, dende a novela xuvenil, a poesía, o ensaio, os libros de viaxes ou a novela”. Para Vidal “A noite branca” é o seu mellor libro. “Un esforzo espectacular, tanto pola arquitectura narrativa como polo resultado estilístico, para abordar un tema insólito para a literatura galega, o da División Azul, tamén estraño para a lietratura española”. Vidal sinalou o acerto de Naval de vincular a memoria familiar coa colectiva, utilizando catro voces que relatan o que vai pasando: as cartas do divisionario, Alfredo; o monólogo da protagonista, María Luísa, e nai de Alfredo; as voces corais e de moi diversas nacionalidades e procedencias que contan o que lles sucedeu na fronte aos divisionarios; e, por último, a de Marcos, que relata o proceso de investigación, “que lembra o novo xornalismo norteamericano, unindo hsitoria, investigación e un grande esforzo de documentación”. Para rematar Vidal salientou “a habilidade narrativa fascinante de Chisco”, así como “a absoluta dignidade dos personaxes que aparecen na novela”. “O tema d’ A noite branca, como o de toda a literatura de Fernández Naval, é o da memoria que hai que recuperar. Para le falar das cousas e coñecelas é a forma máis útil de saír adiante”.

O historiador Bernardo Máiz comezou as súas palabras lembrando que “a realidade ben contada supera a ficción. Esta novela é unha boa mostra de que a historia coral se constrúe dende as historias individuais”. Relatou despois os episodios principais da  División Azul, desde a súa orixe no berro de Serrano Suñer “Rusia es culpable”, con especial atención ao que lle sucedeu ao primeiro grupo galego (o 14) formado por 1.200 homes que “chegaron a Rusia tras 53 días de viaxe, dos que trinta e un foron a pé para percorrer 100 km”. “Unha guerra que foi un gran desatino, na que participaron 45.000 españois cun 15% de baixas”.

Comezou o seu discurso Chisco Fernández Naval expresando esta súa convicción: “construímonos como seres humanos, como grupos familiares, desde o que nomeamos, mais tamén dende o que esquecemos”. Relatou despois a orixe da novela, “naceu dunha caixa de marmelo que apareceu no aseo pequeno da casa da tía Maruxa cando morreu. Dentro apareceron fotografías, postais e cartas…”. Confesou que cando asumiu o proxecto sabía que compría “facer un esforzo de lembrar máis alá do esquecemento, ir máis aló do olvido”, tarefa na que foi decisiva o esforzo de memoria da súa nai. Destacou a importancia das catro voces, mais sobre todo a de María Luísa, “a quen lle gustaba repasar a vida”, “un monólogo o seu que flúe coma o río Miño”. Referiuse, logo, á historia od pelotón galego, formado por soldados sen graduación, cuxa historia está relatada pola ollada de vinte e dúas persoas que os viron. “Quixen relatar a súa peripecia ao xeito dun caleidoscopio europeo en tempos convulsos, a cargo do que viron nenos de once anos, xudeus, guerrilleiros, rusos…” Finalizou Chisco expresando a súa vontade de que esta fose “unha novela para a paz, profundamente pacifista, que tende a man para todas as partes. Unha novela que ten ‘souffle’, que ten alento”.