620: A LOMCE e o currículum formativo

/en , , , /por

A lectura detallada do proxecto da LOMCE é un exercicio imprescindible para coñecer en profundidade as modificacións do currículum escolar preparadas polo equipo Wert. Á confesionalidade e centralización curricular xa identificadas, haberá que engadir importantes modificacións para determinadas materias. Á desaparición do caracter obrigatorio («troncal» na LOMCE) da Educación par a Cidadanía, hai que engadir a das Ciencias para o Mundo Contemporáneo de 1º de BAC (unha das incorporacións máis afortunadas da LOE, materia científico-tecnolóxica que cursaba o alumnado de todas as catro modalidades) e a da Historia da Filosofía de 2º, un feito culturalmente moi relevante. Tamén perden o seu carácter troncal, aínda que agardamos sexa recuperada a súa obrigatoriedade no treito autonómico, a Tecnoloxía, a Música e a Plástica, até agora obrigatorias nalgúns dos cursos da ESO, tres materias que no texto do proxecto aparecen como «específicas» nun estatus inferior ao da Relixión e a súa alternativa (Valores éticos).

Non esquezamos que o currículum compila e xerarquiza os saberes escolares e expresa as intencións das autoridades educativas sobre as finalidades que se pretenden obter no sistema educativo. Polo que imos coñecendo da LOMCE (merece unha lectura moi atenta), a obsesión das autoridades do Ministerio de Educación por mellorar os resultados nas probas PISA (centradas na avaliación en comunicación linguïstica, matemáticas e ciencia) levounas a diminuír os contidos formativos do currículum no seu treito obrigatorio e a acentuar o seu carácter propedéutico dende 3º de ESO. Unha solución que pedagoxicamente non semella a máis afortunada. O profesorado de Secundaria das materias de Filosofía, Tecnoloxía, Música, Plástica e Ciencias da Natureza poderá explicalo moito mellor ca min.

 

A LOMCE e o futuro da escola pública

/en , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo reflexiono sobre o que entendo supón a aprobación do proxecto da LOMCE para o futuro da escola pública:

A pesar do informe do Consello de Estado sobre o texto do anteproxecto da LOMCE e da folga do 9 de maio, o ministro Wert non modulou nin moito menos os contidos da súa reforma educativa. A última hora e coa discreción necesaria nestes casos, o ideólogo de FAES introduciu as mudanzas educativas que dende hai tempo solicitaba a Conferencia Episcopal Española. Ademais de eliminar a asignatura de Educación para a Cidadanía, a besta negra do cardeal Rouco, Wert blindou in extremis, en contra da sentenza do Supremo, o financiamento dos colexios que segregan ao alumnado por sexo, pertencentes na súa maioría ao Opus Dei, prelatura que no Consello de Ministros conta con varias carteiras. Se isto xa non lles abondase ás autoridades eclesiais, o ministro axeonllouse diante delas reforzando o peso da asignatura de Relixión, que pasará a ser avaliable, contando tanto para a repetición de curso como para solicitar unha bolsa de estudos. Unha vitoria da Igrexa por goleada.

A pesar de que aínda non se publicou o texto, as informacións amosan que na redacción definitiva da LOMCE, ademais desta maior confesionalidade, se acentúa o obxectivo da centralización curricular, o que Wert definiu como “españolizacion do alumnado catalán”. Homoxeinización provocada tanto pola vía da modificación do sistema de promoción (outra das novidades do proxecto) como polas probas de avaliación externas de Secundaría, as reválidas, cuxo deseño quedará en mans das autoridades educativas do estado. Outrosí sucede coa fixación das ensinanzas mínimas, nas que se diferencia entre materias troncais (cuxos contidos, horario e estándares de avaliación serán fixados ao cen por cen polo Ministerio), específicas e de libre configuración autonómica. Un modelo curricular que podería invadir as competencias exclusivas, establecidas nos estatutos de autonomía de comunidades como Galicia, sobardando as competencias reservadas ao Estado no artigo 149 da Constitución. Como é ridiculamente centralista deixar fóra destas troncais ás chamadas “linguas cooficiais” (tamén é o castelán cooficial nas comunidades con lingua propia), considerándoas como “de libre configuración autonómica” (“linguas de terceira”?), coa inseguridade xurídica que iso poderá supoñer para o seu estatus educativo. Como é “pintoresco” (hai outro eufemismo?) o sistema deseñado por Wert obrigando á Generalitat a pagar un centro privado a quen queira utilizar tamén (que non só) o castelán como lingua educativa vehicular en Cataluña. Unha vitoria do centralismo máis reseso.

Polo anunciado, no resto do proxecto da LOMCE mantense a medula da Lei Wert de sempre: a segregación temperá a partir de 3º de ESO; a penalización ao alumnado repetidor (un 40% dos de 15 anos, ao que se considera coma un gasto valorado por Wert en 2.500 millóns de euros); a liquidación do modelo de participación da comunidade escolar na xestión dos centros (creado pola LODE en 1985), que será substituída polas direccións ás ordes das autoridades educativas. Porén, sendo a elevada taxas de abandono temperá (co 24,5% duplica á da media europea, moi lonxe do compromiso de baixar do 10% recollido na Axenda 2020) a razón de ser desta reforma educativa (así foi presentada a Bruselas polo Goberno no “Plan Nacional de Reformas”), ademais de xustificación do seu cofinanciamento polo Fondo Social Europeo, estraña que Wert non fale apenas de medidas de apoio ao alumnado con maiores dificultades nin de medidas inclusivas de atención á diversidade. Como é decepcionante que no discurso pedagóxico da lei e na retórica mercadotecnócrata do ministro se substitúa a prioridade do desenvolvemento das competencias e capacidades de todo o alumnado (a cerna do modelo de educación comprensiva da LOXSE e da LOE, unha longa e custosa conquista social) pola da avaliación que “canaliza aos estudantes” en función “da súa diversidade de talentos” (eufemismos de segregación ou “selección natural”), como se facía no sistema educativo anterior á LOXSE. Ademais, a insistencia da LOMCE na centralización dun currículum xerarquizado polas materiais troncais e moi condicionado polos contidos das reválidas, fronte a minusvaloración das áreas de formación humanística, artística e tecnolóxica, afasta a educación non universitaria do seu indispensable papel no desenvolvemento integral das persoas e de formación cidadá. En definitiva, a retórica conservadora da Lei Wert liquida de raíz o ideal de equidade educativa, que non é outro que o de educar para a igualdade desde a diferencia.

A LOMCE abre un horizonte moi sombrío para o proxecto de escola pública como garante de igualdade e equidade educativa, á que se pretende transformar apenas en rede subsidiaria ou asistencial. Coa aprobación da LOMCE a escola pública retrocedería tres ou catro décadas. Iso é o que pretende Wert e o Partido Popular?

Onte 618: A LOMCE e o orgullo patrio

/en , , , , , /por

Non hai dúbida que unha das principais razóns do PP para teimar contra vento e marea na LOMCE é «vertebrar a nación», frase rotunda e sutil coa que María Dolores Cospedal mellora aqueloutra pioneira de José Ignacio Wert de «españolizar aos alumnos cataláns». Un obxectivo político que os membros do goberno de Mariano Rajoy pretenden conseguir non só por medio da terciarización das linguas propias no sistema educativo (que eles denominan «cooficiais», coma se o español non o fose tamén en comunidades como Galicia ou Cataluña), senón e sobre todo por medio da centralización do currículum das materiais troncais (contidos, horarios e reválidas serán competencia ao cen por cen do Ministerio de Educación), milmanda coa que iniciar esta nova reconquista española. Nese orgullo patrio que pretende impoñer o Partido Popular, e nos privilexios que concedeu á Conferencia Episcopal Española, residen algunhas das claves (que non todas) dunha reforma educativa regresiva, cun inequívoco cheiro a reseso tardofranquismo.

A verdade que esta mochila LOMCE de El Jueves evidencia a estratexia. Si señor!

Onte 615: «En principio foi o verso»

/en , , , , , , , , , , , /por

Tivo interese a inauguración de «En principio foi o verso», a exposición sobre Rosalía de Castro e o sequiscentenario da publicación de Cantares gallegos. A presenza dun grupo de afectados polas preferentes disuadiu no último minuto ao presidente Feijoo de participar nun acto que se desenvolveu con grande respecto á dignidade da nosa autora primeira. Concibida co rigor documental e a sobriedade visual de todos os traballos do deseñador Pepe Barro, a exposición propón unha completa viaxe á iconografía rosaliana, dende os seus retratos e fotografías, pasando por manuscritos e primeiras edicións das súas obras, até o seu proceso de mitificación como icona nacional. Tamén está moi presente na mostra un achegamento ao Vigo das décadas de 1850 e 1860, o de Alejandro Chao e Juan Compañel, cando aquí agromaba o pensamento demócrata e galeguista nos xornais que eles editaban, primeiro La Oliva e despois El Miño. Non esqueceu Barro o decisivo papel do editor Compañel na proeza rosaliana, así como o dos seus sucesores no século XX, que fixeron de Vigo a capital editorial de Galicia. Foi este un recanto da exposición que como editor galego moito agradecín. Sei que axudará a comprender o papel de editores como Xohán Ledo (portadista de Galaxia e autor dos carteis das primeiras celebracións do Día das Letras), Eugenio Barrientos (fundador da editorial Cíes e descubridor de Marcial Lafuente Estefanía), Xosé María Álvarez Blázquez (fundador de Monterrey e edicións Castrelos) e Francisco Fernández del Riego (o obreiro da editorial Galaxia durante os anos do franquismo), así como doutros editores vigueses  do noso tempo como Bieito Ledo e Carlos del Pulgar. Xa no que atinxe ao espazo dedicado a Xerais, deixoume un chisco melancólico ver exposto un exemplar de Matemáticas de 1º de BUP do colectivo Vacaloura,o primeiro título da nosa editorial, tamén o primeiro libro de texto en galego para a área de Matemáticas. Editado en 1979, aquel libro sería hoxe un texto prohibido, de edición imposible, xa que así o determina o actual decreto de plurilingüismo. Outra vez, un paso adiante, outro atrás, Galicia tecendo o seu soño. Parabéns a Pepe Barro e Anxo Angueira, responsables primeiros destoutra iniciativa rosaliana. Recomendo vivamente visitar a exposición.

Onte 609: Retrocesos

/en , , , , , , /por

Anóxanme as «reformas» que o goberno Rayoy pretende aprobar estes días. Semella que en todas elas atrasamos as agullas do reloxo tres ou catro décadas. Coa «reforma» da Lei de Costas, que reduce a 20 metros o espazo de costa protexido, retrocédese a 1969, cando se aprobou aquela primeira «Lei de costas» tardofranquista coa que se iniciaron os recheos e as barbaridades na nosa beiramar. Coa LOMCE, rexeitada onte por milleiros de persoas na rúa, recupérase a segregación temperá e por sexos da LXE de 1970, os trinta e cinco alumnos por aula e as reválidas no noso bacharelato elemental, a pretensión do currículum único dos »Programas renovados» do primeiro goberno de UCD ou o carácter non troncal do galego, catalán e éuscaro (denominados na LOMCE como «lingua cooficial», coma se non o fose tamén o español), anteriores á aprobación da LOXSE. Medidas que moi pouco teñen que ver coa necesidade de reducir o elevadísimo fracaso escolar do noso sistema, que duplica a media europea, e atacar os vergonzosos niveis de paro xuvenil. Se os retrocesos educativos de Wert non abondasen, o ministro Gallardón coa súa lei do aborto pretende retroceder máis alá da lei de supostos de aborto de 1985, o que supón un ataque brutal á liberdade das mulleres para decidir sobre o seu propio corpo. O máis paradóxico de ambas as tres reformas lexislativas é que ningunha delas responde a demandas dunha maioría social, a propostas de modernización do sistema produtivo ou sequera a intencións de mellorar a convivencia ou procurar maiores cotas de igualdade na sociedade. Tres »reformas» que só se poden comprender pola presión de lobbies que representan a intereses inmobiliarios ou da influencia pura e dura da igrexa católica, que con Rajoy no poder pretenden recuperar o terreo perdido. Imos mal.

Onte 591: Medra o fracaso escolar

/en , , , /por

O incremento da taxa de fracaso escolar en Galicia é unha das peores noticias políticas dos últimos tempos. Segundo as cifras do Ministerio de Educación no ano 2011 a taxa de abandono educativo temperán (os 41.739 mozos e mozas galegos, entre 18 e 24 anos, que non completaron a ESO ou descartaron seguir estudando) medrou do 20,8% ao 23,1%, unha porcentaxe que duplica á do País Vasco, 11,5%, a mellor das comunidades no eido educativo. En todo caso o incremento desta taxa en Galicia contrasta coa tendencia á baixa no conxunto do estado, a pesar de ser inferior á media estatal, 24,9%, superior á europea en máis de dez puntos. Este incremento das taxas de fracaso escolar en Galicia afástanos do obxectivo 2020 da Unión Europea situado por baixo do 10%, unha converxencia educativa imprescindible para asegurar a competitividade e reducir as taxas de desemprego na mocidade. A pesar do carácter multicausal e complexo da orixe das taxas de fracaso escolar, nas que inflúen diversos factores sociais e estruturais, é indubidable que as políticas de recortes (redución do profesorado, aumento das horas docentes, aumento do número de alumnos/as por aula, redución do dos programas de diversificación e atención ao alumnado con dificultades…) comezadas en 2009 pola Consellaría de Educación do goberno Feijóo van facendo efecto sobre o alumnado máis vulnerable. Ese 9,7% da mocidade galega sen título de ESO, esoutro 13,4% que abandona de forma temperá o sistema educativo son dúas cifras clave para perfilar o triste retrato do retroceso na calidade educativa en Galicia. Moi preocupante.

Onte 587: O «Tastarabás» de Cortizas, a recuperación do noso patrimonio lúdico

/en , , , , , , , , , /por

Moi emocionante foi a presentación de Tastarabás, a grande enciclopedia dos brinquedos tradicionais de Antón Cortizas celebrada no serán de onte no IES Canido, centro onde traballa e barrio ferrolán onde naceu o autor. A intervención de Paco Veiga, membro da Asociación Galega do Xogo Popular e tradicional, tamén un dos catro prologuistas da obra, que expresou a representación de moi diversos colectivos do movemento asociativo a prol da recuperación do patrimonio lúdico galego, encadrou Tastarabás coma unha obra colectiva que forma parte dunha tradición: “un traballo de todos, iniciado pola Xeración Nós, dende o volume Terra de Melide, continuado nos anos oitenta polo libro de Arturo Romaní e outros compendios de xogos tradicionais e, a partir dos noventa, pola súa posta en valor por asociacións e colectivos diversos de todo o país”.

Para Veiga “Tastarabás era a peza que faltaba na recuperación do noso patrimonio lúdico”. Salientou, despois, que “esta presentación era un fito na historia de Galicia, xa que aquí está un cacho da nosa historia, que parte do máis íntimo”. “Tastarabás é un saco vivo onde teremos a nosa disposición para sempre unha obra universal, xa que en todas partes se xoga a case todo, aínda en cada lugar o xogo se adapta as súas necesidades”. Para Veiga outro dos grandes méritos do autor foi “a súa preocupación por sistematizar os xoguetes, como tamén a de proporcionar á inxente bibliografía e documentos que consultou, como as referencias literarias de cada peza, o que constitúe un paso fundamental na investigación e recuperación do noso patrimonio lúdico”. “Tastarabás é un libro para todos os públicos, para toda a familia, para os nenos e nenas, para os vellos, para todos”, rematou Veiga.

Comezou Cortizas expresando a súa gratitude e emoción por presentar o libro no seu barrio e no seu centro de traballo. Encadrou Tastarabás como unha ferramenta educativa, “neste libro están todas as competencias básicas que se pretenden desenvolver na escola”, e lembrou que o xoguete é unha cultura que forma parte do currículum. Lamentou que na última década se producise o declive da transmisión lúdica na infancia, un proceso acelerado pola televisión e internet, razón pola que reclamou que “o futuro do xogo tradicional e os seus valores se producise na súa recuperación escolar”.

Coincidindo coa presentación, no IES Canido instalouse unha magnífica mostra dalgúns dos xoguetes tradicionais elaborados polo autor no proceso de escrita deste Tastarabás. Outra sorpresa foron as galletas tastarabás (moi larpeiras) que apareceron sobre a mesa á hora dos petiscos. Foi un serán ferrolán que deu moito xogo. Beizóns a Cortizas por semellante proeza froito de dez anos de traballo!

 

Onte 580: Lembrando a Gianni Rodari

/en , , , , , /por

Agustín Fernández Paz lembrounos onte en dúas anotacións no seu blog o aniversario do pasamento de Gianni Rodari, un dos autores que máis influíu na nosa formación como educadores. Eu tamén fun dos mestres que descubriu nos anos oitenta as pegadas de Rodari nas páxinas de Cuadernos de Pedagogía e dos que leu abraiado a Gramática da fantasía na edición de Reforma de la Escuela, un deses libros marcantes na nosa formación literaria e pedagóxica. Grazas a Agustín por facernos volver reparar en Rodari, un autor que non perdeu vixencia ningunha.

Onte 576: 30 anos de Nova Escola Galega

/en , , , , , /por

Celebramos onte na Nave de Vidán os trinta anos de Nova Escola Galega, o movemento de renovación pedagóxica no que temos a fachenda de participar dende a súa fundación na primavera de 1983. O reencontro cos compañeiros e compañeiras deste noso proxecto de vida foi emocionante, capaz de proporcionarnos novos azos, xa que sabemos que en Nova Escola Galega está boa parte do noso ADN vital e profesional. A pesar do tempo transcorrido e das dificultades para o proxecto da escola pública galega, comprobamos que NEG conta cun pulo renovado, grazas á incorporación dunha nova xeración de profesionais da educación. Nova Escola Galega é un milagre laico!

A cerna da conmemoración dos trinta anos, ademais do debate arredor da LOMCE e do tempo escolar, foi na sesión de tarde o nomeamento como novos socios de honra de Olga Araúxo, Agustin Fernández Paz, Flora Fondevila, Xesús Portas e Maribel Santos. Cinco mestres e mestras, membros moi activos do noso colectivo, que completaron a súa xeira profesional traballando a prol da escola galega das pombas con arrecendo a mazá, a metáfora coa que Antón Costa Rico cifrou a nosa angueira colectiva. Todas as cinco son pombeiros de esperanza, as súas traxectorias humanas e profesionais ensinaron a escribir pola outra cara do papel pautado, como aconsellaba Juan Ramón Jiménez. Abeizoámalas emocionadas por ensinarnos a apreciar o valor da vida e a súa afouteza por construír dende a educación un mundo novo.

Aquí pode lerse a laudatio que fixen de Agustín Fernández Paz.

Onte 572: Menela

/en , , , , , , /por

Celebrouse onte o Día Internacional do Libro Infantil, mais tamén o Día Mundial de Concienciación sobre o Autismo. Unha efeméride destinada a contribuír á defensa da dignidade, dos dereitos e da mellora da calidade de vida daquelas persoas incluídas no que se denomina «Trastorno do Espectro do Autismo» (TEA), unha doenza que se estima no mundo afecta a 35 millóns de persoas, a 1 de cada 150 escolares. Superar os prexuízos e falsas crenzas existentes sobre as persoas con discapacidade ou con trastornos do espectro autista é un requisito imprescindible para conseguir a súa participación social e unha sociedade en real igualdade. Un labor inclusivo que dende 1989 leva realizando en Vigo e a súa comarca Menela, a institución educativa e asistencial, hoxe unha fundación, da que leva termando de forma incansable e xenerosa o psiquiatra Cipriano Jiménez Casas. Dende a creación do seu centro de formación e recursos da rúa Laxe, proxecto pioneiro na recuperación urbana do Casco Vello de Vigo, até a empresa Castro Navas de Priegue, na que traballan persoas maiores con TEA, hoxe sesenta profesionais de Menela atenden a 149 persoas nos seus diferentes proxectos. A inclusión educativa e laboral de persoas con TEA, asi como a atención temperá a nenos que padecen este trastorno constitúen os seus principais obxectivos. Unha actividade da iniciativa privada que sofre as penalidades dos recortes dos poderes públicos, capeando o mellor que pode semellante temporal. Como sinala Cipriano Jiménez Casas no artigo que publica hoxe en Faro de Vigo: «o mundo do autismo non esta feito de silencio nin de illamento; precisa concienciar e participar». O traballo da Fundación Menela merece o noso maior recoñecemento e apoio.