Onte 1512: A despedida de Oroza

/en , , , , , /por

Ferrin_23-11-2015

Rompía a noite cando un longo aplauso de máis dun cento de persoas despedía ao poeta Carlos Oroza no cemiterio civil de Pereiró. Uns versos recitados por Uxío Novoneyra fillo, a lembranza emocionada do amigo Xabier Romero e unhas breves palabras do alcalde Caballero abondaron para pechar un acto tan espontáneo como emocionante. Unhas horas antes na Casa Galega da Cultura, onde se velou ao poeta dende a mañá, léronse as páxinas de Évame, ese rolo poético que o noso poeta camiñante deixa como herdanza. Foi Ferrín quen salientou o carácter de Oroza como «poeta absolutamente inmortal, como Shakespeare e Rosalía de Castro», así como o importante peso da palabra en cadanseu poema. Antón Patiño lembrou os días madrileños, cando creou a revista Tropos e leu fragmentos da súa poesía social dos anos da ditadura. Luís González Tosar identificouno coa palabra e reclamou para el o noso silencio, Elba Rei reinventou o ritmo de «Évame Malu», Modesto Hermida o de «Elencar», Antón Pulido o de «Alicia» e Xabier Romero reinvidicou a testemuña dun verso extraordinario: «dejaz crecer el trigo en las fronteras». Oroza marchou con discreción, iluminado polos afectos das súas amizades e polos aloumiños da familia de Xabier Romero, o seu editor, amigo e sostén vital durante os últimos anos. Si, «en el Norte hay un mar más alto que el cielo».

Onte 1511: Oroza, poeta enteiro, integral e universal

/en , , , , , /por

Este é o meu texto de homenaxe a Carlos Oroza que publica hoxe Faro de Vigo con motivo do pasamento do noso poeta amigo.

Oroza_Manolo

Carlos Oroza, poeta maior, marchou. Tras pasear a súa derrota, procurando a inocencia, a grinalda e o poema, xa non agardará ningún barco nas avenidas. Nacido en Viveiro o 13 de maio de 1923, o noso poeta anónimo, camiñou polo rueiro vigués coa ollada á espreita, longa e profunda, a propia dun tuareg urbano disposto a abraiarse e sorprenderse. Fixo do paseo conversa e abrazo, lección moral e reflexión política intensa e fugaz, caligrafando cos seu pés un camiñar por un Vigo insatisfeito e preciso, vangardista e demorado, coma tamén é o seu poema.

«Todas las tardes paseo mi derrota por las calles de Vigo, alguna vez me paro en la orilla y espero algún barco», declarou a Faro de Vigo para expresar a razón do seu deambular ás ceibas pola nosa cidade revolcada, a que consideraba a súa cidade luz, a súa paisaxe nutricia, cidade de cristal, «o lugar máis semellante a miña idea infantil de Galicia». Afirmacións que expresaron a súa pertenza á comunidade viguesa, a pesar de ser poeta declarado sen patria nin bandeira, a voz de todos nós, capaz de facernos sentir co alento dos seus versos en Alicia (1985) o arrecendo da maruxía naquel recital memorable que deu con motivo da inauguración do museo Marco de Príncipe.

Oroza deixou nos anos sesenta as súas pegadas de poeta maldito no madrileño Café Gijón, onde fundou a revista Tropos. Da súa estancia en Ibiza en 1969 naceron os versos de «Malú», máis tarde «Évame Malú», creando as palabras que faltan, iniciando un proceso de creación léxica e reescrita permanente, dicindo o que non se di, tocando o intocable, achegando o afastado, escribindo cos pés e mans, obsesivo na procura da cerna, da esencia e da finitude.

Tras a súa viaxe a Nova York, a primeiros dos setenta, para recoller o premio internacional de poesía underground abrollaron os versos de “América”, unha homenaxe a Poe, mais tamén unha tsunami de palabras medidas, exactas, que expresaron a súa concepción da poesía como exercicio físico, respiración e silencio, melodía, cadencia e ritmo, canto e oración, concibido para ser pronunciado e escoitado. As palabras soñando que o poeta as nomea, escribindo en voz alta, procurando a outredade, organizando o caos, procurando sentido ao absurdo da existencia.

Coma segrel camiñante, regresou a Galicia, «En el norte hay un mar que es más alto que el cielo», asumindo a tradición dos trobeiros galego-portugueses. Coma Mendiño e Martín Codax, desque viviu nesta porción de terra gris do Norte, Oroza residiu no mar que foi escrito, dignificando a comunidade, apostando por unha poesía que enxerga futuro, por un texto que anuncia, que avanza o que está por vir, o que escribe unha liña que soña, que pon no pé no aire para ver dende aquel outeiro a nosa cidade iluminada.

Autor dun poema único, escrito a xeito de rolo, miniado coma un códice, corrixido até a extenuación, fixo da poesía a súa vida. Pasou necesidades, mais nunca se queixou nin nunca se dobregou. Renunciou a todo, confesou a Rogelio Garrido en 2009, nunha longa entrevista en Faro de Vigo, que «decidiu perder para gañar». Nunca se rendeu. «No es el orden ni es el tiempo el que nos da el placer».

Hai apenas dous anos, con motivo do seu noventa aniversario e da publicación polo seu editor e sostén vital, Xabier Romero, dunha edición popular de Évame recibiu unha homenaxe en Mondariz. Alí Tomás Paredes Romero, presidente da Asociación Española de Críticos de Arte, cualificouno de «poeta enteiro, integral e universal», tanto pola «universalidade do que comunica» coma pola «intensidade coa que o fai, dende unha claridade e creación léxica únicas, imprimindo un alento, un ritmo no verso que ningún outro poeta utiliza nin promove coma el». Foi unha velada literaria pechada por Oroza recitando con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, «Évame» e «América». Quedamos con aquela lembranza inesquecible do noso poeta maior.

Onte 1474: Rabudo

/en , , , , , , /por

A noticia do pasamento do xornalista vigués Nacho Mirás Fole é desas que deixa a un magoado. Durante varios anos loitou coma un campión contra o cancro dando unha lección excepcional de afouteza e talento literario en cada unha das anotacións do seu blog e do seu perfil de Twitter nas que relatou a súa dura experiencia. Admireino pola súa «La Cara B», a magnífica sección de entrevistas que publicou na última de La Voz de Galicia. Lembrareino, tamén, como un dos blogueiros galegos pioneiros da colleita de 2005, cando comezamos a explorar as posibilidades da escrita deste soporte dixital, Daquela no blog expresaba a súa predilección polo mundo da Vespa e das caravanas, relataba a súa experiencia xornalística ou gaiteira e mesmo chegou a montar aquel concurso «Hai roupa tendida», unha das primeiras iniciativas de interacción coa comunidade de lectores e lectoras. Xaora, deste fillo do Vigo popular quedará a marabilla da súa escrita última, textos nos que a pesar da presenza da dor agromaba a retranca e as metáforas coa precisión da alquitara que rezuma o bagazo. Rabudo será recordado co respecto que merecen os grandes.

Mañá cando me maten

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar aos cinco fusilamento sod 27 de setembro de 1975 e a exixir a reparación que merecen as vítimas e as súas familias.

27septiembre1975Non pasaron desapercibidas para os lectores de “Faro de Vigo” as esquelas publicadas a pasada fin de semana e contratadas por subscrición popular con motivo do corenta cabodano do fusilamento en Hoyo de Manzanares dos mozos galegos Xosé Humberto Baena Alonso e Xosé Luis Sánchez-Bravo Solla, xunto ao catalán Ramón García Sanz, e aos vascos Jon Paredes Manot Txiki e Ángel Otaegui Etxeberria, membros do FRAP e ETA. Como tampouco pasaron desapercibidos os valados que reclaman “verdade, xustiza e reparación” como vítimas que foron da Ditadura, ao tempo que denuncian estas derradeiras execucións do franquismo, tras catro procesos militares sumarísimos, realizados sen garantías xurídicas, que concluíron coa petición de once penas de morte, apenas dous meses antes do pasamento de Franco, mesmo a pesar da mobilización da sociedade internacional, incluído o intento de mediación in extremis do papa Pablo VI. Esquelas, valados e un acto de homenaxe en Pereiró que neste corenta aniversario exixen a anulación daqueles xuízos e o remate da impunidade para os seus responsables.

A recente publicación do libro de Carlos Fonseca “Mañana cuando me maten” (La Esfera de los libros, 2015), presentado en Vigo hai unhas semanas, foi esencial para a reconstrución fidedigna dos acontecementos e do contexto político e social que levaron a aquel fatídico 27 de setembro de 1975. O autor das “Trece rosas rojas” (2004) utilizou os procedementos do xornalismo narrativo, alicerzado sobre unha rigorosa investigación documental, até onde o acceso aos arquivos militares lle foi permitido, xa que aínda non se pode dispór nin dos textos íntegros das causas nin das sentenzas, clasificadas como “secretas”. Mais tamén, recabou información en longas conversas cos procesados que salvaron a vida, cos familiares, amigos e letrados defensores das vítimas, e cos xornalistas asistentes aos xuízos e ás execucións. Materiais cos que construíu un relato co que intenta achegarse á verdade do sucedido naqueles derradeiros meses do tardofranquismo. Afonda así con delicadeza nunha dolorosa ferida que, como outras relacionadas coa Ditadura e coa Reforma Política, sabemos aínda non foi curada. Xaora, o libro de Fonseca amosa que cometeran ou non os delitos polos que foron condenados, non hai dúbida que os cinco fusilados foron vítimas dun simulacro de xustiza militar que os sentenzou antes de xulgalos. Como tamén o é que as probas que os incriminaron nuns casos se obtiveron por torturas noxentas e noutros foron manipuladas, privándoos, como se comproba nos relatos dos xuízos, das mínimas garantías de defensa.

É inevitable que na reconstrución daqueles feitos nos produza particular interese as historias dos galegos Baena e Sánchez-Bravo, dous rapaces que estudaran no Instituto Santa Irene e viviron o fulgor daquel Vigo revolcado de comezo dos anos setenta como membros do Partido Comunista Marxista Leninista e máis tarde en Madrid dos grupos do FRAP.

No de Xosé Humberto Baena foron decisivas as testemuñas da súa irmá Flor, que ao longo destas catro décadas defendeu a súa inocencia e nunca perdeu a esperanza de acadar a reparación para el, até chegar a acudir ao Tribunal de Dereitos Humanos da ONU. Mais tamén foron decisivos o diario do seu pai Fernando, que recolle con moito detalle aquelas xornadas terribles, e os textos escritos por Baena en Carabanchel días antes da súa execución, como lle suxerira a súa tía Carlota, nos que expresa a súa desesperanza. É estarrecedor o titulado “El reloj”, no que expresa a súa loita contra o tempo e a súa convicción de que o ían matar. Como conmovedoras son a narración das torturas ás que foi sometido, as referencias as lecturas dalgunhas novelas, as súas lembranzas dos días nos que traballou na fábrica de Fumensa e, sobre todo, a carta de despedida aos seus pais, escrita o día anterior a ser fusilado, na que lles achega azos e solicita que fagan todo o posible para levalo a Vigo. O que resultou moi difícil para a súa familia, á que unha vez chegado o féretro a Pereiró, se lle impediu sequera poder velalo.

O relato de Xosé Sánchez-Bravo, veciño de Vincios e estudante de Químicas no CUVI, queda vencellado ao de Silvia Carretero, a moza que coñeceu cando fuxiu a Madrid e coa que casou en maio daquel ano 75. É tristísima a narración que fai a súa irmá Victoria da noite anterior á execución, na que foi visitado por ela e pola súa nai e na que por fin puido ver durante unhas horas a súa dona embarazada, daquela presa en Yeserías.

Como sinala o propio Carlos Fonseca, tras catro décadas, non abonda só con evocar o ocorrido aqueles días de setembro de 1975. É imprescindible, tamén, abrir as cancelas xurídicas e revisar aqueles catro procesos. Juan Gelman ben o dicía: “o contrario do esquecemento non é a memoria, senón a verdade”.

Onte 1452: Manuel Rodríguez Alonso

/en , , , , , , /por

0884131001223892154-Faleceu Manuel Rodríguez Alonso, un obreiro das Letras Galegas do noso tempo. Un cancro fulminouno en apenas mes e medio. Foise coa mesma discreción coa que traballou arreo como profesor de instituto e da UNED, como lingüista, como editor, como crítico e, sobre todo, como lector privilexiado da literatura galega actual. Tremenda perda para a crítica literaria galega dunha das súas figuras máis destacadas que desde o seu blog Bouvard e Pécuchet –nome que é unha homenaxe á obra póstuma de Flaubert– atendeu con independencia, rigor e constancia encomiables toda a produción literaria recente, con atención preferente á contribucion dos textos na formación do lector e lectora literario. Non esquecerei os nosos contactos destes dous útimos meses con motivo da súa participación no xurado de Creación Literaria dos Premios da Crítica Galicia 2015, do que de forma xenerosa aceptara formar parte. Manuel Rodríguez Alonso deixa a súa importante obra crítica e ensaística, mais tamén outra non menos relevante, a lexicográfica, como un dos dicionaristas que foi máis destacados da lingua galega. A súa valoración do silencioso traballo editorial, como concienzudo editor de textos que foi, a súa preocupación pola corrección e a calidade da lingua literaria galega marcaron tendencia na crítica galega, transformándose en expresión de autoestima e rigor para o noso sistema literario. Lembrarei a Manolo con gratitude e admiración. Beizón.

Onte 1449: Carmen Balcells

/en , , , , , /por

balcells_2Todos os medios choran o pasamento de Carmen Balcells, a axente literaria que dende os anos setenta modernizou a edición literaria en España. Mais alá da súa relación maternal cos seus autores e autoras, unha nómina extraordinaria que vai moito máis alá do chamado »boom latinoamericano», Balcells deixa como grande herdanza o seu modelo de segmentación dos dereitos de autoría que rematou cos contratos vitalicios en todos os territorios, aquela práctica paternalista coa que os editores ataban sine die a autores e obras.

Esta segmentación da contratación permitiu a profesionalización dos autores e autoras máis destacados e, a pesar do proceso de concentración editorial qeu se deu na fin de século, maior competencia no ámbito literario. Balcells liberou aos autores da escravitude, dixo Montalbán, «para construírlles a condición de escritores libres no mercado libre». Ademais, a superaxente catalá asumiu que a exixencia literaria e o rigor na edición non eran incompatibles co éxito comercial que procuraba para a xente da súa casa. Un modelo de traballo de intermediación que constituiu un aliciente para que os editores, que querían exercer como tales, se puxesen a ler e a dialogar cos autores. No seu pasamento, aconsello reler este retrato que lle fixo Manuel Vázquez Montalbán en 2000 con motivo da concesión da medalla de ouro das Belas Artes. Beizón, dona Carme!

Onte 1422: Bento da Cruz

/en , , , , , /por

Finou onte no Porto o escritor Bento da Cruz, a quen tivemos a fortuna de coñecer cando publicamos en Xerais O lobo guerrilleiro (1996) e A Loba (2000), premio de novela Eixo Atlántico. É inevitable lembrar as súas visitas a Vigo, sobre todo aquela presentación memorable na Casa Galega da Cultura coa participación de Ferrín e Moncha Fuentes, a tradutora das súas novelas ao galego. Como é inevitable emparentalo con escritores de noso, como Ferrín e Luís García Mañá, cos que compartiu o espazo literario arraiano. Considerado «o príncipe do planalto barrosão», autor de vinte e cinco libros publicados ao longo de cincuenta anos, o doutor de Peirezes sempre reivindicou o berce da súa terra do Barroso, Planalto e Gostofrío. Ademais, foi unha das persoas que máis fixo por recuperar a memoria do movemento guerrilleiro galego na Raia, tanto nos seus romances e contos coma súa obra serodia de investigación Guerrilheiros Antifranquistas en Tras-os Montes, na que recolleu algúns dos episodios claves da represión. Beizón ao Bento da Cruz por ter traballado pola arela dese espazo común da cultura arraiana.

Onte 1328: Kruckenberg

/en , , , , , , /por

María-do-Carme-KruckenbergEste 17 de maio quedará na nosa memoria pola tristeza do pasamento de María do Carme Kruckenberg, a poeta viguesa que fixo da súa vida un exercicio continuo de rebeldía. É inevitable lembrar a súa enerxía entusiasta e a súa solemnidade cando recitaba, mostra da súa elegancia humana e dunha vocación literaria que nunca abandonou. Pioneira nunha sociedade literaria moi masculina e machista, como lles suceceu as súas compañeiras, as irmás Pura e Dora Vázquez, Luz Pozo Garza, María Mariño, Xohana Torres ou María Xosé Queizán, tivo que loitar arreo para manter a súa independencia e agardar a un recoñecemento serodio da súa obra literaria que chegou a finais da década de 1980, despois de ser vicepresidenta da AELG. Emigrante e viaxeira, como sinalou Mercedes Queixas a súa biógrafa, Chuchi. «respirou polo mar de Vigo», «fixo de Vigo o seu lugar no mundo», porto seguro tras as difíciles travesías. Esta noite sentindo a fragrancia da maruxía da ría lembrámola con saudades e silencioso respecto.

Grazas a Pilar Ponte por publicar onte documento tan valioso como é esta peza audiovisual de dez minutos sobre a presentación en Vigo, o 5 de abril de 2011, de Vivir unha aventura irrepetíbel, a biografía de Mª do Carme Kruckenberg de Mercedes Queixas.

In memoriam de Benxamín Riobó

/en , , , /por

fallece-benxamin
Foise un grande.

Con todos os abrazos para os seus e coa nosa maior gratitude pola xenerosidade e compromiso co libro galego que mantivo como o libreiro do Pontillón. O pasado ano Benxamín Riobó Sanluís foi membro do xurado do premio Xerais de novela e compartimos bos momentos de ledicia e esperanza. «Benxa» foi un militante destacado da fantasía do libro galego. Sempre o lembraremos co seu sorriso de contaxioso entusiasmo e a súa xenerosidade militante da causa de Galicia e da lingua de noso.

Beizóns compañeiro!

Onte 1294: No pasamento de Günter Grass e Eduardo Galeano

/en , , , , , , , /por

A coincidencia dos pasamentos de Günter Grass e Eduardo Galeano supuxo que onte fose un dia moi triste para todas as persoas que admiramos a estes dous escritores, referentes do pensamento crítico e da literatura como ferramente que facilita o diálogo co noso tempo.

Gunter-Grass-at-home-in-L-006No ano 2000 tivemos a fortuna de ser editores de Günter Grass publicando unha escolma de 46 textos dos seus tres primeiros libros de poemas, que titulamos As galiñas de vento, escolmados por Miguel Sáenz e anosados ao galego por Úrsula Heinze e Ramón Lorenzo. Considerado como narrador, Grass definíase como «poeta de circunstancias», aínda que na última entrevista con Juan Cruz confesaba que os seus poemas constituían «unha volta sobre si mesmo», «un taller de reparación« ao que acudía tras o traballo nas súas novelas ou prosas memorialísticas. Moito admirei de Grass súa afouteza para enfrontar á sociedade alemá cos seus monstros e a súa memoria, sobre todo cando revelou en 2007, no primeiro volume das súas memorias, que aos 17 anos pertencera ás SS.

eduardo-galeanoDe Galeano fomos rendidos admiradores, mais apenas mantivemos con el un intercambio de correos electrónicos en 2010, cando o seu amigo galego, o doutor Ángel Vázquez de la Cruz, fíxolle chegar o orixinal de Luz de Tebra. Daquela Galeano escribiu unhas palabras que gardamos en pano de veludo: «Ya quisiera yo ser capaz de escribir palabras así, milagreras como Santiago, y jodonas como el ángel que lo vuela: el ángel ese que acepta ser llamado doctor aunque él cura contando.» A Galeano roubámoslles centos de veces as súas palabras para falarmos de fútbol («a máis importante das cousas menos importantes») como expresión da dignidade colectiva, do libro («sinto que o libro é un ser vivo, póñoo no ouvido e sinto que respira») e das cousas do ser humano que realmente pagan a pena como a memoria e a esperanza. O xenial escritor uruguaio ensinounos que «a memoria é a continuidade da vida», que «a utopía é o vieiro» e que «a esperanza é unha cousa que se conquista cada día» mais «sempre alimentada na dúbida». Saudosos lembraremos a Günter Grass e a Eduardo Galeano.