Onte 198: No meu país danse as grazas

Inesquecible foi a sesión académica da investidura de Manuel Rivas e John Rutherford como Doutores Honoris Causa pola Universidade da Coruña. Cinco discursos memorables –dúas laudatios formidables, senllas respostas para a nosa historia cultural e un peche do reitor de grande altura– que salientaron de forma unánime o compromiso dos doutores e da UDC co futuro da cultura e lingua galegas. No entanto, é inevitable salientar a intervención colosal de Manuel Rivas, escrita e expresada dende unha felicidade inquieta, que constituíu unha reivindicación do poder das palabras, unha manifestación de confianza na lingua galega, ao tempo que unha presentación da súa iconografía da esperanza. Un discurso que merecería ser reproducido íntegro nos xornais e medios dixitais para o goce reflexivo da cidadanía á que estaba dirixido. Rivas comezou e pechou o seu parlamento con esta frase de inequívoca humildade: «No meu país danse as grazas». Unha forma de vindicar os lexemas de simpatía, que sempre nos foron propios aos galeguistas, e que Rivas utilizou para insistir nunha idea fulcral sobre a lingua galega: «Non só estamos vivos, seguiremos vivindo. A lingua galega non nos pertence a nós, pertence ao mundo». Aí escribíu o fillo de Elviña a súa aposta polas palabras de noso, xa que son «portadoras da información básica da humanidade, utilizan a grafía da vida»; aí afortalou a actual literatura galega, «na que se conteñen todos os rexistros do resto das literaturas». Dedicou o marabilloso cuarto de hora final do discurso a reivindicar a esperanza en tempos de conformismo, xa que a «da esperanza é a peor das subtracións». A súa coñecida referencia ao sorriso de Daniel –contaxioso, claro e enigmático a un tempo– serviulle para salientar como o lexema de simpatía agroma da pedra granítica de Galicia. Referencia que uníu a unha cita de Steiner («Un bo ensino sería aquel no que os estudantes puidesen cometer o erro de ter esperanza») para debuxar a inconografía da esperanza presente na súa obra: as bandas de estorniños sobre a cidade da torre, os círculos concéntricos, as mulleres que levan cousas na cabeza, a chorima a gabear polas espiñas do toxo… A lectura de «A sección aurea», poema de Costa da Morte Blues, libro que reeditamos en Xerais da man da UDC para celebrar a investidura, pechou un discurso que nos emocionou moito. Fachenda nosa de contar en Galicia con este extraordinario Manuel Rivas. Beizóns para el e para Rutheford, como para José María Barja, alxebrista e reitor saínte, que recibiu a Medalla de Ouro da UDC. No meu país danse as grazas.

Onte 189: Coreander

Viaxei á Coruña para participar nas xornadas sobre Edición e Cultura organizadas polo Grupo  Coreander, un grupo de alumnos e alumnas da Facultade de Filoloxía. Falamos de como afectan ao papel dos editores as mudanzas do paradigma da comunicación cultural e doutros tránsitos nos que estamos inmersos, sobre todo, da crise da libraría cultural e do paso da edición do do «sector cultural» ao das «industrias do lecer». Volvín para Vigo satisfeito de contribuír a aumentar a curiosidade deste fato de entusiastas animadores culturais que intentan fender a rotina que o partido conformista impón, tamén, nas aulas universitarias. Non puiden evitar cismar pola AP-9 nalgunhas saudades da miña mocidade universitaria.

Onte 181: «Ler hoxe» por Daniel Cassany

Convocados polo CFR da Coruña e moderados por Javier Pintor e Xavier Seoane, participei con Laura Borrás e Daniel Cassany nunha intensa mesa redonda sobre «A lectura no século XXI». Foi unha honra compartir reflexións con estas persoas que levan traballado moito sobre as textualidades dixitais. Laura Borrás fixo unha presentación audiovisual moi fermosa, apoiándose na rede, na que salientou, entre outras, as posibilidades literarias do hipertexto na creación de textos transmedia e na promoción do libro e da lectura. Pola súa banda, Cassany sinalou sete cousas que na súa opinión mudaron coa lectura en Internet. Apunteinas na libreta e comprobei que conforman un diagnóstico preciso da situación da lectura no proceso de tránsito entre os paradigmas da counicación impresa e dixital.

LER HOXE

  1. Ler hoxe é máis importante ca antes. Hai máis cousas que requiren a lectura, un feito que ten que ver co control establecido polos textos escritos. Lemos moito máis.
  2. Hoxe que sabe ler ten máis poder ca antes.  Se tes mellor competencia lectora, podes facer moitas máis cousas.
  3. Ler hoxe é moito máis difícil e complicado ca antes. Ler na rede require domina runha serie de programas e tecnoloxías, ademais de atender a non ser enganado polas moitas mentiras e falsidades que alí se poden atopar. A lectura na rede require doses máis elevadas de comprensión e crítica.
  4. Ler en Internet é máis técnico. Para sacarlle o mellor partido a esta lectura dixital cómpre coñecer instrumentos especializados, como o funcionamento de verificadores ortográficos, dicionarios en liña ou outras ferramentas de busca.
  5. Ler hoxe é moito máis diverso ca antes. En Internet ninguén sabe nin pode lelo todo, razón pola que debemos asumir que todos somos parcialmente analfabetos en algúns eidos. Esta é a razón pola que no sistema educativo debemos facer lectores transitivos.
  6. Ler hoxe está máis vencellado a escribir. En Internet todos somos abellas obreiras colaborando na produción do mel. Na rede valóranse as persoas activas, as que producen contido. Así o libro hoxe pasou de ser unproduto a transformarse nun servizo.
  7. Ler hoxe remata con varios monopolios e preeminencias. Estamos vivindo un tempo no que remata o monopolio da escritura correcta, xa que hai unha parte significativa de escritura pública (como a utilizada nos sms, twitter) que non se atén a todas as convencións ortográficas. Estas formas dixitais non correctas serían variedades dialectais. Vivimos como remata a preeminencia do textual sobre o audiovisual e como a escola e outras institucións educativas xa non son os únicos lugares onde se aprende a lectura e a escritura.

Rematou Cassany afirmando que «A LECTURA HOXE É MÁIS POTENTE. Síntome afortunado de coñecer como foi o mundo antes de Internet e síntome afortunado de poder gozar o mundo de hoxe lendo en Internet.»

Onte 167: Blindados con libros

Os estudantes de Valencia continuaron a súa mobilización a prol da Educación Pública de forma pacífica. Lembrarémolos erguendo os seus libros e berrando: «estas son as nosas armas». Blindados cos seus libros poñían en valor eses humildes artefactos de papel impresos como símbolos da liberdade de expresión e da educación de calidade. Nun momento de tránsito profundo no eido da comunicación cultural e educativa, cando se adoita desprezar de forma inxusta ao libro impreso como obxecto, esta foto de EFE debera quedar para a historia contemporánea da nosa edición e da nosa educación. Estes libros son portadores do entusiasmo dunha mocidade que non acepta os ditados do partido conformista. Un feito que me produce unha profunda ledicia e me provoca esperanza.

Onte 166: Calefacción

Comparto o tuiteo de Juan Cruz: «Impresiona que todo comezase porque os rapaces tivesen frío». En efecto, convén lembrar que o conflito do Instituto Luis Vives de Valencia tivo a súa orixe nunha reivindicación da súa comunidade educativa en defensa da educación pública, apenas a solicitude de fondos para a calefacción do centro. A iniciativa dos estudantes de Secundaria e Bacharelato, que acudiron ao instituto con mantas e días despois se mobilizaron na rúa contra os retallazos educativos, convertiuse para a Delegación do Goberno nun grave problema de orde público. A actuación policial de onte, absolutamente desproporcionada, no contexto das medidas de axuste fiscal e de dura reforma laboral, amosa que o Goberno Rajoy está decidido a demostrar a súa autoridade na rúa, promovendo o medo nunha sociedade xa abondo amedrentada. Desque Rajoy goberna sigo con maior interese a prensa internacional xa que axuda a interpretar o que aquí sucede con maior obxectividade. Ben sería que se reflexionase devagariño sobre as consecuencias de semellante estratexia preventiva. Onte acendeuse en Valencia unha faísca que pode provocar un incendio de dimensións considerables nunha sociedade cada vez máis desigual. Os estudantes valencianos anuncian que se manifestarán con libros, o símbolo da educación e a tolerancia que tanto precisamos.

Onte 146: Educación para a Cidadanía blues

Decepcionoume a comparecencia parlamentaria na que o ministro de Educación anunciou as novidades que introducirá na lexislatura. Os contidos foron previsibles, apenas a confirmación da vontade do Partido Popular de cumprir os seus compromisos electorais e satisfacer as demandas da Igrexa e dos sectores máis conservadores: estensión do ensino concertado, adianto da segregación do alumnado na secundaria, elección da lingua de escolarización por parte das familias en comunidades con lingua propia, supresión da Educación para a Cidadanía, utilización do inglés como lingua vehicular dende a Primaria, estatuto de «autoridade pública» para o profesorado… O decepcionante foi a fraqueza argumental e o escaso dominio técnico da axenda educativa dun ministro que sabemos conta con moita labia cando aborda outras cuestións políticas. Denominar «linguas vernáculas» ao galego, catalán ou éuscaro constitúe xa unha anomalía, mesmo para os sectores fóbicos coas linguas propias. Argumentar que a desaparición da Educación para a Cidadanía se debe á intención do Goberno de evitar o seu «carácter controvertido e para non caer adoutrinamento», cando a materia foi avalada por varias sentenzas do Constitucional, non abonda para xustificar a súa substitución por unha Educación Cívica e Constitucional da que pouco  se di sobre o seu enfoque e contidos. Expresar tan pancho todo un ministro do ramo que o primeiro ciclo da Infantil, de 0-3 anos, «non é educación senón conciliación», un disparate sen paliativos, agoira que van correr moi malos tempos para o futuro da nosa educación pública. Con todo, o máis preocupante semella será a nova reforma da Secundaria que pretende liquidar o modelo de educación comprensiva, en funcionamento dende hai vinte anos, unha vella teima conservadora que pretende segregar ao alumnado o antes posible segundo a inclinación ou capacidade persoal. Ignacio Wert, quizais pensando que estaba na tertulia de Francino na SER, xustificouna citando a Estapé cunha frase de Schumpeter, chamada a pasar á historia da educación española: «O importante é ter unha boa nai e un bo Bacharelato». Sobran máis palabras, eis a fórmula educativa de éxito paera Wert: nobreza de berce e bo colexio de pago.

Onte 145: Coa pomba dona Paz na Pastora

Había tempo que non celebraba nun centro educativo o Día Escolar da non Violencia e a Paz, unha efeméride para min moi querida. O claustro de profesoras do CEI A Pastora de Cambados convidoume a que acompañase a Ramón Caride e Pepe Carreiro na presentación d’ A pomba dona Paz que se celebraría diante de máis dun centenar de cidadáns entre os tres e os cinco anos. Sabiamos que nos enfrontabamos a unha experiencia comunicativa moi díficil e, como agardabamos, o público puxo a proba coas súas preguntas todas as nosas habilidades oratorias. Ademais, aproveitei un anaco das dúas horas e media que compartimos neste magnífico centro de educación infantil público, para satisfacer algunhas saudades. Non puiden evitar demorarme na visita ás aulas organizadas por recunchos de traballo (o da biblioteca, o das computadoras, o do xogo simbólico…), coma sempre concibín a construción das aprendizaxes nesta etapa. Unha marabilla! Tras a presentación, no patio cuberto as seis aulas bailaron a canción da paz e soltaron media ducia de pombas que saíron coma foguetes a gañar o ceo do Salnés. Tiña moita razón Ramón Caride cando na dedicatoria deste magnífico álbum que presentamos escribiu: «A todos os nenos e nenas do mundo, para que a paz sexa o seu verdadeiro futuro.»

Onte 129: O Bacharelato do PP

Coñecín un interesante artigo de Magisterio Español no que se presenta o probable modelo de reforma do Bacharelato do goberno do Partido Popular. Semella que entre os dous modelos a debate (3+3 ou 4+3), Rajoy decantarase polo primeiro, máis económico e auspiciado pola Asociación de Catedráticos de Bacharelato (Ancaba), transformando o actual 4º de ESO no primeiro curso dun Bacharelato de dúas vías. Máis alá da análise demorada que require unha reforma tan importante, que probablemente supoñerá a ampliación do ensino concertado ao Bacharelato, chamáronme a atención tres anuncios. O primeiro: a clara ruptura do modelo de ensino comprensivo até os 16 anos, xa que a partir dos 15 se contemplaría a posibilidade de optar pola FP de grao Medio e no Bacharelato por unha vía xeral e por outra profesional. O segundo: a creación dun novo modelo de Formación Profesional de Grao Medio, tamén de tres anos, ao que se accedería dende o 3º de ESO. O terceiro: a creación dunha proba final ao remate do Bacharelato, que substituiría á Selectividade, coa intención de homologar a todos os centros e todas as Comunidades Autónomas. Semella que, tras a segregación do alumnado entre as vías xeral e profesional, o currículum do Bacharelato será máis homoxéneo e menos diversificado. Outra vez, impóñense os criterios dos sectores educativos máis conservadores: máis centralización e máis segregación.

Onte 124: Letra a letra

Comecei a semana cun agasallo inesperado. O meu mestre Antón Costa dedicoume un exemplar de Letra a letra, unha edición facsímil do libro que os alumnos de Simeón Omella, mestre da escola de Plasencia del Monte, compuxeron no curso 1934-1935 servíndose da imprenta escolar. Antón, prologuista desta obra publicada polo Museo Pedagógico de Aragón en edición moi coidada, foi quen deu conta da súa existencia cando en 2010 publicou dúas das súas páxinas no seu libro D’ Abord les enfants. Freinet y la educación en España (1926-1975). Composto letra a letra por escolares de nove anos, o libro foi conservado dende a primavera de 1939 na casa de Elise e Celestin Freinet en Saint Paul de Vence para pasar logo, co resto do fondo Freinet, aos Archives Departamentales des Alpes Maritimes de Niza. Estas máis de cen páxinas deste libro de vida inclúen textos libres (contos, experiencias de campo, excursións, correspondencia con outros escolas europeas, debuxos…) daqueles rapaces dunha escola republicana aragonesa que dirixidos polo mestre Orellana utilizaban as técnicas da escola moderna de Freinet. Letra a letra é un libro documento excepcional que amosa a anticipación e actualidade das técnicas da Escola Moderna. Admirable pulsión de vida e de traballo pedagóxico nun libro de fasquía ben xeitosa que sei entusiasmará aos mestres e mestras galegas vencellados ao proxecto da escola popular galega.

Onte 117: Licenza de caza

O Goberno de Feijóo non acouga na súa batalla contra o xabaril. O anteproxecto da nova Lei de caza de Galicia, ademais de permitir as «batidas preventivas» fóra de tempada, baixa aos 14 anos a idade para obter unha licenza de caza. O conselleiro de Medio Rural xustifícao para «asegurar o relevo xeracional» no eido da cultura cinexética. Quedei pampo diante de semellante afirmación. Os rapaces e rapazas de 14 anos, o alumnado de 2º e 3º de ESO, vivan no medio rural ou no urbano, nun momento tan decisivo como fráxil das súas vidas precisan que se lles ofrezan máis libros, máis balóns ou máis espazos de encontro e lecer para socializarse. Ofrecerlles a posibilidade de participar en cacerías, aínda que nunha «batida» non poidan empuñar escopetas deica os 16 anos, non é un exercicio que poidamos denominar como formativo. Algunha guía debería ofrecer o conselleiro de Educación ao seu colega para evitar semellante disparate, que anuncian para escarnio noso os noticiarios radiofónicos estatais. Nesta loita contra o porco bravo, o Goberno de Feijóo perdeu o sentido.