Listado de la etiqueta: manuel_curros_enríquez

De «La Oliva» a «El Miño»

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao xornal La Oliva:

Ao fío do sequiscentenario de La Concordia, a pasada semana apenas citamos o xornal que o precedeu, La Oliva, publicación de espírito provincialista, aparecida en 1856 e con saída bisemanal, os xoves e os domingos, coa intención de rivalizar dende posicións liberais e progresistas coas máis moderadas de Faro de Vigo, nacido case tres anos antes, cando ao actual decano non chegara aínda o conservador José Elduayen, o seu guieiro ideolóxico durante tres décadas. Unha rivalidade xornalística que vitalizou culturalmente a Vigo, mais tamén decisiva para conformar por primeira vez un espazo de comunicación e confrontación ideolóxica entre os moderados e a alianza dos progresistas e demócratas vigueses, xusto cando a cidade comezaba a súa modernización, reclamando a chegada do ferrocarril, o desenvolvemento portuario e a súa expansión fóra das murallas. Competencia que facilitou o asentamento durante décadas de dúas tipografías concorrentes na cidade, a de Ángel María de Lema (Faro de Vigo) e a dos propietarios de La Oliva e El Miño, despois de La Concordia, o que acuñaría na cidade unha tradición e un liderado editorial en Galicia que por ventura chega á actualidade.

Segundo xornal nacido en Vigo, se non computamos na serie o Seminario Patriótico (1823) e El Gratis (1843), un periódico de anuncios de carácter gratuíto, saído da imprenta de Gabriel Román, traída de Portugal por José Araújo, La Oliva naceu arredor da familia burquesa Chao, procedente do Ribeiro, asentada en Vigo desde que José María Chao abrira, no trienio liberal (1820-1823), a súa botica na Praza da Constitución. Foi o seu primeiro director e sostén financeiro o avogado José Ramón Fernández Domínguez «Carballo», casado con Concepción Chao, filla do boticario, sendo o redactor xefe o seu irmán Alejandro Chao, o director literario Manuel Murguía e o impresor e director durante a maior parte da súa traxectoria Juan Compañel Rivas, que en 1855 chegara de Madrid para facerse cargo do prelo que «Carballo» adquirira na rúa Real 21, tras recibir a adxudicación da impresión do boletín provincial da provincia de Pontevedra, o que sen dúbida, facilitou a aparición de La Oliva. Acubillo ao xornal vigués que a estirpe dos Chao completaría –segundo o investigador vigués Xurxo Martínez, que dedicou a súa extraordinaria tese de doutoramento a esta publicación– o deputado en Cortes e futuro ministro de Fomento, Eduardo Chao, como protector ideolóxico e político da publicación.

Cun formato de 33 x 26 cm e unha disposición a catro columnas, La Oliva publicouse nunha primeira xeira dende o 2 de febreiro de 1856 deica o 11 abril de 1857 cando foi pechada por orde gobernamental. Decontado a cabeceira foi substituída por El Miño, conservando o seu espírito progresista, continuando a numeración e mantendo a súa impresión na rúa Real, sendo o seu animador principal Juan Compañel, que modificou o formato, 47 x 33 cm e a disposición a cinco columnas. O 10 de outubro de 1868, coincidindo coa revolta da Gloriosa, a redacción decidiu recuperar o título orixinal, La Oliva, mantendo tamén a numeración, que na data do seu peche, o 30 de abril de 1873, chegou aos 1.925 números. Tanto como La Oliva como El Miño o xornal de Compañel, segundo Xurxo Martínez, constituíron «un esforzo por recrear os elementos que integraran o imaxinario nacional colectivo», dando entrada nas súas páxinas ás colaboracións dos autores provincialistas e xa con «Juan Compañel na dirección presentándose como o periódico nacional e portavoz do Rexurdimento», concibido non de forma exclusiva como unha manifestación literaria, senón como un verdadeiro movemento de carácter político.

Baixo o subtítulo de «Periódico de Galicia» e o lema «Todo por Galicia. Todo para Galicia», aparecido na mancheta de El Miño, Compañel puxo o xornal vigués ao servizo dos intereses de Galicia, fosen políticos, económicos e culturais, na lóxica compartida coa doutrina do provincialismo. Xornal que Manuel Curros Enríquez consideraba «guía da causa do rexionalismo» e Murguía «o que máis influíra nos destinos do noso país, nos folletíns da «Biblioteca de La Oliva», no suplemento cultural «Floresta» dirixido por Murguía ou no Álbum El Miño (1858), primeira antoloxía da literatura galega do século XIX, participaron os escritores sobranceiros do Rexurdimento, reforzando –como sinala Xurxo Martínez– «a función da literatura como forma de expansión do ideario provincialista». Pechado en 1873, cando Compañel foi nomeado delegado do Ministerio de Fomento en Ourense e vendeu a imprenta a Miguel Fernández Dios, o espírito de galeguismo vigués con emprendemento económico de La Oliva xermolaría en publicacións periódicas e editoras que décadas despois callaron na edición galega moderna de referencia.

A oliveira nosa

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao futuro e a memoria da Oliveira de Vigo

A piques de comezar as obras do túnel da rúa Elduayen e da actuación urbanística no barrio do Cura e na rúa Poboadores é lóxico preguntarse como vai afectar a Oliveira do Paseo de Afonso XII, o símbolo que figura no emblema heráldico da cidade nosa, desde que en 1813 o alcalde Cristóbal María Falcón solicitou ás Cortes a súa inclusión no escudo de Vigo como «eterno monumento á posteridade». Unha árbore centenaria, incluída no «Catálogo Galego de Árbores Senlleiras», confeccionado pola Xunta de Galicia, no que tamén figuran o matusalén de camelias e os tulipeiros de Virxinia do Pazo de Castrelos, as casuarinas da Alameda e os eucaliptos e as faias do Parque de Castrelos. Árbores todas elas merecedoras dun ámbito especial de protección de posibles riscos e ameazas, das que se garante a súa protección no Decreto 67/2007 da Consellería de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible, aprobado sendo presidente da Xunta de Galicia Emilio Pérez Touriño.

Non é doado establecer a idade exacta da Oliveira de Vigo. Os expertos municipais calculaban hai pouco máis dun ano, despois de realizarlle unha tomografía, que con carácter orientativo puidese ter uns 174 anos. Mais hai unha década, outra medición, utilizando tamén procedementos de tomografía sónica, asumindo unha marxe de erro estimou que superaría os 193 anos, o que significaría que superou xa os douscentos anos, unha idade parella ao carácter bicentenario da propia cidade coa que en boa medida comparte historia. Xaora, estas medicións son coherentes co relato acuñado sobre a súa orixe, unha oliveira plantada arredor do século XII polos monxes templarios no adro da primitiva igrexa románica de Santa María, sobre a que en 1403 se levantou outra de tres naves de estilo gótico, que sufriría o ataque das tropas de Francis Drake (1589) e cuxo estado era xa ruinoso cando chegaron os franceses (1809).

Unha peripecia a daquela vella oliveira que quedou marcada pola explosión da polvoreira do castelo de San Sebastián o 28 de marzo de 1813, o día do cuarto aniversario da Reconquista, que destruíu a que xa entón era igrexa colexiata. Coincidindo co inicio da construción do templo actual (1815), proxectado por Melchor de Prado Mariño, abriuse unha praza diante da portada, o que semella obrigou a derrubar a oliveira da que se contaba se podían sentar a traballar arredor dela até sete persoas. Segundo Avelino Rodríguez Elías, o administrador de aduanas Manuel Ángel Pereira, xenro do alcalde de Lavadores Cayetano Parada, un dos heroes da Reconquista, tivo a intelixencia de recoller un gallo da vella oliveira e plantalo extramurallas nun eido do barrio do Salgueiral, hoxe entre a Porta do Sol e a rúa do Príncipe, onde arraigou.

Crese que foi con motivo do quincuaxésimo aniversario da Reconquista cando os descendentes de Parada plantaron a oliveira no actual emprazamento, no mais fermoso miradoiro vigués dos solpores sobre o anfiteatro da Ría, onde medrou vizosa, acompañando ao da propia abella da ribeira. As investigacións do filatélico vigués Manuel Lago amosan que en 1881 a oliveira aparece nunha tea do pintor Verísimo cun tamaño considerable. Porte que tamén se aprecia nas postais das décadas de entre séculos a carón da saída das dilixencias e primeiros ómnibus metropolitanos. Sabemos polo semanario «La Ráfaga» que 1914 se lle colocou para a súa protección unha pequena reixa. Mais foi o 14 de agosto de 1932, cando nun acto cívico celebrado no entón Paseo Ramón Franco, que así se chamaba o miradoiro na Segunda República, cando se inaugurou a reixa actual, sufragada por suscrición popular, deseñada por Jenaro de la Fuente e forxada en Vulcano, a empresa de Enrique Lorenzo. Unha homenaxe a oliveira, promovida por Avelino Rodríguez Elías, entón cronista oficial da cidade, na que se colocou a placa na que aínda se pode ler un texto que sintetiza o valor deste símbolo para a cidadanía viguesa: «a promesa firme do seu amor, da súa lealdade e da súa abnegación pola cidade amada».

Oliveira que expresa o carácter emprendedor e liberal da cidade, nome escollido en 1856 por Eduardo e Alejandro Chao para o seu semanario, «La Oliva», a primeira publicación progresista viguesa, impresa por Juan Compañel no seu prelo da rúa Real. Como Oliva foi tamén o nome dun orfeón e logo sociedade recreativa que en 1908 promoveu a instalación na Alameda do monumento ao poeta Manuel Curros Enríquez.

Descoñecemos cal vai ser o futuro que lle agarda a nosa árbore primeira nas actuacións urbanísticas previstas na súa contorna, entre a rúa Poboadores e o Paseo de Afonso. A oliveira é un patrimonio principalísimo da cidade que non pode ser ameazado nin sometido a risco ningún. Os responsables dos proxectos deben presentar como quedaría un espazo urbano que representa o que é a cidade dende hai 800 anos.

 

Poema de hoxe 53: «A Rosalía» de Manuel Curros Enríquez
/en , , , /por

CartelBaseAELGDia-de-RosaliaDeCastro2016-150_001Ai, dos que levan na frente unha estrela!

Ai, dos que levan no bico un cantar!

Manuel Curros Enríquez, «A Rosalía» (1885)

Galicia pola unión

/en , , , , , , /por

Dedido o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa de celebración cidadá do 25 de xullo.

a_nacion_galega_25-07-2015Ás portas deste 25 de xullo, “día da nación galega”, no calendario oficial “día nacional de Galicia”, para moitos de nós, tamén, “día da patria galega”, producíronse varias iniciativas cívicas –como o “Manifesto pola Unidade”, asinado xa por máis dun milleiro de persoas de diversas procedencias– orientadas a que esta data sexa por fin unha auténtica festa cidadá, na que por riba das diferentes adscricións partidarias, todos e todas as galegas se sintan convocados a participar na defensa do país e dos dereitos da súa cidadanía. Unha data na que a sociedade civil galega, dende a riqueza das súas asociacións culturais, sociais e profesionais, tamén dende o pluralismo das súas organización políticas e sindicais, una as súas mans e angueiras para afirmar a vontade de Galicia de continuar existindo como suxeito político e de enfrontar os retos do seu autogoberno.

Continuando coa tradición galeguista e nacionalista, os promotores desta convocatoria do 25 de xullo da nación galega manexamos como idea esencial a de que Galicia é unha construción que a todos e todas corresponde e na que todos e todas podemos participar dende a nosa vontade individual, sexa acudindo a manifestación, gozando das convocatorias festivas ou consumindo produtos galegos e etiquetados na nosa lingua. Xaora, a deste 25 de xullo protagonizado polo común, é unha apelación nacida da cidadanía á unidade, consciente de que as divisións e os seitarismos só nos conducen a insignificancia e a lamentar aos soños rotos, mentres que a unión multiplica as nosas forzas e intensifica o noso entusiasmo para procurar os camiños que nos permitan decidir o que queremos ser e o queremos deixar as nosas fillas e netos.

Galicia vive un dos momentos máis difíciles da súa historia recente. Dende hai uns anos, o imparable devalo demográfico, que ameaza con destruírnos como pobo, acentúase coa emigración de toda unha xeración de mozos e mozas formados. A crise ruinosa dalgúns dos nosos sectores produtivos estratéxicos produciuse ao tempo que se desfixeron as institucións financeiras galegas. As taxas de desemprego e índices de pobreza e exclusión social continúan sendo das máis elevadas da nosa historia, mentres as cifras do PIB galego sitúanse á cola do resto das comunidades, por baixo da media española. Como as recomendacións de política estratéxica autocentradas continúan sen ser abordadas, dende as de ordenación do territorio e racionalización das administracións locais, como as das infraestruturas portuarias, aeroportuarias, viarias e ferroviarias. Como tampouco se atenden as relativas á prioridade das políticas educativas e de I+D+I ou ao aproveitamento tarifario da nosa produción de enerxía eléctrica.

Nos últimos anos os problemas económicos de Galicia agraváronse ameazando coa desaparición de sectores que para o noso país son estratéxicos e fundamentais, como o leiteiro, o forestal, o pesqueiro, o eólico ou o da construción naval, mais que para o resto do estado ou da Unión Europea poden ser aquí perfectamente prescindibles. O que amosa que as prioridades produtivas teñen que ser escollidas por nós mesmos. Galicia é hoxe un país que necesita activar todos os seus recursos e todas as súas potencialidades produtivas, rexenerar a súa economía para xerar máis traballo e benestar para a súa cidadanía.

A actual onda recentralizadora prexudica tamén os intereses de Galicia e as posibilidades de contar con financiamento suficiente, no marco da autonomía financeira e da consideración das singularidades territoriais e demográficas da nosa comunidade, para ofrecer os servizos básicos de educación, sanidade e dependencia e atender ao marco competencial recoñecido no noso autogoberno. Outrosí sucede coa valoración da nosa lingua e cultura, o patrimonio da humanidade ao noso cargo, que sofren na intemperie un retroceso que as pode levar a unha perigosa insignificancia decorativa, cando non a súa práctica desaparición.

Neste marco Galicia precisa activar o seu autogoberno en termos políticos, mais aínda cando o que semella inevitable proceso de fragmentación política levará, previsiblemente, despois das eleccións xerais á apertura dun debate decisivo sobre a nova articulación territorial do estado. Xaora, ás portas deste 25 de xullo, Galicia precisa activar o seu proxecto colectivo, actualizar a súa vontade inequívoca de profunda rexeneración económica e política. E precisa facelo co protagonismo e entusiasmo dunha maioría social de cidadáns e cidadás que comparten un sentimento de pertenza a un país, do que se senten orgullosos e identificados. Xa o anunciou Curros Enríquez no poema “Pola unión”, que musicara hai uns anos o cantor Benedicto: “… na unión dos bos galegos / está da patria o porvir!”.

Onte 1252: Centenario de «Vento mareiro»

/en , , , , , /por

Vento_MareiroO primeiro de marzo de 1915, segundo informa o colofón do libro, acabouse de imprimir na Habana Vento mareiro, o libro de Ramón Cabanillas que revolucionou a poesía galega do século XX enlazando coas voces do Rexurdimento. O noso admirado Ramiro Fonte, que preparou a edición publicada por Xerais na BLG hai vinte anos, definiu por este libro a Cabanillas como «o poeta agardado, o poeta necesario», xa que con Vento mareiro enlazou coa proeza de Rosalía, Curros e Pondal e iniciou a modernización radical da poesía galega do século XX. Un libro encrucilada onde están presentes todos os camiños que logo emprendería o autor Da terra asoballada, un libro fulcral para a literatura galega, mais tamén para Cambados, berce do poeta, vila mariñeira a quen Cabanillas dedicou estes versos en tipografía de ouro: «A ti meu Cambados, probe, fidalgo e / soñador; que ó cantareiro son dos pinales / e ó agarimo dos teus pazos lexendarios, / dormes deitado ó sol, á veira do mar.»

Onte 1080: Manuel Rivas en Celanova

/en , , , , , , , , , , , /por



Rivas_le_asinatura_no_libro_da_casa_dos_poetas

Acompañamos a Manuel Rivas no acto de entrega do Premio Celanova Casa dos Poetas. Foi unha velada artística na que estiveron moi presentes as figuras de Curros e Celso Emilio Ferreiro, ás que se uniu a do autor d’ O lapis do carpinteiro como outro xornaleiro máis do porvir. As melodías contemporáneas de Zoar ensemble abríronlle a xanela a unha intervención absolutamente memorable de Xurxo Souto que chufou ben chufado a Rivas como «o escritor da épica dos humildes e da rebelión da realidade na procura do inefable«. No seu discurso Rivas, despois de agradecer o premio, referiuse á concepción anticipatoria da poesía de Curros, a de ver outro lado das cousas, utilizando información e emoción. Insistiu na necesidade de facer de Galicia un espazo de vida, desexo e creación, ao tempo que denunciou a situación de emerxencia da lingua, na que se cruzou a liña vermella, reclamando para a lingua «un rescate de pleno dereito, entre todos, coa intención de construír un espazo de simpatía e biodiversidade». Rematou a súa palabras Rivas convidando a brindar por un novo rexurdimento literario e popular.

Escoita a gabanza de Xurxo Souto (12 minutos).

Escoita o discurso de Manuel Rivas (13 minutos).

Onte 989: Pedro Petouto en Vigo

/en , , , , , , , , , /por

Pedro_Petouto_28-05-2014

Excelente presentación na Feira do libro de Vigo da quinta edición de Pedro Petouto. Traballos e cavilacións dun mestre subversivo, o libro narrativo de Xesús Alonso Montero, actual presidente da Real Academia Galega. Iniciou o acto o profesor Modesto Hermida que abordou os valores literarios dunha obra que definiu como «pequenísimo libro, compendio xigantesco de principios ao xeito dun certo catecismo laico». Para Hermida «Pedro Petouto é un texto narrativo con todas as da lei, non exento de intensa liricidade. Un libro no que se sintetizan as inquedanzas de Xesús Alonso Montero da literatura social, da literatura como servizo á cultura». Tras referirse a intriga suscitada no seu momento pola utilización por parte de Alonso Montero deste heterónimo e citar as valoracións que de Pedro Petouto fixeran autores oomo Víctor Freixanes, Fernando Salgado, Claudio Rodríguez Fer e Victoria Ruíz de Ojeda, establecendo a súa relación co Juan de Mairena de Antonio Machado, rematou Modesto definíndoo como «libro narrativo, comprometido e entrañable». Interviu despois o profesor Antón Costa que leu un moi fermoso texto no que demostrou a existencia de Pedro Petouto, froito das súas investigacións no eido da Historia da Educación.

XG00225401Comezou o seu discurso o profesor Alonso Montero salientando que o gran texto literario de Antón Costa merecería ser incorporado polo editor como anexo en futuras reedicións de Pedro Petouto. Despois lembrou a Ramón Acal, o editor da primeira edición do libro na colección Arealonguiña na editorial Akal: «Ramón Acal é un dos tipos máis listos que deu Europa. Un home moi culto que sabe o que hai que editar para vender e para influír na sociedade». Lembrou despois o profesor as edicións anteriores da obra, tanto as tres consecutivas sinaladas por Akal en 1974, como a realizada en 1999 pola Fundación 10 de marzo en colaboración coa Universidade de Compostela, cando aínda era profesor da facultade de Filoloxía. A seguir, don Xesús lembrou que os primeiros capítulos foran escritos e publicados no ano 73 no semanario vigues El Pope, no que traballaba Xosé Armesto Faginas, «un home, bo, xeneroso, extraordinario, que merece todo o noso recoñecemento e lembranza».

Alonso explicou as razóns polas que escribiu Pedro Petouto, que non foron outras que para eludir a censura. «Todos os que escribiamos no franquismo tiñamos unha certa habilidade de autocensurarnos para evitar a consulta voluntaria establecida por Fraga Iribarne. Eu daquela estaba na miña etapa de fervor marxistizante e pensei que inventando o personaxe deste mestre subverisvo podería dicir algunhas cousas. Fixen algunhas afirmacións de tipo socialista que nun artigo asinado pola miña pluma non sería permitidas». Aclarou, don Xesús, que se ben Pedro Petouto fora unha invención súa, o nome si que existiu. «Un canteiro chamado Pedro, que tiña por alcume “Petouto”, foi o que preparou a cantería da casa nosa da Grova, que habitamos dende 1941. Era un comunista das silverias, convencido de que non debía haber pobres». Referiuse a adicatoria da primeira edición, que conserou en todas as posteriores, a catro figuras extraordinarias do movemento obreiro galego e a un cura da montaña lucense comprometido coa xustiza. A seguir debullou como levou a Pedro Petouto polos camiños da literatura, facéndoo participar no segundo enterro de Rosalía, no banquete de Conxo sendo un adolescente ou a ler ao Unamuno socialista. Por último, Alonso Montero confesou a súa devoción por Antonio Machado: «Se hai un escritor para min, ese é Antonio Machado, o seu verso e a prosa de Juan de Mairena, un dos grandes libros da prosa española do século XX. Ademais admiro de Machado a exemplaridade da súa biografía. Non dubido que é o escritor que maís influíu en min, mesmo por riba de Rosalía ou de Curros».