Iniciativa Paz Andrade

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo os contidos da Iniciativa Paz Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía.

Unha ponencia da Comisión de Educación e Cultura do Parlamento de Galicia traballa sobre a proposición de lei de iniciativa lexislativa popular Valentín Paz-Andrade, para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía. Apoiada por máis de 17.000 asinaturas, esta iniciativa foi presentada a consideración do pleno polo empresario vigués Xosé Carlos Morell González o pasado 14 de maio, sendo aprobada por unanimidade de todos os grupos políticos, coa participación na votación de todos os membros da cámara, o que constituíu un consenso inédito nas dúas últimas lexislaturas.

Redactada en apenas tres breves artigos, a proposición de lei pretende  poñer en valor o que Valentín Paz-Andrade denominaba no seu ensaio “Galicia como tarea” (1959) potencial global “dunha lingua coa que os galegos e galegas podemos entendérmonos con millóns e millóns de persoas, aínda que a falen con distinto acento ou escriban de forma diferente certo número de palabras”. A da lingua portuguesa é unha comunidade formada por 254 millóns de persoas, un 3,6 % da poboación mundial, que alén da súa diversidade cultural, representa un considerable potencial económico. Segundo un estudo recente da oficina de estudos do Banco Espirito Santo  supón o 4,6 % do PIB mundial e o 2 % do comercio internacional planetario. Se activamos esas potencialidades de comunicación lingüística que posuímos os galegos e galegas, poderemos con facilidade ser os cidadáns europeos máis capacitados para acadar o maior progreso no menor tempo nunha lingua internacional de referencia, hoxe a quinta máis falada no mundo, máis tamén a terceira máis utilizada nas redes sociais e a primeira máis falada no hemisferio sur do planeta. Unha oportunidade competitiva, sobre todo no eido económico, que non deberiamos estragar no contexto da crise económica, xa que algúns dos países desta comunidade lusófona presentan elevadísimas taxas de crecemento anual como Angola (17 %); mais sobre todo polas oportunidades de negocio e traballo ofrecidas por Brasil, un dos cinco países “brics”, chamados a revolucionar a xeoeconomía do século XXI. Sen esquececer a diáspora portuguesa polo mundo (cinco millóns de persoas) ou as pequenas comunidades como Macao, onde o portugués é lingua oficial xunto ao chinés, na que se están realizando grandes investimentos no eido da educación universitaria, sendo unha porta de acceso á China continental.

O primeiro artigo da iniciativa incorpora a aprendizaxe da lingua portuguesa en todos os niveis do ensino regrado. Ábrese así a posibilidade de aumentar de forma significativa o número de alumnos e alumnas galegas con competencia elevada en comunicación e expresión oral e escrita en portugués. Un obxectivo acadado xa por Estremadura, comunidade que (para a vergonza galega) posúe a sede do Programa de Cooperación Transfronteiriza España-Portugal, na que estudan portugués como segunda lingua máis de dez mil estudantes de Secundaria. Unha incorporación do portugués ao currículum que debería facerse coincidir coa implantación máis que probable dos novos currículums LOMCE no vindeiro curso 2014-15. O segundo dos artigos propón que será un obxectivo estratéxico do Goberno galego a relación a todos o niveis (económico, cultural, deportivo, ambiental…) cos países de lingua portuguesa. Este achegamento institucional suporía unha ollada galega cara o sur, primeiro con Portugal, con quen, como tantas veces sinalou o noso amigo o editor Nelson de Matos, “sempre vivimos tan preto, mais tan virados de costas”. Ollada que cómpre prolongar alén mar, cara os países africanos de lingua portuguesa e cara Brasil, país de oportunidades e horizontes abertos, onde Galicia é recibida con menos prexuízos ca en Lisboa. Por último, o terceiro artigo, propón lograr a recepción aberta en territorio galego das emisións de radio e televisión portuguesas. Unha medida (aparentemente) técnica que abriría por fin a derradeira fronteira con Portugal, a informativa, cultural e deportiva, esoutra barreira invisible que tras dúas décadas cos pasos fronteirizos abertos en Tui, Pontebarxas, no Xerés ou en Feces aínda non foi posible derrubar.

A máis que probable aprobación por parte do Parlamento Galego desta lei para o aproveitamento da lingua portuguesa debería supoñer o inicio dun proceso de achegamento efectivo, inclusivo e recíproco de Galicia con Portugal, Brasil e o resto dos países da lusofonía. Será o momento de recuperar con coraxe iniciativas políticas, económicas e culturais como as do Eixo Atlántico (hoxe moi diminuído na súa actividade) ou a decisiva presenza de Galicia como Observador Asociado da Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa (CPLP). Unha magnífica oportunidade para Galicia.

Vigo, cidade euroatlántica

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a experiencia do primeiro goberno tripartito (1991-1995) no concello de Vigo.

Na historia recente de Vigo hai algúns capítulos políticos que deben ser aclarados. Entre eles o do gravísimo conflito pola instalación da empacadora nos peiraos do Guixar, que facilitou a única maioría absoluta coa que contou o Partido Popular en Vigo, a que na primavera de 1995 levou á alcaldía a Manuel Pérez Álvarez. Documentando o libro que publicaremos de Cameselle, o grande fotógrafo de “Faro de Vigo” falecido hai un ano, reparei naqueles sucesos iniciados hai agora vinte anos, que fixeron naufragar aquel ilusionante tripartito vigués presidido polo alcalde socialista Carlos G. Príncipe, coaligado cos nacionalistas do PSG-Esquerda Galega de Suso Costas e do Bloque Nacionalista Galego de Lois Pérez Castrillo. Nas fotos recuperadas do arquivo Cameselle vese unha das grandes manifestacións veciñais baixo o lema “Teis contra a empacadora”, a celebrada o 29 de novembro de 1994, mais tamén o espectacular incendio dun vitrasa, que se produciu o día seguinte. Dúas testemuñas gráficas dun conflito da serie negra, incomprensible dende a nosa ollada hoxe, tanto polos argumentos coma polos métodos contundentes utilizados polos seus protagonistas, no que os medos veciñais sobre o impacto da compactadora foron utilizados nunha estratexia de manipulación e intoxicación política sen precedentes (e nunca aclarada) que pretendía expulsar a socialistas e nacionalistas do goberno da casa do Campo de Granada.

Se non lembro mal, a orixe do conflito de Teis, estivera na valente decisión do tripartito de Carlos Príncipe de pechar e selar o vertedoiro do Zondal no barrio do Freixo, onde durante vinte anos se queimaban cada día as case 300 toneladas de lixo que producía a cidade. Como contrapartida Vigo incorporábase ao sistema de eliminación de residuos da empresa pública galega Sogama, promovido por Xosé Cuíña, entón conselleiro de Política Territorial e Obras Públicas. Unha solución medioambiental que requería a construción dunha planta de compactación dos residuos en Vigo para facilitar o seu transporte á planta incineradora de Cerceda na Coruña. Decisión que dúas décadas despois sabemos foi acertada, tanto pola recuperación do Zondal, non exenta de dificultades pola evacuación de gases e lixiviados, mais transformado hoxe nun miradoiro privilexiado sobre as Cíes, como polo mínimo impacto do funcionamento da compactadora sobre a veciñanza de Teis.

O labor daquel goberno de Príncipe nuns anos de gran entusiasmo (e crise económica) deixou unha profunda pegada no Vigo de entre séculos. Con moita coraxe acometeu proxectos infraestruturais básicos, até entón adiados, como a finalización das obras dos saneamento integral de todas as parroquias viguesas (un fito histórico nunca suficientemente valorado para unha cidade en bisbarra), a posta en marcha da primeira depuradora do Lagares ou a abordaxe de proxectos urbanos estancados durante décadas, como o da apertura da rúa Rosalía de Castro, unindo a Metalúrxica coa Caixa de Aforros. Aquel inédito goberno (de mozos de trinta e tantos), apoiado por unha ampla maioría social, coa que nunca contara o alcalde Manuel Soto durante os seus tres mandatos, puxo ademais os alicerces de moitos dos proxectos municipais inaugurados durante estas dúas últimas décadas. Daquel impulso político naceron as primeiras humanizacións do centro, coa da rúa María Berdiales como prototipo. Nese período xerouse o proxecto de Abrir Vigo o mar, coa reforma integral das Avenidas e o túnel de Beiramar, financiado pola Zona Franca, que sería desenvolvido despois polos gobernos de Manuel Pérez e Lois Pérez Castrillo. No eido do patrimonio e da cultura o goberno Príncipe foi decisivo para a recuperación integral do Casco Vello, co inicio do primeiro plan Urban; para a ampliación da Casa Galega da Cultura, onde se instalarían a Biblioteca Penzol e o legado de don Francisco Fernández del Riego; para a modernización do Museo de Castrelos, a construción do Museo do Mar e da Casa das Palabras de Samil. Outrosí sucedeu coa rede de centros cívicos veciñais que foi impulsada, así como a de instalacións deportivas.

Con todo, entendo que a achega máis importante daquel tripartito dos noventa foi o de introducir o planeamento estratéxico como ferramenta de participación cidadá e veciñal no deseño da cidade futura. Dos documentos do denominado primeiro Plan Estratéxico de Vigo naceu o posicionamento de Vigo como cidade portuaria euroatlántica de carácter metropolitano, cunha posición central no denominado Eixo Atlántico Peninsular que artella unha poboación de máis de seis millóns de persoas. Un proxecto que non perdeu unha miga de actualidade e merece ser posto en valor. Como aquel valioso labor do tripartito de Príncipe, Costas e Castrillo.

As fotos son de Guillermo Cameselle. Forman parte do libro Cameselle. Crónica fotográfica de Vigo (1995-2005), que será publicada en novembro por Xerais.

Hora galega

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre as posibilidades de mudanza horaria e adopción da chamada «hora galega»:

Hai sete anos comentabamos aquí a proposta aprobada na XIIª Asemblea Nacional do BNG de axustar a hora de Galicia á do meridiano de Greenwich, o que suporía atrasar unha hora os nosos reloxos, tanto no horario de inverno coma no de verán. Foron daquela moitos os comentaristas da corte, tanto tiña que estivesen instalados en Madrid ou chantados na propia terra, os que decontado consideraron provocadora esta proposta, cualificándoa de “estupidez inadmisible” propia de nacionalistas dispostos a rachar coa unidade española. Iniciativa que tamén foi rexeitada de raíz por algúns políticos galegos como Alberto Núñez Feijóo, entón á fronte da oposición conservadora, quen no parlamento galego presentou unha pregunta ao presidente Pérez Touriño ao respecto, considerando que o que denominou como “autodeterminación horaria” deterioraba a imaxe de Galicia, lembrando que José Blanco, secretario de Organización do PSOE, a cualificara como unha “chorrrada”.

Porén, a iniciativa do BNG, que inicialmente fora presentada por Lito Prado, entón militante do BNG de Ourense, non tiña intención ningunha arredista, xa que dende unha posición ecoloxista apenas pretendía poñer en evidencia un desaxuste obxectivo que sofre Galicia, como a maior parte das comunidades autónomas (non esquezamos que o meridiano de Greenwich debuxa a súa liña entre Aragón e Castelló), con respecto á hora central europea (UTC / GMT + 1) adoptada como oficial por España desque o impuxo Francisco Franco o 7 de marzo de 1940, como un xeito de expresar a súa querenza polo réxime de Hitler. Transcorridos case setenta e cinco anos, aquela excéntrica decisión do ditador de adoptar a hora centroeuropea, poderiamos chamala tamén “hora alemá”, continúa vixente como outra herdanza rotineira do franquismo, a pesar dos prexuízos económicos (sobre todo os referidos os elevados consumos enerxéticos) que ocasiona afastarse do horario solar medio adoptado polos países co que compartimos fuso horario como o Reino Unido, Portugal (tanto no seu territorio continental coma insular), Marrocos ou a maior parte dos países da África subsahariana. En conclusión, se empregásemos criterios exclusivamente xeográficos, a hora oficial de España debería ser unha menos da que contamos dende 1940, tal como propuxo tan razoadamente en 2006 o BNG para Galicia.

Mais o que resulta paradoxal do caso é que aquela proposta de reintegración ao fuso horario xeográfico, recibida de forma tan abrupta polo PP e PSOE –probablemente por unha actitude seitaria inconsciente, que os leva de forma rotineira a negar validez a calquera proposta nacionalista, sen valorar o seu axeitamento aos intereses xerais–, será debatida grazas ao informe presentando pola subcomisión ou grupo de traballo para o estudo da “Racionalización de horarios, a Conciliación da vida persoal, familiar e laboral e a Corresponsabilidade”, tras ser aprobada pola Comisión de Igualdade do Congreso dos Deputados coa abstención dos grupos de esquerda por considerar que “non afonda en resolver os obstáculos da conciliación”. Se o Goberno ten en conta este informe, a chamada hora galega (canaria ou portuguesa) podería ser a hora española do futuro inmediato. Mudanza significativa para os hábitos e formas de vida cidadá que expresaría, ademais, a posibilidade real de modificar moitos outros marcos e límites que, dende a Reforma Política, os partidos da alternancia consideraron coma fixos e incuestionables.

A proposta de mudanza horaria, elaborada por un grupo de deputados e deputadas, coa participación de numerosos expertos de diversas disciplinas, asume que supoñería unha importante transformación de usos e costumes, tanto nos eidos escolar, laboral, comercial coma social, cunha imprescindible modificación e racionalización dos seus horarios. Un cambio que axeitaría o noso reloxo biolóxico co solar, axustando as nosas rotinas á luz e escuridade naturais, mais que, inevitablemente, debería ir acompañado dunha redución significativa das horas dedicadas ao traballo, rematando coas xornadas prolongadas (e tan frecuentes nalgúns sectores) do abrente ao solpor. A mudanza horaria non pode ser allea tanto ao respecto efectivo á lei de igualdade como a dunha normativa laboral que, a pesar dos seis millóns de parados, é rebentada decote pola carencia de inspeccións e pola flexibilización abusiva da contratación amparada pola recente reforma laboral. Só compartindo o traballo existente e organizando racionalmente as súas xornadas se poderá acometer unha conciliación efectiva coa vida familiar. Ogallá esta adopción da ventureira hora galega supoña tamén o inicio dunha revolución no reparto efectivo e organización do traballo, como na igualdade entre homes e mulleres.

Campo do Fragoso CXLII

/en , , /por

DESCONCERTO

Semana horribilis para o Celta. Apenas un punto de nove. Aquel esperanzoso inicio de liga, con bo xogo e mellores sensacións, quedou en augas de bacallao. Coa derrota fronte a un Elxe moi combativo, que coas mellores artimañas da Segunda non deu un balón por perdido, Balaídos quedou inundado de dúbidas e dun desconcerto xeralizado capaz xa de contaxiar a unha bancada afectada por vez primeira do coñecido virus da melancolía celtista. Pensabamos que esta tempada iamos escapulirnos de medos e dificultades, mais transcorridas catro xornadas aínda non vimos gañar aos nosos no campo do Fragoso, sendo o seu xogo cada vez máis ruín e as decisións do adestrador máis discutibles. En definitiva, os afeccionados sabemos que quedan por diante moitas xornadas difíciles e que custará, como é adoito, ferro e fariña conservar a categoría.

Tras a inxustificable actuación de Xetafe, un partido que avergonzou aos celtistas, as declaracións de Luis Enrique o venres na Madroa tampouco agoiraban nada bo. Por primeira vez, o adestrador amosaba dúbidas, non tanto no que falaba aos periodistas, xeralidades referidas á composición do cadro de xogadores ou á necesidade de rotacións e refresco físico, como na actitude desafiante, non exenta de doses de crispación, coa que foron expresadas. Palabras e, sobre todo acenos, nos que percibín (esa é a marabilla de Internet) que algo xa non corre as mil marabillas no vestiario celeste. Imaxino que tras a reiteración do fracaso, desta volta fronte a un equipo recén ascendido, un deses rivais directos cos que nos xogamos o ser ou non ser, a atmosfera do vestiario farase máis mesta. Máis aínda valorando as escasas probabilidades de obter un bo resultado no desprazamento da vindeira fin de semana ao Manzanares para xogar co equipo máis en forma do actual campionato.

Luis Enrique sacou o que pode ser considerado o seu equipo de gala fronte a un Elxe que chegou a Vigo doído, tras padecer un roubo arbitral fronte ao Real Madrid. O asturiano volveu as súas orixes empotrando a Oubiña entre ambos os dous centrais. Disposición táctica que, polo visto tanto fronte ao Vilarreal coma ao Elxe, non soluciona a saída do balón por dentro de forma fluída cara a Rafinha e Álex, os medios sobre os que descansa a responsabilidade ofensiva. Prodúcese así un atoamento que fai o xogo do Celta tedioso e previsible, obrigando, sobre todo ao canteirán David Costas, a abusar dos pases longos e imprecisos sobre os laterais adiantados.

Porén, non foron só as dificultades de debuxo as que levaron ao Celta a unha certa inferioridade en moitas fases do encontro, senón a ausencia de intensidade fronte a un equipo que gañaba todos os balóns divididos. Unha actitude ofensiva coa que os ilicitanos comezaron e remataron a primeira parte con dúas oportunidades salvadas por Yoel in extremis. O Celta non lle colleu o punto de intensidade que requería o partido até que os visitantes, cando faltaba aínda media hora, fixeron o seu gol nunha contra de Javi Márquez. Foi decisivo para isto a entrada de Krohn Dehli e Santi Mina, que introduciron unha marcha máis ao até entón melancólico e conformista xogo celeste. Das asociacións veloces xeradas polo danés naceu no minuto 81 o golazo anulado a Mina, que as imaxes amosan plenamente legal, tras unha boa cabezada desta promesa xuvenil que leva o gol no seu ADN. Sen dúbida, o resume foi que o Celta non mereceu perder o partido, mais tampouco fixo os méritos suficientes para gañalo.

Superar o desconcerto provocado por esta primeira crise de xogo e resultados é un reto para o amplo equipo técnico de Luis Enrique. Agardemos que saiba enfrontala con intelixencia e acougo introducindo as melloras que o Celta precisa.

Campo do Fragoso CXLI

/en , , , /por

ADMIRADO PEREIRA

Tras o empate fronte a Vilarreal, teño a impresión que algo non carbura como debera no Celta de Luis Enrique. Despois dun esperanzoso comezo por riba das expectativas, por terceira vez o equipo recunca no empate en Balaídos, sen ofrecerlle polo momento unha vitoria á esperanzada bancada. Unha igualada que, porén, resultou ser un excelente resultado fronte a un Vilarreal moi superior en calidade de xogo e oportunidades de gol, mais incapaz de superar nos momentos decisivos os reflexos tremendos do noso Yoel (o heroe do partido) nin evitar a pésima fortuna no remate do vigués Jonathan Pereira, onte un dos mellores xogadores sobre a lameira do Fragoso.

Nunha das súas intervencións diante dos medios, Luis Enrique explicou que para el a receita gañadora residía en dominar nas dúas áreas e marcar. Sen dúbida, unha excelente definición que sintetiza o misterio do éxito no fútbol. Dubido que fose esa intención gañadora a que utilizou o asturiano para artellar un once inédito con cinco defensas, no que quedaban no banco Oubiña, Nolito, Krohn Dehli e Cabral, e no que se incorporaban seis canteiráns, entre eles o novísimo Santi Mina, a quen se lle asignou con escasa fortuna a banda esquerda. Un experimento táctico arriscado, tamén un golpe de autoridade, dun adestrador que aparentemente non se casa con ninguén, nin sequera co gran capitán céltico.

Os celestes foron moi inferiores aos amarelos nas dúas áreas e apenas dispuxeron dun par de ocasións con certo perigo, si se poden cualificar como “oportunidades do gol” a falta lateral que Toni tirou con moito veleno na primeira parte e o único xute dun illadísimo Charles entre os tres paos tras unha hora de xogo. Aí quedou o pobrísimo balance dun equipo confuso e irrecoñecible que onte renunciou ao ataque, mais que tampouco soubo estar cómodo e á espreita no campo propio.

Unha actitude diletante que tivo a súa orixe nas enormes dificultades para sacar a pelota ordenada dende atrás, coma viña facendo até agora, xa que probablemente lle faltaba a xeometría variable deseñada polos pases de Oubiña e polo sistema de axudas creado coa súa presenza case invisible. A pesar de situalo Luis Enrique como teórico mediocentro condutor, Fontás xoga apenas como un voluntarioso e eficaz defensa central. Tanto a el, como a Costas e a Aurtenetxe abondoulles con preocuparse de que Giovani e, sobre todo, Pereira, non lle gañasen as costas unha e outra vez nos balóns divididos de Cani. Mentres en territorios máis adiantados, Álex López e Rafinha non atoparon nin o seu espazo nin a súa función, sometidos, sobre todo o brasilego, a mudanzas constantes de posición, entre o centro e a banda dereita, primeiro con Augusto e tras a xeira de trocos con Krohn Dehli. Faltoulle, en definitiva, o Celta onte un director do seu xogo, capaz de temperar, equilibrar, axudar e soster o equipo fronte a un rival de entidade.

Por ventura, a clave do empate estivo nas grandes paradas de Yoel no treito final do encontro como na escasa fortuna co gol durante todo o partido do admirado Pereira, un declarado celtista de corazón. O xogador do Santa Mariña deu onte todo un recital de xogo entre liñas e de capacidade de desborde, que daba envexa velo. Unha marabilla. Até en cinco ocasións Balaídos enmudeceu cos seus goles feitos, sobre todo cando Mallo sacou de cabeza un rebote baixo os paus que vimos dentro. No entanto, é de xustiza gabar a resistencia do Celta na última media hora, amosando a súa competitividade e capacidade de salvar un valioso puntiño fronte a un rival superior que non se conformaba co empate.

O legado de Olimpio Liste

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago unha homenaxe a figura do etnógrafo Olimpio Liste falecido o pasado 15 de setembro:

O pasado día 15 faleceu en Pontevedra Olimpio Liste Regueiro, o fundador dos Museos Liste de Oseira e Vigo, unha das figuras pioneiras e máis destacadas no estudo da etnografía galega durante as últimas cinco décadas. Nacido en 1932 na pontevedresa rúa Sarmiento, a súa relación apaixonada coa cultura material galega comezou de pícaro, cando nas vacacións escolares frecuentaba a aldea de Ventosa, no concello da Golada, onde nacera a mestra coa que seu pai casara en segundas nupcias. Aqueles días foron decisivos, xa que como Olimpio confesou “alí abríuseme un mundo sorprendente e descoñecido” onde puido coñecer e participar nas faenas e traballos da casa máis diversos: “erguíame coma un raio, facía de todo, a sega do centeo, enxugar as bestas…”. A súa afección polo estudo do patrimonio popular naceu durante os anos de bacharelato da man do seu profesor Xosé Filgueira Valverde, a quen recoñeceu como un dos seus mestres. Tras sacar a diplomatura de Inspección Técnica, Olimpio dedicouse ao ensino de persoas cegas, outra das súas grandes vocacións.

Iniciou o seu labor como investigador e coleccionista de obxectos e trebellos en 1963, cando comezou a percorrer nun seiscentos os camiños da Galicia aldeana coa intención de “recoller datos sobre cousas abandonadas, a punto de perderse ou que estaban preto do lume”. Un labor que, inevitablemente, “levou a rescatalas daquel fin tráxico e a buscar unha casa onde gardalas”. Con esta intención, en 1968 Olimpio adquiriu a casa na que o mosteiro cisterciense de San Cristovo de Cea daba acubillo aos peregrinos, local dedicado daquela ás escolas públicas de Oseira, onde na planta baixa inauguraría en 1972 o Museo Etnográfico de Oseira. Dende entón contando sempre co compromiso teimoso e infatigable da súa muller Josefina Fernández Mosquera e da súa filla Araceli, e coa colaboración de Xesús Ferro Couselo e Xoaquín Lorenzo Fernández “Xocas, os dous grandes etnógrafos ourensáns, Olimpio foi “organizando” dentro das posibilidades que permitían as limitacións de espazo, as que chegarían a ser once mil pezas de diversas coleccións relacionadas todas elas cos traballos agrícolas, con máis de corenta actividades tradicionais, con obxectos singulares na vida rural galega e co feito da exclaustración monacal. Magoadamente pechado en 2011, ao carecer de axudas públicas para o seu mantemento, o museo almacén Oseira foi testemuña principal das angueiras deste gran investigador da cultura material galega.

Por ventura para a cidade de Vigo, en 1999, tras a constitución da Fundación Liste, Olimpio asinou un convenio co concello polo que este cedía durante cincuenta anos o chalé Barreras do barrio da Pastora, onde se expoñerían máis de dúas mil cincocentas pezas da súa colección sobre diversos aspectos da cultura tradicional galega. Un proxecto museístico de novo cuño no que Olimpio e a súa familia desenvolveron unha concepción divulgadora da etnografía, cun inequívoco compoñente didáctico, que coma mestre o pontevedrés nunca esqueceu, coa intención de facer chegar o interese polo patrimonio material e inmaterial a un público familiar. A creación da asociación Barcal de amigos do Museo Liste, como a xestión dende o outubro de 2012 (tras a crise de financiamento que levou a pechar o museo durante case un ano) do Centro de Artesanía Tradicional, ampliaron a dimensión dun dos museos máis atractivos de Vigo.

A dimensión divulgadora e didáctica de Liste estivo presente tamén nas súas publicacións, sexa na primeira guía do seu museo vigués, publicada en 2003 co título “O presente do pasado”, coma nos vídeos documentais gravados hai vinte e cinco anos coa súa filla Araceli, profesora de Belas Artes e continuadora do seu labor. Entre estas películas merece especial mención á relativa á recuperación do besadoiro, o arado máis grande do mundo, aquel do que o padre Sarmiento dicía era movido por once xugadas de bois, que xa non ara na terra galega dende hai douscentos cincuenta anos, mais que reconstruíu para expoñelo no museo de Oseira. Olimpio dirixiu un proxecto de traballo de axuda para demostrar o seu funcionamento, iniciativa relatada nun vídeo editado en 1988 e descrita con todo detalle no traballo (“O besadoiro e a súa ergoloxía”) da súa filla Araceli. Outrosí sucedeu coa reconstrucion que pai e filla fixeron dos oficios, proceso e labores relacionados coa sega e coa seitura do pan centeo en Ventosa, outros dous documentos visuais moi valiosos sobre traballos desaparecidos, que eles rescataron e hoxe podemos ver en internet.

Olimpio Liste, figura humilde e xenerosa onde as houber, desenvolveu un labor de xigante, impagable para a conservación e posta en valor da cultura material galega. Deixa un impresionante legado que merece ser protexido e conservado.

A foto é de Óscar Vázquez.

As coleccións das caixas

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo apoio a declaración das coleccións de arte das caixas galegas como Ben de Interese Cultural.

Ás portas da inminente privatización de Novagalicia Banco, que probablemente será adquirido polo catalán CaixaBank ou polo fondo de capital risco estadounidense Guggenheim (a opción favorita de José María Castellano, o actual presidente de NGB, xa que entende facilitaría preservar a sede social e fiscal do novo banco), non hai certeza sobre cal será o futuro que lle agarda ás coleccións de arte do que foron Caixanova e Caixa Galicia. Dúas coleccións que no proceso frustrado de fusión de ambas as dúas entidades correron unha sorte dispar. Mentres a propiedade da colección da entidade viguesa quedou en mans da Fundación Novacaixagalicia, xa que as obras foron adquiridas a cargo da Obra Social, primeiro de Caixavigo e logo de Caixanova, a colección de Caixa Galicia acabou sendo transferida a Novagalicia Banco, xa que a entidade dirixida por José Luis Méndez a contabilizou como investimento do seu negocio financeiro. Dous modelos de xestión dun patrimonio artístico acumulado durante décadas que evidencian tamén dúas formas moi distintas de xestionar o negocio e de asumir a responsabilidade social e cultural destas entidades de aforro popular.

Máis alá da complexa cuestión do futuro da súa propiedade, ninguén pon en dúbida o valor destes fondos. As 5.596 pezas pictóricas, escultóricas e fotográficas da colección de Caixanova constitúen a máis grande pinacoteca galega contemporánea existente no mundo, tanto polas súas catro mil pezas de artistas galegos como pola súa calidade. A colección Caixanova ofrece un percorrido pola pintura galega que abrangue dende “O bebedor”, o famoso cadro do ourensán Antonio de Puga (século XVII), até as paisaxes románticas do vigués Serafín Avendaño e Ovidio Murguía, fillo de Rosalía de Castro; que continúa polos óleos e debuxos de Castelao e Laxeiro até as pezas dos membros da xeración Atlántica como Antón Patiño ou Menchu Lamas. Outrosí sucede coas 1.350 pezas da colección de Caixa Galicia, na que se inclúen obras asinadas por artistas como Picasso, Dalí, Joán Miró ou Chagall, xunto a figuras galegas como Maruja Mallo, Eugenio Granell, Urbano Lugrís, Tino Grandío, Isaac Díaz Pardo ou Francisco Leiro. Ao coidado hoxe da Fundación Novacaixagalicia, as pezas das dúas coleccións continúan ubicadas en diversas oficinas e sedes do banco, así como expostas na rede de centros sociais e culturais que mantén a Fundación, cunha presenza moi destacada na sede do Centro Social da rúa Policarpo Sanz de Vigo, onde no denominado “Espazo Caixanova” se expón dende 2003 unha antoloxía da colección, que se foi renovando e actualizando cada dous anos. Tanto as obras propiedade da Fundación Novacaixagalicia como as de Novagalicia Banco, tanto as que están nas instalacións do banco como as conservadas nas da Fundación, todas forman parte do patrimonio galego, xa que foron adquiridas co esforzo dos aforradores das entidades, e todas deberían ser preservadas no seu conxunto.

Tras a poxa de NGB, prevista polo FROB para finais de outubro, a ninguén se lle pode agochar a posibilidade real de que os novos propietarios da entidade, sexan norteamericanos ou cataláns, decidan vender a totalidade ou parte da colección de arte e levala fóra de Galicia. Como tampouco se pode negar o futuro moi incerto da propia Fundación Novacaixagalicia para xestionar os fondos da súa colección de arte como da rede dos seus centros sociais, culturais e de maiores, ao carecer dos fondos achegados cada ano polo negocio financeiro. Razóns abondas que xustifican a necesidade de intervención pública na catalogación das dúas coleccións e da súa blindaxe conxunta como patrimonio galego. Unha decisión que obrigaría a traballar na súa conservación e a procurar as fórmulas máis axeitadas para poñer os seus fondos a disposición de toda a cidadanía galega, como xa dende hai dous anos ven propoñendo no Hórreo a deputada do BNG Ana Pontón. Unha saída que pasa, agora, pola súa urxente declaración como Ben de Interese Cultural como, por fin, asumíu esta semana o presidente Feijóo.

Unha alternativa que debería supoñer, ademais, a potenciación do Centro Social da Fundación Caixanova de Vigo como sede principal da colección de arte galega, iniciada na nosa cidade hai cincuenta anos pola Caixa de Aforros Municipal de Vigo. Desta forma sería posible volver recuperar a idea da milla do Sireno, un espazo de dinamización para a arte galega, artellado arredor da porta do Sol viguesa, cuxos límites estarían por unha banda no Casco Vello, no inicio da rúa da Ferrería coa Pinacoteca Francisco Fernández del Riego e na rúa do Chao co futuro Centro de Fotografía de Galicia, e por outra, na rúa Policarpo Sanz, onde se ubicaría a colección permanente de arte galega das caixas e a sala de exposicións temporais da Fundación Barrié.

Fracaso olímpico

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre as consecuencias políticas do fracaso da candidatura de Madrid 2020:

Tras catro fracasos, tres consecutivos, e un cento de millóns de euros gastados en xestión (publicidade, viaxes, lobbies…) e máis de seis mil cinco centos millóns en infraestruturas (case unhas vinte veces o que custou a Cidade da Cultura do Gaiás compostelano), a candidatura do concello de Madrid a celebrar uns Xogos de verán debería asumir o seu fracaso olímpico e nun exercicio de realismo desistir da súa angueira.

Desque en 1965 o alcalde Carlos Arias Navarro (o que pronunciou o histórico “Españoles: Franco ha muerto”) presentara a candidatura para os Xogos de 1972, que se se celebraron en Múnic, Madrid nunca foi capaz de convencer cos seus encantos e argumentos ao centenar de membros do Comité Olímpico Internacional. Unhas veces foron as circunstancias políticas, outras as dificultades de seguridade e, nas últimas ocasións, a permisividade española sobre a dopaxe e a cultura do xogo limpo, as principais feblezas atopadas para explicar o feito “incomprensible” de que non fose escollida a candidatura madrileña fronte a de cidades como Londres (2012), Río de Xaneiro (2016) e Toquio (2020). Fracasos que, porén, non disuadiron a recuncar na tentativa a uns promotores, vinculados sempre co Partido Popular, movidos (probablemente no seu inconsciente político) a emular e superar o éxito rotundo daquela Barcelona 92 de Pasqual Maragall (tamén de Jordi Pujol e Felipe González), capaz de transformar coa organización dos Xogos toda a cidade e de presentar ao mundo unha imaxe moi atractiva de Catalunya como un país europeo moderno e cosmopolita.

Na reunión do sábado en Bos Aires, as intervencións de Samaranch Jr., Pau Gasol e do príncipe Felipe (que tamén presentaba a súa candidatura a unha rápida sucesión,) non abondaron para presentar o sentido e a singularidade do relato da candidatura española nin para agochar o deterioro actual da imaxe internacional de España. Abonda con seguir os medios internacionais de referencia, como “The Wasington Post”, para entender que o fracaso de Madrid 2020 ten moito que ver coa imaxe dun país que, “a pesar do optimismo da súa poboación”, é incapaz de solucionar politicamente as súas tensións territoriais e afrontar as súas lacras da corrupción política e das maiores taxas de desemprego da Unión Europea. Eis o fracaso do proxecto da mal chamada “Marca España”, agochado de forma sistemática pola burbulla oficialista dalgúns dos xornais madrileños, capaces de vender un encontro de Rajoy e Obama, que durou menos dun minuto e tivo lugar nun corredor das reunións do G-20, como un aval do presidente estadounidense a política de reformas do goberno popular e sinal inequívoco de recuperación económica española.

En Bos Aires, o equipo de asesores Mariano Rajoy soubo do sabor do pan que coce o demo. Deseñaron a segura elección de Madrid 2020 como unha escenificación internacional da saída da crise e da confianza dos investidores e dos mercados na “Marca España”, así como unha válvula de escape capaz de ocultar o escándalo de Bárcenas, que presupón o financiamento ilegal do PP. E coma se estivese ao pé do castelo de Soutomaior diante dos mandos do partido en Galicia, o presidente galego sacou peito e na tribuna do Hilton bonaerense leu un discurso que presentaba a España como “o gran éxito económico do mundo” (si, o que leron). Por desventura para el, os membros do COI, que mantiñan dúbidas sobre a credibilidade da candidatura española, axiña as despexaron diante de semellante ataque da perigosa doenza de triunfalismo. O fracaso de Bos Aires deixou a Rajoy como aquel rei nu do conto do traxe novo do emperador de Andersen.

Mais non nos enganemos. O fracaso olímpico das candidaturas de Madrid é apenas o dun modelo político e económico baseado na construción con inxentes cantidades de cartos públicos de grandes instalacións e infraestruturas, na cultura do espectáculo e nas actividades de baixo valor engadido. En definitiva, como tamén sucede co proxecto de Eurovegas, auspiciado polo mesmos políticos madrileños, na aposta por un modelo económico baseado nos sectores da construción e do turismo, que se amosou como unha das principais causas da crise actual.

Coma un xeito de xustiza poética, a decepción do Madrid 2020 obrigará ao Goberno de Rajoy a enfrontarse con severidade e maior dedicación aos problemas reais. En primeiro lugar, ás portas da diada do 11 de setembro,  á repercusión internacional da reivindicación independentista (Catalunya achega o 18% do PIB español, o 25% das exportacións), na que é probable se abra unha posibilidade de negociación no marco europeo. En segundo, a abordar a modificación do modelo produtivo capaz de reducir unhas taxas de desemprego que se agoira se manterán por riba do 20% ao longo da década, o que non axudará á comprometida redución do déficit. Cómpre abandonar os elefantes brancos de grandes estadios e arquitecturas efimeras e substituílos por investimentos en educación, sanidade e innovación, prioridades de calquera estado moderno que pretende recuperar a sensatez.

Arde Galicia

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a vaga recente de incendios forestais e a súa saída política.

Dos Ancares ao Baixo Miño, de Monterrei ao Barbanza, do concello de Navia de Suarna ao do Rosal, de Ourense a Compostela, de Xinzo a Cotobade, de Cualedro a Boiro, de Lousame ás Neves, de Nogueira de Ramuín a Ribeira, do río Miño ao Xallas, do Sil ao Tambre, da Galicia da montaña á da beiramar, da atlántica á cantábrica, outra volta arde Galicia.

Durante as últimas semanas de agosto, coincidindo coas temperaturas por riba dos 30 graos, a humidade por baixo do 30% e soprando o vento do nordés a máis de 30 km/h repetiuse o temible “triángulo dos 30” que provocara aqueloutra vaga de incendios forestais de 2006 que arrasara segundo datos do CSIC case 92.000 hectáreas. As lapas con inusitada violencia volveron invadir os nosos montes. O lume arruinou outra parte do noso patrimonio natural e histórico, ademais de provocar considerables perdas económicas para as comunidades de montes que os padeceron. Os datos non poden ser máis esclarecedores. En apenas dez días o lume arrasou 6.000 hectáreas (o 75% da superficie perdida ao longo dun ano iniciado cun inverno e unha primavera húmidos) en sete incendios declarados de nivel 1, os de máximo perigo pola súa proximidade a zonas habitadas ou semiurbanas, como os que afectaron a Velle e A Lonia, na proximidade de Ourense ou o rexistrado no polígono industrial do Xarás de Ribeira. Lumes devastadores como os de Oia (1.850 hectáreas calcinadas) ou Cualedro (máis de dúas mil), que afectaron a terreos forestais, mais tamén a eidos agrícolas e a espazos patrimoniais, como a emblemática rota dos muíños do Folón das parroquias de Martín e Fornelos, ou ao petróglifo das Portaxes, no Monte Tetón en Tomiño, que garda o gravado rupestre de círculos concéntricos máis grande de Europa. Lumes que obrigaron a centos de persoas a desaloxar as súas casas e eidos e as veciñanzas a axudar a combater o lume o mellor que puideron en interminables noites coa alma nun fío. Lumes que puxeron a proba durante moitas horas aos cadros de persoal dos dispositivos de extinción, mais tamén que supuxeron a factura elevadísima que conleva o despregue dos seus medios aéreos e terrestres de extinción. Aínda que semelle melindroso repetilo, cando arde o monte perdemos todos e moito.

Diante da impotencia provocada por semellante lacra, arrastrada dende hai décadas, cómpre atopar as razóns que expliquen que non exista aínda unha estratexia compartida por toda a sociedade galega para erradicala de vez, asumida dende as súas elites políticas até a veciñanza de cada unha das parroquias e recantos do país. Cómpre preguntarse se é  inevitable que, ano tras ano, arda o monte en Galicia con semellante fereza? É posible rebelarse contra ese fatalismo paralizante que asume que cada certo tempo os galegos padeceremos unha cota máis de “catástrofe” (en forma de nova marea negra ou incendiaria) até a destrución total do país de noso?

Non son só “tolos pirómanos” e o temible “triángulo dos 30 (temperatura, humidade e nordés)” os únicos responsables desta nova vaga de incendios. As políticas forestais e agrarias, a actual despoboación do medio rural, así como os modelos de prevención e extinción utilizados, teñen tamén o seu peso e importancia nesta desfeita. Máis en concreto, as mudanzas establecidas este ano pola Consellaría de Medio Rural no seu Plan de defensa contra os incendios forestais, que recupera o papel das brigadas municipais (desprofesionalizadas e reclutadas con discrecionalidade polos concellos) e pon en marcha os grupos de emerxencia supramunicipais, semella que están provocando múltiples problemas de descoordinación e fragmentación no dispositivo, denunciados polos sindicatos. Como tampouco axudou moito nas tarefas de combate co lume a diminución drástica do cadro de persoal de Seaga, a empresa pública de servizos agrarios, afectada tamén polos recurtes.

A existencia dun trama incendiaria organizada debe ser desbotada, a pesar de ser citada decote tanto polo actual delegado do Goberno como polo presidente Feijóo, a quen é inevitable lembrar en 2006 fotografado coa mangueira de xardín na man empregando os incendios como parte da súa mercadotecnia electoral. As investigacións independentes amosan que nun 90% a orixe dos lumes radica na acción humana, arraizada na cultura forestal do sistema agrario tradicional de Galicia. Un problema moi complexo, con profundas raíces sociais, que non admite simplificacións nin solucións milagreiras. Razón pola que o monte (como todo o o medio rural por extensión) necesita respostas políticas a longo prazo, que vaian máis alá dos custosos programas de extinción (cen millóns de euros por ano), que comezan a estar xa en mans privadas. Incidir cada vez máis nas medidas orientadas á prevención e á sostibilidade das actividades agrarias semella o camiño imprescindible para evitar que Galicia continúe ardendo.

Campo do Fragoso CXL

/en , , , /por

CELTA NOVO

Tras os tres primeiros partidos, o equipo de Luis Enrique superou as mellores expectativas tanto no que atinxe á puntuación acadada como á calidade do seu xogo. A pesar de que non conseguiu aínda unha vitoria como local, continúa invicto e cunha clasificación temperada (5 puntos de 9 posibles), un balance positivo e esperanzador. En Balaídos, tanto na lameira como nas bancadas, vívese a ledicia dun Celta novo, tras unha anovación tanto do cadro de xogadores, cunha media de idade por baixo dos vinte e tres anos, como da propia afección, onde colleu un peso decisivo a nova mocidade celtista que sabe ben como facerse notar. A aposta pola canteira nosa, reforzada por varias promesas foráneas e un par de veteranos solventes, constitúe a fórmula coa que o Celta pretende manter a categoría con menos agobios ca tempada anterior.

Destes tres partidos, o que máis me gustou foi o de onte fronte ao Granada. A sanción de Oubiña obrigou a Luis Enrique a amosar o xogo do fútbol vintage no que cre, un fútbol setenteiro. Velocidade, compromiso físico, saída ordenada do balón e unha forte disciplina táctica nun esquema xenuinamente atacante. Arriscou o asturiano, amosando que non se vai casar con ninguén, deixando no banco a Krohn e a Cabral. Mudou toda a medula de centrais e medios, facendo debutar a David Costas e a Jon Aurtenetxe, colocando a Fontás entre eles dous, como eixo. Apostou por concederlle a Rafinha unha hora de xogo como un 10 clásico (esa rara estirpe de Zidanes, Riquelemes ou Iniestas), ese tipo de xogador de fantasía único, ás veces intermitente, discontinuo mais capaz de decidir os encontros, levando ao equipo onde el quere e ao balón ao ritmo que el decide. Apostou tamén Luis Enrique por ofrecer maior liberdade e espazos para o outro interior, Álex López, onte o mellor xogador sobre a lameira, ferrolán tamén como o mítico Juan dos setenta, capaz de xutar, canear, recuperar, distribuír e participar nas axudas. Como arriscou o adestrador teimando na súa aposta pola reconversión de Toni nun lateral, case un extremo, o que lle dá unha gran profundidade a toda a banda esquerda. E polo visto na lameira, as apostas do adestrador foron certeiras e, a pesar da fraxilidade defensiva, teñen futuro de seu.

Fixo o Celta unha excelente primeira hora, na que puido (e mereceu) liquidar o partido cun marcador avultado. A superioridade foi nalgúns momentos asoballante. Rafinha marcou a media hora de xogo, tras unha boa acción de conxunto, froito dunha recuperación na área pequena sobre a banda dereita, dende alí un pase da morte de Augusto e un remate a porta baleira do interior brasilego. Catro minutos despois un pexegazo de Álex foi á base do pau, tras unha gran contra levada por Charles e xerada nunha anticipación de Rafinha. No primeiro cuarto de hora da reanudación, Charles dispuxo de até tres oportunidades, mais non era este un serán goleiro para o brasileiro. Tampouco tivo sorte Álex cando volveu intentalo dende a frontal enviando o seu cacheirón ao longueiro. Infelizmente, como é adoito nestes casos, o Granada empatou. Como sucedera na primeira xornada co Espanyol, os andaluces aproveitaron a febleza celeste pola banda esquerda e Piti rematou un grande centro do colombiano Ángulo. Con media hora por diante, o Celta procurou a vitoria, mais non soubo recompoñer o debuxo, perdera a fluidez e a facilidade asombrosa coa que os xogadores se atopaban nos primeiros minutos. Nin sequera a entrada de Krohn facilitou atopar algunha fenda na muralla que dispuxo Lucas Alcaraz. O empate resultou así escaso para os merecementos dunha hora de excelente fútbol. Onte faltou a fortuna que abondou fronte a Betis.