Fina académica

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á escritora Fina Casalderrey e a súa entrada na Real Academia Galega.

O ingreso na Real Academia Galega de Fina Casalderrey supón un fito de ouro para a literatura infantil e xuvenil galega. Coa entrada da profesora e escritora de Lérez –membro dunha xeración irrepetible de mestres galeguistas, hoxe felizmente xubilados, á que bautizamos como Xeración Lamote, da que forman parte, ademais, Paco Martín, Xabier DoCampo e Agustín Fernández Paz, todos os catros premios nacionais de literatura infantil e xuvenil– este xénero acada a súa definitiva madurez nas nosas letras e a institución académica da rúa Tabernas asume a responsabilidade da súa visibilidade en todos os eidos da súa actividade. Unha incorporación que, ademais, debería abrir a porta no futuro inmediato para a entrada na nosa primeira institución cultural doutras “intrépidas corsarias” das letras galegas como Marilar Aleixandre e Chus Pato, abrindo un proceso para súa irreversible feminización.

Mestra dende os dezanove anos, profesional comprometida co ensino público durante catro décadas, Fina Casalderrey leva publicados medio cento de títulos, todos eles escritos orixinalmente en lingua galega, traducidos na súa maior parte ás linguas peninsulares, dirixidos aos diversos públicos infantís e xuvenís, dende pequenos álbums e contiños para primeiros lectores até longas novelas para lectores e lectoras que abandonan a adolescencia. En todos os seus libros amosou que por complexos que semellen non existen temas prohibidos nin tabú que non poida ser abordado no proceso de formación do lectorado nin do seu criterio literario. Como tamén demostrou que a chamada literatura infantil e xuvenil, lonxe da súa frecuente e inxusta invisibilización e minusvalorización, é un xénero que pode ser transitado por lectores e lectoras de todas as idades, xa que existen pontes e tratamentos que convidan a facelo.

Empregando esta ollada da infancia e o acervo narrativo da tradición popular e familiar, Casalderrey soubo abordar a relación dos pequenos cos animais, en títulos inesquecibles, como “Dúas bágoas por Máquina” (1992) polo que obtivo o premio Merlín, “Chamizo” (1994) ou “O misterio dos fillos de Lúa” (1995), polo que gañou o premio Nacional e comezou a ser traducida a outras linguas. Axiña atreveuse con temas máis complexos como o da morte nun libro para nós memorable, “O estanque dos parrulos pobres” (1996) polo que gañou o premio Edebé de literatura infantil, e co que iniciaría a serie dos seus títulos sobre a relación entre os nenos e nenas e as persoas maiores, un tratamento no que Fina é recoñecida como unha das autoras de referencia mundial. A esta temática pertencen contiños para picariños como “A avoa non quere comer” (2002), “O avó é sabio” (2002), “Eu son eu” (2004) sobre a doenza do Alzheimer, “O meu avó é unha gata” (2005) ou “Quen me quere adoptar?” (2005) sobre a adopción por parte dunha familia dun avó que quedou só, títulos de referencia nos que aborda con elevadas doses de realismo, non exento de tenrura, mais sen mixiricadas, a complexa relación entre as etapas de comezo e devalo da vida. Como son modélicas polo seu rigor e alento narrativo as súas historias protagonizadas por persoas con necesidades educativas especiais, recollidas nun dos seus libros máis coñecidos, “Ás de mosca para Anxo” (1998), ou sobre a emigración, sobre todo en “A lagoa das nenas mudas” (2007), protagonizado por unha nenas subsahariana emigrada na nosa terra.

En toda a súa obra literaria, Fina Casalderrey expresou un profundo respecto pola infancia, para ela un “manancial inesgotable, no que tantas cousas parecen prodixio”, tamén unha fonte a burbullar de memoria familiar e escolar onde atopar explicacións para o descoñecido e para un mundo que emerxe da incerteza. Achega profundizada no seu discurso de ingreso na RAG, “Dende os refachos do corazón ata onde habita o imaxinario”, onde realizou un percorrido pola literatura galega procurando atopar a ollada da infancia e o tratamento que sobre ela fixeron os clásicos, dende a Rosalía de Castro de “La hija del mar” (1959), pasando por Castelao, Dieste, Pedrayo e Cunqueiro, até as narradoras do noso tempo como María Reimóndez e Rosa Aneiros. Un discurso fermoso e moi ben traballado, coa fariña das lecturas dos clásicos ben moída e a masa do relato perfectamente ligada, como ben sabe Fina, mestra empanadeira e reposteira (outra das súas achegas á cultura de noso), que cómpre axeitar nas grandes ocasións. No entanto, para as persoas que a coñecemos de vello, sabemos que idéntica lucidez, rigor e beleza expresaba hai trinta anos cando presentou as primeiras pezas para a dramatización na aula da súa escola de Moraña, onde compartiu os azos da escola galega das pombas co seu inseparable compañeiro Mariano García. Así é a escritora de lúas de nácara. Parabéns!

Un país en ruínas

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo amplio a miña reflexión sobre a sentenza do Prestige e a miña visión da actual situación crítica para o futuro do país.

Non é doado asumir a sentenza do “Prestige”. A diferenza do que sucedeu tras outras mareas negras –como as do “Exxon Valdez” en Alasca (1989) ou a do “Erika” na costa bretoa (1999), nas que as petroleiras despois das sentenzas pagaron unha parte dos danos, 500 millóns de dólares na primeira e 192 millóns de euros na segunda– na costa galega non existiu delito ambiental ningún nin se coñecen cales foron as orixes dunha catástrofe que provocou danos valorados pola fiscalía en máis de catro mil millóns de euros. A sentenza da Audiencia Provincial da Coruña exime de responsabilidade penal o goberno español e avala a súa decisión de afastar o barco da costa, aquela orde enérxica do ministro Álvarez Cascos de “mandar o barco ao quinto pino”.

Tras unha década de instrucción no xulgado de Corcubión, a xustiza asume o que xa anticipara Ana Botella, “a culpa foi do barco”; mais, iso si, sen establecer responsabilidade ningunha dos seus propietarios. O que supón que non existirá posibilidade de reclamación ningunha por parte daqueles vinte mil mariñeiros e mariscadoras, que apañaron coas súas mans o noxento chapapote, nin das confrarías ás que pertencían nin sequera das administracións públicas, que asumiron os gastos da loita contra o piche e a recuperación dos espazos naturais danados, como o Parque Nacional das Illas Atlánticas.

Esta sentenza enfronta á cidadanía ao espello da indignidade, da incompetencia e da mentira, aquelas que hai once anos mobilizaron a milleiros de persoas tras a pancarta da civilidade de Nunca Máis. Aqueloutro espello de solidariedade que atraeu a máis de 120.000 voluntarios, chegados de todas as comunidades, que durante meses limparon con xenerosidade desbordada praias e cantís. Tras esta sentenza sabemos para a nosa desgraza que aquí non pasou nada. Botouse terra sobre a memoria do “Prestige” e da mobilización cidadán de Nunca Máis, o que hoxe enche de satisfacción á prensa gobernamental da capital e a algúns políticos do Partido Popular protagonistas daqueles días, como Arsenio Fernández de Mesa, entón delegado do Goberno en Galicia, que aventurou que “o destino do fuel no fondo do mar é converterse en lastro”, ou de Enrique López Veiga, o conselleiro de Pesca, que aqueles días prometeu que “a Xunta vai dar ás catro mil familias afectadas o turrón, e se logo pode vir o mazapán por parte do Goberno e da UE, mellor”.

A inxusta sentenza do “Prestige” chove sobre mollado nun país en ruínas, onde cada vez son maiores as razóns para o desacougo. Milleiros dos seus graduados emigran, asumindo que terán moi escasas posibilidades de regresar a traballar na súa terra, mentres as cifras de desemprego xa se achegan a taxa do 25 %. O sector da industria naval leva máis dun ano sen cortar chapa, agardando polos floteis de Pemex, que esta semana volveron adiarse. Tras unha desastrosa xestión empresarial, Pescanova loita por evitar desaparecer, mentres o banco das caixas galegas, a última institución financeira de noso, agarda a venda da súa suculenta cota do mercado antes do Nadal. Non corre mellor fortuna o sector enerxético, onde Galicia a pesar de ser unha potencia produtora, non tira apenas réditos fiscais. Non corre mellor fortuna o eido agrogandeiro, cun sector do leite en crise permanente de viabilidade e un sector forestal sometido aos intereses das políticas do lume. Coma tampouco convida ao optimismo a precaria situación dos servizos da educación pública, a aposta raquítica pola investigación e innovación nin o escaso interese da Xunta de Galicia polo futuro da lingua e da cultura propias.

No último lustro, economicamente Galicia non levantou cabeza nin acometeu ningún dos seus desafíos estruturais. A sangría demográfica intensificouse, o país continúa envellecendo, mentres mantén unha das taxas de nacemento máis baixas de Occidente. No entorno da crise e das políticas de consolidación fiscal (os recortes) adiouse sine die a reforma territorial e administrativa, que obrigaría a posta en marcha de comarcas e áreas metropolitanas e a reconsiderar o papel das deputacións. Tampouco se intentou mellorar o financiamento autonómico, a todas luces insuficiente para un país que sofre unha fenda territorial entre as provincias atlánticas e as do interior e unha importante dispersión da poboación rural.

Diante dunha situación económica tan precaria, diante dun aumento da desigualdade social tan acelerado, a cidadanía galega non pode continuar agochada no conformismo, allea ao devir da súa historia nun momento decisivo. Cómpre recuperar a intención de sermos para reconstruír un país en ruínas. Por moito que nos incomode a sentenza do “Prestige” ou a desaparición do noso sector financeiro, non é este o momento para a desolación e o desánimo. Galicia debe reaccionar.

A foto é de Guillermo Cameselle.

O conflito da biblioteca nodal

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a situación bibliotecaria en Vigo.

Vigo xa non é aquel concello que hai menos dunha década aparecía sempre como exemplo do severo desinterese das administracións públicas polas bibliotecas e polo fomento da lectura. Grazas ás melloras introducidas na Biblioteca Central, bautizada este ano como Juan Compañel (en homenaxe ao editor de “Cantares gallegos”), e á inauguración da Biblioteca Xosé Neira Vilas do Calvario, ambas as dúas de titularidade municipal, rompeuse a inercia da indixencia bibliotecaria viguesa.

A inauguración o 9 de setembro de 2011 da Biblioteca Pública Municipal do Calvario, construída ao abeiro do Plan E de Zapatero, xermolo do que debería ser a rede de bibliotecas públicas municipais, supuxo un punto de non retorno para reconciliar a Vigo coa que se considera de forma unánime como a primeira institución cultural de cada comunidade local. O éxito desta acolledora biblioteca, tanto a nivel de socios (sete mil en 2012 e subindo ao longo do actual) e usuarios (máis de cento vinte mil anuais) como de actividades de fomento da lectura e de alfabetización informacional para un público interxeracional, amosan o papel esencial que a biblioteca pública desenvolve como animadora das comunidades de barrio. Éxito ao que se uniu hai un par de meses a súa aposta pioneira e innovadora polo préstamo de libro electrónico, o eBookVigo, unha plataforma tecnolóxica que o concello pon a disposición de todos os cidadáns vigueses usuarios desta biblioteca para facilitar o seu acceso á lectura en formato electrónico.

Porén, esta importante contribución non pode agochar a incapacidade dos tres últimos gobernos municipais vigueses para ofrecer un espazo no que o Ministerio de Educación e Cultura constrúa a Biblioteca Pública do Estado que a cidade precisa coma auga de maio. Unha construción prevista en varios Orzamentos Xerais do Estado mais para a que nunca se chegou a atopar o espazo municipal axeitado, tras barallarse o seu emprazamento na Escola de Artes e Oficios, nunha das plantas baleiras do Auditorio Mar de Vigo e xa máis recentemente no compromiso verbal de Abel Caballero de facelo no edificio da Panificadora, que semella quedou en auga de castañas. Como tampouco foi capaz o concello de atopar mellor ubicación que os sotos da casa do concello para o Arquivo Municipal de Vigo, do que foi derradeiro arquiveiro José G. Posada-Curros, unhas dependencias insuficientes para unha institución que debería estar ao servizo do persoal investigador como do conxunto da cidadanía.

Neste contexto entre o esforzo e a precariedade desenvólvese o conflito actual entre o concello de Vigo e a Consellaría de Cultura e Educación sobre a dotación económica da Biblioteca Central de Vigo, que como antes sinalamos ten titularidade municipal, mais forma parte da rede de bibliotecas nodais de Galicia xunto ao resto das bibliotecas do estado (as das catro capitais de provincia e máis a Ánxel Casal de Santiago), sostidas integramente polos fondos propios e transferidos xestionados pola Xunta de Galicia. A ameaza do alcalde de non incluír nos orzamentos municipais de 2014 a partida de 350.000 euros destinados á Biblioteca Juan Compañel (lembremos que é unha institución de titularidade municipal, non autonómica) é unha torpeza incomprensible, explicable pola súa obsesiva estratexia de agudizar a contradición cos membros do Partido Popular e denunciar a falta de investimentos dos gobernos conservadores coa primeira cidade de Galicia. Mais aínda cando o funcionamento desta biblioteca e a súa integración na rede nodal, que se fixo tras a súa ubicación no edificio Ferro do Casco Vello, se rexe por un convenio entre o concello e a Xunta que, en todo caso, debería ser denunciado, se algunha das dúas partes o considera necesario. Apostaría que estamos diante dun conflito estritamente político, outro episodio máis desa interminable lea mediática entre o alcalde e a delegada da Xunta.

Todos os poderes públicos teñen unha responsabilidade coas bibliotecas públicas e o fomento da lectura á que, a pesar das políticas de consolidación fiscal, non poden renunciar de xeito ningún. O concello de Vigo debe continuar a súa aposta polo desenvolvemento da rede de bibliotecas de barrio (sobre todo en Navia, Bouzas e Teis) e dignificando as instalacións do Arquivo Municipal.  Como tamén é a súa obriga atopar un espazo para que o Goberno constrúa decontado a Biblioteca Pública do Estado, imprescindible para a nosa área metropolitana, chamada a integrarse na rede nodal da Xunta de Galicia. Como a Consellaría de Cultura ten a obriga de dotar de fondos e apoiar as actividades de todas as bibliotecas públicas e especializadas (como a Penzol ou a da EMAO) existentes en Vigo, tamén a capital editorial de Galicia e sexta cidade española na produción de libros.

Campo do Fragoso CXLV

/en , , , /por

MALLEIRA

Na noitiña do pasado sábado, o Raio Vallecano deulle unha malleira de xogo a un Celta que nesta tempada non foi aínda capaz de darlle sequera a máis pequena satisfacción aos seus seareiros. Os resultados no vello Balaídos do equipo de Luis Enrique fan chorar, apenas tres empates e catro derrotas (a maioría fronte a rivais directos), unha seca goleira de cinco partidos, resultados horribles que nas estatísticas xa non poden competir cos peores de Stoichkov e Eusebio, os precedentes máis recentes en Vigo da tan aprezada (polo presidente Mouriño) escola de adestradores barcelonistas.

Fronte a un Raio magnífico doeu os ollos ver a un Celta tan desorientado e tan inferior ao equipo que se presentaba como pechacancelas da categoría. Un Raio conducido de forma maxistral polo meu sempre admirado Roberto Trashorras, que como único mediocentro do seu equipo deu un grande recital de distribución serena e de control do tempo do partido, sen renunciar a xutar en carreira dende distintas posicións, executar as faltas e trazar coa súa biqueira tiraliñas como o que orixinou o primeiro gol do seu equipo, un pase vertical que superou as tres liñas celestes e permitiu ao lateral centrar sobre Vieira. Mais e sobre todo, o xenial chairego deu no vivo sobre o noso Oubiña, que perdeu con claridade o derbi de mediocampistas galegos, facendo un dos peores partidos que lle lembramos en Balaídos, desubicado, impreciso, lento, sen balón e sen espazo. Roberto Trashorras, como aqueloutro admirado Fabián Canobbio, son xogadores que deixaron no Campo do Fragoso moitas horas de fútbol de alta escola. Dous talentos que foron criticados adoito en Vigo pola súa participación intermitente no desenvolvemento do xogo celeste, mais sería inxusto esquecer que cando estaban activados e motivados demostraron coma poucos as estreitas relacións do fútbol coa xeometría e co resto das belas artes, facendo moito mellores aos xogadores cos que compartían escudo. Secasí sucedeu o sábado cos tres dianteiros vallecanos (Lass, Vieira e o vigués Falque)  que dirixidos pola biqueira de Rábade danzaron a velocidade do lóstrego procurando atoparlle os furados á defensa céltica. E abofé que o conseguiron en dúas ocasións.

Mais na febleza da cobertura estivo a orixe do naufraxio dos de Luis Enrique, que volveu recuncar na súa excentricidade teimosa de construír un equipo de autor. O asturiano pensa que inventou a roda cando colocou a Toni e Costas a cargo da banda esquerda da defensa. Paco Jémez, un técnico estudoso dos movementos na pizarra e afouto na proposta táctica, ben sabía que nese espazo podía atopar unha auténtica fonte, onde desenvolver superioridades con maior facilidade. E non lle custou moito conseguilo grazas a velocidade e experiencia das súas puntas. Porén, sería inxusto que Toni (un extremo) e Costas (unha promesa) fixesen de pandote dun equipo que non funcionou en liña ningunha. Cun Oubiña desafortunado, Álex apenas conduciu un par de xogadas. A pesar da vontade de Augusto que batallou o seu por gañar balóns decisivos, os tres dianteiros apenas crearon perigo, Nolito non tiña o seu día, Mina quedou lonxe da área e Charles moi espeso chegaba dous segundos tarde. Os trocos non melloraron a confusión dun cadro daquela xa irrecoñecible, á vaiche boa, sen mediocentro defensivo, cun lateral xogando de central e cun Rafinha conducindo a pelota a base de caneos a destra e sinistra. O público de Balaídos, sempre comprensivo coa desgraza, comeza a estar até as orellas destes inventos que non teñen traza ningunha de saír ben. Insisto no que xa teño dito. Se quere levar a auga para o seu muíño, Luis Enrique debe axeitar o seu xogo ao cadro do que dispón.

Cartografías de Xela Arias

/en , , , , , , /por

Dedico a Xela Arias o artigo da semana en Faro de Vigo con motivo do décimo aniversario do seu pasamento.

Pasaron dez anos desque a inxusta ondada dun ataque ao corazón tronzase a existencia de Xela Arias, cando apenas contaba con corenta e un anos. Unha década sen Xela, a poeta, tradutora, editora e profesora que na eclipse das certezas indagou con teimosía na procura de novas cartografías. Agora, no pouso dos afectos, lembramos a súa presenza fráxil, cun aceno de melancolía nos seus ollos grandes, a súa voz dóce iniciando unha conversa intelixente, afastada de calquera banalidade. Lembramos a súa vontade de reinventarse cada día, ao xeito dun Loud Reed feminino, cando escribía textos para “Desertores”, o grupo musical dos irmáns Díaz, ruando por aquel Vigo dos afectados e narcisos oitenta, que ela definiu como “cidade revolcada”, unha das metáforas máis acaídas para definir o noso volcán de dinamismos, que tamén sabemos cidade de fronteira, onde non é difícil esculcar os límites tan imprecisos do pracer cos da dor. Lembramos as súas intervencións literarias nos días de luz con Darío, cando presentou o seu libro (“Darío a diario”, 1996) sobre a experiencia da maternidade, empregando unha palabra decidida e precisa, matizando a súa actitude vital de desesperanza esperanzada, unha resistencia activa que tinguiu a súa obra poética de intuicións intimistas na súa loita contra o desacougo. Lembramos os textos dunha poeta esencial que indagou no territorio incombustible das palabras e nas contradicións do amor, da vida e da sociedade. Lembramos á creadora que asumiu a absoluta incerteza e a fraxilidade da súa empatía co ser humano e co seu destino.

A conmoción inicial que supuxo o seu prematuro pasamento suscitou numerosos artigos literarios e unha emocionante homenaxe en Vigo, o 29 de maio de 2004, organizada pola Asociación Galega de Editores, a Asociación de Tradutores Galegos e a Asociación de Escritores en Lingua Galega. Homenaxe que se prolongou poucos meses despois no libro colectivo “Xela Arias, quedas en nós” (Xerais 2004), cuxa edición correu ao coidado do seu pai, o tradutor Valentín Arias, magoadamente desaparecido hai apenas dous anos.

Homenaxes literarias que salientaron a importancia da dimensión autoral de Xela, comprometida cunha poesía que nas súas palabras “debe indagar e cuestionar a orde das cousas” e das propias linguaxes; poesía que para ela “sempre é temeridade, incendio”, considerando que a función da autora “é cuestionar o que hai precisamente para dar pé a construírnos mellor”. Traxectoria poética individual, singular, desubicada xeracionalmente, rabiosamente urbana e contemporánea, caracterizada por “camiñar ás aforas” na procura do seu propio camiño, en palabras de Ana Romaní, “escrita a golpes como os golpes marcan a violencia do noso existir”. Unha escrita poética na procura da independencia, que asume, como sinalou no seu derradeiro poema (inédito) que “a única dependencia desexable, a tolerar” é “a constelación do afecto”.

Homenaxes que non esqueceron a sua condición de “muller do libro”, traballadora de Edicións Xerais de Galicia durante unha década, enraizando alí na ramallada dos libros que escribiu e traduciu, mais tamén dos libros que foron arxila editorial nas súas mans, detalle, forma e estilo. Referencias que non esqueceron a súa dimensión como esixente tradutora para o galego de textos literarios como “Dublineses” de Joyce, “O derradeiro dos mohicanos” de Cooper, “O bosque animado” de Fernández Flórez, “Drácula” de Stoker ou o “Spleen de París (pequenos poemas en prosa)” de Baudelaire.

Porén, dende aqueles primeiros reencontros de 2004 coas cartografías de Xela Arias, abordados desde a dor e desde a vida, moi pouco se ten feito pola restitución e redescuberta da súa obra literaria. Os seus catro poemarios éditos quedaron xa fóra da voracidade do noso mercado literario actual, “Denuncia do equlibrio” (1986), “Tigres coma cabalos” (1990), “Darío a diario” (1996) e “Intempériome” (2003). Coma “Lilí con pistolas”, o libro que presentou sen fortuna ao Esquío de 1986, que nunca chegou a editar, ou os poemas que publicou en xornais (sobre todo en “Faro de Vigo”), revistas (“Luzes”, “Festa da palabra”, “A Nosa Terra”…) e libros colectivos. Secasí sucede co seu relato “Que si que si”, incluído no volume “Contos eróticos/Elas” (1990), co que iniciou un vieiro tan prometedor na ficción.

Urxe unha edición da poesía completa de Xela Arias, reunindo a súa obra édita e dispersa (e mesmo quizais a inédita). Urxe que as tres facultades de filoloxía galega promovan investigacións e traballos críticos sobre unha autora que non se compraceu, que nunca se aliou, convencida que “vencerse é cousa de se tratar” (un dos seus versos máis inquedantes). A Real Academia Galega debería considerar a súa candidatura para un dos vindeiros 17 de maio.

O excelente retrato de Xela Arias é de Guillermo Cameselle.

Lendo co Faro

/en , , , , /por

Esta é a miña achega ao suplemento que publica hoxe Faro de Vigo con motivo da celebración do seu 160 aniversario.

Aprendín a ler hai cincuenta anos. Ensinoume unha mestra que tiña a súa escoliña de pago a cen metros da casa nosa de Pi e Margall, a carón da igrexa dos protestantes, case fronte ao Bar Madrid, onde se facían as quinielas. Nunca esquecerei que foi naquel cuarto pequeno ateigado de picariños onde comecei a familiarizarme coa lectura e a escritura cando tiña catro anos. Mentres a mestra collía os puntos das medias nunha lámpada, completabamos os palotes dos cadernos de caligrafía de Rubio; despois liamos con ela no “Rayas”, unha cartilla de aprendizaxe da lectura que as parvulistas utilizaban dende o ano 1905. Daquela na miña casa non había outros libros que as novelas que mamá cambiaba no estanco de Maruja, ao pé do Barrio do Cura, onde papá mercaba moi cediño o Faro.

Dende entón mantiven unha fidelidade inquebrantable na lectura diaria do decano. Herdei do meu pai o costume de facelo durante o almorzo, o de iniciar a xornada gozando do recendo da tinta e do café, para saír ao traballo xa co Faro medio lido. Durante os anos da miña infancia non houbo para min outro xornal ca non fose o Faro, mesmo a pesar de que o noso veciño do primeiro, don Juan, un dos propietarios de La Favorita, lía, tamén, “El Pueblo Gallego”, que a súa sogra, dona Angelita, utilizaba para protexer os banzos das escaleiras cada semana despois de cepillalas con auga e xabrón. Daquela pensaba eu que o Faro era o xornal dos pobres e “El Pueblo Gallego”, o diario do Movemento, o dos señoritos. A daquel Faro grandiño foi durante moito tempo a principal (e case única) lectura de todos os membros da miña familia (numerosa). Nunca esquecerei que cando comezou a perder a vista, a miña avoa Filo me facía lerlle todas as noticias de Vigo e todas as esquelas e anuncios do concello, onde traballou o avó zamorano que non chegamos a coñecer. Os libros foron chegando a casa moito despois, a comezos da década de 1970, da man dos cen volumes da Biblioteca Salvat de RTVE, que creo que lin case todos, aos que engadín uns poucos títulos da colección de clásicos xuvenís da editorial Bruguera, que fun mercando cos meus escasos aforros na libraría Galdós de Falperra ou na libraría Pax de Elduayen. Logo chegaron as coleccións de fascículos, primeiro a do dicionario enciclopédico de Salvat e, xa máis tarde en 1974, a da “Enciclopedia Gallega” de Silverio Cañada, que papá encargaba no quiosco de Pepiño no paseo de Alfonso, páxinas que devorei e onde naceu para sempre a paixón por coñecer o país de noso.

Hoxe, volvendo a ollada atrás, comprendo a fortuna de formarme como lector nas páxinas daquel Faro que dirixía Álvaro Cunqueiro, no que publicaban Celso Emilio Ferreiro, José María Castroviejo, Xosé María Álvarez Blázquez, Francisco Fernández del Riego, Vicente Risco ou Ramón Otero Pedrayo, entre outros dunha nómina extraordinaria de colaboradores. Non por que eu seguise a súa columna da última páxina, “El Envés”, que Cunqueiro asinaba apenas cun “C”, non, non era un rapaz tan espilido e curioso para iso; descubrín eses artigos, moito despois no libro que recollía algúns daqueles textos nos que a partir dunha noticia, que semellaba intrascendente, o xenial don Álvaro despregaba a súa máis desbordante imaxinación literaria. Cando na miña casa non tiñamos televisión nin lavadora nin neveira as páxinas do Faro foron as primeiras ventás que abrín para descubrir o mundo, para papar coma esponxa todo o que alí ía aparecendo. Débolle, debémoslle, moito ao Faro na conformación da nosa visión primixenia daquel mundo que comezaba a transformarse. Grazas ao Faro seguín as andanzas do foguete americano “Gemini VII”, a chegada a Venus da estación espacial soviética “Venus 3” ou souben porqué fracasou a aluízase do Lunik 8. As páxinas do Faro daquel tempo, cheas de noticias de internacional, foron un libro de xeografía que se actualizaba cada día, un mapa confuso, o que lle faltaban moitas pezas, e que fun completando de vagariño. Tamén prendín no Faro coa gramática do fútbol celeste polos diálogos semanais nas avenidas do hincha Perico, un seareiro fanático das galopadas de Suco, creación de Derviche, aquel xornalista deportivo que cría que o noso Celta “galego” metía en Balaídos caroliños en vez de goles. Rin a cachón, tantas veces, mirando os chistes de Quesada e as páxinas portuarias e de anuncios breves, entre as miñas preferidas, costume que conservo para saber o que verdadeiramente se coce en Vigo. Nas páxinas daquel Faro seguín desacougado a fuga dos dous leóns da Madroa, que trouxeran de Eritrea, o asasinato que non se puido contar de Alfageme, ou o incendio do Polycomander, que marcou a consciencia da miña xeración, fotografado pola cámara do meu admirado e afouto Magar como outros tantos acontecementos da nosa nosa abella da ribeira.

Moitas veces algúns amigos de fóra de Vigo téñenme preguntado sobre cáles son as razóns que explican a lealtade que os vigueses mantemos, xeración tras xeración, co Faro, un fenómeno insólito en calquera outra cidade, prodixio da metonimia que leva a identificar un produto cunha marca, por que aquí ben sabemos que todos os xornais son faros e todos os autobuses urbanos vitrasas. Eu, como non son estudoso da socioloxía periodística, contesto coa miña experiencia persoal:

–Levo lendo o Faro toda a vida por necesidade vital. Se non o fago síntome mal. Fáltame algo. Cando estou fóra de Vigo, a pesar de manterme conectado por twitter e internet, cando volvo leo todos os faros atrasados; é o meu xeito de recuperar a vida perdida na cidade. Os vigueses lemos o Faro por que é espello do que somos, do noso permanente inconformismo co futuro. Non o sei explicar mellor. Pero sinto que é certo.

O futuro do estadio

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a situación do estadio de Balaídos o seu incerto futuro.

Os espectadores do partido da pasada semana, ademais da magoarse coa derrota in extremis do Celta, pillaron unha boa molleira, xa que chovía a cachón tanto fóra coma nas bancadas de Balaídos. A bategada puxo en evidencia o estado deplorable do estadio. As cubertas de Tribuna, Gol e Río amparaban apenas a metade do aforo, xa moi minguado; a da grada de Río, furada coma o aspersor dunha regadeira, metía auga a mares que corría en fervenza polos ocos das escaleiras. Por non falar da anécdota do apagón e das enormes pucharcas nos accesos e saídas que aconsellan acudir ao estadio do Fragoso con botas de sete leguas. E por riba, os andamios instalados para reparar algunhas deficiencias exteriores da grada de Marcador amosan que Balaídos envellece, dende hai máis dunha década sofre unha deterioración para a que, a pesar das denuncias e queixas dos usuarios, non se lle está poñendo todo o remedio que precisa.

Máis alá da épica celeste, a historia do estadio foi a das súas diversas reformas. Hai case noventa anos, case tantos coma ten o Celta, foi a iniciativa privada quen promoveu, por medio dunha sociedade de capital popular, “Stadium Balaídos S.A.”, a construción dun terreo de xogo á beira do Lagares onde estaba asentada unha fábrica de tellas do país, a “Tejera de Balaídos”. O arquitecto Jenaro de la Fuente Álvarez foi quen preparou o proxecto dun gran estadio de forma ovalada e pista de atletismo, á altura dos máis modernos daquela, con capacidade para 22.000 persoas sentadas e coas localidades numeradas. Mágoa, que aquel cobizoso proxecto quedase fanado por falta de recursos económicos. O monumental peche exterior de granito, deseñado polo arquitecto do edificio da Aurora Polar, foi substituído por un muro de cemento na grada de Preferencia e por un valado de madeira nas localidades populares. Balaídos inaugurouse con esa humilde fasquía o 30 de decembro de 1928, sendo alcalde Gregorio Espiño, cun partido ás tres da tarde entre o Celta e o Real Unión de Irún, correspondendo ao extremo celeste Graciliano a honra de ser o primeiro en meter un gol na lameira do Fragoso. Abríase así a historia do estadio, que como podemos ler na magnífica historia do Celta de Fernando Gallego (Faro de Vigo, 2013),  Manuel Castro “Handicap” consideraba como “un orgullo para toda Galicia”; un froito do “noso modo de ser, calcado na deportividade británica da alma galega dos vigueses, que non permitía que un praza de touros se erguese nestes eidos antes ca un stadium”.

Nos anos de posguerra, sendo alcalde Suárez-Llanos, en 1946 o Celta comprou o estadio cunha subvención do concello, o que permitiu que pasase a ser de facto propiedade municipal. Daquela o arquitecto Fernando Molins e o enxeñeiro Elixio Prieto fixeron o proxecto para a construción dunha grada cuberta con viseira de cemento en Río e para dotar a Marcador dunha grada de cemento. Obras que unha vez concluídas proseguiron coa modernización da grada de Gol. Despois, en 1969, o alcalde Rafael J. Portanet comprometeu a completa modernización de Balaídos. Foi ao longo da tempada 1970/71, coincidindo coa primeira clasificación europea da historia celeste, cando se construíron por fases as actuais gradas cubertas de Tribuna, Marcador e Gol. Anovación do estadio que se completaría unha década despois, sendo alcalde Manuel Soto, nas tempadas dos ascensos das segundas de Milorad Pavic e antes da celebración do Mundial 82, coa construción da actual grada de Río sobre o Lagares, rematando de vez coas inundacións que durante décadas cada inverno fixeron de Balaídos un temible estadio “acuático”.

Oitenta e cinco anos despois da súa inauguración e de tres décadas da súa derradeira reforma, máis alá da conxuntura deportiva do Celta (sempre na pelexa), a cidade precisa enfrontar o tabú de cal vai ser o futuro da súa primeira instalación deportiva e multiusos. Desbotada no marco económico actual (e no propio plan xeral) a alternativa de construción dun estadio nunha nova ubicación, malograda a posibilidade de remodelación integral proposta polo concelleiro do BNG Santiago Domínguez en 2009, ao fío da celebración dos mundiais de fútbol de 2018 e 2022, para os que Vigo preparou a súa candidatura coma sede, a curto prazo non existe outra alternativa que alongar a vida de Balaídos por medio dunha coidadosa operación de mantemento das súas instalacións interiores e de mellora dos seus servizos de acceso, aparcamento e transporte público. Unha “solución” que precisa unha maior dedicación orzamentaria do concello de Vigo, xa que o seu obxectivo é evitar tanto a ruína da estrutura como preservar a seguridade dos usuarios. Xa a medio e longo prazo, o futuro do estadio é unha ineludible cuestión política (e urbanística) que debe ser abordada no marco do plan estratéxico metropolitano.

As fotos son de Guillermo Cameselle.

Campo do Fragoso CXLIII

/en , , , /por

O BARCO NAS PEDRAS

Tras nove xornadas, cando non se cumpriu unha cuarta parte do campionato, Luis Enrique meteu o barco nas pedras. As cifras non poden ser máis fracas: seis puntos de vinte e sete posibles, apenas unha vitoria, tres empates e cinco derrotas; un punto dos últimos quince xogados, catro derrotas consecutivas, ningunha vitoria aínda en Balaídos; apenas un gol marcado nos últimos cinco partidos e ningún nos tres últimos… O equipo colocado en situación de descenso ás portas dun calendario próximo durísimo que pode deixalo noqueado xa no mes de novembro. E o máis preocupante é que non semella moi doado como sacar a embarcación celeste destes cantís.

Comezou intenso o Celta fronte ao Levante de Caparrós, un adestrador que nas súas visitas a Balaídos adoita tirar moi bos resultados. As bategadas enchouparon a lameira e as bancadas do vello Balaídos. Unha noite de fútbol atlántico, un partido case acuático, onde a velocidade e a forza ponderaron máis que o toque e a precisión do tiraliñas. Luis Enrique acertou inicialmente co cadro, corrixindo algúns dos seus excesos tácticos, adiantando a Oubiña e colocando a Krohn como construtor do xogo de ataque. Pola súa banda, o arteiro Caparrós decidiu agardar ao Celta diante da súa área, procurando con paciencia a súa oportunidade.

Durante a primeira parte, o Celta gañaba case todas as pelotas no medio do campo, chegaba con inusual facilidade á area levantina, mais nese territorio decisivo nunca soubo establecer superioridades. Hugo Mallo e Mina facíano como querían dende a dereita, mais Nolito nunca acadou ás diagonais envelenadas que lle trazaron. Krohn Dehli intentouno con pexegazos dende a frontal, mais non foron abondo precisos. Mina amedrentouse en dúas ocasións cando, tras os servizos de Rafinha, quedou só diante do porteiro Navas e o veterano Charles, o que semellaba o noso máis experimentado goleiro, acelerouse unha velocidade de máis nun par de remates.

Tras o apagón ao inicio xusto da segunda parte, provocado por un ballón que nunca amainou, o Celta recuncou non seu esforzo, desta volta empeño e vontade non lle faltaron. Luis Enrique decidiu estirar o equipo polas bandas e intentar recuperar os balóns na frontal; mais estragou o partido cos trocos, especialmente coa incomprensible saída de Nolito, un dos poucos xogadores capaces de provocar un alustro de lucidez fronte a unha defensa diesel coma a do Levante. Porén, afeitos como estamos os celtistas a vivir as maiores penalidades, unha falta innecesaria de Orellana, un xogador ao que lle ven moi grande a intensidade da primeira división, facilitou que Diop marcase dende fóra da área, cando faltaban dous minutos para o remate do partido. Outra catástrofe, un naufraxio en toda regra, dificilmente xustificable pola mala sorte ou polas caprichosas decisións arbitrais.

Moito terá que mudar nas vindeiras xornadas a actitude de Luis Enrique, un adestrador que desde a súa chegada a Vigo procurou a comodidade do seu andamio e do seu esquema preconcibido. O Celta precisa de urxentes solucións tácticas que se axeiten as características e limitacións do seu cadro de xogadores. De non facelo, temo que non chegará a comer en Vigo o turrón.

Culturgal

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo recupero a traxectoria de Culturgal recoñecida co Premio da Crítica Galicia de Iniciativas Culturais.

Foi un éxito o xantar organizado o pasado sábado pola Fundación Premios da Crítica Galicia, liderada por Bieito Ledo e Antón Pulido, no que se deron a coñecer os galardóns correspondentes á produción cultural do ano 2012. Non defraudaron tampouco as escollas dos xurados das súas seis modalidades, tanto as candidaturas finalistas coma as gañadoras, que amosaron a excelencia da creación galega como o dinamismo acadado polas nosas industrias culturais. Xa a nivel persoal, especial emoción producíronme os premios que recibiron “Transmuta”, o poemario do chairego Xabier Cordal editado por Xerais, na modalidade de creación literaria, e Culturgal na de Iniciativas Culturais, un proxecto ao que me sinto moi vinculado dende o seu nacemento hai seis anos, que comparte o espírito inclusivo da fundación organizadora destes premios.

Non foi doado para Culturgal chegar a este o seu primeiro recoñecemento. Promovida pola Asociación Galega de Editores, naceu na semana das letras galegas de maio de 2007 no Pazo de Exposicións de Pontevedra como “Feira do libro e da industria cultural”. A semellanza da exitosa “Feira do libro e do disco en éuscaro” de Durango, con máis de corenta edicións de historia e milleiros de visitantes, Culturgal pretendía converterse nun grande escaparate anual das novidades do libro e do conxunto da produción cultural galega dirixidas a un público tanto familiar como profesional. O éxito do modelo feiral daquela primeira edición pontevedresa, dirixida polo editor Roberto Pérez Pardo, levou o ano seguinte a que fose a Consellaría de Cultura e Deporte de Ánxela Bugallo a que se ocupase durante a primeira fin de semana de decembro de 2008 da xestión e organización no Palexco da Coruña da que se bautizou como “Feira das Industrias Culturais de Galicia”. Foi este segundo Culturgal clave para a consolidación do modelo actual, non só polo seu éxito de público, senón tamén pola escolla dunhas datas fixas e pola definición da feira como un proxecto estratéxico da industria cultural en Galicia e en lingua galega.

Tras a crise de 2009, ano no que non se celebrou Culturgal, coincidindo coa chegada do PPdeG ao Goberno Galego, no verán de 2010 a iniciativa privada retomou o liderado do proxecto. Catro asociacións empresariais AGE (edición), AGAPHONO (música), AGEM (música) e Escena Galega (teatro), á que poucos meses despois se uniron EGANET (internet e novas tecnoloxías) e AGAPI (audiovisual) constituíron a Asociación Culturgal. Inicíabase así un proceso de intensa e estreita colaboración e cooperación intersectorial das diversas empresas da nosa industria cultural que baixo a presidencia do editor Xulio Amigo e a dirección do equipo técnico de Sergio Lago organizaría durante tres anos consecutivos a feira no Pazo de Exposicións de Pontevedra. Dende a edición de 2010, contando como principais patrocinadores coa Consellaría de Cultura por medio de AGADIC e co concello de Pontevedra, Culturgal alicerzou o seu exitoso modelo de Feira das Industrias Culturais sobre tres piares: a venda e presentación de novidades (libros, discos, espectáculos, iniciativas…), as actividades e espectáculos para públicos diversos (con especial atención ao familiar e infantil) e as xornadas técnicas dirixidas a profesionais dos diversos sectores dunha cultura en tránsito.

Porén, a pesar do moito camiño avanzado, Culturgal non ten certeza sobre o seu futuro. A actual diminución das vendas dos mercados minoristas da cultura, as elevadísimas taxas de paro, a deflacción salarial e a perda de poder adquisitivo, o incremento do IVE até o 21 % na maior parte dos produtos e servizos culturais (coa excepción do libro impreso) como os durísimos recortes dos poderes públicos nas partidas de Educación, Cultura e Normalización Lingüística son ameazas para unhas industrias que en Galicia ocupan a 11.200 persoas.

Secasí, Culturgal sufrirá na edición que se celebrará este outono (29 e 30 de novembro e 1 de decembro) unha redución dos patrocinios públicos até niveis inadmisibles que poden provocar o seu colapso. Porén, Culturgal é hoxe pola fraqueza do mercado cultural máis necesario ca nunca, razón pola que os diversos sectores empresariais participantes, a pesar da súa diversidade, asumen a estratexia do estorniño, a solidariedade dos chirlosmirlos que adoitan manobrar en bandos atraendo a ollada da veciñanza das cidades. Eis a estratexia da corresponsabilidade deseñada por Xosé Aldea, o director deste Culturgal 2013, que procura a colaboración intersectorial e o protagonismo dos públicos, a primeira razón de ser desta feira. O Premio da Crítica Galicia chega no momento oportuno para recoñecer o traballo feito, mais sobre todo para alertar sobre o futuro dun proxecto necesario en man común.

 

Iniciativa Paz Andrade

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo os contidos da Iniciativa Paz Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía.

Unha ponencia da Comisión de Educación e Cultura do Parlamento de Galicia traballa sobre a proposición de lei de iniciativa lexislativa popular Valentín Paz-Andrade, para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía. Apoiada por máis de 17.000 asinaturas, esta iniciativa foi presentada a consideración do pleno polo empresario vigués Xosé Carlos Morell González o pasado 14 de maio, sendo aprobada por unanimidade de todos os grupos políticos, coa participación na votación de todos os membros da cámara, o que constituíu un consenso inédito nas dúas últimas lexislaturas.

Redactada en apenas tres breves artigos, a proposición de lei pretende  poñer en valor o que Valentín Paz-Andrade denominaba no seu ensaio “Galicia como tarea” (1959) potencial global “dunha lingua coa que os galegos e galegas podemos entendérmonos con millóns e millóns de persoas, aínda que a falen con distinto acento ou escriban de forma diferente certo número de palabras”. A da lingua portuguesa é unha comunidade formada por 254 millóns de persoas, un 3,6 % da poboación mundial, que alén da súa diversidade cultural, representa un considerable potencial económico. Segundo un estudo recente da oficina de estudos do Banco Espirito Santo  supón o 4,6 % do PIB mundial e o 2 % do comercio internacional planetario. Se activamos esas potencialidades de comunicación lingüística que posuímos os galegos e galegas, poderemos con facilidade ser os cidadáns europeos máis capacitados para acadar o maior progreso no menor tempo nunha lingua internacional de referencia, hoxe a quinta máis falada no mundo, máis tamén a terceira máis utilizada nas redes sociais e a primeira máis falada no hemisferio sur do planeta. Unha oportunidade competitiva, sobre todo no eido económico, que non deberiamos estragar no contexto da crise económica, xa que algúns dos países desta comunidade lusófona presentan elevadísimas taxas de crecemento anual como Angola (17 %); mais sobre todo polas oportunidades de negocio e traballo ofrecidas por Brasil, un dos cinco países “brics”, chamados a revolucionar a xeoeconomía do século XXI. Sen esquececer a diáspora portuguesa polo mundo (cinco millóns de persoas) ou as pequenas comunidades como Macao, onde o portugués é lingua oficial xunto ao chinés, na que se están realizando grandes investimentos no eido da educación universitaria, sendo unha porta de acceso á China continental.

O primeiro artigo da iniciativa incorpora a aprendizaxe da lingua portuguesa en todos os niveis do ensino regrado. Ábrese así a posibilidade de aumentar de forma significativa o número de alumnos e alumnas galegas con competencia elevada en comunicación e expresión oral e escrita en portugués. Un obxectivo acadado xa por Estremadura, comunidade que (para a vergonza galega) posúe a sede do Programa de Cooperación Transfronteiriza España-Portugal, na que estudan portugués como segunda lingua máis de dez mil estudantes de Secundaria. Unha incorporación do portugués ao currículum que debería facerse coincidir coa implantación máis que probable dos novos currículums LOMCE no vindeiro curso 2014-15. O segundo dos artigos propón que será un obxectivo estratéxico do Goberno galego a relación a todos o niveis (económico, cultural, deportivo, ambiental…) cos países de lingua portuguesa. Este achegamento institucional suporía unha ollada galega cara o sur, primeiro con Portugal, con quen, como tantas veces sinalou o noso amigo o editor Nelson de Matos, “sempre vivimos tan preto, mais tan virados de costas”. Ollada que cómpre prolongar alén mar, cara os países africanos de lingua portuguesa e cara Brasil, país de oportunidades e horizontes abertos, onde Galicia é recibida con menos prexuízos ca en Lisboa. Por último, o terceiro artigo, propón lograr a recepción aberta en territorio galego das emisións de radio e televisión portuguesas. Unha medida (aparentemente) técnica que abriría por fin a derradeira fronteira con Portugal, a informativa, cultural e deportiva, esoutra barreira invisible que tras dúas décadas cos pasos fronteirizos abertos en Tui, Pontebarxas, no Xerés ou en Feces aínda non foi posible derrubar.

A máis que probable aprobación por parte do Parlamento Galego desta lei para o aproveitamento da lingua portuguesa debería supoñer o inicio dun proceso de achegamento efectivo, inclusivo e recíproco de Galicia con Portugal, Brasil e o resto dos países da lusofonía. Será o momento de recuperar con coraxe iniciativas políticas, económicas e culturais como as do Eixo Atlántico (hoxe moi diminuído na súa actividade) ou a decisiva presenza de Galicia como Observador Asociado da Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa (CPLP). Unha magnífica oportunidade para Galicia.