Cartel de Castrelos

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á polémica anual do cartel de concertos do Auditorio de Castrelos:

Afeitos como estamos en Vigo a utilizar o ditirambo para referirnos ao que sucede na cidade, concibido este termo como o cántico consagrado ao deus Dionisos ou a loanza entusiasta e esaxerada, é sempre un exercicio de risco cuestionar ou sequera comentar cuestións tan delicadas en Vigo como o contido do cartel de concertos do auditorio Castrelos deste verán, anunciados xa pola alcaldía no inverno en FITUR como de «rango mundial», en dous dos casos con «afluencia prevista de cen mil persoas». Polo momento, un cartel de dez concertos nocturnos e cinco actividades de tarde para público familiar, todas gratuítas e abertas a toda a cidadanía, unha vez que por ventura se desbotou o anuncio de que na zona de pagamento se priorizaría ás persoas empadronadas no concello de Vigo.

Un programa musical no que está previsto desfilen polo palco da finca da marquesa figuras como os veteranos Tom Jones (1940) e Roger Hodgson (1950) ou artistas da música dos oitenta como Rick Astley (1966) e Fangoria, o dúo formado por Alaska (1963) e Nacho Canut (1957), que sen dúbida revivirán en Vigo o entusiasmo das súas mellores noites. Cartel do que forman parte figuras consolidadas da música estadounidense como a rapeira Lauryn Hill (1975) ou a banda californiana de rock alternativo 30 Seconds to Mars, e cantantes españois como Leiva (1980) e David Bisbal (1979). Programa que se completa coa achega musical da Coral Casablanca de Vigo, xa un clásico das noites de Castrelos, e dos ritmos indies dos mociños e mociñas pontevedreses de Furious Monkey House, acompañados do coruñés Xoel López e dos madrileños de Vetusta Morla.

Un cartel que non teño dúbida constituirá un éxito musical rotundo, tanto pola afluencia como pola entrega do público vigués destas noites de Castrelos, mais que sen menoscabo da calidade do elenco, dificilmente pasará a historia musical da nosa cidade. Un cartel ao que sei permanecerán alleas milleiros de persoas amantes en Vigo doutras expresións musicais distintas a este mainstream musical pop, rock e indie, xa que non se lle ofrece posibilidade ningunha a ningún dos formatos de música clásica, sexa camerística ou orquestral, nin da música de jazz en ningunha das súas expresións nin da música folc, tradicional e de raíz nin tampouco a ningunha das expresións das artes escénicas, fose a danza, a ópera ou o teatro, nin do propio cinema. Un cartel no que quedou excluída, coa excepción do programa que poida ofrecer a Coral Casablanca, a música interpretada en lingua galega, o que semella incomprensible nunha cidade como a nosa onde naceu esta expresión da nosa cultura popular e onde está instalada a primeira Escola de Música Tradicional de carácter municipal e referente internacional neste eido.

Como mención á parte merece que neste o noso primeiro palco non sexa convidado ningún dos músicos vigueses en calquera das súas expresións, un feito dificilmente xustificable, xa que a promoción da cultura e o apoio aos seus creadores, en todas as súas disciplinas, incluída polo tanto a música, é unha das responsabilidades que os concellos da magnitude do noso non deberían eludir. O mesmo que en Balaídos vibramos coas evolucións sobre a lameira de Aspas, Mallo ou Rubén, sei que en Castrelos faríamolo se volvesen o palco artistas internacionais da canteira viguesa como Siniestro Total, Carlos Núñez, Iván Ferreiro, Milladoiro, Son de Seu ou das ducias de grupos de rock, pop ou indie, formacións jazzísticas e folquis viguesas existentes ou da propia Orquestra Vigo 430, que terían ademais unha oportunidade formidable para presentar o seu traballo ao gran público. Os centos de músicos vigueses de todas as expresións non poden quedar excluídos das noites de Castrelos, xa que a súa participación axudaría a enriquecer un cartel que hoxe está por baixo do dinamismo e da tradición musical viguesa.

En todo caso, estes comentarios, que repetimos cada verán dende hai case dúas décadas, amosan a necesidade de contar en Castrelos cun evento musical internacional do que carecemos, á altura do Festival Intercéltico de Lorient (xa na 49ª edición, dedicada este ano a Galicia), do Jazz de Vitoria-Gasteiz (na 43ª edición) ou do Festival Noroeste da Coruña (na 33ª edición). Algo que se intentou sen éxito hai case catro décadas naquel primeiro Festival Celta en Castrelos, ou co «Para Vigo me voy», festival de música latina que tras sete edicións prometedoras naufragou en 2007. Se queremos competir no mundo da música internacional, Vigo terá que facelo dende a súa singularidade e dende o dinamismo do tecido dos seus artistas e dos seus públicos. E para iso Vigo precisa, tamén no eido musical, apostar por proxectos culturais estratéxicos sólidos, con continuidade no tempo, máis alá da querenza e dos gustos dun ou doutro corporativo.

 

O Xurés, territorio privilexiado

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar a visita da serra do Xurés:

Hai pouco tiven a fortuna de afondar nos vieiros da Serra do Xurés no Val do Limia. Unha viaxe polas paisaxes dun territorio de beleza austera, ás veces enigmática, outras impoñente, onde se mesturan o mito e a historia. Guiados por Xosé Benito Reza, o autor de «Terradentro» (Xerais 2017) e promotor da creación en 1993 do Parque Natural da Baixa Limia-Serra do Xurés, durante dous días percorremos os seus seis concellos e visitamos cadansúas «portas» (centros de interpretación), de Bande, Lobeira, Entrimo, Lobios, Muíños e Calvos de Randín, e fixemos algunhas incursións no territorio portugués do Parque Nacional de Peneda-Gerês, espazo natural limítrofe que dende 2009 foi declarado conxuntamente co galego «Reserva da Biosfera Transfronteiriza Gerês-Xurés» pola UNESCO. Un periplo labiríntico entre corgas, encoros e afloramentos graníticos ao longo dunha ferradura natural formada polas serras de Castro Leboreiro e do Xurés, estendida entre o río Miño, á altura do concello de Padrenda, e o río Salas, ao pé da Serra do Larouco, no concello de Calvos de Randín, no chamado Couto Mixto, o que fora microestado independente de mil habitantes até 1868.

Unha experiencia na que o curioso pode pescudar nalgunhas das alfaias do tesouro do patrimonio galego como Santa Comba de Bande, a igrexa visigótica do século VII, a máis antiga de Galicia, aínda pouco valorada e protexida. Descuberta que pode continuar na igrexa de Santa María a Real de Entrimo coa súa impresionante fachada barroca, a mellor de estilo churrigueresco das existentes en Galicia, sen esquecer na súa visita refrescarse ao pé do teixo tricentenario do seu adro. Viaxe na que se poden seguir os vestixios da «Via Nova», o formidable eixe de comunicación romano trazado no corazón da Gallaecia, aberto o ano 79, que unía Bracara Augusta (Braga) con Asturica Augusta (Astorga), do que se conservan o parque dos miliarios de Portela de Homen e importantes edificacións como a mansión balnearia Aquis Originis, á beira do Río Caldo, e Aquis Querquennis, o enorme campamento militar de Porto Quintela de Bande, descuberto en 1922 e comezado a escavar en 1975 polo profesor Antonio Rodríguez Colmenero, hoxe o mellor centro de interpretación didáctica dos existentes en Galicia para divulgar a pegada da romanización e a dimensión daquela Gallaecia decisiva na nosa historia.

Itinerario polo Xurés no que ten protagonismo de seu a cultura megalítica, xa que neste espazo hai unha das maiores concentracións de túmulos funerarios e mámoas do país. Velaí espazos megalíticos extraordinarios como os de Maus de Salas no concello de Muíños, onde ao pé da Gramalleira e Fontefría, os cumes da Serra do Xurés, se poden visitar alfaias reconstruídas como o Foxo do Lobo de Salas, a Casiña da Moura e o Casolo do Foxo, con cadansúa lenda e o seu espazo sagrado. Como é outra visita obrigada a da parroquia A Cela (16 habitantes), no concello de Lobios, onde din naceu San Rosendo. Un dos lugares máis máxicos de Galicia, onde os bolos, afloramentos graníticos, forman parte das casas e eidos; outro paraíso das pedras flotantes, como os que procura polo mundo enteiro o ilustrador vigués Kiko da Silva, perfecta integración dunha paisaxe natural humanizada que conforma outro espazo sagrado. Este d’ A Cela é un do segredos mellor gardados de Galicia, protagonista agora dun libro fermoso, «A Cela. Vivir na aldea dos bolos» (Edicións Picós 2019), con fotografías de José Caruncho e textos de Antonio López.

Non se debe finalizar a viaxe ao Xurés sen a visita o territorio dos mixtos, atravesando o Camiño Privilexiado, para visitar a igrexa de Santiago de Rubiás, onde se custodia a arca das tres chaves que gardaba os seus privilexios, e fotografarse coa estatua de Delfín Modesto Brandón, último xuíz do Couto Mixto, feita en 2008 polo escultor vigués José Molares. Un territorio fascinante, estudado polo escritor Manuel García Mañá que localizou tamén alí a intriga da súa novela, «Por que as sombras non teñen ollos» (Xerais 2015).

Serras do Xurés e Leboreiro identificadas co territorio literario de «Arraianos» (Xerais 1991), un dos cumes artísticos de X.L. Méndez Ferrín. Como tamén o foron as súas xentes protagonistas do filme etnográfico «O carro e o home» (1945), dirixido por Antonio Román sobre un guión que compartiu con Xoaquín Lourenzo «Xocas», e do documental «Os días afogados» (2015) dirixido por Luís Avilés Baquero e César Souto Vilanova, que relata como foi anegada a aldea de Buscalque polo encoro portugués do Lindoso.

Aconsello visitar estas serras arraianas do Xurés e do Leboreiro, un territorio privilexiado, para prender alí da beleza da súa insignia natural, o Lirio do Xurés, das súas paisaxes históricas e da súa gastronomía e hostalaría balnearia anovada. Paga a pena.

 

Fachos da Peneda

/en , , , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo ás festas do lume novo:

A noite do sábado tiven a honra de ler o pregón da XXª edición da festa dos Fachos da Peneda. Varios centos de persoas desafiamos á ameaza do nubeiro e da predición meteorolóxica e cos nosos fachos acesos subimos á media noite o camiño que leva dende o alto da parroquia redondelá do Viso até ao monte da Peneda (329 metros de altitude), coa intención de abrigarnos alí do tronante ao pé da sobreira centenaria, enraizada a carón da capela da Virxe das Neves. Unha ascensión espectacular pola liña de lume debuxada polos fachicos que nunha noite fresquiña de solsticio de verán pretendiamos esconxurar os males aires e compartir a estrela dos afectos.

Participamos dunha tradición moderna, promovida dende inicio de século pola Asociación Cultural Alén Nós de Redondela, impulsada dende esta edición, tras un ano sen celebrarse, polos novos azos das comisións de montes do Viso e Arcade de Riba, as asociacións veciñais e culturais Pozovello, Lourido e Barqueiro e os Amigos da Peneda, que coa colaboración dos concellos de Redondela e Soutomaior, organizaron en man común e de forma modélica esta romaxe laica de benvida do verán.

Unha subida nocturna que reivindica a identidade e o patrimonio histórico e natural excepcional da Peneda, un outeiro privilexiado sobre a ría de Vigo, con vistas de 360 graos entre o esteiro do Ulló e o horizonte de Freu da Porta de Cíes; tamén un dos lugares referenciais da xeografía da Galicia máxica, onde a moura dos ollos grandes vixía o tesouro do castro de Castrizán, sobre o que se construíu o castelo homónimo en tempo irmandiño, cando Pedro Madruga aseñoraba os eidos do castelo de Soutomaior.

Un pregón no que cometemos a imprudencia de convocar na mesma noite aos seres do Outromundo e lembrar as pegadas que sobre os camiños de pedra da Peneda deixaron o Acompañamento chegado da illa de Ons e as persoas que por alí levaron a procesión das mortallas ou subiron de xeonllos cada 5 de agosto ofrecidas á virxe das Neves. Unha alocución na que convidei a contribuír á conservación da saúde dos nosos montes, destes espazos naturais onde se agocha o tesouro da nosa forza, afastándoos da cobiza dos demos que pretenden furtalos. Palabras que rematei insistindo na necesidade de continuar subindo á Peneda coas nosas mans emocionadas co lume sagrado destes fachicos para afirmar a cifra do que somos, a memoria do que fomos e o proxecto de comunidade que queremos ser: un pobo pacífico até o lirismo, paciente, cacholán, capaz, como escribiu X.L. Méndez Ferrín, “de facer equilibrios no ronsel que debuxa un Nautilus, avante polo mare de Rande, cara as lamas máis últimas”.

Cando o nubeiro comezou a descargar sobre nós xa sen piedade, o druída Noé Massó invocou no seu espectacular esconxuro da queimada a purificación das mentes e dos corpos, celebrando o lume como o mellor milagre do mundo. Unha celebración que convocou a Galicia enteira na pasada noite de san Xoán, unha das festas con maior raigame na sociedade nosa, na que se prenden cacharelas, fogueiras, chamizas, lumaradas, lumes, lumieiras, cacheiras ou cachelás, nomes diversos que expresan na lingua nosa o poder purificador do lume nos días de máis luz de todo o ano sobre bruxas, nubeiros e vixías de tesouros do Outromundo. Como a do Samaín, coa que comeza a metade escura do ano, é a do lume novo unha festa pagá, coa que ansiamos arredar os rigores do inverno e se saltamos sobre el contar con fortuna para todo o ano.

Noite dos fachos da Peneda que garda relación con outros cumes da nosa xeografía mítica. Velaí as do Monte do Seixo (627 metros) na serra do Cando, entre os concellos de Cerdedo, Cotobade, Forcarei, A Lama e Beariz, chamada tamén a «montaña máxica», onde está o conxunto megalítico de Portalén, a porta do máis alá, o santuario perdido dos celtas. Velaí o Monte Aloia (629 metros) na serra do Galiñeiro ou o Monte Pindo (627 metros), o olimpo granítico sagrado dos celtas, no concello de Carnota. E velaí o Pico Sacro (490 metros), no concello de Boqueixón, onde a lenda di que a Raíña Lupa mandou construír un sepulcro para o Apóstolo, descoñecendo que alí estaba a cova do Inferno onde moraba un dragón.

Pico Sacro onde cada solsticio de verán se celebra a cerimonia do lume sagrado, con algunha semellanza á subida da Peneda, xa que unha comitiva das tribos celtas de Callobre e Boqueixón, encabezada pola raíña Alda e o Druída, ascende até a capela de San Sebastián onde o Druída captura o poder do sol coa lupa do seu caxato e acende o lume sagrado, que deposita na capela, que será utilizado logo para prender as cacharelas da noite da san Xoán. Outra alegoría do lume, realizada nun lugar máxico, no que como sucede coa do monte do Viso se mesturan a lenda e a historia coa creación dunha nova tradición de afirmación comunitaria e afectiva.

Benvido, pois, o verán da man do lume novo!

Selectividade polémica

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á polémica sobre as probas ABAU:

A celebración a pasada semana das probas ABAU (Avaliación de Bacharelato para Acceso á Universidade) estivo tinguida de polémica tanto polas novidades introducidas para evitar trampas e fraudes, pola nova convocatoria de xullo como polos erros de procedemento cometidos nalgunhas materias durante a súa realización. Polémica educativa á que tampouco foi alleo o debate aberto polos partidos da dereita española que pretenden recuperar a realización dunha única proba estatal de acceso á universidade argumentando que contribuiría a evitar a [suposta] discriminación que sofre o alumnado dalgunhas comunidades, como sería o caso de Galicia en materias como Matemáticas, onde as probas serían máis difíciles de superar e onde se obteñen cualificacións inferiores, feito que suporía para o seu alumnado unha discriminación no acceso a determinados estudos universitarios cuxa nota mínima sería para eles inalcanzable.

Neste contexto, ninguén puxo en cuestión que a CIUG (Comisión Interuniversitaria de Galicia), organizadora dunhas probas nas que participaron máis de once mil alumnos e alumnas galegos, prohibise o acceso aos lugares de realización dos exames con teléfonos móbiles, reloxos intelixentes ou calquera outro dispositivo electrónico, mesmo apagados, considerados polos examinadores como «chuletas», que suporían a eliminación dos seus usuarios. Como tamén que obrigase a que todos os alumnos e alumnas mantivesen «os pavillóns auditivos despexados para a verificación de que non se usan dispositivos auditivos non permitidos». Un eufemismo académico, a proba de «copións de pinganillo», que obriga a que nestes exames todo o alumnado levou o pelo recollido e deixou as gorras e chapeus na casa, o que sen dubida tamén podería cun pouco de humor e retranca abrir un debate sobre a súa liberdade na elección de vestiario e imaxe nos centros educativos ao longo de todo o curso.

Xaora, a polémica quentouse xa na primeira, das tres xornadas de exames, co atraso no inicio do exame de Lingua Galega, cuxo contido foi substituído polo de reserva debido a unha precipitación na apertura das caixas desta proba. Erros que continuaron no exame de Bioloxía e Xeoloxía, repartido aos estudantes exclusivamente en castelán e que tamén afectaron na terceira xornadas aos cases tres mil alumnos e alumnas de Historia da Filosofía cuxa proba foi aprazada á tarde do venres debido a que ningún dos seis exames sometidos a sorteo cumprían as instrucións do grupo de traballo desta materia optativa. Un «descoido», como recoñeceu o propio presidente da CIUG, co que se pechaba unha insólita convocatoria, na que se produciron máis erros do que semellaría comprensible nunhas probas académicas determinantes para acceso á universidade.

Non obstante, a polémica sobre as ABAU tamén afectou ao seu tratamento por parte dalgúns medios de comunicación, singularmente pola TVG, cando na súa cobertura ao inicio das probas aludiu ás desigualdades entre comunidades salientando que o alumnado galego «saía perdendo» debido a que se «examinaba dunha materia máis, a de galego», engadindo sen basearse en informes ningúns que «en Galicia as probas son máis difíciles e os criterios de corrección máis esixentes». Un enfoque pouco afortunado, moi criticado nas redes sociais, polo feito de introducir nunha peza informativa unha valoración tirada do argumentario creado polos que apostan por unha selectividade única e estatal, como defendeu tamén o presidente da Xunta Alberto Núñez Feijoo e como días despois faría a deputada de Ciudadanos Marta Rivera de la Cruz. Unha cobertura que para máis inri consideraba a lingua galega coma outra carga [negativa, polo tanto] para o alumnado; valoración chea de prexuízos, incomprensible para un medio público, cuxa primeira misión é «a difusión da cultura e lingua galegas, así como a defensa da identidade de Galicia».

Unha valoración que máis alá da tacha evidente que supón para a imaxe social da nosa lingua entre o alumnado e as súas familias, incide no enfoque recentralizador destas probas de Selectividade, o que levaría de forma inevitable a unha uniformización do curriculum do Bacharelato, e por extensión do conxunto da Educación Secundaria Obrigatoria, tanto nos contidos e competencias como na súa organización. Unha pretensión recentralizadora promovida pola dereita española que pon na reforma das ABAU a primeira diana da súa estratexia de darlle a volta ao carpín da educación, xestionada dende o pacto constitucional polas comunidades autónomas. Non sexamos inocentes: detrás de toda a polémica sobre a equidade das ABAU agóchase a pretensión dunha reforma centralizadora e reaccionaria do noso sistema educativo.

Plásticos cero

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á campaña #ZeroWaste de concienciación sobre o uso de plásticos:

A pasada semana, coincidindo coa celebración o 5 de xuño do Día Mundial do Medio Ambiente, desenvolveuse cun éxito apreciable a iniciativa mundial «Refugallo cero» impulsada polo movemento Zero Waste e por numerosas organizacións ecoloxistas, entre elas a galega ADEGA, Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galicia. Unha campaña consistente en evitar consumir plásticos e envases dun único uso que apela a corresponsabilidade cidadá na recuperación da saúde do planeta e na loita contra o cambio climático. Aproveitando a facilidade de viralización nas redes sociais das súas etiquetas #zerowaste, #plasticfree, #refugallocero ou #boicotalplastico, este desafío expansivo pretende concienciar á poboación sobre os riscos do plástico e do seu uso na distribución alimentaria como axente contaminante convidándoa do 3 ao 8 de xuño a non adquirir nin consumir ningún alimento nin produto ningún presentado con ese material.

Unha campaña que pretende alertar á cidadanía sobre ese estúpido sen sentido que supón utilizar un plástico para envolver un alimento durante uns días ou apenas unhas horas, ou empregar unha bolsa de plástico (unhas 180 por consumidor cada ano en España) para transportalo durante os minutos que nos leve chegar a casa, envases que tardarán máis dun século en degradarse completamente e que irán parar nun 80 % ao fondo dos océanos, onde constitúen o principal axente contaminante. Depósitos de plásticos capaces de conformar illas xigantes de refugallo, como a do Océano Pacífico, que segundo as investigacións recentes ten unha superficie equivalente á de Alemaña, Francia e a península ibérica, acumulando 1,8 billóns de pezas de plástico, que pesan 80.000 toneladas métricas. Aglomeracións de refugallos non biodegradables, modeladas polas correntes oceánicas, que aboian na maior parte dos océanos, baixo as que se suspenden concentracións de columnas de microplásticos, procedentes da degradación de bolsas e produtos domésticos, que ameazan á fauna e aos fondos mariños.

Un disparate creado polo consumo desaforado de plásticos que dende 1950 non para de incrementarse que de non ser atallada se estima provocará que no 2050 o peso dos residuos plásticos nos océanos sexa superior ao da fauna mariña. Un previsible colapso medioambiental que obrigou a Unión Europea a aprobar a prohibición de usar plásticos dun único uso (as tres cuartas partes dos utilizados) a partir de 2021 e a aumentar as esixencias de reciclaxe de plásticos. Mais isto non abondará se non conseguimos reutilizar canto menos unha parte dos residuos existentes, se non se reduce de forma significativa a produción dese refugallo e se non se utilizan para o envasado e para a distribución materiais alternativos cuxa degradación non xere novos problemas de acumulación e danos ao medio ambiente. Xaora, é posible vivir sen plásticos ningúns? Que podemos facer para contribuír a que a nosa sociedade supere a súa adicción ao emprego do plástico? Non deberiamos renunciar ás comodidades da nosa vida actual baseada no dispendio de plásticos de usar e tirar e mudar os nosos hábitos de consumo?

A fórmula dos tres R («reducir, reutilizar e reciclar») continúa sendo unha guía eficaz para propoñérmonos unha vida sen plásticos, o que irá modificando devagariño o noso modelo como consumidoras, asemellándose ao utilizado hai décadas polos nosos avós e avoas. Reducir o consumo de todo aquilo que non se necesita, priorizando gradualmente a compra de produtos a granel (comezan a aparecer este tipo de establecementos, sobre todo de alimentación e produtos de limpeza e coidado persoal) ou de unidades grandes que xeren menos plásticos e evitando adquirir artigos refugados dun único uso. Reutilizar o que xa se posúe, utilizando bolsas de tea ou materiais reciclados, sempre coa intención de non incrementar as cantidades de refugallo. Reciclar os envases que producimos, contribuíndo a súa correcta separación. Tres erres, aos que habería que engadir un cuarto, o erre de reclamar tanto ás persoas da nosa contorna familiar e veciñal como aos establecementos comerciais e de hostalaría, un emprego máis responsable dos plásticos.

Reclamar tamén de todas as administracións, que tomen medidas eficaces que contribúan a parar a produción e o consumo sen mesura de plásticos, así como un tratamento dos residuos, dende a súa separación no fogar e a súa recollida selectiva, acorde co obxectivo de conseguir océanos limpos. Reclamación que debería acadar ao mundo das empresas, incentivando con medidas fiscais a aquelas cuxos produtos e prácticas de distribución contribúan eficazmente a esta mudanza imprescindible para a saúde dos océanos do planeta. Consumidoras, empresas e administracións son corresponsables neste eido.

O valor das abellas

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Día Mundial do Medio Ambiente, que se celebra o 5 de xuño:

Un dos fenómenos máis desacougantes provocados polo cambio climático e pola contaminación medioambiental é a redución alarmante da poboación de abellas. Un tema considerado global polo Programa das Nacións Unidas para o Medio Ambiente, que sitúa a estes insectos entre as especies en perigo de desaparición, o que ocasionaría consecuencias catastróficas para a saúde do planeta, na medida que as abellas son responsables principais da polinización, unha función ecosistémica das máis importantes da natureza, que afecta tanto aos rendementos de numerosos cultivos agrícolas como á conservación da flora silvestre. Un grave problema ecolóxico xa que as abellas, como sinala a profesora da Universidade de Vigo María del Carmen Seijo, son «uns animais que teñen moito que ensinarnos, tanto deles como da natureza que os rodea e da que dependen», xa que «participan nun 65% no mantemento da biodiversidade e nun 35% na produción da nosa alimentación».

Un devalo da polinización, un proceso esencial na reprodución sexual das plantas con flor, que os profesores da Universidade de Vigo Luis Navarro e Ángel Vale, membros do Grupo de Ecoloxía e Evolución das Plantas, atribúen a diversos factores todos eles de orixe humana, alertando ademais de que as abellas do mel non son ás únicas en perigo. Entre estas causas, que afectan a diminución e futuro incerto das colonias de diversas especies de abellas silvestres e raras (máis de mil en España), citan a destrución do hábitat modificado pola acción humana sobre a superficie terrestre, o que provoca danos na súa diversidade e na interacción das especies; a intensificación da agricultura e o uso de insecticidas e herbicidas, que afecta á aptitude dos polinizadores; a introdución de especies exóticas, que introducen patóxenos e doenzas; o cambio climático, que obriga a algunhas especies de abellas a migrar de altitude debido ás altas temperaturas; e a expansión da propia apicultura, hoxe en Galicia unhas cen mil alvarizas (tamén chamadas abelleiras ou abellarizas), que ocasiona sobreutilización dos recursos naturais, como o pole e o néctar.

Non hai dúbida de que as abellas en Galicia teñen importancia ecolóxica, económica e etnográfica, cunha forte pegada sobre a culinaria e a nosa cultura popular. No imaxinario galego, a abella é símbolo de actividade e de traballo, contando coa posibilidade de defenderse de quen lle roube o mel co seu aguillón unha única vez, o que axiña lle suporá a morte. Xaora, a mitoloxía galega tamén consideraba as abellas como animalias que viñan da lúa e que as ánimas dos defuntos tomaban a forma de abella cando regresaban do outro mundo, crenza da que se tirou o refrán: «quen mata unha abella ten cen anos de pena»; ao que se contrapón aqueloutro máis práctico: «se queres ter abellas, míraas polas Candeas (2 de febreiro), e se queres ter mel, míraas pola San Miguel (29 de setembro)». No fin de contas, o devalo das poboacións de abellas silvestres, que afecta a reprodución das árbores froiteiras e de plantas emblemáticas de noso, como a xesta ou o toxo, a menta ou o codeso, e pode minguar a produción de castiñeiros e algunhas legumes e hortalizas, inevitablemente provoca mudanzas da nosa paisaxe e pon en perigo a nosa produción agrícola e o equilibrio dos nosos ecosistemas.

A debilidade das colmeas e o perigo que corren as abellas silvestres, agravados en Galicia dende 2012 pola invasión da avespa asiática, as velutinas, constitúen outro síntoma da mudanza climática do planeta. Unha grave doenza que continúa denunciando nos foros internacionais a activista sueca de dezaseis anos Greta Thunberg, coma fixo hai pouco no Cumio Mundial de Viena, no que a cualificou como «o problema máis decisivo dos que afectan hoxe á humanidade», que non sabe de fronteiras e que obriga a acordos de todos os gobernos. Compromiso que reclama a mensaxe de Antonio Guterres, o portugués secretario xeral da ONU, con motivo da celebración este 5 de xuño do Día Mundial do Medio Ambiente, dedicado este ano a combater a contaminación do aire: «É hora de actuar con contundencia. A miña mensaxe aos gobernos é clara: gravar á contaminación, deixar de subvencionar os combustibles fósiles e deixar de construír novas centrais de carbón. Necesitamos unha economía verde, non unha economía gris».

Compromiso que asumen tamén esta semana os promotores do boicot a compra de produtos envasados en plástico dun só uso, que supoñen o 70% dos residuos mariños, coa intención de forzar ás empresas de distribución a que reduzan as súas embalaxes e utilicen prácticas máis sostibles. Outra iniciativa baseada no protagonismo das consumidoras que pretenden recuperar un planeta agónico onde continúe tendo valor o traballo insubstituíble dos milleiros de especies de abellas silvestres.

Memoria do tranvía

/en , , , , , /por

Dedico o artigo de Faro de Vigo á memoria do tranvía metropolitano vigués:

Na remodelada praza de América chama a atención o tranvía chantado na praza do Emigrante, ocupada noutrora polas cocheiras centrais de Tranvías Eléctricos de Vigo. Unha peza procedente de Portugal, cedida ao concello por Vitrasa, que a mercou en Zaragoza e restaurou a súa carrocería coa intención de replicar da forma máis lograda posible un daqueles tranvías que circularon polas rúas viguesas e polos eidos vizosos do Fragoso, da Louriña e do Val Miñor dende o 9 de agosto de 1914 até o 30 de decembro de 1968.

Unha rede de liña tranviaria de 47 km (ano 1927) que forma parte esencial da memoria fotográfica daquel Vigo, que despois da anexión do concello de Bouzas (1904) superaba apenas os 30.000 habitantes, mais que comezaba o seu imparable crecemento industrial e urbano, como tamén o dos seus concellos limítrofes de Teis e Lavadores. Un proxecto de mobilidade modernizador e futurista, ideado hai un século por pioneiros vigueses como Martín Echegaray, primeiro presidente da empresa, ou o enxeñeiro e pensador anarquista Ricardo Mella Cea, primeiro director xerente, deseñado tanto para ser tranvía urbano como de cercanías, capaz de substituír a carruaxes e carrilanas e unir Vigo con Baiona, Gondomar, Porriño e coa pretensión de chegar mesmo á vila balnearia de Mondariz.

Ao longo de medio século as oito liñas e o medio cento de tranvías vigueses marcaron o ritmo diario de case cen mil viaxeiros, dende as cinco e media da mañá ás once da noite, a intervalos de dez ou doce minutos, coma sucedía noutras cidades europeas. Liñas cuxas cabeceiras aínda podemos lembrar no ano do seu peche, un erro histórico irreparable, froito doutra portanetada franquista máis, como o derrube do extraordinario edificio Rubira de Jenaro de la Fuente, que anos despois sería considerada polos tribunais como un caso de soborno. Liñas que enlazaron os barrios vigueses e, en boa medida, constituíron os auténticos eixos modeladores do crecemento urbano, facendo de Vigo unha cidade en bisbarra (Otero Pedrayo dixit), unha cidade en rede e policéntrica de beleza desordenada. Liñas urbanas que foron tradicionalmente 1 Estación-Pereiró; 2 /9 Os Caños-Bouzas; 3 Cabral-Ribeira; 4 Chapela-Mercado; 5 Bouzas-Seixo; 6 A Florida-Chapela; 7 Seixo-Ribeira e 8, Seixo-Travesas. Ás que se sumaron as liñas suburbanas que uniron Vigo (rúa Uruguai) con Muíños-Samil, con Baiona, coa Ramallosa e Gondomar e Vigo (Ribeira) con Porriño.

Tranvías que foron modelando, tamén, a alma sentimental da propia cidade, até converterse no seu primeiro símbolo, identificable na memoria polos seus edificios pétreos e polo paso entre eles das unidades dos siboney, tamén chamados odessa, dos mar aberto, dos sevillanos ou da bonita, nomes, entre outros, cos que os nosos avós e bisavós nomearon aos diferentes modelos de tranvía, que nos anos setenta, tras a portanetada, apodrecerían nas vías da estación da Florida, onde nos levaron tantas veces a ver á mona. Un desleixo vergonzoso que levou a arruinar e logo a perder todas aquelas unidades e a non conservar sequera algunha como vestixio dun transporte metropolitano pioneiro e ecolóxico, que consideramos un auténtico tesouro local roubado.

Unha perda á que hai dúas décadas bautizamos como Síndrome Siboney, lembrando o nome popular daqueles primeiros que circularon a comezos dos anos vinte, nos que viaxou a fotógrafa americana Ruth Matilda Anderson e nos que ela lembraba ao tranviario conducindo cunha rosa entre os dentes, unha imaxe marabillosa do optimismo elegante da cidade nosa. Unha síndrome Siboney caracterizada por amosar un estado de ánimo saudoso evocador de momentos inesquecibles protagonizados polos tranvías, eis aqueles «puntos» que os condutores metían cando rubían pola costa de Urzaiz, a altura de Casablanca, eis a afouteza efémera dos que baixaban en marcha cando acudían aos seus empregos ou quedaran a tomar unha chiquita. Mais tamén expresa a fatalidade das feridas dalgúns accidentes mortais como os das xardiñeiras ao seu paso polo paseo de Alfonso ou o daquel siboney que descarrilou á altura da rúa Lepanto en 1935, traxedias das que dificilmente cicatrizan, que marcaron a historia dalgunhas familias nosas.

A presenza en Travesas dunha réplica, para algúns máis e para outros menos afortunada (non existiu a liña 18 a Peniche nin os asentos foron tapizados), dun daqueles tranvías é unha oportunidade para non esquecer a pegada daquela rede de transporte metropolitano pioneira, creada hai un século por capitais e empresarios vigueses. Os tranvías simbolizan o emprendemento colectivo vigués e o seu dinamismo anticipatorio ao longo da primeira metade do século XX, mais expresan tamén o carácter desmemoriado e frívolo dunha cidade capaz de arruinar coa mesma facilidade as pezas do seu patrimonio ou os seus proxectos colectivos.

Pasadas as Letras

/en , , , , , , , , , , /por

Pasado Día das Letras Galegas dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a situación da lingua galega e a xornada do 17 de maio:

Víctor Freixanes na súa intervención no Club Faro de Vigo con motivo da homenaxe ao etnógrafo e profesor Antonio Fraguas afirmou que «o Día das Letras Galegas foi o grande invento da cultura galega do século XX». O actual presidente da Real Academia Galega salientaba así o carácter de celebración e de reivindicación do valor da lingua e da cultura galegas, con especial atención ao libro en galego que os promotores da iniciativa, os académicos Francisco Fernández del Riego, Xesús Ferro Couselo e Manuel Gómez Román, quixeron imprimir a aquel primeiro 17 de maio no que se conmemoraba o centenario da publicación de «Cantares Gallegos» de Rosalía de Castro na imprenta de Xoán Compañel da viguesa rúa Real.

Celebración e reivindicación que ao longo destas 57 edicións se mesturaron dependendo do contexto sociopolítico –dende os difíciles anos do Franquismo e Tardofranquismo, pasando polos de entusiasmo da Transición e fundación da Autonomía, até os actuais do conformismo feijoista– e do interese que achegaron as traxectorias biográficas e literarias das figuras galeguistas escollidas (apenas catro mulleres), dende as iniciais tiradas da escala de galegos ilustres (Rosalía, Castelao, Curros, Pondal) até as actuais, elixidas polas preferencias máis ou menos xustificadas, da maioría de académicos. Un resultado que comeza a amosar síntomas de preocupante desinterese para parte significativa da nosa sociedade, que considera o 17 de maio apenas como un día festivo no calendario laboral, mais que ven saíndo adiante con certo decoro grazas ao compromiso do profesorado de Primaria que a pesar das dificultades converte aos centros educativos nos espazos de privilexio desta efeméride transformada alí en «Semana das Letras Galegas».

Unha celebración institucional, sexa o acto político organizado pola Xunta de Galicia como a sesión solemne da Academia Galega, que a pesar da pegada moral de activistas resistentes do exilio interior, como é o caso de Antonio Fraguas, a figura desta edición, semella caeu na rutina dunha retórica e dun protocolo galeguistas incapaces de conectar coa maioría da nosa sociedade civil. Outrosí sucede coa propia mobilización en defensa da lingua galega convocada pola Mesa pola Normalización Lingüística, este ano de forma simultánea en varias cidades galegas, que a pesar da pertinencia das súas consignas xa non recolle os apoios transversais nin o entusiasmo que suscitara hai unha década coas protestas do sinistro decreto de pluriligüismo. Como teñen escasa transcendencia outros xestos fixados por esta tradición moderna como as portadas en galego dos diarios impresos ou a saída nalgunhas cidades das librarías a rúa presentando as novidades editoriais máis recentes na nosa lingua. Semella que en todos estes casos dunha ou doutra maneira o virus do conformismo paraliza o entusiasmo dunha sociedade afectada dunha preocupante falta de autoestima sobre o valor do seu idioma milenario, unha anemia colectiva cuxa manifestación máis preocupante é a ruptura da cadea de transmisión do galego como lingua da identidade familiar.

Unha lingua que vive un proceso imparable de substitución lingüística polo castelán, fenómeno agravado nas cidades onde é moi difícil atopar a crianzas que teñan o galego pola súa lingua de instalación ou sequera sexan capaces de pronunciar de forma espontánea algunhas frases correctas no noso idioma, coma se se tratase dunha lingua estranxeira, a pesar da súa presenza no currículum obrigatorio. O galego padece unha hemorrraxia de transmisión que de non ser atallada de inmediato ameaza a súa propia supervivencia, mesmo a pesar do incremento significativo do seu acervo literario e editorial (máis de trinta mil títulos) ou da súa presenza destacada en Internet. Nesta última década o galego acentuou o seu proceso de devalo, padece unha doenza gravísima que debería ser considerada un tema de estado para todas as administracións e cidadanía.

Neste contexto crítico celebrar as mil primaveras para a lingua galega, afoutar o futuro do galego debería ser a razón da celebración do Día das Letras Galegas, tamén, a nosa primeira festa laica nacional, na medida que o 25 de xullo se comparte coa festividade relixiosa do apóstolo. Razón de ser pola que a organización da efeméride debe ser repensada por todas as instancias, dende a propia Academia Galega, sobre todo nunha escolla máis xenerosa das figuras homenaxeadas como no seu protocolo, pasando polas iniciativas promovidas polas administracións, empresas e entidades cívicas, obrigadas a situar o futuro da lingua no centro do seu interese. Repensar colectivamente o futuro do Día das Letras Galegas coa intención de enxergar un futuro para o noso idioma, esa é a tarefa que nos convoca.

Campo do Fragoso CCXXIV

/en , , , , , , /por

DECEPCIONANTE TEMPADA

O pasado sábado o Celta rematou a súa triste andaina cun empate decepcionante ante un moi digno Raio Vallecano xa descendido. Un partido horrendo dos nosos, na primeira parte case vergonzoso, como foron outros moitos desta tempada, a peor das oito últimas en primeira, na que se conseguiu evitar o descenso in extremisgrazas ao apoio responsable e teimoso da afección celtista e os seus recibimentos espectaculares e desprazamentos heroicos, ao talento e a afouteza de Iago Aspas e aos resultados decisivos (é de xustiza tamén recoñecelo) do Levante e do Deportivo Alavés fronte ao Girona do bo de Eusebio, o noso rival directo.

Un partido e toda unha tempada decepcionantes para o celtismo na que apenas brillou (e como!) Iago Aspas, convertido no mellor xogador celeste da historia, tanto polo seu palmarés como internacional e goleador (aí o seu terceiro Zarra consecutivo, mesmo perdendo por lesión un terzo da competición), pero tamén polo seu xogo de fantasía, pola súa actitude incansable, pola súa dignidade e o seu fair play como futbolista profesional, tanto na lameira como no ximnasio ou na praia durante os meses da súa recuperación, e sobre todo por ese corazón celeste capaz de liderar e facer moito mellores aos seus compañeiros.

Foi o do Raio un partido no que os de Fran Escriba saíron medrosos, non compareceron en xornada tan decisiva para a afección celeste até pasada bastante máis dunha hora de xogo, cando Medrán sen marca ningunha marcou dun dereitazo o segundo gol dos vallecanos. Un tanto que provocou un silencio mesto nas bancadas do vello Balaídos, tinguindo as facianas celestes da ollada da vergonza de quen sabía ao seu Celta salvado mais que non recoñecía en semellante actitude a alma do seu equipo. Por ventura, apareceu entón o noso Aspas que nunha arrincada de dignidade celtista nivelou en apenas dez minutos a táboa de marcas, aproveitando primeiro un penalti, que executou coa súa mestría característica, e despois marcou un segundo tanto cun taconazo de fantasía sobre o pao longo, aproveitando un centro de Olaza, un dos pocuos celestes que mereceron o aprobado.

Remataba así, coa tristeza instalada na respiración dunha bancada consciente do pobre nivel de xogo e avergonzada pola actitude anémica do seu equipo, unha liga na que fracasou de raíz o “proxecto europeo” vendido polo presidente Carlos Mouriño e polos máximos xestores deportivos do clube, o director xeral Antonio Chaves e o director deportivo Felipe Miñambres, responsables das fichaxes de adestradores e xogadores, que nalgúns casos se demostraron auténticas ocorrencias (Mohamed, Cardoso, Mor, Jensen, Hjulsager…) como na xestión do vestiario (Radoja, Sisto, Roncaglia, Borja Iglesias…). Un proxecto fracasado baseado na pretensión de formar en Balaídos fichaxes ou cesións de promesas internacionais low cost que, probablemente, coa excepción de Maxi Gómez, produciu máis desarraigo e desimplicación no vestiario ca entradas millonarias para o propietario do club.

Tras semellante fracaso, que ten todas as trazas de constituír a fin dunha etapa, non vai ser doado colocar o contador a cero, como solicitou con autoridade o propio Iago Aspas, ao remate do encontro co Raio. O Celta actual, se non queremos recuncar no esperpento sofrido estes últimos meses, reclama unha auténtica revolución do seu proxecto deportivo que pasa probablemente pola mudanza da súa dirección deportiva e pola apertura dunha nova etapa liderada de forma indiscutible por Iago Aspas e protagonizada polos canteiráns comprometidos con el e, mágoa, por moi poucos máis dos xogadores actuais, que asumen a identidade celeste como unha idea de bo xogo e compromiso incansable cunha camiseta.

Carlos Mouriño, propietario do clube e presidente dende hai trece anos, máis alá do seu particular interese en contar con espazos comerciais e competir en protagonismo coa alcaldía da cidade, debe decidir estes días como e quen debe levar deportivamente o Celta do centenario (2023). Agardemos que abra unha nova etapa acuñada cos valores celestes que co seu respectuoso silencio reclamou o sábado a maioría dunha bancada decepcionada por semellante tempada.

Recuperar o liderado cultural

/en , , , , , , , , /por

Publico hoxe en Faro de Vigo un artigo breve nas páxinas dedicadas á campaña electoral, que me solicitaron para contextulizar os retos culturais do concello de Vigo:

Tras varios mandatos nos que Vigo perdeu o seu liderado cultural, as prioridades do concello de Vigo en materia cultural pasan pola modernización na xestión das súas infraestruturas culturais (museos, bibliotecas e centros culturais) e pola recuperación do diálogo, a participación e o acordo entre a nova concellaría de Cultura e os diversos axentes culturais, dende as persoas creadoras, empresas de produción e distribución, até o rico tecido asociativo cultural existente.

A aposta pola modernización das infraestruturas culturais no contexto da hibridación dixital internacional está condicionada polo funcionamento efectivo dunha rede de bibliotecas e de museos municipais, que poida ser considerada como tal, xestionadas con criterios estritamente profesionais de servizo público. Unha aposta que obriga ao concello de Vigo a acordar co resto das administracións implicadas a construción da biblioteca do estado, a habilitación de novas instalacións para o Arquivo Municipal e a apertura con persoal e medios suficientes das bibliotecas municipais de Teis, Navia e Bouzas. Como tamén é obrigado recuperar a actividade normalizada do Marco, como Museo de Arte Contemporánea, do Verbum como factoría artística, e a reabrir o Centro Galego de Fotografía e xestionar os valiosos fondos fotográficos de propiedade municipal. Sen menoscabo dos avances que se produzan no proxecto da Panificadora como centro cultural e cívico, cuxos usos definitivos deberían ser sometidos a consulta e debate cidadán.

Un mandato no que, ademais, o concello debería comprometerse tamén no relanzamento dos diversos festivais artísticos promovidos por axentes de base así como na recuperación dunha liña de bolsas específica para a proxección internacional das novas creadoras viguesas de diversas artes, o que contribuiría tamén á da propia cidade.

Recuperar estas políticas culturais de servizo público, así como de participación e apoio aos talentos creativos, son condicións imprescindibles para que Vigo recupere o seu liderado como cidade da cultura da fachada atlántica.