Mil grúas para Hiroshima

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar o 78 aniversario dos bombardeos atómicos de Hiroshima e Nagasaki:

A estrea de Oppenheimer, a longametraxe de Cristopher Nolan, coincide coa lembranza dos bombardeos atómicos sobre as cidades de Hiroshima, o 6 de agosto de 1945, e Nagasaki, tres días despois, masacres nas que morreron unhas 250.000 persoas e coas que rematou a Segunda Guerra Mundial. Unha casualidade polémica que non pexa o interese narrativo dun excelente thriller político e xudicial nin a elocuencia dos seus diálogos nin do impacto visual, sonoro e emotivo que provocan algunhas das súas imaxes nin sequera da memorable actuación de Cillian Murphy camiño do Óscar. Xaora ao fío da haxiografía sobre o físico teórico alemán, Prometeo americano que asumiu en 1942 a dirección científica do proxecto (secreto) Manhattan de desenvolvemento das primeiras armas nucleares (de destrución masiva), o filme de Nolan, a pesar do seu discurso moral ambiguo, reabre o debate sobre temas como as consecuencias éticas do bombardeo das cidades xaponesas, o inicio da era atómica e posterior proliferación nuclear ou sobre os dilemas da comunidade científica entre racionalidade, progreso e benestar da humanidade.

Confeso que como educador pola paz durante a proxección, tanto nas secuencias da detonación da proba Trinity como da bomba Little Boy, momentos estelares da película, veume á cabeza a historia de Sadako Sasaki, á que tantas veces recorremos nas aulas para lembrar as vítimas dos bombardeos nucleares. Sadako, unha picariña de dous anos, vivía coa súa familia perto da ponte Misasa na cidade de Hiroshima. Cando estourou a bomba, a case dous quilómetros da súa casa, voou a través dunha fiestra, mais coa fortuna de quedar sen ferida ningunha e poder fuxir coa súa nai entre a choiva negra. Nove anos despois aparecéronlle no colo e detrás das orellas os primeiros síntomas dunha leucemia da que foi tratada no hospital da cruz vermella onde coñeceu a unha estudante de secundaria, dous anos maior ca ela, tamén doente de cancro. Foi esta rapaza quen lle contou a lenda xaponesa que promete a quen pregue mil grúas de origami concederlle o seu desexo, sexa o dunha vida longa ou a recuperación dunha doenza. Durante os oito meses ingresada, até o seu pasamento o 25 de outubro de 1955, Sadako fixo con esa intención, segundo os seus pais, 1.400 grúas (probablemente menos de mil, segundo outras fontes) aproveitando envoltorios de medicamentos e dos papeis máis diversos, ás que se engadirían outro milleiro de grúas preparadas polas súas compañeiras de escola, que serían enterradas ao carón do seu corpo.

Tras o pasamento de Sadako desenvolveuse a iniciativa de construír con doazóns chegadas de todo Xapón un monumento que lembrase as crianzas mortas polos bombardeos. Tres anos despois, no Parque Memorial da Paz, construído no que fora o espazo comercial máis visitado de Hiroshima para lembrar a memoria do horror nuclear e promover a paz mundial, inaugurouse o Monumento da Paz das Crianzas, a estatua dunha nena cos brazos estendidos e unha grúa de papel pregado sobre ela, que homenaxea a iniciativa de Sadako e desexa un futuro de paz. Máis de sesenta anos despois, escolares de todo o mundo envían cada curso ao parque de Hiroshima o resultado do reto da creación do seu milleiro de grúas de papiroflexia e da escrita de cadansúas mensaxes pola paz para ser exhibidas no entorno da estatua da nena da bomba atómica. Excelentes traballos escolares que os responsables xaponeses do parque aconsellan complementar co estudo dos antecedentes do monumento e da situación actual das armas nucleares no mundo coa intención de que poidan contribuír a crear novos espazos de estudos para a paz e o diálogo mundial.

Dinámica didáctica de sensibilización pola paz desenvolvida na nosa área metropolitana ao longo do curso 2018-2019 pola grupo de 2º de Educación Primaria no Colexio Público de Laredo (Chapela) que superou o reto da preparación do milleiro de pezas e enviou 1.237 grúas ao parque da Paz de Hiroshima, o que foi agradecido pola embaixadora pola paz Tomoko Aikawa, tamén asesora da fundación Sadako, co convite á alcaldía de Redondela de integrarse na rede internacional de alcaldías pola paz. Como inequívoco compromiso de procurar a paz e renunciar a posuír, fabricar e utilizar armas nucleares (proclamado pola constitución de Xapón de 1947), debería ser referendado polos líderes actuais nun mundo no que ademais da ucraína están abertas outras guerras (Palestina, Siria, O Iemen, Myanmar, Afganistán…), asumidas con aparente indiferenza pola comunidade internacional. Benvidas as iniciativas das grúas escolares como a reflexión que no público adulto suscita Oppenheimer se axudan a reflexionar sobre como foi o desenlace nuclear da guerra mundial e da proliferación de armas atómicas coas que dende entón a humanidade convive suspendida dun fío.

Gálix

Tras sete anos a cargo de Xosé Antonio Perozo, o editor de Cuarto de Inverno David Cortizo asumiu a presidencia da Asociación Galega do Libro Infantil e Xuvenil (Gálix). Unha noticia excelente para o sector do libro e da lectura en Galicia xa que supón unha renovación xeracional (necesaria) e azos renovados para as iniciativas desta asociación sen ánimo de lucro, fundada o 14 de xaneiro de 1989 coa intención de «defender e promover a cultura e lingua galegas a través da literatura infantil e xuvenil». Unha causa asumida dende a primeira presidencia do mestre David Otero, como das posteriores de Xabier DoCampo, Pilar Sampedro, Manuel Figueiras, entre outras, comprometidas todas na promoción e visibilidade social do libro e infantil e xuvenil en galego, superando os prexuízos de consideralo unha modalidade editorial menor e a lix como un xénero literario subalterno, ademais de asumir a representación galega na Organización Española para o Libro Infantil e Xuvenil (OEPLI) e na Organización Internacional para o Libro Xuvenil (IBBY), creada en Zurich hai setenta anos coa intención de promover o entendemento internacional a través dos libros para crianzas, que celebrou en Compostela (2010) aquel seu memorable trixésimo segundo congreso, baixo o lema «A forza das minorías». Agradécese o compromiso de continuidade asumido polo equipo de Cortizo, no que se integran autoras, ilustradoras, editoras e mediadoras da lectura, que aventura un relanzamento e unha presentación novidosa para un sector clave para a edición en lingua galega, que supón máis dun terzo da facturación, dos títulos publicados e do catálogo dispoñible nas librarías, como para a formación do lectorado autónomo neofalante e do lectorado literario adolescente, tarefas as que contribúe coas súas actividades formativas e iniciativas de mediación. Gratitudes a Perozo polo xeneroso e resistente desempeño en anos moi difíciles, parabéns e azos a Cortizo e o seu equipo polo camiño de esperanza aberto para a lix nosa.

Publicado en Nós diario: 02-08-2023

Vigo, porta do mundo

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición «Vigo, porta do mundo» de Ceferino de Blas:

Un dos alicientes de Príncipe estes días é a exposición «Vigo, porta do mundo» instalada por Faro de Vigo diante do Marco e preparada sobre os textos nos que traballaba Ceferino de Blas semanas antes do seu inesperado pasamento no pasado febreiro. Outra mostra moi singular de divulgación da historia viguesa do ex-director de Faro de Vigo e Cronista Oficial de Vigo a partir dos retratos de persoas moi diversas que visitaron a cidade de Vigo, boa parte delas como viaxeiras en escala portuaria, que conformarían un novo libro cuxa publicación estaba prevista coincidise co 170 aniversario de Faro de Vigo o vindeiro 3 de novembro. Un traballo importante do erudito de Vigo, tanto pola súa envergadura como diversidade, que amplía a bibliografía do autor dunha ducia de títulos, onde salienta Donde los periódicos son Faros (IEV, 2017), monumental historia do Faro de Vigo (1853-2015), ademais de dúas monografías posteriores: Emilia Pardo Bazan en el país de las rías (Deputación de Pontevedra, Faro de Vigo 2021) e Carmen Laforet sonrió en Rodeira (IEV, 2021).

«Vigo, porta do mundo» achega unha novidosa ollada de Ceferino de Blas sobre a historia de Vigo, inzada de curiosidades e sorpresas, documentada nas páxinas do decano, sobre todo tipo de visitantes, dende reis a presidentes da república, pasando por escritores, artistas, científicos ou viaxeiros, que gozaron da acollida dunha cidade aberta e que nalgúns casos, como o do escritor bretón Jules Verne, chegarían a incorporarse ao relato do Vigo contemporáneo.  Algo que non debe de estrañar xa que a acollida dos que chegaron dende o mar forma parte da identidade viguesa de seu, tanto polo testemuñado polos achados arqueolóxicos recentes, que amosan a existencia na ría de comercio marítimo de longa distancia dende hai mil douscentos anos antes de Cristo, como polo feito de formar parte da cerna do relato local, presente na primeira e referencial historia de Vigo, Descripción topográfica-histórica de la ciudad de Vigo, súa ría y alrededores (Imprenta da Viúva de Compañel, 1840) de Nicolás Taboada Leal, na que ademais de identificar importantes achados romanos na zona do Areal, xa daba conta da poboación estranxeira residente, boa parte dela dedicada aos negocios.

Da exposición de Ceferino o primeiro que chama a atención e o seu amplo período cronolóxico abordado, dende a estancia de Afonso IX e as súas fillas nas illas Cíes en 1201, relatada por José de Santiago Gómez en Historia de Vigo y su comarca (1896, Imprenta y Litografía del Asilo de Ancianos), até as actividades do Club Faro de Vigo na fronteira da mudanza do século XX que trouxo a Vigo un elenco internacional de escritores e científicos, entre os que destacaron premios Nobel como José Saramago e Rigoberta Menchú. Como chama a atención a axilidade dos retratos, escritos con moita chispa, onde non falta a retranca á hora de escoller os acontecementos, como sucede coas dúas estadías viguesas do rei Afonso XII, nas que non tivo moita sorte, a primeira (1871) porque os vigueses se cansaron de esperalo, mentres se entretiña no castelo de Soutomaior; a segunda, catro anos despois, acompañado da raíña María Cristina, cun mellor recibimento mais que resultou tráxico, causando un morto, cando rebentou accidentalmente a corveta Tornado participante nun simulacro naval na súa honra. Destaca na exposición o protagonismo dalgunhas visitantes como Evita Perón (1947), primeira dama Arxentina; Josephine Baker (1929), cantante; Ruth Matilda Anderson (1924), fotógrafa ou Mata Hari (1916), bailarina e espía, con catro estadías en Vigo no mesmo ano.

Outro tanto sucede coas visitas a Vigo de figuras como Albert Einstein, a primeira en 1923, cando fixo escala procedente dunha xira asiática, e a segunda dous anos despois, da que deixou unha impresionante anotación no seu diario: «[Vigo] é unha baía rodeada de illas montañosas con fascinante poboación con forma de pintoresca azotea», para salientar despois «a riqueza de cores» e unha posta de sol «incomparable», na que podemos intuír un paseo pola cidade da oliveira. Como poderíamos seguir coas visitas de Guglielmo Marconi en 1928 e 1932, a bordo do seu iate Electra e a súa viaxe en coche polo Morrazo e visita a factoría de conservas Massó. Ou as horas viguesas da escala en 1936 do escritor Stefan Zweig camiño de Bos Aires fuxindo do terror nazi. Longa relación na que figuran tamén Federico García Lorca (1932) e a centena de participantes do III Congreso Internacional de Poesía que no mes de xullo de 1954 compartiron xira pola ría até as Illas Cíes conducida por José María Castroviejo como mestre de cerimonias… Recomendo que se deteñan un tempiño diante do Marco para gozar destas historias enagaiolantes do Vigo máis cosmopolita rescatadas do esquezo pola teimosía de Ceferino de Blas.