Os dilemas de Feijoo sobre a lingua

/en , , , /por

No artigo da semana abordo o que entendo é o dilema de Feijóo sobre a lingua: apoiar o negacionismo ou recuperar o espazo de consenso forxado arredor do Plan Xeral de Normalización Lingüística.

O futuro dos libros dixitais

/en , , , , , /por

Inevitablemente, o artigo da semana (misteriosamente non aparece este domingo na web de Faro) reflexiona sobre o futuro dos libros dixitais.

O libro dixital centrou esta semana o noso debate cultural. A celebración dun simposio, organizado pola Asociación Galega de Editores, sobre o presente e o futuro do libro dixital, e a publicación por Xerais e Galaxia dos seus primeiros títulos para dispositivos portables de tinta dixital (os popularmente coñecidos coma “e-books”) anuncian a chegada dos libros dixitais. Dúas boas noticias para a cultura galega que amosa a súa vontade de participar sen complexos no debate cultural contemporáneo e o seu interese por non perder o tren destes tempos.

Tras máis de cinco séculos de estabilidade do modelo de comunicación cultural, baseado na imprenta gutemberiana, lectores, autores e editores estamos convidados a participar das mudanzas provocadas pola irrupción do novo tipo de lectura urdido sobre as pantallas de diversos dispositivos tecnolóxicos (ordenadores, teléfonos móbiles, axendas electrónicas, videoconsolas ou libros de tinta electrónica). Iso suporá que os libros impresos teñen os días contados? Velaí o debate arredor do futuro dos libros dixitais.

Adianto que son dos que cre na irreversibilidade da mudanza do paradigma do libro e que máis cedo ca tarde, non son adiviño, as utilidades dixitais da lectura sobre pantallas triunfarán tamén no mundo da comunicación cultural. A razón do seu éxito residirá nas formidables potencialidades atesouradas pola prosa electrónica, que permite por medio dun clic enriquecer o contido dun texto enlazándoo con outros externos (o fenómeno coñecido como “intertextualidade”) ou con imaxes e sons interactúando con el (a chamada “multimodalidade” tan característica da internet 2.0, onde xunto aos textos aparecen fotos, vídeos ou arquivos musicais). Noutras palabras, esta nova forma de ler e escribir sobre pantallas (o que chamamos “literacidade electrónica”) permitirá novas e mellores posibilidades de creación e de acceso ao coñecemento e á información.

Esa literacidade, presente nos blogs, nas edicións dixitais dos xornais coma nos espazos das exitosas redes sociais como Facebook, Tuenti ou Twitter, vai calando coma poalla nos hábitos do lector ou lectora contemporáneo, seguramente con maior facilidade na xeración dos nosos fillos (os chamados “nativos dixitais”) ca na nosa (a “dos emigrantes dixitais”) que precisamos dun maior esforzo para incorporarnos ao emprego destas utilidades. Razón pola que é probable que os lectores adoito de pantallas –sometidos á perigosa diabete informativa provocada por textualidade (o que require un lector máis crítico e mellor formado)– non teñan prexuízos ningúns para incorporarse como usuarios ás diversas modalidades nas que se presentan (polo momento) os libros electrónicos: como “e-books”, como obxectos educativos proxectados en encerados dixitais, como servizos de consulta en liña, como audiolibros ou como textos multimedia.

Porén, creo que, polo momento, non vai desaparecer de maneira ningunha a publicación de libros impresos. Máis aínda, fronte aos que agoiran a morte inminente do libro gutemberiano, nos vindeiros anos as edicións impresas e electrónicas convivirán no mercado e nos hábitos dos lectores, procurando cada unda delas os seus espazos de especialización. No entanto, na edición literaria ou de lecer dificilmente triunfarán os actuais “e-books” se non mellora a usabilidade dos dispositivos de lectura portables (ollo!, poden ser os móbiles de nova xeración), achegan “extras” multimodais atractivas e se artella unha cadea de valor que, fixando un prezo asequible por descarga ou subscrición, respecte o lexítimo dereito de autoría. E neste contexto de competencia, os libros literarios impresos máis fermosos e máis coidados serán os que máis posibilidades contarán de obter o apoio dos lectores, eis un reto para os editores que aposten continuar con este formato analóxico.

No entanto, se non se supera a actual identificación do dixital co gratuito (para unha boa parte dos usuarios de Internet todo o contido que alí aparece debe ser de balde, esquecendo o pagamento que realizan polo servizo de acceso ou polos caros consumibles das impresoras), non haberá posibilidade de reconstruír unha cadea de valor intersectorial para a edición profesional dos libros dixitais. Unha cadea que, respectando o protagonismo do autor, contemple as funcións de editores (centrados sobre o tratamento do contido) e libreiros (especializados na promoción do produto), profesionais sobre os que se asentou o noble oficio da edición dende que naceu na sociedade romana. Todo o sector do libro, como o da comunicación cultural no seu conxunto, está obrigado a iniciar esta mudanza de rumbo, na que convivirán libros impresos e dixitais e nas que haberá que responder a moitas preguntas e despexar moitas incerteza.

Campo do Fragoso LXXXIV

/en , , , /por

BENDITA VITORIA!

Custou ferro e fariña que tras seis partidos na casa o Celta de Eusebio obtivese onte fronte ao pechacancelas a súa primeira vitoria da tempada. Non abondaba coas boas sensacións amosadas polo equipo en empates obtidos en xornadas anteriores, nin tampouco as dúas claras vitorias de Copa, o Celta precisaba gañarlle hoxe ao Castellón fose polo civil ou polo militar para acougar un chisco na táboa clasificatoria, afianzar no banco ao seu adestrador e, sobre todo, para comezar a medrar no difícil terreo anímico da confianza dos seus seareiros. Bendita vitoria!, pois, tan traballada e axustada dun partido que resultou aburrido na primeira parte, cando os celestes se puxeron diante no marcador polos goles de Jordi e Michu, e pola contra moi entretido e emocionante na segunda, cando os visitantes acurtaron distancias grazas a un penalti raro, deses que na bancada todos preguntamos “quen o viu?”. Tras a desfeita de Irún, os celestes recuperaron a intensidade e conducidos pola biqueira experta de Trashorras, o auténtico Xavi galego, axiña comezaron a crear oportunidades diante dunha defensa visitante que abría máis posibilidades das previstas. O mestre de Rábade, coas súas costas ben cubertas polo discreto López Garay e pola nosa magnífica parella de centrais, unhas veces combinaba con Abalo e outras con Aspas procurando a entrada dos nosos dous habelenciosos polas bandas ou o desdobre dos nosos laterais tras as suas longas carreiras. Como sucedera en xornadas anteriores, os dianteiros non souberon aproveitar as oportunidades que creaba a combinatoria celeste, e desta volta a nulidade chamouse Arthuro, un suposto “goleador” de Florianápolis que apenas mellorou a ineficacia de Joselu nun par de detalles técnicos menores. Por ventura, foi cando o Castellón comezaba a afianzar os seus ataques e a forzar varios saques de recanto, cando un saque maxistral de falta de Trashorras (a nosa biqueira de ouro) dende a banda dereita foi rematado estupendamente de cabeza por Jordi. Un golazo! Tras o tanto, os nosos gañaron confianza e buscaron aumentar a diferenza, o que conseguiron no minuto do desconto grazas a un agasallo do central visitante moi ben aproveitado por Michu que non fallou cando compría empurrar. No descanso o partido con dous goles por diante semellaba moi doado. Porén, na reanudación, tras un primeiro cuarto de hora, onde os nosos puideron volver marcar nun par de xogadas ensaiadas de Trashorras, apareceu o dramatismo tras o dubidoso penalti sinalado a prol dos visitantes no minuto 16. A media hora final do partido foi longuísima, interminable para os celestes, sobre todo cando se lle remataron as forzas a Trashorras e comezamos a quedar á deriva. Entón, o balón correu dunha área a outra nun pasarrúas sen xeito ningún. Faltando dez minutos, tras un erro de Roberto Lago, un dos nosos valores menos asociativo, houbo unha boa oportunidade dun extremo visitante que provocou o habitual pánico na bancada. No obstante, a pesar deses minutos de inevitable sufrimento, a vitoria celeste foi clara e merecida. Onde estaría este Celta de Eusebio se contase cun dianteiro centro?

«Ramón Cabanillas 50»

/en , , , , , /por

No artigo da semana percorro as homenaxes que se lle tributan mañá, 9 de novembro, ao poeta Ramón Cabanillas con motivo do 50 cabodano do seu pasamento.

Campo do Fragoso LXXXIII

/en , , , /por

SÓ FALTOU O GOL

O mellor Celta da tempada só puido empatar diante do Rayo Vallecano, polo visto onte en Balaídos e a pesar da súa moi boa situación na táboa clasificatoria, un equipo vulgariño que agasallou toda a pelota o Celta e apenas pretendeu defenderse agardando poder estricarse nun par de contragolpes. Ninguén pode dubidar que os de Eusebio foron superiores, moi superiores aos vallecanos en todos os aspectos do xogo e durante a totalidade do encontro. Porén a desesperante inmadurez da nosa tripla de dianteiros na decena de ocasións claras que marraron e algúns erros imperdonables de Pino Zamorano noutras (árbitro tan ruín en segunda coma en primeira división) impediron unha máis que merecida vitoria celeste. Desta volta sería inxusto criticar ao adestrador e ao seu cadro pola falta de actitude amosada en partidos anteriores. Neste eido a mudanza foi radical e de grande afouteza. Eusebio dispuxo un equipo atacante cen por cen, colocando a tres dianteiros natos arriba (os tres mociños, Aarón, Joselu e Iago) e a dous mediocentros pouco defensivos (os veteráns Danilo e Trashorras), axudados todos os cinco polas subidas frecuentes dos laterais (Botelho e Mallo). Con semellante debuxo tan atrevido sobre a lameira, asegurado pola fortaleza dos dous centrais (impecables Catalá e Jordi ao longo dos noventa minutos) e dun único medio centro defensivo (López Garai), os nosos asediaron á meta de Cobeño dende o primeiro minuto, no que Aarón estragou un bo servizo de Mallo. Durante a primeira parte, as ocasións máis claras diante da portaría madrileña apareceron nas máis das veces nas biqueiras de Joselu (un xogador que non acaba de callar, a pesar das escintilacións de calidade coma que amosa intermitentemente) e nos saques de recanto moi ben rematados polos nosos centrais. Neste período o Celta conducido devagariño pola batuta de Trashorras aseñoraba o encontro, os visitantes fixeron un único contragolpe no minuto vinte e oito, mais non atopaba a verea do gol. Na segunda parte, non variaron as tornas, e os nosos seguiron tocando e tocando con moita cachaza, quizais con cachaza de máis. Axiña chegaron novas oportunidades para Aspas, Aarón (onte o máis atrevido dos nosos dianteiros) e Joselu que recuncou na súa adoita desventura. Faltando vinte minutos, Eusebio decidiu sacar do terreo a Iago Aspas e dar entrada a Dani Abalo. Un erro de apreciación, xa que os problemas non estaban en rachar máis polas bandas, e, si pola contra, na incapacidade rematadora polo centro. Un par de ataques vallecanos no derradeiro cuarto de hora provocaron o pánico na bancada, decepcionada, ademais, polo gol anulado a Joselu, por un mais que dubidoso fóra de xogo. Coma noutras xornadas, o empatiño amosouse coma un mal menor. Mesmo rematou o encontro cos afeccionados aplaudindo os nosos no círculo central coma non lembrabamos. A actitude amosada foi excelente, o xogo bastante bo, só faltou o gol. A pesar destas boas sensacións, non debemos enganarnos, para manter a categoría non abonda con empates, precisamos marcar goles e obter vitorias. Cando chegarán?

«A deleiba da lingua»

/en , , , , /por

No artigo da semana, con motivo da manifestación de hoxe, recollo a liña argumental de Amin Maalouf sobre a diversidade cultural e lingüística como eixos dunha nova civilidade.

Amin Maalouf acaba de publicar A deleiba do mundo (Xerais 2009), un ensaio apocalíptico e ao tempo esperanzado no que identifica as razóns polas que neste inicio do novo milenio as nosas civilizacións emorecen e, ao tempo, propón as vías que puidesen evitar a regresión anunciada. O escritor franco-libanés –galardonado este ano pola Xunta de Galicia co Premio Compostela que recoñece o labor a prol da unidade europea e da preservación do seu patrimonio cultural– enuncia con toda a claridade o dilema que debe resolver a aventura humana ao longo deste século: “seguir pola vía das civilizacións enfrontadas, que se imitan e se uniformizan, ou crear unha soa civilización humana, pero que se desprega a través dunha infinita diversidade”. Para seguir a primeira, abonda con irnos á valga preguiceiramente, como facemos hoxe seguindo o modelo da homoxeinización cultural empobrecedora. Elixir a segunda vía precisa dun arreguizo, dun compromiso con dous principios, intanxibles e inseparables para Maalouf, “a universalidade dos valores esenciais e a diversidade das expresións culturais”.

Esta concepción de Maalouf supón volver pensar o mundo dende a primacía da cultura e, sobre todo, dende a identidade cultural de cada comunidade, que ten como compoñente insubstituíble a súa lingua. As súas palabras son a este teor inequívocas: “respectar unha cultura é animar o ensino da lingua que a leva, é favorecer o coñecemento da súa literatura, das súas expresións teatrais, cinematográficas, musicais, pictóricas, artesanais, culinarias, etc.” Para Maalouf é posible unha humanidade consciente do seu destino común, reunida arredor dos mesmos valores esenciais, pero (e volvemos roubarlle as súas palabras) “seguindo a desenvolver, máis que nunca, as expresións culturais máis diversas, as máis abundantes, preservando todas as súas linguas, as súas tradicións artísticas, as súas técnicas, a súa sensibilidade, a súa memoria, o seu saber.”

Esta preocupación pola primacía da cultura e a conservación da diversidade lingüística xa se concretara o pasado ano no estudo “Un reto proveitoso. Como a multiplicidade de linguas pode contribuír á consolidación de Europa” (dende entón Informe Maalouf) que dez intelectuais encabezados por el presentaron á Comisión Europea. “Se Europa ten sentido é porque pobos libres decidiron vivir xuntos e agardan que as súas linguas e as súas culturas se expandan en vez de reducirse ou desaparecer” é a idea trabe sobre a que se propón un novo modelo de plurilingüismo europeo. Para contrarrestar unha tendencia aparentemente imparable de utilización dunha única lingua europea, o Informe Maalouf propón que xunto á aprendizaxe da “lingua materna ou identitaria” e da “lingua de comunicación internacional”, cada un dos europeos opte ademais por unha “lingua persoal adoptiva” para ser aprendida con paixón e permitir o acceso a outra cultura. Unha vez máis, Maalouf aposta polo plurilingüismo e pola diversidade cultural como o mellor investimento para a convivencia e, neste caso, para o proceso de construción europea.

Este modelo maaloufiano de linguas que suman e enriquecen a cada un dos individuos e ao acervo común das comunidades ás que pertencen foi tamén o que impregnou as políticas lingüísticas levadas en Galicia durante as tres últimas décadas. Políticas prudentes de converxencia e integración que pretenden conseguir idéntica competencia nas dúas linguas cooficiais para que logo cada cidadán escolla nos diferentes ámbitos a que sexa da súa preferencia. Sobre este modelo forxáronse os acordos da Lei de Normalización Lingüística de 1983 e o Plan Xeral de Normalización Lingüística de 2004, as dúas pezas senlleiras que recollen os consensos forxados por todas as forzas políticas e sectores sociais arredor do uso e da aprendizaxe das linguas que falamos os galegos.

Fronte a este modelo consensuado de integración e de aposta pola diversidade lingüística (que no caso noso non pode ser máis que de decidida promoción da lingua galega en todos e cada un dos ámbitos da vida social, xa que sofre un perigo real de desaparición motivado por un proceso acelerado de substitución lingüística) abriuse camiño en Galicia un modelo negacionista de monolingüismo en castelán (presentado baixo a falsa aparencia de “bilingüe”) que contando co apoio do Goberno Galego e do seu presidente pretende dinamitar sen contemplación ningunha todos os consensos acadados sobre o uso e a aprendizaxe das linguas en Galicia. Algo verdadeiramente inaudito e irresponsable.

Hoxe en Compostela, milleiros de cidadáns galegos camiñaremos para reclamar que non se dinamite a esperanza dun pobo milenario que ten na súa lingua e na súa cultura a súa mellor contribución á aventura da humanidade.

Campo do Fragoso LXXXII

/en , , , /por

ESTE CELTA NON VAI

Pepe Murcia e a súa panda de veteráns viaxaron a Vigo coa intención moi clara de impedir que este renqueante Celta de Eusebio confirmase unha certa recuperación diante dos seus seareiros. E abofé que debeu saír satisfeito abondo con este empate que funde ao Celta nas posicións de descenso. Tras a súa marcha forzada de Vigo a pasada tempada, esta debeu ser a súa secreta vinganza. Máis alá da trasnadas de Murcia e do comportamento pouco deportivo de Notario, outro xogador que semella quedou ferido do seu paso polo Celta, é innegable que, a pesar de ter a fortuna de fronte en Huelva e de amosar clara superioridade no encontro de copa en Girona, este Celtiña de Eusebio non vai, non arrinca, quedou atoado nesta primeira cuarta parte do campionato e presenta uns números penosos, seis puntos de vinte e un, que agoiran as maiores dificultades para manter a categoría. E, por suposto, nin soñar con posibilidade ningunha de ascenso nin con outras lerias marqueteiras propias do Celtómetro de inicio de tempada. O partido fronte ao Albacete demostrou que o equipo noso ten moi boa vontade e moi boas maneiras e ao mesmo tempo enormes carencias técnicas. Como é adoito en Balaídos, os manchegos deixaron a primeira parte para que o Celta ensaiase os seus ataques de pizarra. Abondoulles amontoar xogadores no medio do campo para ateazar as liñas de pase de Trashorras sobre Iago Aspas, os nosos dous mellores xogadores diante, mentres Joselu vagaba amedoñado diante duns centrais que lle gañaban unha e outra vez a posición. En toda unha primeira parte aborrecible houbo apenas dúas ocasións para cada equipo: un centro bonito de Aspas que non atopou rematador (aí a nosa maior carencia) e un disparo ben colocado de Trashorras foron as únicas xogadas con perigo nosas; un remate de cabeza á cruceta á saída dun saque de recanto e un formidable golpe franco de Antonio López (que vimos dentro) as dúas máis claras dos visitantes. Tras o descanso, o Celta buscou a súa sorte no segundo minuto nunha falta lateral que deliñou Trashorras para que Joselu cabecease ao poste e o seu rexeite fose moi ben aproveitado por Iago Aspas, sempre espelido e oportuno. Tras o entusiasmo do gol, Joselu puido sentenciar o encontro nun remate que vimos dentro. Aí, no minuto cincuenta, acabou toda a intensidade celeste. A partir de entón os de Murcia procuraron o empate, desenvolvendo un xogo moi áspero e contundente que o árbitro non soubo ou non quixo conter. No minuto vinte, Falcón parou un penalti moi discutible a Salva Ballesta e, dous minutos depois, despexou un cacheiron formidable e saíu oportunísimo nun saque de recanto. Un auténtico heroe, o noso porteiro. Porén, os nosos medios non foron capaces de deter a carreira de Merino que faltando un cuarto de hora arruinou a que debería ser a nosa primeira vitoria na casa. A saída de Aaron nos minutos finais, substituíndo a un desafortunado Joselu, animou un chisquiño á bancada, mais xa non había nin tempos nin azos de ir a polo encontro. O empate foi un resultado xusto. A este Celta moito máis non se lle pode pedir.

«Herta Müller, Nobel en Galego»

/en , , , , , /por

No artigo da semana volvo sobre a concesión do premio Nobel de Literatura 2009 á escritora alemá Herta Müller. Recomendo esta longa e excelente entrevista coa autora suaba, realizada en 2008 en México, que axuda moito a coñecer o seu posicionamento político e peripecia biográfica.