Onte 1195: A estrelada de Celso Emilio Ferreiro

/en , , , , , , , /por

Máis alá da controversia erudita arredor de se Celso Emilio naceu o día 4 ou o 5 de xaneiro de 1912, en todo caso na víspera de Reis, todos os seus biógrafos acreditan en que o poeta de Celanova chegou ao mundo cando os tempos estaban a mudar. El mesmo o recoñece nestes versos: «Moitas vegadas / a miña nai contoumo. / O día que ti naciches / houbo estrañas sinales no ceo. / Outro era entón o vento de xaneiro, / as pombas do solpor tornaban lentas / na serán sosegada.» Quizais por esa estrelada sosegada e afortunada daquel xaneiro de hai cento tres anos, Celso nunca perdeu a lumieira que acompañou a súa obra. Hoxe continua accesa en milleiros de persoas. Un caso case único na literatura galega. Convido hoxe a escoitar un extraordinario documento oral, as entrevistas que lle fixeron María Xosé Porteiro e Xosé Antonio Perozo en 1978. Ergamos un vaso de caíño na súa lembranza.

Onte 985: Temos dereito a un futuro distinto

/en , , , , , , /por

xavier-vence-conversas-capaA viguesa editorial Engaiolarte abriu o seu catálogo cun excelente libro de conversas de Xan Carballa con Xavier Vence, portavoz nacional do BNG. Gustei da edición coidada deste libro alboral tanto polo singular do seu formato cadrado, pola composición da páxina e o tratamento do texto e fotos coma polo acabamento en flexi-book, aspectos nos que se percibe a experiencia editorial de Xosé Fernández Puga e o propio Carballa, editores d’ A Nosa Terra. Pola conversa que mantivemos con Puga na Feira do Libro de Vigo, sabemos que Engaiolarte ten a intención de apostar pola edición de libros fermosos, moi coidados na edición e nas calidades dos materiais. Sen dúbida, un acerto para afrontar o complexo proceso de hibridación da edición cultural galega de hoxe.

Xaora, alén do interese deste libro como obxecto, o que máis gustei foi da voz achegada por Xavier Vence, o protagonista destas duascentas páxinas que papei dunha sentada ao longo da tarde de onte. Unha conversa fluída, ben estruturada, con esacasas repeticións, o que constitúe mérito de Xan Carballa, un dos nosos mellores xornalistas culturais. Vence ofrece unha voz sen estridencias, un discurso reflexionado e depurado no eido académico, capaz de ofrecer unha raiola de esperanza para o nacionalismo galego de esquerdas. Abandonando o seitarismo e o vitimismo (esas doenzas que parecían incurables nos dirixentes nacionalistas), asumindo tamén a autocrítica, Vence humaniza a actual proposta política do BNG expresando de forma didáctica e comprensible, sen abusar da súa talentosa erudición económica (un dos seus puntos máis fortes), que a saída máis responsable en Galicia para a crise é a soberanista. Vence valora de forma equilibrada o labor do bipartito e a ruptura da XII asemblea do BNG, ademais de realizar afirmacións que abren un espazo para a recuperación dunha alternativa nacionalista de esquerdas que teña por obxectivo acadar os 500.000 apoios electorais, ese 25 % ou 30 % que a fagan eixo de gobernabilidade. É, pois, moi de agradecer este esforzo de tender pontes presente nas páxinas dun libro de conversas no que Vence presenta un discurso cheo de matices para liderar o nacionalismo galego de esquerdas desta década.

O subtítulo do libro, «Temos dereito a un futuro disitinto», expresa a vontade de Vence de conectar afectivamente cos sectores sociais e políticos que están ou estiveron na fronteira do BNG ou que formaron parte do nacionalismo político organizado nas últimas tres décadas. Quizais non lle falte razón a Vence e o futuro do nacionalismo galego de esquerdas dependa nesta altura máis da súa capacidade de conectar afectiva e emocionalmente coa sociedade galega ca do seu programa.

Parabéns aos editores de Engaiolarte, a Xan Carballa e a Xavier Vence por ofrecer tan interesante estrea editorial. Recoméndoa.

Onte 977: «Poemas galegos»

/en , , , , , , , , , /por

Feijoo_V_TV

O título de dous libros literarios malogrou a que fora unha entrevista tranquila para Alberto Nuñez Feijoo en V Televisión. O seu compromiso epidérmico coa literatura galega púxose en evidencia cando (1:05:30) confundiu o título de Cantares gallegos e comparou as obras de Rosalía co título dunha novela. Nada que poida sorprender de quen tan escasamente se ten ocupado da industria editorial en Galicia e do futuro da literatura galega, fóra da lectura dos seus discursos (xeralmente excelentes) nas datas ritualizadas e da rotina dos actos académicos e institucionais. A pesar da situación dramática do sector do libro, da perda de emprego dun corenta por cento, da mudanza de paradigma ou dos proxectos de dixitalización educativa, en cinco anos o presidente da Xunta non atopou razón para recibir á xunta directiva da Asociación Galega de Editores. Un comportamento ben diferente ao dos presidentes Emilio Pérez Touriño e Manuel Fraga cos que o sector editorial mantivo contacto directo e permanente. Ben sei que hoxe se repetirán as gabanzas rituais (e mesmo os ditirambos) a lingua e literatura galegas. Ben sei, mais non abonda.

Onte 976: Agustín en Cronopios

/en , , , , , , , , , , , /por

Pedreira_AFP_Cronopios_15-05-2014

Gran entrevista a que a xornalista de Onda Cero Susana Pedreira mantivo no serán de onte con Agustín Fernández Paz. Unha auténtica conversa literaria, fluidísima, amena, humanamente relevante, arredor d’ A viaxe de Gagarin. Unha hora de xornalismo cultural de calidade na que se convidou ás lectoras, que encheron na libraría Cronopios de Pontevedra, a mergullarse na novela e no blog de documentación que autor publica a xeito de edición extendida.

XG00201101O primeiro tema abordado foi do papel do escritor, para Agustín «unha persoa que conta», «o que me gusta é contar historias», «en todas as vidas quedan fíos sen tecer». Logo abordouse o paralelismo entre a historia da carreira espacial e a de Miguel Mendiguren, o protagonista d’ A viaxe de Gagarin. «Quería falar dos anos sesenta, enlazando con Non hai noite tan longa, cando a miña xeración foi nova, quixen facer un axuste de contas con aquel tempo. A viaxe espacial sempre me interesou moito. Na noval está sinalada por dous fitos, a viaxe do cosmonauta Iuri Gagarin, a primeira dun ser humano ao espazo, e a chegada a lúa dos astronautas americanos». Relatou Agustín unha anécdota propia, o feito de que o primeiro texto propio que lembra foi unha redacción sobre o Sputnik, acompañada dun debuxo a cor, coa que gañou un concurso na escola de Vilalba. «O que escribín afunda nos documentos, mais tamén nos fíos da vida, o que nos pasou, o que limos, o que vimos, de aí foi saíndo a novela.

Agustín referiuse ás mudanzas que se produciron na década dos sesenta, especialmente «á chegada dos electrodomésticos, unha revolución decisiva nas casas, onde chegaron antes as lavadoras e neveiras cas televisións». Detívose en falar do TOP, o Tribunal de Orde Pública, sobre o que non había apenas información, lembrando que un libro magnífico publicado en 2001 por Planeta fora retirado aos poucos meses pola propia editorial. Mesmo hai persoas novas que descoñecen que o TOP se transformou en 1978 na Audiencia Nacional, ou que a Brigada Política Social fose a Stassi española, «abráiame que haxa cousas que non se saiban». «As feridas esquécense cando están limpas e curadas», afirmou Agustín, para recomendar, despois, A caixa de música de Costa Gavras, unha película que explica o papel vivificador da memoria.

Falouse tamén da libraría da nai do protagonista, «unha libraría humilde do barrio coruñés da Falperra», e do primeiro amor que para Agustín «e esencial, non se esquece nunca, deixa unha pegada profunda». «Sería insoportable vivir se o paso do tempo non matizase as dores e as grandes ledicias da vida. Mais hai momentos positivos ou negativos de condensación, que nos axudan a madurecer». «Despois de tantas dificultades da vida, o único que quedan son os afectos e os cariños».

Susana e Agustín dedicaron os minutos finais da conversa a falar de Twitter e do blog documental da novela. «Gústame ser útil en Twitter, realizar enlaces que leven a unha páxina interesante». «Creo que é a primeira vez que se fixo un blog no que se recolle toda a documentación utilizada na redacción da novela. A través de cada post pretendo que se viva o contexto que viviu o protagonista. Creo que así quedará ainda máis clara a novela». Rematou Agustín falando do papel decisivo dos mediadores, mestres, libreiros, bibliotecarios, profesorado, pais e nais, «sen todos eles os escritores non seriamos nada, son esenciais para crear canles entre os libros e os potenciais lectores. Non tería lectores sen estes mediadores». Pechou Susana Pedreira afirmando que «presentar A viaxe de Gagarin na radio e nunha libraría rozaba a perfección». Non lle faltou razón, memorable presentación e conversa a conservar.

A conversa será emitida por Onda Cero de Pontevedra.

 

Onte 857: Síndrome de Trithemius

/en , , , , , , , , /por

Son cada vez máis numerosas as voces que expresan a súa cautela sobre a velocidade do proceso de dixitalización do sector do libro e da lectura. Ninguén nega a hibridación actual do sector (a convivencia de formatos impresos e dixitais, en función de formatos e tipoloxías de edición) nin a mudanza inevitable cara o paradigma da comunicación editorial dixital. Mais tamén é innegable que o libro electrónico e a cultura hipertextual nas súas diversas modalidades e formatos evoluciona moito máis amodiño do previsto e non respondeu aínda a todas as expectativas xeradas. Unha situación que no caso do noso sector editorial atribúo, entre outras causas, ao carácter case monopolista da distribución do contido dixital por parte de dúas ou tres empresas estadounidenses, mais tamén á incapacidade do sector editorial europeo de ofrecer ao seu público un modelo tecnolóxico e de negocio alternativo e sostible.

A entrevista a Fernando Báez, publicada onte por El País, é unha mostra do peso desas voces que convidan á reflexión sobre o proceso de tránsito que estamos vivindo. O ensaísta venezuelano, especializado na historia do libro e autor da Historia universal de la destrucción de libros, defende que o libro foi sempre «unha tecnoloxía da memoria», que evolucionou moi lentamente, perfeccionándose cos séculos e coas achegas das diferentes culturas. Sorprendeume a súa tese da «Síndrome de Trithemius», acuñada no seu libro máis recente, Los primeros libros de la humanidad. El mundo antes de la imprenta y el libro electrónico (Fórcola, 2013), un dos tipos da saudade, que leva a sospeitar de calquera mudanza que afecte ao formato dos libros. Trithemius fora un monxe que no século XV, ademais de crear as mensaxes cifradas, defendera (con argumentos baseados no propio proceso da lectura) o manuscrito fronte ao libro impreso que comezaba entón o seu exitoso percorrido. Máis alá de asumir as resistencias ao tránsito expresadas pola Síndrome de Trithemius, é valiosa a advertencia de Báez, xa que a ollada cara ao pasado permite comprobar que a evolución dos formatos do libro sempre foi moi lenta, razón pola que conviviron durante séculos. Hoxe non sabemos se este modelo poderá manterse coa disrupción da revolución dixital. As opinións de Báez axudan a ponderar o proceso de hibridación actual entre a exaltación da tecnofilia do libro electrónico e o conformismo paralizante dos que negan a mudanza do paradigma.

Onte 844: As declaracións de Villares

/en , , , , /por

Tras as declaracións de Ramón Villares sobre a situación da lingua e da cultura galegas identificamos o optimismo da vontade e a lealtade institucional, mais tamén unha clara decepción sobre o proceder do actual Goberno Galego nestes eidos. «Melancolía» e «un pouco de desánimo» na linguaxe diplomática e prudente do presidente do Consello da Cultura Galega, que finaliza esta primavera o seu segundo mandato, son palabras que non expresan sintagmas de simpatía nin entusiasmo. Apenas un xesto de insubmisión e sinceridade de Ramón Villares, unha actitude imprescindible para unha institución que debería defender a súa independencia e autonomía con respecto aos poderes públicos galegos.

Onte 680: A escola, para ser escola, debe ser pública

/en , , , , , , /por

Ignacio Escolar chiaba onte unha interesante entrevista co noso admirado Francesco Tonucci con motivo da súa intervención hai uns meses en Sevilla. En momentos de apoxeo da escola segregadora, coa LOMCE no seu triste trámite parlamentario, é unha beizón ler opinións tan sensatas sobre temas educativos como estas de Tonucci, defensor teimoso do modelo de escola pública. «A escola, para ser escola, debe ser pública, de iguais e aberta á diversidade», afirma o pedagogo torinés, para engadir despois, «a escola debe ser, sobre todo, un lugar onde se aprenda a vivir. E a vivir ben», salientando o irrenunciable carácter formativo e integrador da educación obrigatoria. Máis claro, auga.

Se isto non abondase, o creador de Frato, non se acomoda á rotina do seu discurso, e propón reconsiderar o principio de «coetaneidade», a agrupación do alumnado por idade, como único modelo de organización escolar, abrindo así un debate que fende moitas das inercias do noso discurso educativo. Coma innovadora é tamén a súa reclamación da volta dos nenos á rúa e a súa autonomía a partir dos seis anos, idade a partir da que para el deberían ir sós á escola. Outra volta de torca para as dinámicas familiares. Dúas propostas que forman parte da cerna do seu ideario pedagóxico, que xa nos deslumbrou hai tres décadas, recollido no seu proxecto «A cidade dos nenos». Dende os anos oitenta, Tonucci reclama aos responsables municipais que «consideren aos pequenos como parámetros principais para mudar as estruturas urbanas e axeitalas ás súas necesidades». Propón aos alcaldes ollar a súa cidade cos ollos dos nenos e nenas, sen esquecer facelo, tamén, cos ollos dos avós e das avoas. Unha nova ollada que obrigaría a mudar moitas prácticas urbanas e o propio deseño das cidades, acometendo a auténtica «humanización» que precisan. Esta nova ollada interxeracional permitiría o regreso dos picariños e dos avós ás rúas, facendo as cidades máis seguras, xa que para o pedagogo italiano a razón pola que hoxe as rúas das cidades europeas sexan perigosas é nin máis nin menos «porque alí non hai nenos».

En tempos de conformismo educativo, no que termos como «eficiencia» ou «calidade» son utilizados coma un novo mantra para xustificar a privatización educativa e os recortes das politicas públicas, cómpre volver sobre os textos vivivificadores dos clásicos da renovación pedagóxica, como Tonucci, Rodari e Freinet. Léndoos é perfectamente posible recuperar o entusiasmo na educación pública coma a mellor panca para saír da crise. Beizón Tonucci, vello amigo!

Publicado en Galicia confidencial.

Onte 607: O libro dos amigos de Carlos Casares

/en , , , , , , , , /por

Transcorridos apenas once anos do pasamento de Carlos Casares, o escritor Rafael Laso xuntou nun volume as testemuñas de trinta e tres amigos do autor de Vento ferido. Un libro que constitúe tamén unha primeira achega biográfica á traxectoria vital e literaria de Casares, ao tempo que un álbum fotografico con instantáneas moi simpáticas e agarimosas do escritor de Xinzo. Laso tivo a deferencia de convidarme a participar no libro con esta entrevista:

1. Como vías a CC (como escritor, como persoa)? 

–Lembro a Carlos Casares con moitas saudades. Carlos foi un compañeiro editor, co que compartín xuntanzas, proxectos, viaxes, xantares e moitas horas de conversa; mais Carlos tamén foi para min un autor de referencia como lector, ao que seguín, libro a libro, dende 1975, artigo a artigo, día a dia. Carlos foi sempre un referente.

2. Que faceta de CC destacarías?

–Carlos foi un narrador nato que posuía unha curiosidade vital permanente. Utilizou os soportes da narración oral, onde foi un xigante, como os dos diversos xéneros narrativos, fose os de rexistro longo, como a novela, como os máis breves, que empregaba decota nos seus artigos diarios. Esa curiosidade levouno a interesarse por todas as novidades, especialmente as tecnolóxicas, das que foi un adiantado na cultura galega. Casares cría que unha lingua e cultura de dimensión reducida coma a nosa tiña na innovación tecnolóxica a súa mellor oportunidade de futuro. Moitas veces teño pensado canto celebraría fitos da cultura dixital que non coñeceu como a aparición dos blogs (dos que foi pioneiro sen sabelo) e das utilidades hipertextuais e multimodais como youtube, a popularización dos e-books, a disrupción que supuxeron os teléfonos e taboíñas dixitais ou a transmisión por streaming de actos nas instalacións do Consello da Cultura Galega, institución que contribuíu a modernizar durante os anos nos que foi o seu presidente.

3. Que calidades destacarías na súa escrita?

–Fose nas historias breves sobre as miudallas autobiográficas do cotián vivido ou lembrado, escritas a correr no despacho ou no aeroporto, mais coa fluidez, a claridade e a retranca dos seus relatos orais de cafetaría, Carlos sempre achegaba unha faísca de luz, un fulgor que irradiaba sentido no coñecemento da alma humana. Outrosí tamén é o meu Casares preferido o dos relatos de “Vento ferido” e “Os escuros soños de Clío”, mesmo o dos medidísimos textos de literatura infantil como “A galiña azul” ou “As laranxas máis laranxas” o do narrador depurado que consigue unha prosa transparente, afastada de calquera grandilocuencia que vai directa ao corazón do lectorado.

4. Se tiveses que escoller unha soa, con cal das súas obras te quedarías? Por que?

–A pesar de que non me gustan moito este tipo de eleccións, probablemente quedaría por unha razón afectiva con «Vento ferido», xa que foi un dos primeiros libros galegos que eu lin.

5. Que cres que lle debe a cultura galega a CC?

–Carlos foi home que pretendeu forxar acordos básicos, algo moi valioso par a cultura galega, do que hoxe carecemos. Iso foi unha das súas achegas significativas. Tamén o foi o seu espírito innovador e prospectivo, como o seu compromiso e interese pola proxección internacional da nosa lingua e literatura.

6. Se che fose posible, que lle preguntarías hoxe a CC?

–Preguntaríalle onde mercou o teclado que incorporou ao seu Ipad.

A foto de grupo tomouna Xurxo Lobato o 11 de novembro de 2001, o día que asinamos con Santiago Rey o contrato para a publicación da Biblioteca 120. Entre os nove editores galegos que participamos naquel extraordinario proxecto figuraban Carlos Casares e Isaac Díaz Pardo. A miña lembranza para eles dous. A foto da maqueta ferroviaria (unha das paixóns de Carlos) é de Guillermo Cameselle (xullo de 1995).

Entrevista en «Diario de Pontevedra»

/en , , , , , , /por

Quedei moi agradecido a María Varela por esta entrevista que publicou o pasado domingo en Diario de Pontevedra. Desculpas polo autobombo.

Onte 552: Prestige anual

/en , , , , , /por

Nun día no que as noticias non parecen convidar ao optimismo, as declaracións de Mario Regueira na longa e interesantísima conversa con Armando Requeixo non poden pasar desapercibidas. Regueira acerta de cheo cando di que “o primeiro que lle falta ás nosas letras é un poder político que mire por elas con verdadeiro interese e implicación”. Concordo tamén con el cando afirma que “a nivel cultural vivimos un Prestige anual que non se nota porque segue a haber un voluntarismo que cobre unha parte importante dos seus efectos”. Como tampouco lle falta razón ao autor d’ O silencio cando denuncia as actitudes endogámicas e seitarias (“a literatura galega, como moitos outros ámbitos da nosa realidade, non está libre dos seus propios caciquismos”). Quedei, tamén, con outra afirmación que define moi acaidamente a situación actual. “É desconcertante o viva e fluída que se mantén a nosa cultura tras anos de abandono institucional, falta de visibilidade e hostilidade declarada dunha parte da sociedade. Vivimos nunha especie de oasis rodeado do máis atroz deserto, pero o certo é que nese pequeno espazo, e sen caer en idealismos, constituímos algo semellante aos anos dourados da nosa tradición literaria”. Non se pode dicir mellor. Unha entrevista das imprescindibles, que moito recomendo.