Novembro 2015 – Brétemas

Campo do Fragoso CLXIX

30 de Novembro de 2015/en Artigos Faro de Vigo, Campo do Fragoso, Celta de Vigo, Fútbol/por bretemas

Tras os tres últimos partidos, as derrotas co Valencia e Coruña e a vitoria apurada co Sporting, non hai dúbida que o Celta caíu nunha pequena fochanca. A pesar dos tres valiosos puntos, na noitiña do sábado a maioría dos xogadores de Eduardo Berizzo ofreceron unha imaxe borrosa, sobre todo na primeira media hora da segunda parte, moi lonxe daqueloutra luminosa das xornadas de fulgor coa que comezaron esta magnífica campaña. Un retroceso na calidade do xogo que quizais poida ser explicado quizais por unha certa rixidez táctica de Berizzo ou como efecto dun baixón físico colectivo, tamén comprensible tras un inicio onde o equipo despregou unha intensidade grandiosa e onde foron moi escasas as rotacións e mesmo os trocos. Xaora, semella que, por ventura, nesta tempada esta crise de outono queda moi lonxe daqueloutra da pasada que conxelou ao equipo durante unha decena de xornadas.

O sábado Berizzo demostrou que é consciente da existencia do problema e intentou afrontalo. Modificou o seu once clásico e deixou a Aspas e Wass no banco. Porén, a entrada de Bongonda, Guidetti e Planas non mellorou a situación, sendo a reincorporación de Cabral a que axudou a recuperar certa orde e serenidade defensiva. Xaora, o Celta nunca foi capaz de mandar co seu ritmo de xogo nin establecer unha conexión fluída entre as súas tres liñas. O Celta funcionaba sen harmonía e sen partitura combinativa. Apenas as aparicións e conducións de Hernández, o mellor dos celestes, permitían trazar algunhas liñas interiores profundas sobre a dianteira. Así naceu o gol de Orellana, transcorrido apenas un cuarto de hora, despois dun servizo diagonal de Nolito, froito da primeira chegada combinada. E moi pouco máis podemos reseñar na produción atacante celeste durante a hora seguinte, discretísima se lembramos partidos anteriores.

Os de Abelardo, en clara superioridade no medio do campo, souberon incomodar a Augusto Fernández, que tivo enormes dificultades para sacar a pelota en superioridade. A pesar dos esforzos polo centro de Hernández, o Celta non conseguía xuntar as súas liñas, mais aínda cando non funcionaba a nova disposición das súas bandas, fose por que Bongonda non entendeu aínda a caligrafía do encerado do seu adestrador, fose por que Nolito non se asocia con Planas coa mesma facilidade coa que adoita facelo con Jonny. Tras o descanso, o Celta pareceu que se ía a pique, pero non naufragou. O gol xixonés chegou cunha cantada antolóxica de Sergio que entregou un saque de porta a biqueira de Carlos Castro. Un erro garrafal, síntoma da falta de confianza que nas últimas xornadas arrastra o porteiro de Catoira, un problema xa imposible de agochar, que obrigará ao adestrador a tomar unha decisión sobre quen debe asumir esa responsabilidade.

Mais na noitiña do sábado non todos os nubeiros foron adversos e algunha das fadas foron propicias para os nosos. O Sporting chegaba con facilidade diante de Sergio, mais sobráballe inxeleza no remate. Faltando un cuarto de hora, Berizzo entendeu o caso e incorporou a Iago Aspas. O de Moaña reivindicou o seu liderado e revolucionou o partido: deulle acougo ao equipo baixando a pelota, creou espazos entre os centrais e proporcionoulle un balón longo a Nolito que marcou o gol da vitoria tras un rexeite do meta asturiano. Un partido ruín no xogo, que se resolvía nun aparente golpe de fortuna.

Esta primeira crise da tempada evidencia algunhas carencias do Celta que ten un equipo (apenas trece ou catorce xogadores) moi xeitoso, mais un cadro moi curto e con escasas alternativas. Quizais sexa o momento ideal de botar man da canteira ou de reforzarse no mercado de inverno nas posicións máis precarias.

Onte 1518: Os Xerais no Ateneo

30 de Novembro de 2015/en Autores, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Onte, Poesía, Premios, Presentacións, Xerais/por bretemas

As perdas da fin de semana adiaron a reseña do que foron as presentacións nas que participamos esta fin de semana. No serán do vernres celebramos da man do Ateneo de Pontevedra a presentación dos tres premios Xerais coa participación dos membros dos tres xurados. Unha sesión literaria excelente na que escoitamos seis intervecións moi interesantes.

Daniel Landesa, xurado do premio Merlín fixo referencia á denominada «Xeración da Esperanza» como «Xeración Desesperada», a dos autores e autoras novas que procuran na literatura o que se lles nega noutros eidos da vida laboral. Cualificou Nena e o mar como un libro marabilloso, «con personaxes moi de aquí, pero que son universais, un libro que vai perdurar». Anxos Rial, xurado do Premio Jules Verne, cualificou a Andrea Maceiras de «artesá das letras galegas» e a novela Europa express como de grande madurez. Anxo González Guerra, xurado do Xerais de novela, salientou a «innovación formal e a deconstrución atractiva« de De remate da que aventurou se tirarán «textos perfectos para as probas de Bacharelato».

Pola banda das autoras, Érica Esmorís cualificou a súa novela como «historia longa e complexa, que ofrece unha historia de dúas velocidades, unha rápida, a de Nena, e outra vagorosa, a dos maiores». Confesou que o relato xurdira falando cos seus pais sobre as limitacións do paso do tempo. «Quixen que Nena demostrase aos vellos de Punta Balea que hai xente que nunca se rinde.» Andrea Maceiras confesou a súa afección polas postais, que serviu como enganche para a escritura de Europa express, novela con tintes autobiográficos que definiu de intriga psicolóxica e coa que pretendeu abordar temas como o do abandono da mocidade. Por último, Héctor Cajaraville homenaxeou a Xosé Neira Vilas lembrando que O cabaliño de buxo foi o primeiro libro que lera en galego. Confesou que estaba convencido de que só puido escribir con plena liberdade De remate por tratarse da súa primeira novela e non pensar que puidese ser publicada.

O sábado ao mediodía presentamos en Sisargas O último día de Terranova. Antes de comezar unha hora de lectura, Manuel Rivas explicou a súa concepción dos xéneros literarios como círculos concéntricos. «O primeiro círculo é o da poesía, a célula nai sobre a que levita a linguaxe, que a soergeu para cantar de ledicia ou de dor». «A poesía é a palabra en vilo, as palabras fosforescendo, A poesía é o rizoma que sae da terra e procura a luz.» Utilizou tamén a imaxe dos círculos para expresar a relación entre realidade e ficción, «que non son eidos esgazados, apenas círculos diferentes dunha mesma dimensión, na medida que a imaxinación e a razón forman parte deses círculos.»

Onte 1517: Pepe Chao, pensador irimego

29 de Novembro de 2015/en Autores, Ensaio, Galeguismo, In memoriam, Onte, Xerais/por bretemas

Cando comezabamos onte a presentación da novela de Rivas souben do falecemento de Xosé Chao Rego, o pensador irimego. Outra perda, á que engadimos a da Esperanza Guisán, a miña profesora de Filosofía e Ética, nunha fin de semana que nos enfronta coa finitude. Tiven a fortuna de editar varios libro de Chao, con quen amiguei a raíz da publicación d’ O demo meridiano (Xerais 2004), un volume memorialístico que completaba o percorrido biográfico que iniciaramos co libro Conversas con Xosé Chao Rego (Xerais 2002) e despois da Biblia Popular Galega, un dos libros máis fermosos que levamos publicados. O labor vital de Pepe Chao foi extraordinario, fose polo seu compromiso como crego durante dezasete anos na ferrolá parroquia de Santa Mariña do Vilar, fose pola súa dedicación e compromiso como profesor de lingua no Rosalía, fose polo seu tesón como o escritor e ensaísta que máis páxinas ten publicado en galego. Non esquezamos que foi unha das figuras máis brillantes do pensamento galego do século XX, autor dalgúns ensaios de referencia na nosa lingua, como Eu renazo galego (1983) ou os oito volumes que compuxeron a súa eséxese bíbilica Historia do Pobo de Xesús (1980-2000). Quedo cunha frase que lle escoitei en varias presentacións d’ O demo meridiano e que sei marcou a súa vida: «Fóra do mundo non hai salvación». Na miña memoria sentimental lembrareino da man do seu amigo, o tamén vilalbés, o sociólogo Bernardo García Cendán. Con todos os abrazos para a súa compañeira Sari.

Onte 1516: Neira, home ponte

28 de Novembro de 2015/en Artigos Faro de Vigo, Autores, Editores, Galeguismo, In memoriam, Onte, Xerais/por bretemas

Este é o meu homenaxe a Xosé Neira Vilas que publica hoxe Faro de Vigo con motivo do seu pasamento.

O escritor Xosé Neira Vilas foi moito máis que o autor de Memorias dun neno labrego, a obra máis popular da literatura galega do século XX, traducida a numerosas linguas, sendo unha das primeiras que lemos os neofalantes que nos incorporamos ao galeguismo durante a década dos setenta. Neira significou moito máis que ser o autor deste libro insignia do que foi a identidade galega da primeira metade do século XX. Pepe foi un home ponte, unha das trabes sobre a que se construíu a cultura galega das últimas seis décadas.

Neira armou unha ponte permanente entre Galicia e América emigrantes, desque marchou a Buenos Aires en 1949, e despois, en 1961, a Cuba, onde viviu durante tres décadas até que retornou, xunto a súa compañeira Anisia Miranda (falecida hai apenas seis anos), ao seu berce natal de Gres, nas terras do concello de Vila de Cruces. Neira foi ponte entre o mundo da edición galega en América e a que se realizaba na península. En 1957 fundou en Buenos Aires a editorial Follas Novas, a primeira distribuidora do libro galego na Arxentina, onde publicou o inesquecible libro protagonizado por Balbino, tamén organizadora da primeira semana do libro galego. Neira e Anisia, directora da revista infantil “Zunzún” e coordinadora de publicacións infantís do goberno cubano, serviron de ponte con Paco del Riego, entón xerente de Galaxia, para que se acometese a edición dos primeiros libros infantís en galego. Como tamén Neira serviu de ponte coa xeración de autores galegos que o precederon no exilio americano como Eduardo Blanco Amor, Luis Seoane, Eduardo Dieste ou Lorenzo Varela.

Como narrador construíu unha obra orixinal alicerzada sobre os tres mundos que lle foron propios, Galicia, Arxentina e Cuba, sendo a vivencia da emigración e do seu desarraigo os eixos temáticos principais. O seu afán pola brevidade, a súa precisión léxica e utilización dunha prosa certeira, traballada, meditada e complexa, permitíronlle gañar o entusiasmo de moitos lectores e lectoras que o recoñeceron como un clásico contemporáneo. Este xeito de contar tan característico levouno tamén ás páxinas dos xornais, onde desenvolveu un labor infatigable con intencionalidade didáctica e política, alternando a crónica, a memoria e a análise das noticias do noso tempo dende unha perspectiva inequivocamente galega.

Lembrarei sempre a Pepe polo seu optimismo contaxioso, propio dun activista de vontade teimosa. Contaba sempre con novos proxectos e azos renovados que expresaba nas frecuentes chamadas telefónicas ou nas conversas demoradas que tanto lle prestaban camiño dalgún acto. Desque regresou en 1992 percorreu todo o país, apoiando os actos do asociacionismo cultural, participando nas feiras do libro de Galicia, das que foi un referente, ou nos clubes de lectura das bibliotecas públicas, como a que leva o seu nome no Calvario. Home ponte, xeneroso, entusiasta, activista. Botarémolo en falta.

Onte 1515: «O último día de Terranova» en Lume

27 de Novembro de 2015/en Autores, Cidades, Galerías de fotos, Librarías, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Iniciamos onte na Libraría Lume da Coruña a que será unha longa xira de varios meses de presentacións da novela de Manuel Rivas pola xeografía galega da libraría, onde o factor humano da presenza agarimosa e o consello do libreiro e da libreira confire un valor engadido ao encontro da lectora co libro e coa seu autor ou autora. Unha xira que continuará o sábado ao mediodía na Libraría Sisargas e coa que Rivas reivindica o valor da libraría como hábitat natural do libro literario, mais tamén como espazo público para o libro e para a lectura, como celme da convivencia cidadá.

O último día de Terranova é unha homenaxe a libreiros desaparecidos, como o vello Antón Patiño de Librouro, o da memoria de ferro, ao que Rivas xa dedicara Os libros arden mal, e o coruñés Molist, de quen o autor conserva a lembranza da súa presenza como referente nos seus días de mocidade. Mais tamén é unha homenaxe a cinco das libreiras coruñesas de hoxe, a quen está dedicada a obra, Lola, Amparo, Marta, Silvia e Begoña. A novela constitúe unha homenaxe á libraría nun momento decisivo do proceso de hibridación da comunicación literaria e de banalización da cultura e da edición. Terranova é o nome da libraría da familia de Vizenzo Fontana e Garúa, a repartidora arxentina de libros, que fuxiu das gadoupas da triple A. Xaora, Terranova é un lugar inesquecible, un refuxio para náufragos da vida, un espazo de acollida de persoas e animais, un lugar protector, o mellor posible para alumbrar unha nova vida. Terranova e a libraría onde caben todas as librarías, como lugares de vida, espazos de liberdade, encontro e memoria.

Terranova é un espazo de memoria durante seis décadas, desque Antón, o vello mariñeiro, quixo darlle un futuro aos seus fillos, Comba e o tío Eliseo, e eles co profesor Amaro Fontana converteron a Cámara Estenopeica nun lugar onde vivir o exilio interior e gardar e distribuír os libros prohibidos que chegaron nos dobres fondos das maletas dos emigrantes. A libraría como espazo de contrabando de libros, como ponte permanente con Buenos Aires, a cidade onde se desenvolveron catálogos literarios extraordinarios como os da editorial Botella al mar de Arturo Cuadrado e Luís Seoane ou os da Fabril editora de Jacobo Munick, tanto pola calidade dos seus textos coma pola beleza dos seus libros. Libraría Terranova que mantiña conexión permanente con París onde o editor Pepín Martínez publicaba os libros de Ruedo Ibérico, fachos de liberdade.

O último día de Terranova recolle algúns fíos que Manuel Rivas deixou apenas ganduxados en 2006, cando publicou Os libros arden mal. Como aquela é unha expresión do malestar da cultura, localizada baixo o ritmo da lumieira do faro. Como aquela, é unha homenaxe ao mundo do libro, antes ás bibliotecas e edicións libertarias, agora ás librarías e editoras do exilio. Como aquela, ten estrutura de mosaico, aínda que probablemente menos complexa e moito máis breve. Ambas as dúas novelas xiran arredor do valor da cultura, do pensamento, da edición, da escritura e da lectura literaria como actividades que conforman os territorios da liberdade, os horizontes de esperanza.

O último día de Terranova comparte a xeografía interior, as palabras e a fragrancia da natureza d’ A boca da terra, o libro de poemas publicado o pasado verán. Un espazo e atmosfera comúns que facilitaron que Rivas ofreza nesta novela algunha das súas páxinas de prosa máis fermosa e puída de toda a súa obra. Unha novela na que conflúen vidas reais e imaxinarias, a cultura popular e a libresca, mais tamén xéneros, xa que abala entre a novela negra e os relatos de amores, mais sempre coa sutil presenza da ironía (para Rivas «ese humor que coñece a dor«) na voz de Vicenzo, o narrador en primeira persoa do vivido e do recordado. Unha historia na que conflúen os espazos do exilio e da oposición. Unha radiografía da sociedade actual do malestar, onde todo resiste ameazado polos carteis de «liquidación de existencias por peche inminente de negocio». En palabras de Rivas na presentación de onte «O último día deTerranova é unha viaxe entre a perda e o afecto, onde cada personaxe ten un sustituto co que dialoga, Amaro con Eliseo, Vicenzo con Dombodán…»

Hai dous días, Mercedes Corbillón, a libreira de Cronopios de Pontevedra e Santiago, publicaba no seu perfil de Facebook a primeira anotación que coñezo sobre O último día de Terranova. Cualificaba o libro de Rivas de marabilloso. Transcribo un anaco do seu texto: «Remateino nun bar, mentres Lola tomaba torta de chocolate e eu andaba en Certo Punto do Espírito con Eliseo, perdida nos silencios de Amaro e pechando os ollos para lembrar aquel día no que a liña do horizonte sobre o mar me fixo chorar». Mellor non se pode dicir.

Onte 1514: Aniversario de «Galicia Ciencia»

26 de Novembro de 2015/en Ciencia, Lingua, Onte, Recurso_didáctico, Xornalismo/por bretemas

Galicia Ciencia, o portal de divulgación da ciencia galega en galego, celebra o seu segundo aniversario cunha interesantísima entrevista con Ángel Carracedo, un dos nosos científicos máis recoñecidos no mundo. O éxito de Galicia Ciencia, que recibe máis de cen mil vistas ao mes, sendo unha das webs con máis audiencia en Galicia, demostra que o xornalismo dixital de calidade (e mesmo o especializado) pode triunfar en Galicia. Como demostra, tamén, as potencialidades dun medio que, ademais de publicar contidos, sirve de plataforma de lanzamento de iniciativas de innovación e de participación da súa comunidade de lectores e lectoras. Un valor ao que no seu caso cómpre engadir a súa utilidade como recurso didáctico e ferramenta de normalización lingüística xa que sabemos é utilizado como fonte de información segura en milleiros de aulas galegas. Parabéns aos xornalistas Pablo López e Eduardo Rolland, creadores e responsables de tan magnífico proxecto de comunicación dixital en galego.

Onte 1513: Minutos de ruído

25 de Novembro de 2015/en Cidades, Efemérides, Feminismo, Iniciativas, Onte/por bretemas

Con motivo do 25N,Día Internacional contra a violencia de xénero, Miguel Lorente propón ao alumnado da Universidade de Granada mudar os minutos de silencio en homenaxe ás vítimas por «minutos de ruído», de palabras, de berros contra o machismo e a violencia». Fronte ao silencio e o medo imposto polos agresores, é imprescindible que a sociedade restaure a conversa arredor dos valores democráticos da igualdade. E para iso cómpre crear formas alternativas para expresar a nosa indignación de forma solidaria. Campañas como Compostela en negro, promovida polo Concello de Santiago en colaboración cos establecementos comerciais, ou estes minutos de ruído pola igualdade constitúen tentativas que merecen ser destacadas.

Empanadillas viguesas

24 de Novembro de 2015/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Gastronomía, Narrativa, Vigo, Xerais/por bretemas

Ao fío da homenaxe que Pedro Feijoo realiza ás empanadillas do Carballo na súa novela Morena, perigosa e románica, no artigo da semana en Faro de Vigo reivindico a memoria das empanadillas viguesas (inevitablemente non puiden citar mais que a unha parte desa xeografía gastronómica sentimental):

Nun dos capítulos iniciais de Morena, perigosa e románica, a comedia recentísima de Pedro Feijoo, faise unha homenaxe ás empanadillas da tapería Carballo da rúa Manuel Núñez, unha auténtica institución viguesa dende hai corenta anos. Con toda a súa retranca e enxeño o autor d’ “Os fillos do mar” fai reparar no papel esencial que o adobo das famosas empanadillas do local de Alberto e Antonio, cuxa receita permanece secreta, ten para regular de forma harmoniosa o ritmo da cidade. Unha circunstancia na que, quizais, os responsables da policía local non teñan valorado cando pretenden axilizar o tráfico en horas punta ou nos días máis escuros de ballón. Fermosas e divertidas páxinas literarias de Pedro Feijoo que salientan, ademais, que a preparación e o consumo frecuente de empanadillas constitúe outra particularidade viguesa, un sinal de identidade cidadá que merecería ser investigado na historia por algún dos membros do Instituto de Estudios Vigueses. En definitiva, o xenio do escritor de Canido desvelounos o que semella agora unha evidencia: os vigueses e viguesas gostamos das empanadillas, sexa como petisco das doce, xantar sobrio de urxencia ou para tapar o burato nas noites de fame do demo.

Antes da chegada a Vigo da industria da pizza e das hamburguesas, a empanadilla era o principal petisco quente. Dos tempos da miña nenez, hai cincuenta anos, conservo o recordo do arrecendo das empanadillas de xoubiñas do forno do Barrio da Cura que vendían en cadanseu cesto unhas mulleriñas na rúa Cachamuíña diante da Panificadora ou ás portas do mercado do Progreso. Como tampouco esquezo aquela marabilla que foron durante catro décadas as de Rufino, apenas un despachiño na rúa de López de Neira, pechado o pasado ano, empanadillas de follado extraordinarias, case tan larpeiras como as súas canas de crema pasteleira. Tamén conservo como memorables as agullas da pastelaría Ramos de Pi e Margall, case tan sabedeiras como os seus cruasáns e roscas Niza, e aqueloutras tan potentes, a pesar de ser un chisco aceitosas, do Bar Ría de García Olloqui, onde demoramos tantas horas da nosa adolescencia.

Hoxe aquelas humildes empanadillas dos setenta conservan en Vigo unha xeografía propia. As do Carballo manteñen o seu pulo e clientela nos seus tres establecementos de Manuel Núñez, Travesas e Calvario. No Breadouro do Vao, a miña terraza viguesa preferida para gozar da raiola, ofrécense unhas notables delicias fritidas de polbo, carne e bonito. Tamén son de categoría as que sirven como entrante no Nícola de Peniche, o restaurante italianogalego máis xenuíno da cidade. Como tamén as d’ A Tapa do barril de López Mora, chegando a Travesas, que ofrece dende hai corenta anos (fundouse como taberna O barril), unha carta de empanadillas de tempada moi variada, con especialidades únicas como as de polo con nata, zamburiñas, zorza, cogomelos, chocos, grelos con chourizos, gambas… Tamén innovaron na oferta de empanadillas as da panadaría Torrasanta de María Berdiales, que diversificou a tradicional oferta atlántica de carne, bonito e bacallau, introducindo outras variantes con amoados vexetais e de cremas de queixos frescos. Roteiro onde non pode faltar a visita á pastelaría Montserrat de Doutor Cadaval que ofrece, ademais das marabillas do seu follado salgado, unhas crocas de tomate e unha empanada de queixo e rúcula memorables. Como tampouco poden quedar fóra as da panadaría Casablanca da rúa Brasil, que enforna cada noite a que cremos mellor chapata viguesa e as rosquillas máis larpeiras da ría.

A empanadilla é un desenvolvemento humilde da empanada, un dos símbolos da cociña galega, dende o século XII, presente na iconografía do Pórtico da Gloria, na cantiga número 57 das de Afonso X o Sabio ou no coloquio dos rústicos de Sarmiento. Galicia é país de empanadas, escribiu Cunqueiro, desenvolvéndose en Vigo a súa variante portátil, a empanadilla. Araceli Filgueira na súa “Cociña galega” aconsellaba preparar as empanadillas con “masa ao momento”, xa que así non precisa de fermento para que levede, índolle moi ben se o recheo é de bonito, un rustrido de cebola, un ovo cocido e unhas olivas; e se é de carne picada, mesturala con xamón, chourizo e ovo duro. Receita que admite variantes, sobre todo no que atinxe ao amoado, que pode ser de carne, peixe ou vexetais, mais tamén que admite os sabores dóces, como os de mazá, chocolate ou marmelo.

Vigo non pode perder a singularidade gastronómica de seu, con denominación propia para as súas patatillas ou para as variantes tradicionais e modernas das súas empanadillas. Ben sería que nos certames de tapas do Casco Vello, Calvario ou Teis existise un apartado específico que promovese a renovación creativa das empanadillas, como parte do patrimonio vigués da memoria.

Onte 1512: A despedida de Oroza

24 de Novembro de 2015/en Autores, Eventos, In memoriam, Onte, Poesía, Vigo/por bretemas

Rompía a noite cando un longo aplauso de máis dun cento de persoas despedía ao poeta Carlos Oroza no cemiterio civil de Pereiró. Uns versos recitados por Uxío Novoneyra fillo, a lembranza emocionada do amigo Xabier Romero e unhas breves palabras do alcalde Caballero abondaron para pechar un acto tan espontáneo como emocionante. Unhas horas antes na Casa Galega da Cultura, onde se velou ao poeta dende a mañá, léronse as páxinas de Évame, ese rolo poético que o noso poeta camiñante deixa como herdanza. Foi Ferrín quen salientou o carácter de Oroza como «poeta absolutamente inmortal, como Shakespeare e Rosalía de Castro», así como o importante peso da palabra en cadanseu poema. Antón Patiño lembrou os días madrileños, cando creou a revista Tropos e leu fragmentos da súa poesía social dos anos da ditadura. Luís González Tosar identificouno coa palabra e reclamou para el o noso silencio, Elba Rei reinventou o ritmo de «Évame Malu», Modesto Hermida o de «Elencar», Antón Pulido o de «Alicia» e Xabier Romero reinvidicou a testemuña dun verso extraordinario: «dejaz crecer el trigo en las fronteras». Oroza marchou con discreción, iluminado polos afectos das súas amizades e polos aloumiños da familia de Xabier Romero, o seu editor, amigo e sostén vital durante os últimos anos. Si, «en el Norte hay un mar más alto que el cielo».

Onte 1511: Oroza, poeta enteiro, integral e universal

23 de Novembro de 2015/en Artigos Faro de Vigo, Autores, In memoriam, Onte, Poesía, Vigo/por bretemas

Este é o meu texto de homenaxe a Carlos Oroza que publica hoxe Faro de Vigo con motivo do pasamento do noso poeta amigo.

Carlos Oroza, poeta maior, marchou. Tras pasear a súa derrota, procurando a inocencia, a grinalda e o poema, xa non agardará ningún barco nas avenidas. Nacido en Viveiro o 13 de maio de 1923, o noso poeta anónimo, camiñou polo rueiro vigués coa ollada á espreita, longa e profunda, a propia dun tuareg urbano disposto a abraiarse e sorprenderse. Fixo do paseo conversa e abrazo, lección moral e reflexión política intensa e fugaz, caligrafando cos seu pés un camiñar por un Vigo insatisfeito e preciso, vangardista e demorado, coma tamén é o seu poema.

«Todas las tardes paseo mi derrota por las calles de Vigo, alguna vez me paro en la orilla y espero algún barco», declarou a Faro de Vigo para expresar a razón do seu deambular ás ceibas pola nosa cidade revolcada, a que consideraba a súa cidade luz, a súa paisaxe nutricia, cidade de cristal, «o lugar máis semellante a miña idea infantil de Galicia». Afirmacións que expresaron a súa pertenza á comunidade viguesa, a pesar de ser poeta declarado sen patria nin bandeira, a voz de todos nós, capaz de facernos sentir co alento dos seus versos en Alicia (1985) o arrecendo da maruxía naquel recital memorable que deu con motivo da inauguración do museo Marco de Príncipe.

Oroza deixou nos anos sesenta as súas pegadas de poeta maldito no madrileño Café Gijón, onde fundou a revista Tropos. Da súa estancia en Ibiza en 1969 naceron os versos de «Malú», máis tarde «Évame Malú», creando as palabras que faltan, iniciando un proceso de creación léxica e reescrita permanente, dicindo o que non se di, tocando o intocable, achegando o afastado, escribindo cos pés e mans, obsesivo na procura da cerna, da esencia e da finitude.

Tras a súa viaxe a Nova York, a primeiros dos setenta, para recoller o premio internacional de poesía underground abrollaron os versos de “América”, unha homenaxe a Poe, mais tamén unha tsunami de palabras medidas, exactas, que expresaron a súa concepción da poesía como exercicio físico, respiración e silencio, melodía, cadencia e ritmo, canto e oración, concibido para ser pronunciado e escoitado. As palabras soñando que o poeta as nomea, escribindo en voz alta, procurando a outredade, organizando o caos, procurando sentido ao absurdo da existencia.

Coma segrel camiñante, regresou a Galicia, «En el norte hay un mar que es más alto que el cielo», asumindo a tradición dos trobeiros galego-portugueses. Coma Mendiño e Martín Codax, desque viviu nesta porción de terra gris do Norte, Oroza residiu no mar que foi escrito, dignificando a comunidade, apostando por unha poesía que enxerga futuro, por un texto que anuncia, que avanza o que está por vir, o que escribe unha liña que soña, que pon no pé no aire para ver dende aquel outeiro a nosa cidade iluminada.

Autor dun poema único, escrito a xeito de rolo, miniado coma un códice, corrixido até a extenuación, fixo da poesía a súa vida. Pasou necesidades, mais nunca se queixou nin nunca se dobregou. Renunciou a todo, confesou a Rogelio Garrido en 2009, nunha longa entrevista en Faro de Vigo, que «decidiu perder para gañar». Nunca se rendeu. «No es el orden ni es el tiempo el que nos da el placer».

Hai apenas dous anos, con motivo do seu noventa aniversario e da publicación polo seu editor e sostén vital, Xabier Romero, dunha edición popular de Évame recibiu unha homenaxe en Mondariz. Alí Tomás Paredes Romero, presidente da Asociación Española de Críticos de Arte, cualificouno de «poeta enteiro, integral e universal», tanto pola «universalidade do que comunica» coma pola «intensidade coa que o fai, dende unha claridade e creación léxica únicas, imprimindo un alento, un ritmo no verso que ningún outro poeta utiliza nin promove coma el». Foi unha velada literaria pechada por Oroza recitando con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, «Évame» e «América». Quedamos con aquela lembranza inesquecible do noso poeta maior.