Anel verde

/en , , , /por

Tras a catástrofe incendiaria, dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a propoñer unha nova ordenación da coroa vexetal viguesa:

Non hai dúbida que a ría de Vigo, protexida pola barreira natural das Illas Cíes, e mais o anel verde que rodea a cidade metropolitana son os dous maiores tesouros naturais cos que contamos. Un anel forestal que protexe e osixena a nosa contorna urbana, espazo das actividades simbióticas das parroquias do periurbano vigués, que ofrece ademais posibilidades para o lecer da veciñanza na ducia dos seus parques forestais e nos seus miradoiros desde os que é posible gozar dunha extraordinaria visión panorámica do anfiteatro da Ría e da paisaxe do Val do Fragoso. Un anel atravesado polos corenta quilómetros da chamada “Senda Panorámica de Vigo” (GR-53), unha rota de senderismo pola que é posible camiñar por terra dende Saiáns até Teis, atravesando o Monte dos Pozos de Valadares e o Campus das Lagoas de Marcosende, visitando os petróglifos de Fragoselo, o castro de Estea no monte das Medoñas de Saiáns, os dólmenes de Candeán, os muíños e o encoro de Zamáns, gozando das vistas do parque da Guieira en Comesaña e as do Alba e do Cepudo en Valadares, ao pé do Galiñeiro, ou sentindo no verán a frescura e o acougo das zonas de xantar e descanso existentes en cada un dos once parques forestais que atravesa. Unha camiñada marabillosa que merecería ser aínda máis coñecida e valorada polos propios vigueses e mellor promocionada entre os que nos visitan.

Unha coroa arborada compacta de máis de 70 hectáreas non exenta de perigos, xa que apenas conta con devasas e está conformada por especies pirófitas, como piñeiros, eucaliptos e acacias. Un anel vexetal único nas cidades da fachada atlántica, que se estende dos montes de Fragoselo aos de Vixiador e a Madroa, sendo na súa maior parte de propiedade e xestión comunal. Unha coroa natural que os voraces incendios na nosa área metropolitana, –tanto nas parroquias do Val Miñor, Chandebrito, Camos e Vincios, como nas viguesas de Coruxo e Valadares– puxeron hai poucos días en moi serio perigo. Unha catástrofe incendiaria declarada no mesmo bordo urbano que se fixo presente no casco vigués, con algúns lumes na cidade nova de Navia e ao pé do Monte do Castro. Un incendio, e isto é o máis doloroso, que truncou na comarca viguesa a vida de tres persoas e a de moitos animais, devastou algunhas casas, avíos e varias hectáreas de arborado. Unha alarma que, ademais do medo, indignación e raiba provocada na veciñanza, activou decontado o ADN galego da xenerosidade e da solidariedade (por ventura tan intenso na nosa mocidade) e abriu, inevitablemente tamén, o debate sobre a xestión, protección e recuperación do monte vigués.

Un incendio que cando as cinzas aínda están quentes obriga ás comunidades de propietarios a repensar, máis aínda no marco dos efectos xa incuestionables do cambio climático, a forma de explotación e conservación deste anel periurbano, tanto na súa delimitación no novo Plan Xeral como na elección de novas especies para a súa recuperación. Algo que semella factible ao fío de experiencias exitosas como as iniciadas por algunha comunidade de montes, como a de Teis, que xa ten en marcha un proxecto de fraga atlántica coa plantación de especies autóctonas como carballos, castiñeiros, cerdeiras, salgueiros, amieiros ou bidueiras, moito máis resistentes ao lume que as habituais. Como tamén parece imprescindible nesta xeira a realización de devasas e a delimitación de zonas sen arboredo, capaces de actuar como curtalumes e evitar a chegada do fogo ás zonas de vivendas, polígonos industriais ou equipamentos tan vitais como o Hospital Álvaro Cunqueiro. Como é necesario intensificar a limpeza do monte e as tarefas de conservación ao longo de todo o ano, sen esquecer conseguir no eido lexislativo a prohibición da plantación de eucaliptos e especies pirófitas na proximidade de zonas urbanas.

Xaora, acometer esta nova reforestación con frondosas do noso anel verde, creando soutos e carballeiras, requerirá un amplo nivel de acordo entre as comunidades de montes e o concello de Vigo, que debería constituírse en promotor e garante desta estratexia. Un proxecto de dimensión metropolitana, no que é imprescindible a coordinación cos concellos da área, cuxo importante financiamento debería correr a cargo da Xunta, a administración con competencias na materia, mais ao que tamén podería contribuír a propia Unión Europea. A iniciativa da Concellaría de Medio Ambiente e Vida Saudable de colaborar cos comuneiros de Valadares e cun grupo de voluntariado nos primeiros traballos contra a erosión das zonas queimadas é un primeiro paso moi alentador nesa liña. A reordenación do monte vigués utilizando criterios de sostibilidade medioambiental constituiría a máis eficaz das políticas contraincendios do noso anel verde, un dos tesouros naturais ao cargo da nosa comunidade.

Arde Galicia

/en , , , , , /por

Onte á tarde, cando comezaba a conformarse a catástrofe incendiaria, enviei este artigo de urxencia que hoxe publica Faro de Vigo:

Na pasada fin de semana os lumes volveron asolagar Galicia. Máis dun cento de incendios forestais nas catro provincias, con especial incidencia nas do sur, na área metropolitana e nas parroquias da propia cidade de Vigo arrasaron bosques, eidos e enseres provocando o pánico, a raiba e a indignación da veciñanza impotente e orfa para poder parar semellante besta de lume. No Courel, no Xurés, nos Ancares, en Chandrexa, en Rebordechau, en Vilariño, en Pantón, en Carballedo, en Melón, en Xinzo, en Pazos de Borbén, en Soutomaior, en Redondela, nas Neves, na Cañiza, en Covelo, en Ponteareas, en Salvaterra, en Baiona, en Morgadáns, en Vincios, no Galiñeiro, en Chandebrito, en Valadares, na Madroa… (a lista é interminable) o lume chegou ás aldeas e ás casas, sobrepasou as estradas principais (incluídas a VG-20, A-52 e AG-57) e as vías do ferrocarril provocando o horror da veciñanza e dos automobilistas e viaxeiros que regresaban da ponte.

Os servizos de emerxencias, tanto o 112 como o 085 colapsaron, incapaces de proporcionar resposta e medios de extinción, mentres que os responsables do dispositivo da Xunta de Galicia atribuían a orixe dos danos aos incendidarios e ás condicións meteorolóxicos deste outono moi caloroso de temperaturas diurnas de arredor de 30 graos. Outra catástrofe ecolóxica (e van non se sabe cantas), que afecta a varios dos parques naturais de Galicia e a zonas protexidas da Rede Natura, que chegou ao entorno dos polígonos industriais metropolitanos, que xa non se oculta na propia cidade de Vigo, tinguida dende o domingo de cinza e cuberta cun inquedante ceo de chumbo. Un inferno que obrigou mesmo a desaloxar a veciñanza de Vincios.

Xaora, desque preside a Xunta de Galicia Alberto Núñez Feijoo os incendios forestais son considerados como se dunha catástrofe natural se tratase, cuxa orixe está irremediablemente vinculada coas condicións meteorolóxicas e coas actuacións de catro pirómanos tolos, aos que sempre resulta moi difícil deter e levar diante da xustiza. Unha interpretación feijoana da catástrofe dos incendios que, cómpre recoñecer, foi calando na poboación como poalla fina e conseguiu apartar practicamente o tema da axenda política galega. Os incendios quedaron reducidos, en todo caso, a outro apartado desa lista de “desgrazas do país” con escaso (ou nulo) remedio, como a desertización do mundo rural, o devalo demográfico, a emigración da mocidade ou a perda de falantes iniciais do galego. Un modelo conformista de enxergar o futuro, porén ben aceptado por unha boa parte da poboación galega, e que até agora, eis os datos, rendeu excelentes resultados electorais ao presidente dos Peares.

Xaora, diante doutra catástrofe incendiaria como a destes días, non é difícil establecer relación entre a coincidencia da falta de medios para combatelos e o despido o pasado 1 de outubro de 430 traballadores temporais do servizo público contraincendios. Despedimentos que se produciron a pesar de que os conceptos de estacionalidade, sobre o que está deseñado este custoso dispositivo de extinción, como denunciaron os sindicatos do sector, está superado, xa que un ano si e o outro tamén o monte arde en Galicia máis alá das datas que o calendario sinala de remate do verán. Como tampouco esta alerta podía coller de novas á Administración Galega cando as predicións meteorolóxicas agoiraban esta fin de semana a posibilidade de fortes ventos coa chegada “salvadora” das choivas e treboadas tropicais do Ofelia. Como tampouco se podería descartar que nalgún momento deste veroutono (outro efecto do cambio climático) co monte abandonado e cos operativos públicos parcialmente desactivados podería chegar unha forte ondada de lumes. E chegou.

Non fai falta ser enxeñeiro forestal para entender que estes incendios, que se producen en Galicia, como tamén en Portugal, non son catástrofes naturais, son froito da intervención consciente e premeditada dos seres humanos, sexa pola súa acción como pola súa omisión. Que estes incendios non son alleos nin as políticas de ordenación, conservación e explotación do monte, onde se potenciou a expansión do eucalipto e outras especies pirófitas, nin a ausencia de políticas agrogandeiras capaces de fixar a poboación no mundo rural nin sequera aos efectos da cada vez máis intensos da privatización da poderosa industria vinculada a extinción dos lumes. Non fai falta ser especialista para entender que os lumes forestais son tamén un asunto político diante do que non poden permanecer conformes nin os responsables do Goberno Galego nin os partidos da oposición nin o conxunto da cidadanía galega. Se non coutamos de raíz estoutra lacra, o país emprenderá un lento como inevitable suicidio. Evitala é corresponsabilidade de todos.

Poemar o mar

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a Antonio García Teijeiro, recente gañador do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil polo seu libro Poemar o mar.

Coma se fose outro milagre laico ou serindipia inesperada a noticia da concesión do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil a Poemar o mar (Xerais 2015), o libro escrito polo poeta vigués Antonio García Teijeiro e ilustrado por Xan López Domínguez, produciuse cando o Pergamiño Vindel, que atesoura as sete cantigas de Martín Codax, estaba xa para orgullarnos depositado temporalmente no Museo do Mar de Alcabre.

Dúas obras protagonizadas polo mar que coa diferencia de oito séculos comparten a ría de Vigo como espazo poético. Dúas pezas escritas en galego que arrecenden a marusía, senllas exaltacións da nosa admiración polo mar coma suxeito protagonista e fonte de vida: “Ai, ondas que eu vin mirar!, / se me saberedes contar”; “E bañarnos hemos nas ondas!”, cantou a finais do XIII Martín Codax, o fundador literario da cidade de Vigo. “Quero chegar ao mar para abrazalo”, “Quere o mar o que non ten / os seus soños / non se ven”, “Eu quero en silencio / perderme no mar”, canta Teijeiro, a comezos do XXI.

Outro nacional –o máximo premio que unha obra literaria editada en galego pode recibir–, o vixésimo primeiro que recibe a literatura e edición galegas desde que 1978 comezaron a ser convocados estes premios polo Ministerio de Cultura, o undécimo para unha obra publicada por Edicións Xerais de Galicia, e o terceiro no que se premia un libro de poesía infantil, que recoñece tanto a excelencia dun libro memorable como a traxectoria de máis de tres décadas dun autor que concibiu a creación poética e a formación do lector de poesía como idéntica tarefa.

Xaora, o nacional de Antonio García Teijeiro, o sexto obtido por un libro infantil editado orixinalmente en galego –tras os de Paco Martín (1986), Xabier DoCampo (1995), Fina Casalderrey (1996), Agustín Fernández Paz (2008) e Ledicia Costas (2015)–, constitúe outro éxito colectivo da nosa vizosa e potente literatura infantil e xuvenil, un recoñecemento da excelencia dos seus textos e creacións editoriais, mais tamén nestes tempos difíciles para a nosa lingua un formidable exemplo do valor da diversidade acuñada polas minorías.

Un nacional que lle chega a Antonio García Teijeiro no momento máis acaído, o da súa madurez autoral, coincidindo coa súa xubilación como docente do Colexio Possumus, cando conta con máis de medio cento de libros individuais publicados en galego e mobiliza todo o seu fulgor creativo como activista poético. Un catálogo de autor o seu extraordinario que supera con moito o cento de obras, se incluímos as edicións dos seus poemarios en castelán, as súas obras de narrativa, ensaio, as súas edicións de poetas como Rosalía e Celso Emilio ou a súa participación sempre xenerosa en libros colectivos. Un labor literario comezado en 1980 nas páxinas de “Artes e Letras” do Faro de Vigo, que entón compaxinaba coa súa actividade docente e deportiva (non esquezamos que Teijeiro foi porteiro do Academia Octavio e do Teucro en categoría nacional). Un traballo continuado a partir de 1984 no suplemento “A Pizarra”, tamén de Faro de Vigo, onde se ocupaba da crítica de literatura infantil e onde publicou entrevistas inesquecibles con figuras como Rafael Alberti, con quen tanto amigaría.

Dende 1988 iniciou o seu camiño como autor de tres libros fundacionais para a nosa poesía infantil, publicados na colección “Tartaruga” de Galaxia: Nenos, Coplas e Aloumiños. Textos nos que empregou os recursos da raíz popular e comezou a súa depuración da sonoridade como ferramenta necesaria para contaxiar a emoción da palabra poética. Son algúns dos seus moitos libros imprescindibles: Cacarabín, cacarabón (Edelvives 1991), Na fogueira dos versos (Xerais 1996), premio Merlín, premio Pier Paolo Vergerio e Lista de Honra do IBBY; Paseniño, paseniño (2003); Chove nos versos (Xerais 2004) e Un rato díxolle a lúa (Xerais 2013), antoloxía da súa obra, que inclúe un disco no que canta tres poemas, entre eles o xa mítico “Que ocorre na terra?”, aos que lles puxo música o seu amigo Paco Ibáñez.

“Poemar o mar”, o libro co que Antonio obtivo o nacional, forma parte da súa Triloxía do Mar, formado tamén por En la cuna del mar (Creotz 2015) e Palabras do mar (Embora 2015), un proxecto poético no que demostra que o emocional é compatible cun discurso crítico que afonda na complexidade da innovación estética. “En cada libro que escribiu, –sinala o seu antólogo o poeta Fran Alonso– o seu verso foi medrando, como un mar de escuma, como un mar de prata, como un mar de bruma”. Aí atopamos o ADN da obra deste poeta vigués do mar, pacifista comprometido, amante da música, seguidor de Bod Dylan e Luis Eduardo Aute, que entende a poesía como unha chave expresiva capaz de transformar as persoas. Parabéns, Antonio. Que continúen chovendo versos e palabras azul celeste!

Máis filosofía

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reivindicar a Filosofía e o pensamento crítico no sistema educativo:

Estes días atrás, coincidindo coa emerxente revolución cívica catalá, tiven a fortuna de ver “Ce n’est qu ‘un debut” (“Só é o principio”), o documental de Jean Pierre Pozzi e Pierre Barougier sobre a experiencia da introdución do ensino da filosofía no Jacques Prevert, un centro de educación infantil de Le Mié-sur-Seine, unha poboación situada a 40 km de París. Durante dous cursos os picariños de tres e catro anos, de diversa procedencia racial e social, sentados coa súa mestra en asemblea, arredor dunha candea acendida, aprenden a escoitar, a coñecerse, a reflexionar e a responder a algunhas preguntas, aparentemente abstractas: que é a morte?, que é a intelixencia?, a liberdade?, o amor?, a amizade?, as diferenzas?, para que sirven os pais? Polo seu formato e a simpatía e sinceridade dos seus protagonistas, o documental lembroume a “Juego de niños”, aquel excelente programa de televisión dirixido por Miquel Obiols e presentado por Javier Sardá, onde os pequenos falaban con total liberdade e moita graza sobre os temas máis diversos. Mais lembroume tamén a outras fita do cine francés, singularmente “Hoxe comeza todo” (1999) de Bertrand Tavernier e “A clase” (2008) de Laurent Cantet, que dende o eido da ficción abordan a escola como espazo de formación e reflexión.

Os directores de “Só é o principio” colocan a cámara á altura dos picariños, o que facilita unha ollada empática das persoas adultas, que non opinan nin enxuízan as súas intervencións, moitas veces contraditorias, nas que coas súas palabras e co nivel de desenvolvemento da súa linguaxe fan filosofía, contestan a preguntas e reflexionan sobre temas ás veces agochados na axenda pública e no propio currículum escolar. Xaora, nesta experiencia que reivindica o pensamento crítico na educación dende as primeiras idades, o esencial é que cada picariño fale por si mesmo, asumindo o que afirmara o filósofo Michel Onfray: “todos os nenos son filósofos, pero só uns poucos continúan séndoo”. Unha experiencia educativa que forma parte do proxecto de “Filosofía para nenos”, inspirado por Matthew Lipman e implantado en todo o mundo dende hai tres décadas, coa intención de formar na escola persoas capaces de pensar por si mesmas no marco dun proceso solidario e cooperativo de discusión. Alicerzado sobre o método do diálogo, Lipman e os seus seguidores cren que dende as idades máis temperás é posible o desenvolvemento de habilidades cognitivas, emotivas e sociais que faciliten a todos os alumnos e alumnas a aprendizaxe dunha forma de pensar crítica e creativa. En definitiva, un xeito de formar cidadáns para participar de forma activa nunha sociedade democrática.

No mesmo contexto educativo e con intencións semellantes insírese a iniciativa lexislativa popular presentada na pasada primavera no Parlamento de Galicia, avalada por máis de oito mil persoas, para solicitar que a asignatura de Filosofía sexa materia troncal e, polo tanto, obrigatoria para todo o alumnado de 2º de Bacharelato. Afastada a Historia da Filosofía pola LOMCE ao status de materia da modalidade do Bacharelato de Humanidades e Ciencias Sociais, esta exitosa ILP reclama que o alumnado dos dous cursos de todas as modalidades de Bacharelato conte coas ferramentas necesarias para o desenvolvemento dun pensamento crítico e autónomo.

Promovida por un grupo de profesoras de Filosofía, esta xusta reivindicación debería ser considerada polos membros da Comisión Parlamentaria que está elaborando as bases dun novo Pacto da Educación, onde tamén debería ser considerada a recuperación da desaparecida materia de Educación para a Cidadanía e a Igualdade, onde teñen un peso importante os contidos de Ética e formación en valores, como o das Ciencias para o Mundo Contemporáneo, materia troncal tamén suprimida pola lei educativa eficientista aprobada en solitario polo Partido Popular.

Reivindicar a dignificación da filosofía no actual sistema educativo vai máis alá da necesidade de recuperala no currículum de Bacharelato, adquirindo un carácter competencial e transversal. Supón asumir o desenvolvemento do pensamento crítico como parte esencial da competencia social e cívica, o que afecta a todos os niveis e materias do sistema educativo, dende a etapa infantil á preuniversitaria. No marco das profundas mudanzas políticas e sociais que se enxergan, como na complexidade dos procesos de hibridación comunicacional disruptiva, é imprescindible que o alumnado conte con pautas de análise e lectura crítica. A Filosofía ofrece posibilidades de aprender a pensar, a reflexionar, a escoitar, a preguntar e preguntarse…, capacidades que tanto precisa a nova cidadanía en formación, máis aínda en tempos interesantes como os que estamos vivindo.

Despois do Vindel

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á chegada do Pergamiño Vindel a Vigo:

A data de hoxe, 26 de setembro de 2017, na que procedente da Pierpont Morgan Library de Nova York chega a Vigo o “Pergamiño Vindel” quedará fixada na cronoloxía histórica desta cidade fundada hai séculos polo poeta Martín Códax. A nosa primeira alfaia bibliográfica, onde quedaron recollidas, dende finais do século XIII, as sete cantigas de amigo do trobeiro vigués, coa notación musical de seis delas, será exhibida no Museo do Mar de Alcabre durante os vindeiros seis meses no marco da exposición “Berce da nosa cultura”. Unha oportunidade única para que a cidadanía metropolitana coñeza in situ este documento literario excepcional, onde se identifica tanto o ADN da nosa lingua como a propia existencia da nosa cidade no territorio sagrado da ría de Vigo.

Como reflectiu a recente serie de artigos de “Faro de Vigo” non foi doado conseguir este histórico regreso á ría de Vigo do Vindel da man da Universidade de Vigo e da Consellaría de Cultura da Xunta de Galicia. Foi decisiva a xestión da Asociación Cultural Pertenza de Vigo que puxo en marcha en 2010 o proxecto “Monumento as Cantigas de Martín Códax. Cantor do Mar de Vigo” coa intención de celebrar o centenario do descubrimento do pergamiño polo libreiro conquense Pedro Vindel nun forro dun exemplar dunha obra de Cicerón copiada no século XIV. Xaora, foi a visita que fixo en marzo de 2015 á Biblioteca Morgan de Nova York un dos membros de Pertenza, o psiquiatra e vigués distinguido Cipriano Jiménez Casas, a que iniciou o proceso tan felizmente culminado hoxe. Unha iniciativa privada amosaba como era posible o soño de que o pergamiño viaxase a Vigo, mesmo a pesar do desleixo das institucións culturais viguesas e galegas que en 2014 nada fixeron e deixaron pasar sen pena nin gloria o ano do centenario.

Tamén foi decisivo para este regreso o compromiso incondicional asumido pola Universidade de Vigo, tanto polo Departamento de Filoloxía Galega e Latina como pola súa reitoría, como institución académica independente, asumindo así a primeira das condicións establecidas pola Fundación Morgan, ademais de aceptar despois tanto as condicións esixidas de custodia e conservación da peza, como as referidas ás actividades de promoción da súa exposición, entre elas a celebración dun congreso internacional sobre o pergamiño e a cultura literaria a el asociada. Unha responsabilidade que a institución universitaria viguesa compartiu coa Consellaría de Cultura e Educación, que cedeu as instalacións do Museo do Mar de Galicia e asumiu os gastos da exposición, despois de que o concello de Vigo, a primeira institución á que a Universidade de Vigo fixo a proposta, declinase liderar institucionalmente esta exposición nas instalacións do Marco, aducindo razóns económicas, o que tamén pasará ás páxinas da nosa historia local.

Pola relevancia deste tesouro, única mostra conservada do cancioneiro profano galaico portugués, xunto ao “Cancioneiro Sharrer”, que recolle sete pezas do rei Don Dinís, como polo interese das corenta pezas artísticas que o acompañan, entre pinturas, documentos e esculturas, na súa maioría do século XIII, a exposición do Vindel convertirá a Vigo durante uns meses na capital literaria galega portuguesa. Unha iniciativa cultural internacional que proxectará a Vigo no incipiente mercado do turismo literario, con especial relevancia para o público portugués, tanto o portuense como o lisboeta (favorecido pola conexión directa entre os aeroportos de Peinador e Portela). Mais a exposición debería ser tamén unha posibilidade de popularizar entre a cidadanía metropolitana, sobre todo entre os seus escolares, mesmo por medio dunha figura escultórica, a presenza urbana do poeta Martín Códax como o primeiro publicista da cidade nosa no mundo.

A exposición do Vindel debería axudar a que Vigo, unha cidade aínda con precaria dotación bibliotecaria, cunha feira do libro cativa e moi escaso apoio municipal á creación e difusión literarias, recuperase parte do terreo perdido na promoción das letras e da lectura. Un paradoxo inaceptable nunha cidade creada por un poeta, que por ventura continúa sendo a capital editorial de Galicia e que con intelixencia e vontade municipal podería consolidarse como capital mundial da poesía galego-portuguesa. Despois do Vindel e con este obxectivo, deberían estudarse pór en marcha iniciativas como a convocatoria anual dun premio internacional de poesía galego-portuguesa (bautizado como Martín Códax ou como Ría de Vigo) ou a realización de residencias poéticas internacionais na illa de San Simón. O regreso do Vindel constitúe un exercicio de autoestima e orgullo cidadán, mais non debería desaproveitarse a oportunidade que achega de proxección internacional do Vigo literario.

Árbores urbanas

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reivindicar ás árbores da cidade:

Somos varios os veciños que tememos que o anuncio das obras nas beiravías do treito de María Berdiales, comprendido entre a Gran Vía e a rúa Hernán Cortés, supoña a desaparición das árbores que prenderon raíces hai vinte anos, cando se realizou a primeira humanización dunha das rúas do centro. Como sucedeu hai pouco, cando se acometeron as obras entre Hernán Cortés e Manuel Núñez, tememos que agora sexa arrincada a media ducia de ligustros que achegan sombra e frescor a unha rúa que con estas árbores adquirira unha fermosa identidade.

Reemprazadas por pequenos arbustos colocados sobre soportes, a rúa María Berdiales perdeu nesta nova humanización a vida que lle achegaban os ligustros, árbores coñecidas tamén en galego como “sempreverdes”, “alfaneiros”, “filseiras”, ou en castelán “aligustres” ou “alheñas”, que florecen entre maio e xuño, alfombrando as beiravías coas súas corolas brancas e o seu recendo a frescura. Gañou en humanidade a rúa substituíndoas por macetas con arbustos e flores de quita e pon?

E o noso temor aumenta cando o concello anuncia que as obras da cinta transportadora do chamado “Vigo vertical” ocuparán o bulevar da Gran Vía, o que agardamos, madía leva!, non supoña a desaparición das arboriñas laterais deste paseo, que resisten no espazo da cidade máis contaminado polos vehículos a motor.

Mudanza de árbores por macetas sobre soportes que se vén producindo en case todas as rúas humanizadas, nas que a ampliación do espazo para as beiravías e a renovación dos seus servizos, o que constitúe unha mellora para o paseo e o benestar dos cidadáns, se fixo a costa da desaparición das árbores. Unha práctica na que chove sobre mollado nunha cidade que durante as últimas décadas arrasou coas laranxeiras de García Barbón e Policarpo Sanz, coas árbores de Urzaiz, da rúa Coruña, de Pi e Margall e Paseo de Afonso, por citar só algunhas, caídas en cada nova humanización das súas beiravías. No entanto, a estas alturas mudar árbores por macetas, modelo do que a dinosebe da Porta do Sol é a principal icona, non semella unha alternativa de desenvolvemento sostible para un concello, como o de Vigo, que pretende presentarse como respectuoso co medio ambiente.

Este arboricidio, tan silencioso como aparentemente inocuo, é incompatible cunha cidade que posúe un patrimonio forestal extraordinario, tanto pola súa coroa única de parques forestais, que percorren todo o seu periurbano, como pola conservación desa alfaia natural que son as illas Cíes e os arboredos de Samil, como tamén polos parques do Castro, Castrelos, A Guía, A Riouxa, A Bouza, O Lagares ou da Praza da Compostela, que completan un catálogo botánico ben diverso. Un arboricidio inadmisible nunha cidade simbolizada dende hai dous séculos por unha árbore, a oliveira do Paseo de Afonso. Unha cidade na que talar árbores no entorno urbano está prohibido pola normativa municipal, que obriga ao seu traslado cando por algunha circunstancia de forza maior deben ser retiradas dalgún lugar concreto.

As árbores son fonte de vida e de luz, razón pola que a súa presenza no entorno urbano é indispensable máis alá do seu carácer decorativo ou ornamental. As sufridas árbores urbanas son os primeiros amortecedores da contaminación acústica e atmosférica, crean espazos de sombra, de socialización e lecer, artellan unha pantalla de frescura no bochorno estival, sinalan o paso das estacións e son capaces de crear unha xanela onde a natureza asoma entre a agresividade do bulir urbano. As árbores son, ademais, capaces de crear identidades para algúns espazos emblemáticos. Imaxinamos o Vigo contemporáneo sen as árbores do Castro, as palmeiras do Pazo de Castrelos ou os chopos do paseo de Coia? Do mesmo xeito, imaxinamos que Barcelona, París ou San Petersburgo decidisen sacrificar os ligustros e outras árbores dos seus bulevares ou que todos estes paseos fosen empedrados? Hai algunha razón que descoñezamos para que en Vigo sexa tan difícil a continuidade para as súas árbores urbanas?

A renovación das beiravías de María Berdiales non debería obrigar a talar os seus ligustros. Máis aínda cando o que Vigo precisa é proporcionar de vida renovada a todas as súas árbores, para o que cómpre mimalas, censalas e diagnosticar o seu estado. Xaora, se queremos unha cidade humanizada, un termo do que moito abusou a mercadotecnia política até baleiralo de contido, en Vigo precisamos plantar milleiros de árbores, novos camelios e carballos, magnolios e outras especies que inunden en ringleira o perfil das nosas rúas. Como o recuperado corredor do Lagares, que vai de Cabral a Muíños, precisa de máis salgueiros, chopos e ameneiros. Vigo precisa máis árbores que prendan as súas raíces, eis un modelo de humanización para as xeracións futuras.

Máis quioscos, por favor

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reivindicar o quiosco:

Non me pasou desapercibida unha nota que lin na edición dixital do “Faro de Vigo” da pasada fin de semana na que informaba da festa sorpresa que un cento de veciños organizaron para celebrar a xubilación de José Manuel Rodríguez Sequeiros, que se retiraba despois de trinta e cinco anos tras o mostrador do quiosco Sequeiros da rúa Camelias 103. Unha anotación escrita coa emoción e o agarimo necesarias para comunicar as noticias relevantes, que debería formar parte dun capítulo heroico da historia do xornalismo vigués, a protagonizada polos humildes quiosqueiros e repartidores que nos achegan cada mañán o faro con todo o seu arrecendo de esperanza da tinta fresca. Sequeiros foi un deses heroes anónimos, que se erguían de madrugada, capaz de abrir o mesmo día do seu casamento até media hora antes da voda e, o mesmo día, regresar ao serán para facer a caixa. Unha historia da que os nosos narradores poderían tirar do fío para tecer un relato moi suxestivo.

Por ventura, Vigo soubo homenaxear aos quiosqueiros e repartidores de prensa coa escultura que dende 2011 lembra a Manuel Castro, o quiosqueiro peripatético e malabarista, peza encargada unha década antes polo goberno do alcalde Lois Pérez Castrillo ao artista Jandro Rodríguez. Unha estatua de bronce de tamaño natural, chantada en Príncipe, onde Castro tiña a súa “sede”, nas escaleiras de Alfredo Romero ou nos corredores de La Norma, e dende onde iniciaba cada xornada o seu percorrido, que dende a madrugada deica ben entrada a noite o levaba até a Porta do Sol e as Avenidas voceando “Faro”, “La Noche”, “Pueblo” e outros xornais da prensa de Madrid. Xaora, lembraremos todos a Castro pola súa arte de precisión, recollida maxistralmente por Magar nunha instantánea tomada en 1971 na rúa Reconquista: a de erguer un faro sobre o dedo índice (en galego tamén podemos chamalo mostreiro ou furabolos) mentres no brazo esquerdo suxeitaba un fardo de exemplares e varios décimos de lotería. Toda unha icona do que foi a prensa no mundo ao longo do século pasado.

Xaora, o papel de quioscos como o de Sequeiros foise devaluando nas últimas décadas, ao fío das mudanzas no mundo da comunicación e do seu imparable proceso de hibridación dixital. Para o noso abraio foron pechando quioscos vigueses emblemáticos como os da Porta do Sol, Pizarro ou o “Perrete” (“Prensa Mundial”), o histórico establecemento de Velázquez Moreno, instalado durante case oito décadas no edificio do Cable Inglés e bautizado popularmente así polo mal carácter do seu fundador. Non é esaxeración ningunha afirmar que durante o século XX o Perrete foi auténtico templo da cultura máis cosmopolita da cidade, tanto polo feito de que alí se amoreaban as publicacións de procedencia máis diversa, como pola posibilidade que proporcionaba de acceder á festa das linguas, das curiosidades e das afeccións máis insólitas.

Como grande foi a pegada que a cadaquén deixou o quiosco do seu barrio, no meu caso o quiosquiño de Maruja, na entrada do Barrio do Cura (aínda felizmente aberto), onde o meu pai collía o “Faro”, a miña nai cambiaba as novelas e nós mercabamos algúns dos primeiros tebeos e as “estampillas” dos álbums de “Vida y color”. Como imprescindible foi na miña formación como lector literario o quiosco de Pepiño, instalado no bulevar do Paseo de Afonso, outro templo da cultura popular no celme do solpor vigués, onde fixemos a colección de libros de RTVE, e anos despois o quiosco de Amparo en Pi e Margall, onde fixemos a Enciclopedia Gallega e a biblioteca xuvenil de Salvat e Alfaguara, que tanto nos marcou. Para a nosa xeración o quiosco, ademais de canle de distribución da prensa, representou unha vía esencial de acceso á cultura impresa.

Mais este papel fulcral do quiosco na nosa cultura popular mudou nesta década coa irrupción disruptiva que supón internet no mundo da comunicación, que afecta tanto aos sectores da prensa impresa como ao da edición de fascículos e coleccionables que nestes días, coincidindo co inicio de curso, realiza os seus lanzamentos. Calcúlase que durante os anos máis crus da crise (2010 a 2015) reducíronse en toda España o número de quioscos nun 10,00 %, diminución á que, ademais da irrupción dixital e o impacto que no seu día provocaron as publicacións gratuítas, tampouco semella allea a crise alarmante do pequeno comercio de proximidade, unha grave doenza que en Vigo está arrastrando a todo tipo de establecementos, dende os de alimentación aos de vestiario.

Non deberiamos admitir sen rechistar a desaparición dos quioscos que, como as librarías e os cines, constitúen células esenciais do tecido urbano e espazos de encontro e socialización. Non esquezamos que a quiosqueiros como o felizmente retirado Sequeiros debemos unha parte do que somos como lectores.

Manuel Antonio en Vigo

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a figura do poeta Manuel Antonio e súa relación coa cidade de Vigo:

Manuel Antonio viviu en Vigo durante os seus anos como alumno da Escola de Náutica. Tras rematar o bacharelato no Instituto General y Técnico de Santiago, no mes de setembro de 1920 trasladouse a Vigo para examinarse de tres materias dos estudos de piloto da Mariña Mercante, mais non sería até abril de 1921 cando se instalaría nunha fonda do Paseo de Afonso 15 e cursaría a solicitude de matrícula na Escola de Náutica de Vigo na ensinanza non oficial. Non hai dúbida, que dende entón Manuel Antonio ruaría pola medula do Vigo novo, a que vai do paseo da nosa oliveira, onde se goza de toda paisaxe sobre as Cíes (“o vento da Ría, vai virando a folla de cada emoción”, deixou escrito en “Adeus”), até o comezo da rúa García Barbón, onde se construíu a Escola de Artes Oficios, o emblemático edificio deseñado por Pacewicz (1900), no que en 1915 se creou esta escola de formación de mariños, no marco das disciplinas industriais.

Anos de entusiasmo que deixaron profunda pegada na obra do poeta piloto de xeito que “Manuel Antonio é Vigo” até tal condición que, como sinalou X.L. Méndez Ferrín hai ben pouco nestas páxinas de Faro de Vigo, “non habería Manuel Antonio se en Galicia non houbese Vigo”. Pegada que Ferrín identifica en “De catro a catro” (Nós, 1928) polo feito incuestionable de que Vigo é o único topónimo citado no libro: “Vigo está tan lonxe / que se desorientaron as cartas mariñas”, dous versos do poema “Lecer”, no que recolle a experiencia dunha encalmada no pailobote “Constantino Candeira”, onde a partir de febreiro de 1926 fixo os seus cento tres días primeiros de navegación. Pegada que Ferrín atopa tamén no noveno poema de libro tan decisivo para a poesía galega, “Navy Bar”, unha clara referencia ao vigués Bar Comercio (daquela “Commerce Bar”), situado entre a rúa Castelar e as Avenidas (hoxe “Cervecería El Puerto”) que Manuel Antonio debía frecuentar. Bar vigués (“encrucillada de estrelas apagadas”) onde probablemente escribiu os famosos versos (“E tatexan as pipas / co ademán políglota das bandeiras”) incitado polo vidro do escaparate da consignataria de Bonifacio Logares onde se podían ler os nomes e as bandeiras de diversas compañías de navegación que operaban no porto.

Cosmopolitismo, representado por estas iconas náuticas, que para o profesor Xosé Ramón Pena, outro dos mellores coñecedores da obra do poeta da vangarda galega, achega a Manuel Antonio co espírito do blues de preguerra. Como salienta o académico Xosé Luís Axeitos, primeiro estudoso da obra e da vida do poeta, autor da biografía documental e referencial “Manuel Antonio. Unha vida en rebeldía” (Xerais, 2017), Manuel Antonio non perdeu o tempo durante a súa estadía en Vigo para despregar un intenso labor político como membro da Mocedade Galeguista de Vigo, e como tal participando na III Asemblea Nacionalista celebrada en Vigo no mes de abril de 1921, así como na creación en 1923 da Irmandade Nacionalista Galega de Vigo. De inequívoca fe política nacionalista, o rianxeiro incorporouse á tertulia do Café Derby promovida polos círculos periodísticos galeguistas de Vigo, na que participaban, entre outros, Valentín Paz Andrade, Roberto Blanco Torres, Manuel Lustres Rivas, Rafael Dieste, Carlos Maside, Francisco L. Bernárdez, Felipe Fernández Armesto, que lle facilitarían a posibilidade de publicar varios poemas e artigos no xornal vigués “Galicia”.

Compromiso político expresado pola súa participación nos diversos capítulos do chamado “conflito pola bandeira”, no que os militantes galeguistas vigueses reclamaban ao concello de Vigo, como xa sucedía na Coruña, que o Día da Patria Galega ondease no seu balcón a bandeira galega. Conflito que levaría en 1921 a Manuel Antonio e Xavier Soto a asinar unha folla voandeira titulada “Terra ceibe!”, non dubidando así en singularizarse na defensa da bandeira.

Para Manuel Antonio, Vigo foi tamén o porto por excelencia de todas as súas travesías como piloto, primeiro no “Constatino Candeira”, o pailebote de Camposancos (con folio vigués) de tres paus e nove tripulantes (“A noiva goleta / enloitada de branco”) que transportaba madeira a portos do Mediterráneo, do que era capitán Augusto, o irmán do xornalista Manuel Lustres Rivas. O porto de Vigo tamén foi o de recalada do vapor holandés “Gelria”, onde en 1928 realizou como alumno en prácticas tres viaxes transatlánticas, que lle permitiron coñecer Bos Aires e Río de Janeiro. Como en Vigo estaba inscrito o “Arosa”, o buque da Pesquera Vasco Gallega con base no porto de Cádiz onde no verán de 1929, xa doente de morte, faría durante cento catorce días oito mareas nos caladoiros do norte de África.

O poeta Manuel Antonio deixou en Vigo un ronsel aínda non recoñecido Canto haberá que agardar para que o seu nome forme parte do rueiro do porto vigués?

Un plan para Cíes

/en , , , , /por

Volvo esta semana no artigo de Faro de Vigo sobre o conflito de Cíes:

A picada da burbulla das viaxes turísticas a Cíes continúa ocupando  o interese de todos os medios e da axenda pública do Vigo metropolitano. Despois dos ríos de tinta verquidos a pasada semana, non hai dúbida que todos apuntan á cobiza das navieiras como causante da superación sistemática dos cupos de visitas e dos perigos desta saturación turística que dende hai anos padece este espazo natural protexido. Como tamén é difícil non identificar a dimensión política dun conflito, ao que tampouco é allea a tibieza da Xunta de Galicia, que recibiu a transferencia da xestión do parque nacional en 2008, para sancionar ás empresas pola sobrevenda de billetes.

No entanto, tamén se apunta como outro factor que fixo medrar a burbulla de Cíes a incapacidade do Patronato do Parque Nacional marítimo terrestre das Illas Atlánticas para aprobar un Plan Reitor de Usos e Xestión (PRUX) como instrumento de planificación e ordenación capaz de facer compatible a protección do medio natural co seu uso para actividades económicas pesqueiras e turísticas. Integrado por representantes das diversas administracións (Goberno, Xunta e Concello) e de organizacións sociais (confrarías e asociacións ecoloxistas) e creado para velar polo cumprimento das normas e actuacións programadas no parque, na incapacidade deste Patronato de acadar entre os seus membros un consenso suficiente para aprobar o PRUX está a cerna do problema que arrastra Cíes. Dificultades para forxar un acordo ao que non foron alleas nos innumerables borradores nin a oposición rotunda das Confrarías de Pescadores para aceptar restricións á pesca nunha das zonas máis ricas do litoral galego nin as demandas das navieiras e doutras empresas turísticas para impedir a redución do cupo de campistas e visitantes diarios.

Un fracaso en toda regra para fixar os límites (imprescindibles) para a explotación tanto dos recursos pesqueiros como dos turísticos deste espazo natural que, non sexamos inxenuos, precisa aínda máis protección da que ten na actualidade.  En definitiva, dende 2002, ano da creación do Parque Nacional, nas Cíes, como no resto das Illas Atlánticas, rexeu a perigosa política do deixar facer, pechando os ollos a unha realidade que precisa da determinación e compromiso do executivo galego, de doses elevadas de consenso interinstitucional, como de altura de miras por parte de todos os colectivos implicados.

Xaora, a de Cíes foi una situación que se fixo aínda máis esperpéntica cando en 2013 o Concello de Vigo anunciou a candidatura para que as illas fosen declaradas pola UNESCO como Patrimonio da Humanidade. Unha proposta que contou, loxicamente, co apoio unánime e orgulloso da veciñanza da área metropolitana viguesa, mais que diante da precariedade da xestión do Parque Nacional como do bloqueo das relacións políticas entre a Xunta e o Concello de Vigo, por utilizar a suavidade de dous eufemismos, non ten un futuro moi claro. E nesta cuestión xa chove sobre mollado. Abonda con lembrar que se quixo poñer en marcha a Área Metropolitana de Vigo, sen pechar antes un modelo de transporte, e o proxecto quedou en auga de castañas. Razón pola que temo que as Cíes non poderán ser declaradas como Patrimonio Natural da Unesco se non se pecha un acordo entre administracións e colectivos arredor do agora tan traído e levado Plan Reitor de Usos e Xestión. O que non ven ser outra cousa que un documento no que se fixen os criterios que permitan unha xestión sostible dos recursos da nosa primeira alfaia natural.

A picada da burbulla de Cíes non se solucionará só polo control por parte da Xunta de Galicia da actividade das navieiras nin pola posta en marcha dun sistema máis fiable de admisión de visitantes. Dúas medidas imprescindibles, mais claramente insuficientes nun contexto que obriga ao compromiso de acuñar de vez un consenso sobre o PRUX. A xestión de Cíes non se soluciona con máis parches, precisa dunha completa reviravolta, dun plan avalado polo Ministerio de Medio Ambiente, pola Xunta de Galicia, polo Concello de Vigo, polos profesionais do Parque Nacional, polas confrarías de pescadores, polas asociación empresariais do sector turístico e polos colectivos ecoloxistas.

Eis o reto de Cíes, transformar a picada desta burbulla nunha oportunidade para poñer en valor todas as súas potencialidades. Forxar este acordo, con rigor e xenerosidade, sería o mellor aval da candidatura UNESCO, mais tamén contribuiría a contar cun modelo para recuperar o proxecto tan necesario arredor da lei da Área Metropolitana. O Vigo futuro precisa recuperar doutra política, a estratéxica e de amplos acordos, a única que pode evitar situacións tan vergonzosas como as vividas en Cíes este verán. Si, un plan de usos sostible para Cíes apoiado por todos. Ese é o reto.

 

O transporte a Cíes

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito do transporte a Cíes:

O caos que se produciu o pasado domingo, que afectou a dúas mil persoas que contrataran a súa viaxe ás illas Cíes dende os portos de Vigo, Cangas e Baiona, pon en evidencia o fracaso deste modelo de transporte na ría de Vigo que semella moi dificilmente compatible coa proteccións dos valores da primeira alfaia do Parque Nacional das Illas Atlánticas, o espazo para o que a cidade de Vigo reclama o seu recoñecemento pola Unesco como Patrimonio da Humanidade. O feito de que a Garda Civil o domingo impedise o acceso ás illas a estes turistas, que acudiron ao reclamo do feitizo das Cíes e a súa condición de “mellor praia do mundo”, a pesar dos prexuízos que a eles ocasiona e polo que deben ser resarcidos como consumidores, é tan lexítimo como necesario xa que debe ser respectado o aforo máximo de tres mil persoas, das que cada día 2.200 son visitantes, e 800 as aloxadas no cámping, previa reserva, nalgúns casos con semanas de antelación, ás que se engaden os tripulantes das embarcacións que teñen permiso de fondeo.

Un aforo limitado que, como viñeron denunciando teimosamente os gardas e os propios responsables do Parque Nacional ante as autoridades da Consellaría de Medio Ambiente, é superado de forma habitual por catro das seis navieiras que ofrecen a travesía ás illas, até chegar mesmo a case duplicalo e superar os catro mil visitantes nas mellores fins de semana de agosto. Unha perigosa saturación que pon en risco tanto a conservación dos espazos naturais deste noso paraíso, como a seguridade dos propios visitantes en caso de necesidade de evacuación ou doutra contixencia. Unha situación repetida os veráns anteriores nos que a Xunta de Galicia abriu varios expedientes ás navieiras por transportar máis visitantes dos permitidos e chegou a multar a unha delas con 6.000 euros, o que semella sancións “asumibles” se temos en conta que cada billete custa na tempada de verán 18,50 euros.

A orixe deste modelo de transporte de ría, que supuxo o remate da concesión en exclusiva que en 1999 fora outorgada á empresa Navieira Mar de Ons, estivo na sentenza de 2006 do Tribunal de Xustiza da Unión Europea que obrigou a liberalizar o servizo de transporte marítimo regular entre Vigo e o Morrazo como as liñas de tempada ás Illas Cíes. Como sinalou Alba Nogueira, profesora de Dereito Administrativo da USC, “o dogma neoliberal, unido a unha deficiente defensa ante o TXUE” obrigou ao Parlamento Galego, sendo presidente da Xunta Emilio Pérez Touriño, a aprobar a Lei 2/2008 de 6 de maio pola que se desenvolve a libre prestación de servizos de transporte marítimo de persoas en augas interiores de Galicia.  Unha lei que, como demostra a polémica desta fin de semana, no caso da Ría de Vigo achegou escasas garantías aos máis de catro mil usuarios habituais deste tipo transporte (dende entón, os servizos e as frecuencias a Cangas e Moaña reducíronse de forma notable) como, no caso de Cíes, onde se estima se desprazan máis de cen mil persoas cada ano, moi escasa protección deste espazo natural.

Dende que se aprobou a liberalización, e como era máis que previsible, comezou unha carreira tola por levar viaxeiros a Cíes, onde está a mellor tallada deste negocio de transporte turístico. E non tardaron tampouco en aparecer as presións das navieiras para que non fose modificado o aforo máximo, como reclamaban as asociacións ecoloxistas e os responsables do propio Parque Nacional. Abonda con lembrar como en 2011 cando se presentou un novo Plan de Uso e Xestión, o Goberno Galego (presidido por Alberto Núñez Feijoo) tirou a toalla para reducir o número de visitantes diarios a 1.800 e as prazas do cámping a 550, cupos que as navieiras consideraban desproporcionadas para a demanda existente e prexudiciais para o sector turístico. Con esta lóxica, onde prima o interese económico privado sobre os intereses xerais dun espazo protexido, onde mesmo é rendible pagar unha sanción por superar o aforo autorizado, foise desenvolvendo esta burbulla de Cíes que, por ventura, picou esta fin de semana.

A Xunta de Galicia como responsable de xestión do Parque ten a obriga de que as navieiras privadas respecten os cupos de visitas establecidos. E para iso conta coa posibilidade, en caso de falta moi grave, de extinguir os permisos de transporte a aquelas que non o fagan. Como o concello de Vigo, promotor da candidatura de Patrimonio da Humanidade, e a propia Deputación de Pontevedra, deben contribuír a unha promoción das Illas Cíes na que se saliente a súa condición de espazo protexido e se potencie a desestacionalización das visitas, o que contribuiría a diminuír a actual saturación turística que as pon en perigo. Recuperar esta lealtade e colaboración interinstitucional é imprescindible para asegurar o futuro de Cíes como Patrimonio da Humanidade.