Fracaso escolar

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da actual situación de recurtes no ensino público, lembro a pegada marcante de Lorenzo Milani e a súa escola de Barbiana, para logo reflexionar sobre as taxas de fracaso escolar.

Unha das lecturas marcantes, dentro da miña formación como pedagogo, foi Carta a una maestra dos Alumnos da Escola de Barbiana. Aquel libriño, publicado pola editorial católica Nova Terra en 1970 –merquei o meu exemplar no nadal de 1977, na libraría Ir Indo das galerías de Príncipe–, descubriume a figura do crego Lorenzo Milani, un mestre dunha peza que na aldeíña de Barbiana, nos montes da Toscana, fixo da súa escola primaria unha comunidade de vida e aprendizaxe. Concibido para defender a dignidade de Gianni, un rapaz de catorce anos que chegou a Barbiana rebotado dun centro do que fora excluído, o libro recolle unha longa carta que oito alumnos escriben a unha mestra imaxinaria, a señora Spadolini, relatándolle o traballo que se desenvolve na escola de Milani, onde ningún alumno era considerado “inepto para os estudos”. O libro publicado en Italia en 1967 constitúe unha lúcida denuncia do fracaso escolar, entendido tanto como o dunha escola incapaz de que todo o seu alumnado, sobre todo o máis pobre, obteña o seu diploma, ao remate do período de escolarización obrigatoria; mais tamén como o fracaso dunha escola de chapóns, mal educados, caprichosos, individualistas e alleos a todo aquilo que sucede no mundo e as súas inxustizas.

No entanto, o interesante da experiencia de Barbiana non está só na súa crítica á escola ineficiente e clasista, senón na súa reivindicación das posibilidades enormes dunha escola para todos, tamén para os máis humildes, baseada no que Milani denominaba “Pedagoxía do sentido comun”. Unha escola capaz de compensar as carencias arrastradas polo alumnado con maiores dificultades –sexan de linguaxe ou de estimulación familiar–, proporcionando a cada un dos seus alumnos unha resposta axeitada as súas necesidades. Milani insistíu nun ideal educativo de enfoque personalista que sabemos plenamente vixente: “a verdadeira igualdade pola que debería apostar a institución educativa é a igualdade de oportunidades, non só a de acceso. Non hai nada máis inxusto que tratar da mesma forma aos diferentes”. Como reiterou o papel fulcral do mestre nunha escola cuxo obxectivo é o éxito de todo o alumnado: “o orgullo do educador está en sacar adiante aos máis necesitados, aos menos capaces: o seu aprobado é o que debería enchelos de satisfacción”.

Transcorridas máis de catro décadas, a pesar da mellora da calidade dos sistemas educativos europeos, as ideas do crego florentino conservan, magoadamente, toda a vixencia. A loita contra a lacra do fracaso escolar –agora presentado co eufemismo de “abandono escolar”– constitúe a prioridade dos nosos sistemas educativos, aínda moi lonxe do 10% asumido como compromiso ineludible de todos os estados da Unión Europea na estratexia “Europa 2020 para o emprego e o crecemento”. Os últimos datos publicados sobre o fracaso escolar (xaneiro de 2011) non son moi alentadores. Ao longo da década de 2000, España empeorou en dous puntos as súas taxas de abandono escolar, situándose co 31,2%, á cola dos países da Unión Europea, xunto con Portugal e Malta, países que, porén, melloraron na década a eficiencia do seu sistema educativo. Comunidades como Baleares (40,8%) e Andalucía (37,5%) manteñen cifras escandalosas, mentres que a Comunidad de Madrid e Cataluña se sitúan na media do 31%. Pola súa banda, Galicia cunha taxa do 26%, unha cifra que case duplica a da media europea (14,4%), sitúase entre as seis mellores comunidades españolas, o que debería constituír un aliciente para continuar considerando a loita contra o fracaso escolar como un eido estratéxico das súas políticas públicas, o que supón, inevitablemente, investir máis recursos en educación.

Abonda con lembrar as imaxes do que sucedeu este verán no Reino Unido para comprender que a loita contra o fracaso escolar forma parte principal dun marco de convivencia en igualdade. Como é innecesario alertar sobre a complexidade dunha situación social moi fráxil, onde o desacougo creado pola crise económica e o aumento brutal das taxas de paro de xuvenil, pode chegar a facela perigosamente crítica. Vivimos un momento de mudanza civilizatoria no que é imprescindible apostar pola educación e en apoiar ao profesorado na súa difícil batalla contra o fracaso escolar. Xusto o contrario do que se está a facer en comunidades como as de Galicia ou Madrid, onde este curso se producen recurtes severos nos cadros docentes dos centros públicos e cuxos responsables políticos pretenden enfrontar ás familias co profesorado, deitando de forma demagóxica un veo da sospeita sobre a súa profesionalidade. Non está de máis lembrar que recurtar en educación é comprometer o futuro colectivo, tanto no que atinxe á convivencia en igualdade como á competitividade da economía da nosa sociedade.

Onte 14: Galicia quedou sen caixa

/en , , /por

Lin que García de Paredes, o director adxunto de Novacaixagalicia prexubílase con 51 anos. Durante un anaco quedei conmocionado, xa que é a primeira vez que sei de algúen que se «prexubila» sendo máis novo ca min, o que debería supoñer outro síntoma de que me estou facendo maior. Mais comprendín que esa «saída» ben pouco tiña que ver co devalo da idade, como hai días sucedeu coa do seu compañeiro José Luís Pego (54 anos), xa que con certeza irá acompañada dunha indemnización elevada, pagada cos fondos públicos do FROB. A esta altura xa ninguén pode negar o fracaso do proxecto de fusión da caixa galega que eles dous conduciron, titorizada por Blanco e Feijóo. Galicia, magoadamente, quedou sen caixa. Como tampouco se pode negar que Pego e Paredes non tiñan espazo ningún no proxecto de Castellanos, que deixou os aforros de milleiros de galegos en apenas o 15% do capital dunha entidade, hoxe de capital público, mais que será privatizada no futuro. Mentres, Julio Fernández Gayoso participa na inauguración doutro auditorio «de la caja» co mesmo sorriso daquel día no que acompañou a Portanet a visitar os primeiros pisos de Coia. E, grazas ao Faro, sabemos que o Banco de NCG vai ser conducido a toda velocidade. Todo vai ir ben.

Onte 12: a illa do pensamento

/en , , , , /por

Foi a terceira vez que participo nestes meses de verán nunha das actividades que se realizan na Illa de san Simón. Tras o ditame dos Premios Xerais en xuño e o Galeuscat de editores de xullo, desta volta a cita foi para intervir no interesantísimo foro que sobre o futuro das industrias culturais, no marco da axenda 2020, ten lugar esta semana. O proxecto de transformar ese paquebote da memoria fondeado no fondo da ría en illa do pensamento e espazo de reflexión sobre a cultura e a comunicación está, sen dúbida, consolidándose. A calidade e interese das actividades, o seu enfoque plural e aberto, o seu ritmo de traballo acougado, a austeridade e sobriedade nos descansos e xantares, a comunicación dixital moi coidada ou a acollida agarimeira das persoas que alí traballan son marcas de excelencia deste proxecto de recuperación das illas para usos culturais, educativos e sociocomunitarios. Un éxito rotundo da actual Consellaría de Cultura e Turismo e, moi especialmente, de Xavier Alonso, o director da Fundación Illa de san Simón, e de todo o seu magnífico equipo. Beizóns para todos eles.

Onte 2: non somos inocentes

/en , /por

Non é doado manter a serenidade despois de recibir unha puñada na boca do estómago. Sentindo aínda os efectos desa dor e botando man dos folgos de reserva, atendín durante a mañán aos dous medios que se interesaron polos efectos dunha medida dirixida de forma virulenta e inequívoca ao que foi durante dúas decadas –e continúa sendo– o corazón da edición en galego. Desolación. Xa non somos inocentes para comungar con rodas de muíño, rosmaba na viaxe. Felizmente, no fermoso serán lucense acouguei coa acollida de Suso e coa súa sempre delicada e agarimeira atención. No tempo que dura un lóstrego as súas palabras devolvéronme ao territorio da nación dos optimistas afoutos.

Café de redacción en «Xornal de Galicia»

/en , , , , , , , , /por

Non sei como debeo agradecer a Xornal de Galicia a deferencia de ter organizado un Café de redacción comigo. Máis aínda cando estiven acompañado por xenerosos amigos de meu como Camilo Nogueira, Xabier DoCampo, Manuel M. Barreiro e Óscar Sánchez e de catro profesionais do xornal como a directora María Val, o subdirector Xabier Blanco, o responsable de Cultura Iago Martínez e a fotógrafa Sonia Daponte.

A eles oito a miña maior gratitude polas dúas horas de conversa tan fluída e (permitídeme a inmodestia) interesante sobre cuestións de actualidade política, edición, lectura, lingua, educación e mesmo un pouco de fútbol en clave galega.

O traballo de transcrición e síntese, moi traballado por Iago Martínez, quedou magnífico. Eis os enlaces dos tres grandes apartados e o retrato de IM e o editorial do xornal («Entusiasmo nos malos tempos»):

Galicia desacougada

/en , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, coincidente co 25 de xullo, propoño unha reflexión sobre a actual situación política de Galicia.

Galicia chega a este 25 de xullo, o seu día nacional, desacougada e cun pulso máis baixo ca noutrora. Coa excepción da luz que provocou durante uns días na conciencia colectiva o movemento dos Indignados, semella que as incertezas e medos provocados pola crise financeira do euro (que sabemos agocha unha crise estrutural máis profunda) e pola escasa iniciativa política, tanto do actual Goberno Galego conservador como da súa oposición parlamentaria, impiden albiscar escintileos de esperanza que se puidesen enxergar no horizonte.

As cifras e os indicadores estatísticos non axudan a atopar razóns para o entusiasmo sobre o futuro do país noso. Ao longo do último ano, o paro afectou a un cuarto millón de galegos e a taxa de desemprego superou o 17%, cifras elevadísimas que sitúan a nosa como a terceira comunidade na que máis emprego se destruíu. O número de Expedientes de Regulación de Emprego medrou de forma notable en todos os sectores produtivos, con singular incidencia nos da automoción, a construción naval e pesca, eidos industriais de noso que arrastran dificultades estruturais de viabilidade por mor das limitacións dun ou doutro tipo que impón a normativa da Unión Europea para o seu funcionamento. A anemia demográfica non cesa e Galicia continúa liderando a perda de poboación en España, volvendo diminuír en 2010, por segundo ano consecutivo, o número de nacementos; crise agudizada nas provincias de Ourense e Lugo onde o número de defuncións duplicou o de nacementos. Sangría poboacional agravada polo incremento da emigración, sobre todo a dos membros da “xeración perdida” –estimada xa en máis de vinte mil persoas, entre 25 e 35 anos, unha barbaridade!–, e pola oferta escasa para poboación inmigrante, fóra do sector do coidado a persoas maiores e dependentes.

Dende a súa toma de posesión o actual Goberno Galego apostou por un modelo de xestión por coiuntura, acomodando a súa axenda á confrontación sistemática coas actuacións do Goberno bipartito (audis, lingua, reparto eólico…) e co agotado e errático Goberno Zapatero (financiamento, desaparición das caixas, xenéricos…). Unha estratexia deseñada en clave de partido, que achegou réditos mediáticos ao presidente Feijóo, convertido pola prensa conservadora madrileña no príncipe da “austeridade” futura e no azoute dos excesos nacionalistas, mais que ameaza deixar o noso país en poucos anos nun auténtico ermo. Abandonadas as crenzas galeguistas dos gobernos de Fraga e transformada Galicia en laboratorio da recentralización prometida por Rajoy e deseñada por FAES, a ninguén pode estrañar que o Goberno Feijóo se desentenda de enfrontar a xestión estratéxica, e polo tanto en clave de país e con elevadas doses de consenso entre os partidos, que require cuestións, entre outras, como a crise industrial atlántica, a reorganización territorial e administrativa, a reinvención das formas de vida da Galicia interior ou o futuro da lingua e cultura galegas como patrimonios que a humanidade deixou ao noso cargo.

Mais tampouco a oposición parlamentaria foi capaz ao longo destes dous anos de lexislatura de mobilizar á cidadanía co aliciente das súas propostas. Sen liderado claro en ningunha das dúas formacións e sen posibilidade de conformar unha alternativa crible para a cidadanía, os actuais responsables do PSdeG-PSOE e BNG asumen de facto que, neste momento, o seu primeiro obxectivo é o de conservar as súas posicións institucionais e manter as súas estruturas partidarias. Unha mesma estratexia conservacionista de coiuntura, incapaz de agochar a crise profunda de dúas formacións minadas polos fracasos electorais recentes. Se queren evitar caer no precipicio da irrelevancia e mesmo, no caso do BNG, da desaparición institucional, os socialistas e nacionalistas precisan reinventar o seu discurso programático e a súa estratexia de comunicación con toda a sociedade galega.

Presentado así o panorama, o balance non pode ser máis desacougante para un país que se afixo a vivir en permanente estado de desánimo colectivo. Como xa sinalabamos o pasado ano, para saír desta situación de desacougo e melancolía paralizante, Galicia precisa unha inxección de entusiasmo e autoestima. Galicia precisa de doses elevadas de enerxía en clave de país –traducidas politicamente na fórmula de “máis autogoberno, máis consenso, máis cidadanía”– que permitan recuperar un estado de ánimo á altura das nacións do seu entorno que, como veñen demostrando Cataluña e Euskadi, non se resignan a que outros decidan por elas. Estou convencido que tamén esa é a mellor solución para Galicia. A crise financeira, política e social actual obriga a reinventar o proxecto nacional de Galicia no marco europeo. Quizais sexa a nosa derradeira oportunidade.

Galicia Hoxe

/en , , /por

O peche de Galicia Hoxe é o enésimo fracaso colectivo do proxecto de Galicia como nación cidadá. O ecosistema da lectura en galego, esa arboriña que agarimamos dende hai máis de cento cincuenta anos, perde outro dos seus froitos máis preciosos.  Inevitablemente, dende hoxe todo este ecosistema e toda a súa biodiversidade quedará moi danado; sen esquecer que despois de ter desaparecida xa toda a prensa impresa en galego, os perigos que corremos outros sectores do tecido empresarial da lectura en galego son moi considerables. Sabemos que traballamos á intemperie, nas condicións máis adversas dos últimos trinta anos; como sabemos, tamén, que para facer viables os nosos proxectos só contamos coa intelixencia, esforzo e teimosía dos cadro de profesionais de cada unha das empresas e coa forza e apoio que nos achegan os lectores e lectoras. No marco da fraxilidade provocada pola profunda mudanza do paradigma da comunicación informativa e cultural, non hai outro camiño para soster os medios de lectura en galego que esta corresponsabilidade entre profesionais e lectores. O futuro da nación, da cultura e da lingua dependerá de nós, do esforzo e do compromiso de cada un dos milleiros e milleiros de galeguistas dispostos a non desistir no seu afán.  Sinálao certeiramente Caetano Díaz no peche do seu afouto artigo de despedida: “é tempo de silencio”.

Recurtes na educacion pública

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo critico os recurtes que na educación pública promove a Consellaría de Educación.

A Consellaría de Educación aproveitou o cansazo da fin de curso para anunciar unha medida moi polémica: a ampliación en catro horas do horario lectivo do profesorado de infantil, primaria e educación especial. O conselleiro Jesús Vázquez desenténdese así do acordo que sobre a xornada de traballo docente o Goberno Galego asinara en 2007 con todos os sindicatos do profesorado. Unha medida aparentemente inocente, presentada apenas como unha reordenamento técnico do horario lectivo, mais destinada a reducir o cadro de profesorado interino e substituto da rede pública, en máis dun milleiro de prazas, segundo estimacións sindicais. Un recurte que, sen dúbida, ocasionará dificultades e problemas a cada unha das comunidades educativas dos centros públicos para manter a calidade do seu servizo.

Tras as imposicións unilaterais dun novo modelo lingüístico nos centros e dunha Lei de convivencia e participación, que non contan nin sequera co apoio do Consello Escolar de Galicia, órgano representativo dos diversos sectores da comunidade educativa (profesorado, familias e as propias administracións), a poucos pode extrañar a forma publicitaria escollida polo equipo de Vázquez para argallar o que o deputado socialista Guillermo Meijón definiu como un «ERE da escola pública galega» e vendelo á sociedade como unha medida coa que se pretende que «o profesorado recupere horas lectivas para dar máis servizos e optimizar recursos que garantan a calidade do ensino». Adobiada na linguaxe propia da mercadotecnia política da «consecución da excelencia» e das retóricas «reclamacións dos pais», como argumentos de maior autoridade, esta medida supoñerá de facto que algúns colexios públicos galegos reducirán de forma significativa o seu número de profesores e profesoras, un feito que non pode ser considerado como un «indicador de calidade». Outrosí sucede coa obriga dos claustros de ocuparse dos períodos de «custodia» do alumnado usuario do transporte escolar –unha cuestión que merecería outra solución educativa e asistencial que non fose responsabilizar ao profesorado– abrindo así unha perigosa fenda na especialización dos docentes e unha inxusta e inadmisible sospeita social sobre o seu compromiso con cadansúa comunidade.

Esta medida, cualificada como «abuso», mesmo por ANPE-Galicia, supoñerá que non se crearán o milleiro de prazas docentes previstas no convenio asinado con todos os sindicatos en 2007, ao tempo que continuará a política de amortización de parte das xubilacións que se vaian producindo cada curso. A eliminación de ciclos formativos, os recurtes nos comedores escolares, a paralización da extensión do programa de apertura dos centros fóra do horario lectivo, o peche das escolas unitarias, a sorpresiva posta en marcha dos centros integrados de FP, a redución dos programas de formación do profesorado constitúen un programa político de subsidiarización da rede de ensino público, á que o actual Goberno Galego pretende transformar en complementaria, alí onde exista unha rede privada concertada que compita con ela.

Reducir o gasto en profesorado da rede pública, ignorar o criterio dos sindicatos docentes e desprezar o valor dos consensos das comunidades educativas, como pretende o equipo de Jesús Vázquez, non é a estratexia máis eficaz para facer fronte aos retos dun sistema educativo como o galego que mantén unha taxa de fracaso e abandono escolar (26%) absolutamente inaceptable pola sociedade; mesmo, a pesar de mellorar a media española (31,2%) e case duplicar a dos países da Unión Europea (14,4%). Ás autoridades educativas galegas, como as do resto das comunidades autónomas, non poden esquecer que elas son as responsables de acadar o compromiso da estratexia «Europa 2020 para o emprego e o crecemento», un documento que establece para todos os estados membros, antes de finais desta década, unha taxa de abandono escolar no ensino obrigatorio por baixo do 10%, porcentaxe xa acadada en países como Austria, Finlandia ou Dinamarca. Para a Comisión Europea este obxectivo, no caso español moi vinculado coa loita contra o desemprego xuvenil, é asumible se todos os estados o consideran como estratéxico nas súas políticas públicas, o que supón, inevitablemente, que deben investir máis recursos en educación. Xusto o contrario do que se pretende facer aquí.

Os responsables políticos equivócanse se coa intención de salvar a saúde dos bancos alemáns e franceses, onde probablemente están as primeiras e máis poderosas razóns da catástrofe financeira do euro, hipotecan o futuro do noso sistema educativo. Saben, e non poden agochalo, que reducir a taxa de fracaso escolar é unha responsabilidade tan estratéxica como reducir a taxa de endebedamento das contas públicas.

Recurtes nas bibliotecas públicas

/en , , /por

A contundente denuncia dos responsables de ANABAD Galicia sobre os recurtes na rede de bibliotecas públicas é outra mostra máis da falta de política de lectura do Goberno Galego. Os datos achegados polos bibliotecarios non ofrecen dúbidas: o incremento de usuarios nas bibliotecas públicas galegas-tanto de visitantes, socios como de préstamos-, como do número das súas actividades de fomento da lectura non está sendo acompañado dos recursos humanos suficientes nin da dotación e renovación dos fondos documentais necesaria para ofrecer un servizo de calidade. Non cansaremos en subliñar que as políticas da lectura son estratéxicas para o país, sobre todo nun momento no que están vencelladas, tamén, coa mudanza do paradigma da comunicación cultural e, polo tanto, coa innovación e a redución da fenda dixital. Reducir, reducir e reducir os fondos destinados ás políticas de lectura é incompatible coa consideración do carácter estratéxico do sector do libro, acuñada pola Lei do libro e da  lectura vixente, aprobada por unanimidade todos os grupos parlamentarios en decembro de 2006. Non abonda con ter creada unha esperanzadora Dirección Xeral do Libro, Bibliotecas e Arquivos, cando faltan os recursos imprescindibles para levar adiante as súas finalidades primeiras. Ben sería que diante dunha situación tan carencial como a actual e ás portas da presentación da tantas veces prometida Lei de Bibliotecas, o conselleiro de Cultura convocase ao Consello Asesor do Libro para que o conxunto do sector valorase unha situación moi desacougante para todos.

«A lingua», episodio de «Non saímos do lixo 2.0»

/en , , , , , /por

NON SAÍMOS DO LIXO/2.0 cap. 7 “A lingua” from komunikando tv on Vimeo.

Non todo vai ser zunia, estes vinte minutos de Komunikando.tv cos seus altibaixos son para botar unhas boas risas.
Aquí o resto dos episodios de Non saímos do lixo 2.0, unha serie moi recomendable. Beizóns para o equipo de Denís, Leo, Marcos, Susana e outros compañeiros responsables de tan atractivo proxecto da internet galega.