Entrevistamos neste número de Aulas Libres un novo compañeiro do noso sindicato, Manuel Bragado Rodríguez (Vigo, 1959), como xeito de lle dar a máis cordial das benvidas pola nosa banda. Pedagogo, escritor, activista da lingua e director editorial de Xerais durante case cinco lustros, está reincorporado ás aulas desde o comezo deste curso 2018-19 no colexio Lope de Vega, na cidade olívica.
Sempre comezamos estas entrevistas para Aulas Libres preguntando polo recordo que garda ou pola avaliación que fai a persoa entrevistada dos seus primeiros anos de escolarización. Cales son, no teu caso?
Lembro que fun por vez primeira a escola aos tres anos, na casa dunha mestra da calella das Angustias, no Barrio do Cura de Vigo. Alí cada picariño levaba a súa cadeiriña de vimbio. Creo que non había mesas para todos. Aos catro fun ao colexio das Carmelitas, tamén ao pé da casa. Alí aprendín a ler. E daquel centro conservo a miña primeira foto escolar dun partido de fútbol. Fixen a vella Primaria de catro anos e ingreso e o bacharelato elemental e reválida no colexio salesiano de Vigo. Aos trece anos, obtiven unha bolsa de Universidades Laborais para facer o bacharelato superior. Os tres anos da Coruña foron determinantes na miña formación, inesquecibles e marcantes. Alí lin de forma frenética, grazas a unha biblioteca extraordinaria. Na uni de Culleredo fíxenme galeguista e neofalante no curso no que morreu Franco. Alí organizamos a primeira folga, fixemos as primeiras pintadas e chantamos as nosas bandeiras.
A túa formación académica universitaria realizouse na Universidade de Santiago como alumno de Ciencias da Educación, nun tempo histórico moi particular, entre 1976-1981, marcado pola fin da ditadura e a implantación da autonomía. Que vivencias tes desa etapa? Que lectura en chave persoal fas hoxe dese tempo histórico tan especial?
Son da cuarta promoción de Pedagoxía. Iniciamos a carreira no vello edificio de Fonseca, un privilexio para a nosa educación sentimental. Os tres primeiros cursos coincidiron coas revoltas estudantís da Reforma Política, razón pola que nalgún curso, quizais en segundo, estivemos case mías días en folga ca en clase. Xaora, tivemos a fortuna de contar con profesores excelentes como Herminio Barreiro, que daba Historia da Educación, un auténtico mestre, que tiña sempre a clase chea. Na facultade coñecín ao profesor Antón Costa Rico, acabado de chegar da Universidade de Salamanca. Dende entón, hai corenta anos, acompañeino nos diversos proxectos de renovación pedagóxica e galeguización educativa. Na facultade amiguei con Suso Jares, Rafael Ojea, Daniel Bernárdez, Xaime Toxo, Chiño Barral, Paz Raña e tantos compañeiros que en 1983 participamos na fundación de Nova Escola Galega, o movemento de renovación pedagóxica forxado pola teimosía de Antón Costa como confluencia de diversos grupos sectoriais como o Movemento Cooperativo da Escola Popular Galega, Avantar, Escola Aberta…
Cando comezaches a traballar como docente? Por que destinos pasaches e que lembranzas tes desa experiencia?
Son da primeira oposición de Educación Preescolar de 1983. Formo parte do primeiro grupo de parvulistas homes en Galicia. O meu primeiro centro foi o Colexio Público de Budiño no Porriño, onde fun titor do grupo de 5 anos de Preescolar. O segundo curso estiven de provisional na escola de Marín-Camos, no concello de Nigrán, de dúas unidades, o mesmo centro onde tiven o primeiro destino definitivo até que en outubro de 1990 pedín a excedencia voluntaria. No curso 1988-1989 ocupei unha praza de consorte provisional no Colexio Público Xoaquín Lourenzo de Bande, onde estaba destinada no Instituto de FP a miña compañeira. O curso de Bande foi, tamén, inesquecible no meu oficio de mestre.
Entre 1986 e 1988 presidiches o movemento de renovación pedagóxica “Nova Escola Galega” e desde 1986 ata o 2000 dirixiches a Revista Galega de Educación. Cóntanos como chegaches a esa entidade e a esa revista, con que horizontes traballabas nesa altura no seu seo e en que proxectos máis relevantes te embarcaches nelas.
Presidín Nova Escola Galega durante eses dous cursos, pero estiven nos secretariados dende a fundación no oitenta tres. Foron anos marabillosos de intenso activismo pedagóxico e político. Participamos moi activamente na definición do modelo de Escola Pública Galega e de Normalización Lingüística, baseado na dobre competencia, o que facilitaría o consenso, primeiro entre os movementos de renovación pedagóxica, e despois cos sindicatos do ensino, sobre o modelo de galeguización educativa e de utilización do galego como lingua vehicular. Como coordinador da Revista Galega de Educación, despois como director, entrei en contacto con Xerais, a editora que nos facilitou a publicación. A RGE recollía a tradición de As Roladas 2, a publicación do Movemento Cooperativo da Escola Popular Galega, cuxa cerna era a de compartir as experiencias de renovación na auala e no centro. Durante a segunda metade da década dos oitenta, o traballo da RGE foi paralelo á das actividades promovidas por Nova Escola Galega, sobre todo o da organización das Escolas de Verán e doutras actividades de formación. Dende a RGE, publicación que continúa hoxe cun pulo anovado, intentamos contribuír ao desenvolvemento dunha cultura pedagóxica centrada tanto sobre a reflexión teórica (eis o tema monográfico de cada número) como sobre o traballo na aula e no centro.
En 1990 solicitas da Consellaría de Educación unha excedencia e poste a traballar no mundo editorial. Que razóns te levaron a ese cambio de ámbito e que restos e carencias principais te atopaches no teu novo destino profesional?
Foi todo unha serie de casualidades enfiadas. A editora Xela Arias enfermou e a editorial, tras a incorporación de Víctor Freixanes como director, precisaba iniciar á creación de novos libros para a reforma do sistema educativo que supuña a posta en marcha da LOXSE. Daquela eu frecuentaba a editorial como director da RGE. Despois de varias propostas de Freixanes, aceptei incorporarme a editorial por dous anos , o que me parecía un período máis que razoable para vivir a experiencia da edición. Xaora, funme enguedellando no oficio de editor, sometido entón ás mudanzas que supoñía a autoedición, o que é o mesmo, a chegada dos ordenadores á mesa do editor, que comezaba a maquetar e a corrixir os textos sobre as pantallas. Unha revolución. Na editorial, ademais da edición dos libros de texto e coleccións educativas, vencelleime decontado ao desenvolvemento da literatura infantil e da edición dos dicionarios. A finais de 1993, Freixanes foi nomeado director xeral da división literaria de Anaya, o que levou a que fora nomeado director con apenas 34 anos. Aceptalo foi unha tolería marabillosa que ocupou case vinte e conco anos da miña vida.
Aínda que o traballo de editor tivo que ser moi absorbente, nunca deixaches de cultivar en paralelo a faceta xornalística, con colaboración seriada no Faro de Vigo desde os anos 90, con presenza nalgunha tertulia radiofónica e con achegas continuas ao teu blog “Brétemas”. Fálanos desa vertente do teu perfil intelectual. Pensas que está en crise o xornalismo, como tantas voces predican?
Os artigos no Faro, as colaboracións nas tertulias políticas da Radio Galega como a escritura no blog expresan o meu compromiso como editor en lingua galega. En todos os tres ámbitos moveume o afán de contribuír a conformar unha cultura política de esquerda galeguista inclusiva, lonxe de calquera sectarismo e adanismo, doenzas que tanto dano tenlle feito ao nacionalismo galego contemporáneo. Opino dirixíndome ao conxunto da sociedade, tamén da que sei non comparte o meu afán galeguista, consciente de que nese espazo tan díficil é onde estamos obrigado a confrontar o noso proxecto e as nosas angueiras.
Tiveches unha participación destacada, no seu momento, na posta en marcha de iniciativas de visualización social e proxección da cultura de noso como o “Culturgal”. Como avalías a acción institucional da Xunta presidida durante varias lexislaturas por Feijó neste eido?
Culturgal é un modelo de traballo compartido, tanto polo feito de estar organizado por seis asociacións da industria cultural, como por estar financiado por tres administracións públicas de diversa cor, contando co apoio corresponsable de públicos diversos. Culturgal demostrou durante a última década que en Galicia tamén é posible forxar proxectos culturais de excelencia. Con respecto a como cualifico a acción institucional de Feijoo abonda con dicir que é desoladora, xa que contribuíu ao desleixo do autogoberno galego e ao retroceso da calidade dos servizos públicos, sobre todo nos eidos sanitario, educativo e cultural. Con todo, foi a operación orquestrada arredor do decreto do Plurilingüismo, o capítulo máis negro polo que Feijoo pasará a historia, un retroceso brutal para a utilización do galego como lingua vehicular no sistema educativo, sobre todo, na Educación Infantil, e no comezo da Primaria. Galicia con Feijoo de presidente non cumpre nin de lonxe a Carta Europea das Linguas. Hai informes que o testemuñan, mais nunca se dirimiron responsabilidades políticas.
Entre as entidades das que fas parte como socio figura “Amnistía Internacional”. Que papel lle concedes ao activismo cívico e ao compromiso nun mundo como o actual, en que todo empurra cara ao individualismo?
O activismo das mulleres e das organizacións a prol dos dereitos humanos, como Amnistía Internacional, acrisolan hoxe os fráxiles territorios da esperanza. Crin sempre no activismo pedagóxico, feminista, pacifista ou veciñal como espazos de participación política e transformación social. Acredito que este activismo é o que debería ser considerado como nova política.
Unha das marcas máis evidentes da túa traxectoria como editor e como activista de “ProLingua” é a preocupación pola normalización de usos do galego e a ampliación da masa lectora. Cóntanos brevemente as túas reflexións de fondo sobre o devir do idioma nestes últimos tempos e a túa impresión de cara ao futuro inmediato.
A ferida da lingua é moi profunda. A creba da transmisión xeracional do galego semella un feito irreversible, que podería levar a unha inevitable desaparición como lingua vehicular. Xaora, o seu futuro continúa dependendo de todos nós. Hoxe, no actual marco comunicacional hibridado, plurilingüe e multimodal, a oportunidade dunha lingua minorizada como a nosa pasa por recuperar o seu valor inclusivo como lingua local de instalación afectiva e efectiva do conxunto da sociedade, tanto das familias de procedencia galegófona como daqueloutras que se incorporan a nosa comunidade. É posible crear un novo discurso galeguista máis atractivo, como é imprescindible forxar un novo modelo consensuado arredor do emprego do galego como lingua vehicular no ensino. Fixémolo nos oitenta, se queremos que o galego non desapareza como lingua de uso, debemos facelo corenta anos despois.
O teu blog “Brétemas” (https://bretemas.gal), aberto desde 2005, foi un dos pioneiros da presenza normalizada do galego na Rede. Como ves a saúde da lingua nese espazo?
A presenza do galego na rede está hoxe por riba da súa presenza na sociedade analóxica. Hai máis galego nos medios dixitais ca nos impresos. Internet, as redes sociais, como en xeral a publicación multimodal e hipertextual é unha oportunidade parao galego. A propia Rede mudará nos seus formatos, sobre todo coa popularización entre nós dos podcast e co peso cada vez maior do vídeo, que vai ir substituíndo á publicación textual. A comezos de 2005 Jaureguizar e mais eu abrimos os nosos blogs sen saber que catorce anos despois continuaríamos alimentando ese arquivo interminable. O galego ten na rede unha oportunidade.
Xa para rematar, en que proxectos longamente acariñados andas a traballar agora que tes algo máis de calma e vagar para os afrontares?
Ocupo este curso unha praza como mestre orientador. Estou tratando de poñerme ao día coa maior dignidade posible. Despois de tantos anos como editor, a miña prioridade é recuperar o meu oficio de mestre. Xaora, é certo que no estudio da casa teño abertas varias libretas de temática e xénero moi diverso das que agardo poida saír algunha publicación interesante.
Lin onte dunha sentada a biografía que Héctor Cajaraville preparou de Antonio Fraguas, a figura homenaxeada nas Letras Galegas 2019, que publica Xerais en Merlín. Un retrato biográfico concibido para que os estudantes descubran a figura poliédrica deste galeguista (mestre, historiador, xeógrafo, antropólogo…), primeiro director do Museo do Pobo Galego. Rigorosa na documentación e amena na construción do relato, sobre todo grazas aos textos intercalados en primeira persoa, que achegan a proximidade da voz agarimosa de don Antonio. Acerta de cheo Cajaraville, un mestre da escrita clara e exacta, salientando o caracter de activista de don Antonio, comprometido con todas as causas da lingua e cultura nosas. Máis aínda cando se trata dunha figura que a pesar de contar con trescentas referencias bibliográficas, non ten obra de ficción, o que podería constituír unha dificultade.
