Onte 2092: Iria Misa, Premio Agustín 2020

/en , , , , , , , , /por

A pesar de que non puidemos viaxar a Vilalba, no serán de onte participamos vía telemática, xunto a Antía Yáñez e María Xesús Fernández Fernández, no xurado da cuarta edición do Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade, convocado polo IESCHA e o Concello de Vilalba, coa colaboración de Xerais. Unha edición na que participaron 21 obras, cunha calidade media excelente, outro síntoma da madurez da nosa lix, a pesar da incomprensión periódica dunha parte da crítica literaria e académica galega, sometida polas lentes dos seus prexuízos.

Mostra da importancia en termos estritamente literarios da nosa lix foron as catro obras que declaramos finalistas, presentadas baixo os lemas «Monadas cuánticas», «Bartolina Sisa», «Vega» e «Máscara», todas elas moi valiosas e orixinais. Entre as catro, escollemos por unanimidade como gañadora a última delas, que levaba por título A cidade do átomo, que unha vez que Marisa Barreiro, presidenta do IESCHA, abriu a plica resultou ser da escritora miñorana Iria Misa, finalista da primeira edición de 2017. A cidade do átomo é unha novela que retrata a paisaxe da cidade ucraína de Prípiat, abandonada o 27 de abril de 1986 tras a catástrofe  da central nuclear de Chernóbil.

Unha obra de enorme orixinalidade, tanto temática como estrutural, da que os membros do xurado destacamos no ditame «o seu nivel estilístico, a alta calidade da súa lingua literaria, así como a amenidade dun relato no que se mesturan textualidades diversas». Aínda que dirixida a un público infantil, probablemente de 10 a 12 anos en diante, «pode interesar sen dúbida a un lectorado de calquera idade, amosando que é posible abordar outras realidades e temáticas dende a nosa lingua e ampliando así o horizonte da nosa lix.»

Iniciada cun texto documental, a mensaxe oficial emitida polas autoridades informando da inminente evacuación da entón chamada «a cidade do átomo», construída de formigón branco en 1970 polas autoridades soviéticas como cidade do futuro para acoller ás familias dos traballadores da planta nuclear instalada a poucos quilómetros de alí. Seguindo a Lena Petrov e a outras nenas e nenos da Escola nº 2, coñecemos unha cidade gobernada polas crianzas que agardan o regreso dos seus maiores. Un procedemento narrativo audaz, que pode lembrar ao que utilizara William Golding n´O señor das moscas (1954), que lle permite a autora retratar a desolación da cidade radiada dende o punto de vista das vítimas máis novas. Un paseo por unha cidade arruinada onde todo permanece en pé, conservando a pegada e a memoria dos que alí morreron.

Novela de lectura conmovedora, ofrece escenas extraordinarias como a do teatro onde as crianzas escenifican O cabaliño concorvado, un conto popular ucraíno, a do baño colectivo nunha piscina baleira, a do café de Prípiat onde aparecen as ninfas acuáticas ucraínas ou a da viaxe na nora cuxo motor está completamente esnaquizado. Escenas todas elas visualmente inesquecibles para expresar a inexplicable beleza da desolación. Unha narración marcada por dúas citas esenciais da Svetlana Alexievich, a xornalista ucraína premio nobel de literatura (2015), no seu libro Voces de Chernóbil, referíndose ás crianzas vítimas da catástrofe: «morreremos e converterémonos en ciencia», «morreremos e esqueceranse de nós». Velaí na recuperación da memoria daquelas crianzas, das súas amizades e proxectos truncados onde reside o celme desta novela fermosa. Inevitablemente, tras a lectura d’ A cidade do átomo, lembramos As flores radiactivas (Xerais 1989), que Agustín Fernández Paz escribíu en Pontedeume conmocionado polo accidente de Chernóbil e polas mobilizacións como as do Xurelo, que a comezos dos anos oitenta se fixeran contra os depósitos radiactivos na fosa atlántica.

En definitiva, outro excelente premio Agustín, que se une aos que con anterioridade obtiveran as escritoras María Reimondez,  Rosa Aneiros e Antía Yáñez. Parabéns a Iria Misa, unha das narradoras máis orixinais e concienzudas da súa xeración, que con este premio abre novas posibilidades para a súa obra. Gratitude ao IESCHA, e a súa presidenta Marisa Barreiro, por continuar teimando do certame e contribuír a que non se esqueza a memoria do mestre Agustín.

Onte 2091: «Superavoa» de David Rodríguez

/en , , , , , , , , , /por

Esta quincena que estou de garda de porta e autobús, dou fe que a escola e os centros de traballo están abertos tamén grazas aos avós e ás avoas que traen e levan as crianzas. Apenas a punta do iceberg da axuda intrafamiliar e interxeracional que, á falta de medidas de conciliación públicas, alicerza hoxe o sistema de coidados dos picariños e evita que a familia se vaia a pique, máis aínda en tempos de pandemia e profunda desigualdade. Un traballo altruísta e unha responsabilidade social escasamente recoñecida que o escritor e ilustrador vigués David Rodríguez saca do armario en Superavoa (Xerais 2020), un valioso álbum de pequeno formato concibido para a nova serie Primeiras lecturas da veterana colección Merlín, que supera os 300 títulos en 32 anos de publicación. Un libro tributo a todas aquelas avoas como Rita capaces de facer mil cousas á vez, de curar a dor de barriga apenas poñendo a man enriba da neta ou de contactar coas suas maxestades na víspera de reis.

Superavoa, inevitablemente, levoume a outros títulos da nosa literatura infantil e xuvenil protagonizados por avós, como dous dos meus preferidos do catálogo de clásicos contemporáneos, O estanque dos parrulos pobres (Rodeira 1996) de Fina Casalderrey ou Todo o tempo do mundo (Xerais 2016) de David Pérez Iglesias. Porén esta de David Rodríguez é unha avoa feminista e empoderada, unha superheroína para as súas netas e netos, á que non lle falta nin capa nin botas con ás. Unha avoa á que non lle faltan habilidades de todo tipo e comparte doses de humor e tenrura a eito.

Benvida esta Superavoa chamada a axudar a fender a pedra dos prexuízos de xénero e micromachismos temperáns de tantos homiños e mulleriñas, como adoita dicir a socióloga da educación Amada Traba. Un álbum de escritura e composición magnífica que amosa a versatilidade estilística do autor, de quen coñeciamos os seus excelentes traballos como a ilustración do libro-disco da Banda dos Cueiros e de Eu ben vin, virivín. Cancioniero infantil para dicir, contar e cantar (Xerais 2018).  Unha obra que non debe faltar no catálogo das bibliotecas dos centros de Infantil e Primaria, útil tamén para animar as sesións de formación sobre igualdade e xénero das escolas de familias.

Onte 2090: Chegan Os Minimortos de Ledicia Costas

/en , , , , , , , , , /por

Se hai tres anos celebrabamos o Samaín coa publicación de Violeta quere ser vampiro. Un conto de Samaín (Xerais 2017), o primeiro álbum de Ramón D. Veiga e David Sierra, este ano a nosa festa do solpor trae ao lectorado autónomo, de 8 anos en diante, outra feliz sorpresa: Benvido ao Outro Barrio (Xerais 2020), o inicio da serie Os Minimortos de Ledicia Costas, ilustrada por Mar Villar. Como xa fixera en Escarlatina, a cociñeira defunta (Xerais 2014) e Esmeraldina, a nena defunta (Xerais 2016),  Ledicia localiza as historias no outro mundo, aquí o «Outro Barrio», onde viven os mortos e viaxan os que foron vivos. Territorio de paso onde viven Petunio, Maya, Dinamito, Pochiña e Penoso, os Minimortos, cinco nenos e nenas habitantes de ultratumba, que teñen liberdade para facer o que lles pete mentres agardan alí polos seus pais. Andanzas dos xenerosos e simpáticos Minimortos que coñecemos grazas á voz da Curuxa, que voa dun mundo a outro e non apreza moito aos humanos.

Nesta entrega inicial, que anuncia a aparición decontado dunha segunda, Criando malvas, os Minimortos recibirán con todo o seu agarimo a Catacrak, un rapaz que morreu en accidente de tráfico e pretende regresar a toda costa ao mundo dos vivos. Os Minimortos queren animalo a superar o seu medo, pretenden que se sinta no Outro Barrio coma na súa casa, que comprenda que por alí pasa todo o mundo, que se poden facer cousas que nunca soñaras e se pode estar sempre contento.  Xaora, será grazas á consulta do libro de Frankestein que le Pochiña, aos coñecementos científicos de Dinamito e a outras pesquisas como a panda intentará resolver o seu primeiro caso.

Unha narración que arrastra ao lectorado coma unha seda por unha atmosfera terrorífica, sen faltar nunca o ingrediente do humor retranqueiro e da ironía para abordar de forma explícita e con asombrosa naturalidade a cuestión da morte e da súa orixe (enfermidade, accidente…), un tema que até a publicación dos textos de Ledicia Costas semellaba vetado na literatura infantil e xuvenil, máis aínda nos textos para os máis novos, como é este caso.

Lonxe da representar o outro mundo por medio dos recursos da expresión gore ou violenta, Ledicia aposta nestas páxinas moi talentosas por celebrar o valor da vida, da amizade, da ledicia e do coñecemento compartido: «os nenos e nenas onde estean o mellor que poden facer é ser felices». Enfoque humanista que comparte a lectura da ilustradora Mar Villar, que ofrece un outro mundo luminoso, cheo de cores, luces e flores, fuxindo dos negros e a presenza de esqueletos e caveiras habituais. Un contrapunto visual irónico na representación do mundo dos mortos, roto apenas cando os Minimortos pasan polo bosque das calamidades, paisaxe queimada que tan ben coñecemos.

En definitiva, un magnífico inicio de serie, tanto pola brillantez na creación desta panda infantil tan singular como polo inusual diálogo entre texto e ilustración, próximo ao territorio do álbum. Unha serie ideal para as lecturas deste tempo de Samaín, no que lembramos a defuntos e celebramos a vida camiño do inverno. Benvidos Minimortos! Parabéns ás autoras.

Día das bibliotecas

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao día internacional da biblioteca e a situación da rede de bibliotecas municipais de Vigo

O pasado sábado celebrouse o Día Internacional da Biblioteca destacando o papel decisivo que xogan estas institucións culturais e educativas especializadas en lectura ofrecendo acceso libre á información, á cultura, ao coñecemento e ao lecer en calquera lugar e circunstancia. Unha efeméride conmemorada dende 1997, a proposta da Asociación Española de Amigos do Libro Infantil e Xuvenil, apoiada polo Ministerio de Cultura e polas diversas CC.AA., en lembranza do incendio e posterior destrución da Biblioteca Nacional Bosnia de Saraievo en 1992, tras un ataque das milicias serbias con proxectís de fósforo destruíndo dous millóns de libros, incluídos máis de 700 manuscritos e incunables e 150.000 rarezas bibliográficas e tesouros da cultura bosníaca.

Celebrada en todo tipo de bibliotecas (públicas, escolares, privadas e especializadas), este día pretende salientar a importancia da biblioteca como espazo de encontro de lectores e lectoras de todas as idades coa cultura e coa información, sexa cos textos (libros, xornais ou revistas) publicados en soportes impresos ou accesos dixitais, fose con contidos musicais, audiovisuais ou xogos interactivos, ademais dun instrumento de mellora e formación da convivencia humana.

Día das bibliotecas nas que a pesar das restricións obrigadas pola etiqueta sanitaria do Covid-19 centos de bibliotecas escolares abriron en Galicia as súas portas, nunha emocionante mobilización lectora sen precedentes que na actual contorna da pandemia enche os depósitos de esperanza dos que cremos na lectura como panca de cidadanía.

Como tamén serviu a xornada, no actual contexto de hibridación da lectura, no que o libro impreso comeza a compartir o seu protagonismo cos accesos dixitais, para reabrir o debate sobre o futuro das bibliotecas públicas e súa necesidade de reinventarse nos cinco continentes como células culturais básicas que atraen milleiros de usuarias sexa pola súa arquitectura singular como por deseñarse como espazos de socialización interxeracional, accesibles e gratuítos para todos, dende os bebés ás persoas maiores, abertas en horarios alongados (algunhas as 24 horas), que contan con salas de lectura, escritura, impresión e formación, espazos especializados para crianzas e mocidade, ludotecas, mediatecas, salas de videoxogos ou cinema, salas de exposicións e até cafetaría, entre outros posibles servizos.

Mágoa que en Vigo, a pesar de ser a capital editorial de Galicia e unha das cidades do estado máis destacadas na edición de libros, a celebración do día das bibliotecas obrigue a lembrar as cifras que representan a anemia bibliotecaria que a cidade padece dende hai tres décadas. Vigo continúa sendo a cidade galega pechacancelas no que atinxe ao seu número de libros en bibliotecas públicas en relación ao seu censo de habitantes (apenas 0,7 exemplares de publicacións impresas por veciño, moi lonxe dos 2,54 da Coruña e 2,60 de Pontevedra); como conta só con dúas bibliotecas públicas (a Juan Compañel da Xunta de Galicia e a Xosé Neira Vilas de titularidade municipal), unha dotación moi insuficiente fronte á tupida rede dunha ducia de centros cos que conta a cidade da Coruña, dez deles sostidos polo concello herculino.

Vigo necesita máis libros e máis bibliotecas que faciliten o encontro da veciñanza e o acceso á información e á cultura nos diversos formatos. Vigo precisa tecer a súa inexistente rede bibliotecaria pública, unha demanda cidadá non atendida dende hai tres décadas polos diversos gobernos municipais e as administracións do estado e autonómica, corresponsables desta anemia bibliotecaria. Un proxecto que, en primeiro lugar, pasa por abandonar o disparatado modelo municipal actual das salas de lectura, «bibliotecas sen libros e sen persoal bibliotecario», como as abertas no edificio do auditorio Mar de Vigo, en Bouzas e Navia, adoptando con carácter xeral, xa dende a prevista para Teis, o modelo dinamizador da moi exitosa Biblioteca Xosé Neira Vilas do Calvario, a mellor noticia para a cultura bibliotecaria viguesa da última década.

Mais pasa tamén por non estragar a posibilidade aberta para facer efectivo o compromiso do Goberno de España de construír a devecida Biblioteca do Estado nos terreos cedidos polo concello no Chouzo. Unha biblioteca de nova xeración de arquitectura singular, concibida como espazo comunitario de acceso á información e á lectura hibridada. Unha gran biblioteca, xestionada pola Consellaría de Cultura, que substituiría á actual Juan Compañel, que debería integrarse na rede bibliotecaria municipal para dar servizo á cidadanía do Vigo Vello e do centro. Agardemos que a posibilidade de recuperar o proxecto das bibliotecas públicas viguesas non quede en auga de castañas.

Onte 2089: «Os incurábeis» de Antonio Tizón

/en , , , , , , , /por

Dentro da diversidade actual da novela negra e policial en lingua galega, non poden pasar desapercibidas cada unha das entregas de Antonio Tizón, probablemente, o autor que mellor ten explorado a utilidade das convencións de xénero para desvelar o mundo da doenza mental. Unha escrita orixinal e radical que o narrador e poeta coruñés concibe con intención sociopolítica e valor terapéutico, consciente que é a súa responsabilidade compartir a experiencia como doente crónico dun trastorno bipolar. Fíxoo nas súas dúas primeira novelas, A antesala luminosa (Xerais 2015) e Un home estraño (Xerais 2018), premio de novela curta «Cidade centenaria de Ribeira», e recunca, de forma máis explícita, na terceira, Os incurábeis (Xerais 2020), quizais a máis lograda do proxecto de pentaloxía da que forman parte.

N’ Os incurábeis Tizón non renuncia ao seu modelo de novela mulata de intencionalidade social nin a súa localización nun momento histórico recoñecible (o trimestre posterior ao 11-S de 2001) nin a un espazo identificable (o barrio coruñés dos Castro, identificado con todos os sinais), encadrándose no subxénero de «novela coruñesa». Como tampouco renuncia ao protagonismo do seu antiheroe, o inspector Xosé Sánchez Pereiro, un policía sibarita, prudentemente canalla e corrupto, a quen entrega a voz narradora dende a primeira palabra dunha historia que comeza como investigación do asasinato de Paloma Bieito Moreira, a vella prostituta propietaria do Niño da Pomba, toda unha lenda no barrio. Complexa esculca con múltiples ires e vires, que sosteñen unha trama moi traballada que nunca perde interese para un lector enfrontado á  psicoloxía e comportamentos imprevisíbeis dos incurábeis, as persoas que padecen as enfermidades mentais máis graves.

Crueza dun relato que Tizón sabe mitigar creando unha atmosfera envolvente, onde a voz de Sánchez Pereiro mestura xornadas interminables de tapas e chiquiteo con tardes de sete e media e noites de puterío que nalgunhas ocasións poden chegar a deixar ao lector coa boca aberta. Non hai dúbida que estas páxinas son nas que mellor se come e se bebe da narrativa galega actual, capaces de constituír unha guía dos mellores viños (non só galegos) e destilados de principios do século XXI. Novela gourmet, que enfronta a Pereiro coas mellores delicias do Montalbano de Camileri, mais na que o narrador coruñés non renuncia por iso a relatar de forma abraiante os comportamentos máis desmesurados e a retratar as personalidades máis obtusas.

Con todo, a cerna desta terceira entrega de Tizón é enfrontar ao leitorado cos dilemas éticos da aplicación da eutanasia aos enfermos mentais incurábeis, que dunha maneira consciente ou inconsciente, a berros ou en silencio, piden unha morte digna, sen máis dor da necesaria, porque sufren, porque fan sufrir aos demais e porque son un perigo, para eles mesmos e para a sociedade enteira. Velaí neste debate incómodo sobre a abordaxe das doenzas mentais mais difíciles e perigosas, tantas veces oculto baixo as alfombras do noso benestar, onde reside o corazón dunha novela literariamente moi valiosa e de lectura engaiolante. Tizón reclama así atención para unha temática case inédita no catálogo narrativo galego. Parabéns e gratitudes para ao meu admirado Antonio por ofrecer outra novela tan valente e distinta ao que hoxe se publica e se valora. Recoméndoa vivamente.

Cidade granito

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación de Granito de Álex Alonso, novela viguesa gañadora ex aequo do Premio Torrente Ballester 2019

Vigo é unha cidade granito. O porto de Vigo é o terceiro do mundo en tráfico de pedra, tanto polo seu volume de exportación de granito en bruto como polas importacións para súa elaboración por parte das empresas transformadoras instaladas na súa maior parte no Porriño. Unha actividade extractiva e industrial iniciada hai case un século pola familia Ramilo, que na actualidade factura máis de 300 millóns de euros sendo un dos sectores económicos máis consolidados da área metropolitana viguesa tanto pola importancia do seu emprego como polo feito de que o prestixioso granito rosa do Porriño constitúe unha referencia internacional para a nosa área metropolitana. Vigo é unha cidade pétrea, ademais, pola importancia da súa arquitectura do granito, deseñada dende hai máis dun século nos ensanches da súa cidade portuaria por arquitectos como Jenaro de la Fuente, Michel Pacewicz, Manuel Gómez Román, Antonio Palacios, Antonio Cominges, Francisco Castro Represas, Pedro Alonso, entre outros, que legaron un patrimonio construtivo extraordinario que hoxe forma parte da identidade e do orgullo da propia cidade.

Defendido de forma teimosa polo arquitecto Jaime Garrido e por outros estudosos do Instituto de Estudios Vigueses, este carácter granítico de Vigo contaxiou a narrativa nosa que comezou a localizar as súas ficcións neste espazos icónicos para a memoria viguesa. Velaí as achegas pioneiras de «novelas viguesas» de Cid Cabido (Panificadora, 1994) e Manuel Forcadela (Fóra de xogo, 1993), ás que na última década se engadiron as de Pedro Feijoo, Domingo Villar, Fran P. Lorenzo, Ledicia Costas, Manuel Esteban, Francisco Castro, Beto Luaces, Elena Gallego Abad, Alicia Borrás… Unha relación aberta á que se engade agora Álex Alonso, o narrador de San Miguel de Oia, autor da extraordinaria Granito (Xerais 2020), premio Torrente Ballester 2019, ex aequo con O paraíso dos inocentes (Galaxia 2020) de Antón Riveiro Coello. Coñecido polos seus libros de relatos Xénero imperfecto (2016) e Tempos de bébidas isotónicas e fast-food (Xerais 2016), con esta novela de lectura aditiva e longo alento (568 páxinas), ao fío daquel terrible crime de Nigrán do 1 de febreiro de 1994, Álex Alonso reconstrúe a memoria social, cultural e política do Vigo de hai case tres décadas, cando en plena crise económica se iniciaban as profundas mudanza urbanas do Vigo de fin de século.

Álex Alonso segue o ronsel iniciado polo mestre Cid Cabido con Unha historia que non vou contar (Xerais 2009), na que cuestionando os moldes da propia ficción afondara no mítico crime do industrial conserveiro Antonio Alfageme de 20 de abril de 1974. Alargando os recursos literarios da novela de non ficción, Álex reconstrúe en Granito o cuádruplo crime de Priegue do que foran vítimas o industrial do granito David Fernández, a súa dona Pilar Sanromán, a filla de ambos os dous, Marta e a traballadora doméstica Ana Isabel Costas; crimes dos que foron autores os policías nacionais Manuel Lorenzo Vázquez e Jesús Vela Martínez, que serían condenados a 212 anos de cárcere. Utilizando personaxes literarios de ficción, cuxos nomes apenas comparten a inicial cos reais, Alonso ofrece con detalles de espírito evidencialista o que puideron ser na realidade as historias de vida de vítimas e asasinos durante o mes que precedeu á matanza. Un procedemento narrativo semellante ao que Truman Capote utilizara en A sangue frío para radiografar aquel cuádruplo asasinato da familia Clutter, outro crime sen motivo aparente. Un intelixente procedemento literario de novela xornalística que propón ao lectorado atravesar as certezas pola peneira da ficción para que cadaquén faga a súa interpretación.

Se isto xa non abondase, Granito ofrece moito máis que as razóns documentadas que levaron a dous policías fracasados a acabar con toda unha familia. Granito reconstrúe o Vigo de comezos de 1994, os locais e establecementos, cando era alcalde Carlos G. Príncipe, reitor Luis Espada Recarey e adestrador do Celta Víctor Fernández. Unha crónica xornalística, na ficción o narrador é un periodista en prácticas de Faro de Vigo, que retrata un Vigo en mudanza no que grandes actuacións urbanísticas se presentan como o Vigo futuro (centro comercial das Travesas, praza Elíptica ou «Abrir Vigo ao mar»). Un xornalista que reclama a conservación do patrimonio da Alameda, lembra o carácter metropolitano do tranvía ou denuncia a precaria situación das persoas sen teito que sobreviven no km 0 da cidade, na planta baixa dun abandonado edificio Simeón. Vigo rebelde, no que triunfa sen paliativos a folga xeral do 28 de xaneiro contra a reforma laboral de Felipe González… Recomendo vivamente Granito, moi valiosa novela viguesa, que recupera a nosa memoria máis recente.

A Salvo

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación do libro A Salvo de Tomás Alonso, biografía deportiva de Joaquín Salvo Pastor

Fun a correr a Librouro en canto souben da publicación d’ A Salvo (La Fábrica de Libros 2020), a biografía deportiva de Joaquín Salvo Pastor (Vigo 1958-2016), escrita polo xornalista Tomás Alonso. Imaxinaba que se trataría de materia moi sensible para min e abofé que non me decepcionou xa que prendín neste relato emocionante, que reconstrúe a traxectoria deportiva e vital do mellor xogador da historia do baloncesto vigués e un dos deportistas mais destacados da nosa cidade. Un texto biográfico alicerzado sobre os piares das voces testemuñais das amizades e das declaracións de admiración unánime dos seus colegas de canastra.

Un relato enriquecido coas pingas de humor e entusiasmo dos días felices nos que o protagonista compartía a ledicia de vivir con xenerosidade desbordada. Páxinas que, sen embargo, non agochan nin as dificultades dalgúns excesos nin a dor das duras xornadas de melancolía nin dos meses da doenza mortal de Quino cando regresou a Vigo, a súa cidade amada, despois dun longo periplo de tres décadas pola península como xogador e adestrador, como un romántico do vello baloncesto aprendido nas canchas de piche e cemento dos salesianos da Ronda.

A Salvo é ademais un referente sentimental para toda aquela rapazada que nos educamos no Colexio Salesianos entre a metade das décadas do sesenta e dos setenta, anos aínda de franquismo e nacional catolicismo nos que o deporte, o cine e o escultismo, as actividades extraescolares preferentes, mitigaban os rigores da férrea disciplina académica e relixiosa da cultura do máximo esforzo que impoñía nas aulas «el consejero» e o resto do profesorado salesiano. Lendo nestas páxinas sobre Salvo, chamabámonos polo primeiro apelido, quedei enchoupado cos recordos e saudades do colexio de Taboada Leal, cuxas novas instalacións inauguramos en 1966. Quedei rendido da fidelidade do narrado cando nun dos primeiros capítulos se conta como o protagonista viña ao centro co seu balón Mikasa botando, fintando, e facendo cambios de mans polas beirarrúas ou entre os coches dende Pizarro á Ronda de don Bosco.

Anécdota que activou a memoria de interminables partidas de frontón e pachangas de minibasket sobre unha única canastra, na mesma cancha onde se formou aquel equipo emblemático de baloncesto, onde o mellor era sempre aquel Salvo incansable, no que tamén xogaban o seu irmán José, Julio Bernárdez e Augusto de la Concepción, dende entón inseparables de Quino, hoxe comprometidos animadores ambos os dous da asociación Memorial Quino Salvo. Adestrado polo avogado Juan Aires de Palacio e promovido polo entusiasmo teimoso do salesiano Amador Lama Tombo, formaban parte daquel equipo das clases dos nacidos no 58 e no 59, entre outros, Jaime Molares (mestre de milleiros de xogadores e xogadoras), Pachi Reigosa (actual reitor da universidade), Berto, Tabo, Gilino, Pazó, José Manuel Dios, Antonio Docampo…

O relato de Tomás Alonso acompaña a Quino ao longo das súas quince tempadas como xogador de elite, dende as dúas primeiras no Obradoiro (1975-1976), onde coincidiu con Tonecho Lorenzo, para el «o mellor xogador do mundo», pasando polas do Helios de Zaragoza e as cinco no Fórum Filatélico de Valladolid en ACB, onde probablemente ofreceu as súas mellores campañas nunha cidade onde deixou un recordo extraordinario, até a súa retirada con trinta e cinco anos en Donostia no Askatuak (1992-1993) de LEB ouro. Traxectoria continuada como adestrador durante case dúas décadas, iniciada en Ciudad de Huelva e Torrelavega, onde ascendeu a Cantabria Lobos de EBA a LEB e despois a ACB (unha das súas xestas), pasando por León e Los Barrios, até o seu regreso a Vigo (2006-2007) para dirixir a fantasía do Gestibérica, que intentaron Julio Bernárdez e Pepe Conde, e rematada en Marín no Peixe Galego (2012), cando lle asexaba o abismo da depresión.

Xaora, a cerna deste relato vital moi emotivo está en cada páxina onde é posible recoñecer a xenerosidade do seu protagonista e o seu amor incondicional a un deporte que fixo razón da súa vida. Un baloncesto romántico que este xigante concibía como un xogo de asociación e cooperación baseado na entrega incansable fose como defensor tenaz (Quino foi o único xogador capaz de anular a Epi) ou fose como asistente desinteresado ou tirador preciso. Valores humanos e deportivos recoñecidos aquela noite memorable do 20 de febreiro de 2016 no Coliseum da Coruña onde o vigués nunca distinguido foi ovacionado durante tres minutos por milleiros de afeccionados que recoñecían así a un home que fixo da súa vida BALONCESTO. Por ventura, libros como este de Tomás Alonso e actividades como as organizadas cada ano pola asociación Memorial Quino Salvo contribúen a continuar en Vigo esa loita incesante da memoria contra o esquecemento. Grande Salvo!

TVG3, a canle do Xabarín

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa lexislativa popular e solicita a creación dunha terceira canle da TVG e unha app dedicada a contidos dirixidos ao público infantil e xuvenil:

No nadal de 1982, Xerais publicaba A chamada da selva, a noveliña de aventuras de Jack London traducida para o galego por un Gonzalo Navaza moi novo. Abríase así a colección «Xabarín», a primeira da edición galega destinada ao público infantil e xuvenil na que o editor Xulián Maure pretendía traducir boa parte dos títulos clásicos para crianzas de autores como Oscar Wilde, Herman Melville, Jules Verne, Lewis Carroll ou E.A. Poe, entre outros. Dende entón os inconfundibles volumes azuis de Xabarín, con cubertas deseñadas e ilustradas por M. Fragoso, comezaron a entrar en moitas casas, sendo para moitos mozos e mozas da década dos oitenta a súa primeira lectura en lingua galega. Títulos identificables, tamén, pola presenza na contra capa da icona da serie, unha cacheira frontal do xabaril cos cadanseus cairos ben afiados, unha imaxe moi divertida que hoxe identificamos cunha emoji que expresa ledicia

Unha oferta pioneira en galego, que superaría os sesenta títulos, mais que por ventura sería ampliada anos despois coa aparición das primeiras coleccións infantís de lecturas graduadas de creación propia como O barco de vapor (SM, 1985), Merlín (Xerais, 1988) e Árbore (Galaxia, 1989), nas que se formaría o lectorado galego de entre séculos. A semente daquela icona do primeiro xabaril, redeseñada en 1987 por Xosé Díaz de Revisión como un xabaril de toda unha peza, cando a colección era dirixida polo editor Luís Mariño e polo escritor X.L. Méndez Ferrín, agromou na primavera de 1994 na TVG da man do xornalista vigués Suso Iglesias coa creación do Xabarín Club, o espazo máis emblemático da historia da televisión pública galega, tamén a orgullosa insignia sentimental da actual xeración millennial.

Deseñada como banda de continuidade da programación infantil vespertina, Iglesias encargou ao ilustrador Miguelanxo Prado a creación gráfica dun personaxe que fose o fío condutor dos contidos diarios dirixidos a crianzas de 3 a 14 anos, asociados á diversión e ao lecer. Por vez primeira na súa historia, a lingua galega contaba cun espazo e un discurso dirixido á infancia para consumir na casa coa familia e coas amizades, onde se mesturaban os debuxos de Shin Chan, Son Goku e Dragon Ball coas cancións de espírito rebelde e de exaltación do compañeirismo dos grupos galegos do momento, como Yellow Pixoliñas, Os Diplomáticos, Aerolíneas, Rastreros… Xaora, amais dun espazo televisivo, Iglesias concibiu o Xabarín, en tempos sen acceso a internet nin redes sociais, como un club catódico que chegou a contar con 142.000 afiliados, que sentían o orgullo de formar parte dunha comunidade que o día do seu aniversario lle concedía o privilexio de publicar en pantalla a súa fotografía durante sete segundos. Un feito tan emocionante como memorable.

Transcorridos vinte e cinco anos daquela proeza colectiva, manifestación de orgullo polo propio, de modernidade e de interese polo idioma do país, apenas o 5 % da programación infantil e xuvenil que se emite nas canles accesibles en Galicia se ofrece en galego e a programada na TVG perdeu o pulo e entusiasmo por aquela festa rachada que marcou á xeración Xabarín. Unha situación á que non foi allea a fragmentación tecnolóxica provocada pola disrupción dixital e pola aparición de novos formatos de distribución dos contidos audiovisuais, mais tamén durante a última década polo escaso interese da propia TVG por axeitar a súa programación infantil ás circunstancias e necesidades dunha lingua, cada vez máis allea á nosa infancia. Unha oferta en galego que queda hoxe moi por baixo da ofrecida nas televisións públicas catalá e vasca en Super3 e ETB3, as súas terceiras canles destinadas especificamente aos menores de catorce anos.

Coa intención de que a TVG abrise unha terceira canle infantil que ofrecese contidos infantís en galego vinte e catro horas diarias naceu a iniciativa lexislativa popular «Xabarín Club» promovida pola Mesa pola Normalización Lingüística á que decontado se sumaron a maior parte das asociacións profesionais da industria cultural, de sindicatos do ensino, movementos de renovación pedagóxica como ANPAS galegas e artistas de referencia para os máis novos. Unha iniciativa que pretende reunir as sinaturas necesarias para que o Parlamento de Galicia debata a creación desta nova canle e dunha app infantil da TVG, mais tamén para que TVE emita con opción dobrada ao galego os contidos de Clan, a súa canle infantil. Iniciativa que non o esquezamos se desenvolve cando o colectivo Defende a Galega de traballadores da TVG continúa cos seus venres negros denunciando o control político da CRTVG e reclamando a aplicación da Lei de Medios de 2011 na que se contempla a posta en marcha do Estatuto profesional e o Comité de Redacción, aínda inexistentes.

Pensar a Galiza pos-covid

/en , , , /por

Manuel Xestoso tivo a xenerosidade de facerme unha entrevista para Nós diario sobre as miñas reflexións sobre a Galiza pos-covid. Queda para o arquivo do blog.

Combate nulo

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo sobre a polémica da Área metropolitana de Vigo

A sentenza ditada polo Xulgado do Contencioso Administrativo número 1 de Vigo sobre a constitución da Área Metropolitana de Vigo (AMV), a pesar de que parece contentar ás partes litigantes, non vai modificar a paralización do ente supramunicipal vigués. Se ben o considera validamente constituído na asemblea do 1 de decembro de 2016, así como axustada a dereito a elección e toma de posesión como presidente do alcalde de Vigo, tamén declara inválidos os seus actos posteriores xa que para adoptalos se requeriría a integración efectiva do concello de Vigo no plan de transporte metropolitano. Unha sentenza salomónica que acepta de forma parcial as posicións de ambas as dúas partes, mais que non soluciona un conflito netamente político entre dúas estratexias de éxito, a do «Vigo primeiro» do alcalde Abel Caballero e a do «Vigo tamén» do presidente Alberto Núñez Feijoo.

Outro combate nulo nunha rivalidade clásica entre dous políticos veteranos cunha traxectoria avalada por candansúas maiorías absolutas, a de Caballero esmagadora no concello de Vigo, a de Feijoo esmagadora (tamén) por cuarta ocasión consecutiva en Galicia. Estratexias electorais de éxito, actualizadas ambas as dúas para cada nova confrontación, que na máis recente, a das Galegas do pasado 12 de xullo, proporcionou no concello de Vigo un resultado aceptable para ambos os dous, xa que o partido de Feijoo foi o máis apoiado (44.064 votos) e o de Caballero (43.332) a lista socialista que mellor resistiu nas sete cidades á fortaleza conservadora e ao sorpaso nacionalista do BNG (31.628). Unha rivalidade Caballero-Feijoo que no caso da Área Metropolitana de Vigo enquistou unha situación que por fastío saíu da axenda política, mais que obxectivamente prexudica os intereses xerais dunha poboación de 600.000 persoas.

Ben sabemos que a complexa constitución do ente metropolitano vigués non é a única nin a principal manifestación desta rivalidade política cuxa cerna reside na dificultade obxectiva que dende o inicio do período autonómico tivo a cidade de Vigo para liderar o proxecto urbano galego. Ningún dos presidentes da Xunta de Galicia, dende Albor e Fraga, pasando polos socialistas Laxe e Touriño, a Feijoo, entenderon o espírito cosmopolita e revolcado dunha cidade portuaria, industrial e policéntrica. Unha incompresión histórica co liderado de Vigo na fachada urbana atlántica, á que tampouco foron alleos os presidentes do Goberno, dende Felipe González, Aznar, Zapatero ou Rajoy a Sánchez, que obrigou a que a cidade tivese que pelexar con unllas e dentes cada unha das infraestruturas de comunicación: a Autovía das Rías Baixas (A-52) dende Benavente, o AVE (que chegará e sairá por Santiago), o aeroporto de Peinador, o desenvolvemento portuario, o saneamento integral da ría… Como lembremos que a cidade viguesa tivo que pelexar coa Xunta pola construción dun gran hospital metropolitano público (recortado e de xestión privatizada polo primeiro goberno de Feijoo) e por unha rede digna doutros servizos básicos educativos e coidados de competencia autonómica.

Abel Caballero soubo identificar nesa tan molesta como obxectiva incomprensión institucional con Vigo unha débeda millonaria da Xunta de Feijoo coa cidade, que xustifica a súa teimosa estratexia do «Vigo primeiro» e a intención de constituír de Rande para acó aquel sitio distinto acuñado por Antón Reixa. Aí está a cerna do conflito interminable do transporte e da área metropolitana, mais tamén doutros como a declaración das Illas Cíes como patrimonio da humanidade, a ausencia de apoio da Xunta á reconstrución do vello Balaídos, a da falta de axudas para diversificar os destinos dende o aeroporto de Peinador, os conflitos sobre a reforma do Berbés e outras actuacións do Consorcio do Casco Vello, os ires e vires sobre a ubicación da Biblioteca do Estado, as polémicas sobre as competencias da Autoridade Portuaria en espazos públicos como as Avenidas ou paseos de Bouzas, a gratuidade do aparcadoiro do Cunqueiro, a ampliación do IFEVI, a taxa sobre o encoro municipal de Eirás, o conflito sobre escolas infantís e centros de día, o apoio ás orquestras clásicas viguesas…

A sentenza sobre a Área Metropolitana, que aparentemente mantén este statu quo, debería obrigar sen embargo a Caballero e a Feijoo a reconsiderar a súa estratexia de confrontación e intentar forxar un acordo interinstitucional sobre a posta en marcha do ente supramunicipal e sobre a incorporación de Vigo ao transporte metropolitano. Trataríase de asumir que só un grande e xeneroso acordo político, baseado na cooperación entre administracións e apoiado polos catro partidos da corporación viguesa, é a chave posible para desbloquear o interminable conflito metropolitano.